Nanuma Matua na Vosa ni Yalayala ni Kalou me Baleta Noda Gauna
“Mo kila, ko iko na luve ni tamata: ni sa bale ga ki na gauna ni vakataotioti na raivotu.”—TANIELA 8:17.
1. Na cava e vinakata o Jiova me kila na kawatamata me baleta noda gauna?
E SEGA ni itovo i Jiova me vunitaka na itukutuku me baleta na gauna se bera mai. E dau vakaraitaka na ka vuni. E vinakata sara ga meda kila kece nida sa mai volekata tu oqo na icavacava ni “gauna ni vakataotioti.” Oqori e dua na itukutuku bibi vei keda na lewe ononabilioni na bula tiko e vuravura edaidai!
2. Na cava e kauaitaka kina na tamata na ka ena yacovi koya ena gauna mai muri?
2 E dodonu beka meda kurabuitaka ni sa voleka ni cava na ituvaki ca oqo? Sa lai taubaletaki sara na vula, ia na tamata e se rere tiko ga ni taubale e gaunisala ena levu na vanua ena noda vuravura. E rawa ni vakasinaita na nona vale ena iyaya vovou, ia e sega ni tarova rawa na vakaitamera ni vuvale kavoro. Sa binikasauru tale ga na itukutuku ena kompiuta mera vuli kina vakarawarawa, ia se sega ga ni vakavulici ira rawa na tamata mera veiyaloni. Ena veika e guce kina oqo na tamata, e tokona ga na ivakadinadina matata e tukuna tiko na iVolatabu nida sa bula tu ena gauna ni ivakataotioti.
3. E tekivu taurivaki e vuravura ena gauna cava na vosa “na gauna ni vakataotioti”?
3 Na imatai ni gauna me rogoci kina e vuravura na vosa veilauti “na gauna ni vakataotioti,” oya nona taurivaka na agilosi o Keperieli ena 2,600 na yabaki sa oti. E domobula na parofita ni Kalou ni rogoca na vosa i Keperieli: “Mo kila, ko iko na luve ni tamata: ni sa bale ga ki na gauna ni vakataotioti na raivotu.”—Taniela 8:17.
Oqo “na Gauna ni Vakataotioti”!
4. Na vosa cava tale era taurivaki ena iVolatabu me vakamacalataka na gauna ni ivakataotioti?
4 Na vosa “na gauna ni vakataotioti” kei “na kenai otioti e na gauna sa loku,” e volai vakaono ena ivola i Taniela. (Taniela 8:17, 19; 11:35, 40; 12:4, 9) E lako vata oqo kei na “veisiga maimuri,” a tukuna na yapositolo o Paula. (2 Timoci 3:1-5) A tukuna tale ga na gauna oqori o Jisu Karisito me nona “tiko” ni sa vakatikori me Tui mai lomalagi.—Maciu 24:37-39, NW.
5, 6. O cei era “veiciciyaki” ena gauna ni ivakataotioti, na cava era rawata kina?
5 E kaya na Taniela 12:4: “Ia ko iko, Taniela, mo maroroya na vosa, ka dregata nai vola, me yaco mada na kenai vakataotioti: era na veiciciyaki na lewe vuqa, ka na vakalevutaki talega na vuku.” E levu sara na ka e vola o Taniela e vunitaki qai dregati mera kua ni kila na tamata na kedra ibalebale me vica vata na senitiuri. Ia vakacava edaidai?
6 Ena gauna ni ivakataotioti oqo, e vuqa na lotu Vakarisito yalodina era “veiciciyaki” ena vakasaqaqara ena Vosa ni Kalou, na iVolatabu. Na cava era rawata kina? Ena veivakalougatataki i Jiova, sa vakalevutaki kina na vuku dina. Me kena ivakaraitaki, era vakalougatataki na iVakadinadina lumuti i Jiova me levu na ka era kila, mera raica rawa ni sa tekivu me Tui vakalomalagi o Jisu Karisito ena yabaki 1914. Nira muria na lumuti kei ira na nodra itokani yalodina na nona vosa na yapositolo o Pita e volai ena 2 Pita 1:19-21, oya mera ‘vakananuma na vosa ni yalayala,’ e vakadeitaka sara ga vei ira ni oqo ga na gauna ni ivakataotioti.
7. Na cava e so na ka e duatani kina na ivola i Taniela?
7 E vica na vuna e duatani kina na ivola i Taniela. E volai tu kina na nona kaya e dua na tui ni na vakamatei ira na nona tamata vuku ke ra sega ni vakaraitaka na tadra duatani e tadra kei na kena ibalebale, ia e qai vakatakila rawa ga na parofita ni Kalou. Eratou kolotaki e tolu na cauravou gone ina lovo bukawaqa ni ratou bese ni cuva ina dua na matakau vakaitamera, ia eratou a bula, sega mada ga ni ratou kama vakalailai. Ena dua na kana magiti ni marau, era raica e vica vata na drau e dua na liga ni vola ena lalaga ni vale vakatui e vica na vosa tawakilai. Era bukiveretaka na meca e dua na qase me bala ina qara ni laione, ia a bula, sega mada ga ni drakusi vakalailai. E laurai tale ga ena dua na raivotu e va na manumanu kila, ia na kedratou ibalebale vakaparofisai e tara sara mai na gauna ni ivakataotioti oqo.
8, 9. E yaga vakacava vei keda na ivola i Taniela, vakauasivi ena gauna oqo ni ivakataotioti?
8 E rua na iwalewale ni kena volai na ivola i Taniela. E dua e volai vakaitalanoa, e dua tale e parofisai. Ia e vaqaqacotaka ruarua na noda vakabauta. E vakaraitaka na kena e volai vakaitalanoa ni o Jiova e dau vakalougatataki ira na yalodina vua. Na parofisai e vaqaqacotaka na noda vakabauta baleta e vakaraitaka ni o Jiova sa kila rawa tu na cava ena yaco ena ivolatukutuku ni kawatamata ni se vo tu e vica vata na senitiuri, se vica sara na udolu na yabaki.
9 E vica na parofisai e vola o Taniela e dusimaki keda ina Matanitu ni Kalou. Nida raica na kena vakayacori na veiparofisai oqori, e vakaukauataka noda vakabauta qai vakadeitaka nida sa bula sara tu ga oqo ena gauna ni ivakataotioti. Ia e so era vakadiloi Taniela nira kaya ni qai vola ga na nona ivola ena gauna sa ra yaco oti kina na kena parofisai. Ke dina oqo, sa na lomatarotarotaki sara ga kina na veika e tukuna tu mai na ivola i Taniela me baleta na gauna ni ivakataotioti. Era vakadiloya tale ga na dina ni italanoa e tu kina. Ena vinaka meda vaqaqa mada na kena dina.
Vaqaqai!
10. E vakacalai vakacava na ivola i Taniela?
10 Kaya mada ni o tiko mo vakarorogo ena dua na mataveilewai. E tukuna tiko ga o dauveibeitaki ni cala dina o tagane beitaki ena veidabui. E via vaka oqo na ivola i Taniela, ni tukuni kina ni a vola e dua na parofita Iperiu e se bula ena ikavitu kei na ikaono ni senitiuri B.S.K. Ia era vakadiloya e so ni a volai ena veidabui. Meda dikeva sara mada se rau lakolako vata vakacava na veika a yaco dina kei na veika e volai tu vakaitalanoa ena ivola i Taniela.
11, 12. Na cava sa macala ena veivakadiloi ni a sega ni bula dina o Pelisasari?
11 Meda raica mada na nona kisi na tui a sega tu ni kilai. E tukuni ena Taniela wase e 5 ni a tui tiko mai Papiloni o Pelisasari ena gauna e bale kina na koro ena 539 B.S.K. E vakadiloi vakalevu na tikina oqo baleta ni sega ni dua tale na vanua e kune kina na yaca i Pelisasari, ena iVolatabu ga. Era kaya kina na daunitukutuku makawa ni iotioti ni tui Papiloni o Nabonidus.
12 Ia ena 1854, a kunei e so na ivola qele ena rusarusa ni koro makawa o Uri mai Papiloni, sa o Iraki nikua. E curu toka ena veika e volai ena ivola qele na qaqanimasu i Tui Nabonidus ni kaya, “i Peli-sa-suri, na luvequ tagane ulumatua.” Sa sega nira qai veiba na dauveivakadiloi: Oqo ga o Pelisasari ena ivola i Taniela. E sega ni kilai gona ena ivola tale e so, ena iVolatabu duadua ga, na tui a nanumi tu ni sega ni kilai. Oqo e dua ga vei ira na levu na ivakadinadina me baleta na dina ni ivola i Taniela. E vakadinadinataki tale ga ni ivola i Taniela e tiki ni Vosa ni Kalou e dodonu meda vakananuma matua ena gauna sara ga oqo, na gauna ni ivakataotioti.
13, 14. O cei o Nepukanesa, na kalou lasu cava a sokaloutaka vakalevu?
13 E tiki ni ivola i Taniela na parofisai me baleta na nodra cadra veitaravi na veimatanitu qaqa kei vuravura kei na ka era vakayacora e so na kedra iliuliu. E rawa ni vakatokai e dua vei ira me toanivala a vakaduria e dua na matanitu kaukaua. E ravouvou kei Papiloni o koya, a salavata kei ira na nona sotia me ravuta na mataivalu i Fero Niko ni Ijipita e Kakimisi. Ia qai vakasavui mai Papiloni e dua na itukutuku, mani suka na ravouvou qaqa oya me ratou qai vakaotia na nona kaba vakaivalu na nona turaganivalu. Ena nona mai kila ni sa mate o tamana o Nabopolassar, a cabeta na ravouvou gone oqo, na yacana o Nepukanesa, na itutu vakatui ena 624 B.S.K. Ena 43 na yabaki ni nona veiliutaki, e vakalevutaka o koya na nona matanitu mera okati kina na veivanua era dau qali tu i Asiria, bau kina o Siria kei Palesitaina me yaco sara ina iyala ni vanua o Ijipita.
14 E dau sokaloutaki Matuki ga na kalou levu duadua e Papiloni o Nepukanesa. E dau kaya na tui ni vu tiko ga mai vei Matuki na nona qaqa kece vakaivalu. E tara, e ukutaka o Nepukanesa na valenisoro kece i Matuki kei ira e vica tale na kalou ni Papiloni. Na matakau koula a vakaduria na tui kei Papiloni oqo ena buca o Tura e rairai vakatabui vei Matuki. (Taniela 3:1, 2) E kena irairai tale ga ni dau vakararavi vakalevu o Nepukanesa vei ira na daucurumi ena nona sasaga vakaivalu.
15, 16. Na cakacaka cava e cakava o Nepukanesa e Papiloni, na cava e yaco ni dokadokataka na nona kaukaua?
15 E qai vakacavara o Nepukanesa na bai drua vakaitamera a tekivu tara o tamana, e vaka me tara kina e dua na koroturaga e sega ni kabai rawa. E dau diva na watina, na ranadi ni Mitiani, na veidelana kei na veikauloa mai nona vanua. Ena nona via vakalomavinakataki watina, e tukuni ni tara sara ga kina o Nepukanesa na basenikau lili (hanging gardens)—e dua vei iratou na vitu na isakisaki kei vuravura ena gauna makawa. Ena ka e tara, e yaco kina o Papiloni me koro vakabaitaki vinaka duadua ena gauna oya. E qaciqaciataka dina na itikotiko ni lotu lasu oya!
16 Ena nona dokadoka, a kaya o Nepukanesa ena dua na siga, “Sa sega beka ni ko Papiloni levu oqo, ka’u sa tara koi au?” E tukuni ena Taniela 4:30-36, ni se “vosataka tiko na vosa oqo ko koya na tui,” sa qai curumi koya na lialia. Sega ni mani tui tu o koya me vitu na yabaki, e tini kana co sara, me vaka e parofisaitaka o Taniela. A vakalesui tale vua na lewa ni oti oya. O kila beka na ibalebale ni parofisai oqo? O na vakamacalataka rawa vakacava ni parofisai oya ena qai levu sara na kena vakayacori ena gauna eda sa bula tiko kina oqo, ena gauna ni ivakataotioti?
Veivosakitaki e So na Parofisai
17. O na vakamacalataka vakacava na tadra vakaparofisai e vakavuna na Kalou me tadra o Nepukanesa ena ikarua ni yabaki ni nona lewai vuravura?
17 Meda veivosakitaka mada e so na parofisai ena ivola i Taniela. Ena ikarua ni yabaki ni nona lewai vuravura tu, me vaka na parofisai ni iVolatabu, (606/605 B.S.K.), e vakavuna na Kalou me raica o Nepukanesa e dua na tadra vakadomobula. E tukuni ena Taniela wase e 2, ni a tadra e dua na matakau vakaitamera e koula na uluna, e siliva na serena kei na ligana, e parasa na ketena kei na sagana, e aironi na temo ni yavana, e so na tikiniyavana e aironi, e so e tete. Na cava e vakatayaloyalotaka na veitikiniyago ni matakau?
18. Na cava e vakatayaloyalotaka na ulu koula ni matakau, na serena kei na ligana siliva, na ketena kei na sagana parasa?
18 E tukuna na parofita ni Kalou vei Nepukanesa: “Sai kemuni, na Tui, . . . Sai kemuni na ulu koula.” (Taniela 2:37, 38) E liutaka o Nepukanesa na vuvale vakatui era veiliutaki tu ena vanua levu o Papiloni. E qai vuaviritaki vei Perisia kei Mitia, e vakatayaloyalotaki ena serena kei na ligana siliva na matakau. Tarava sara na matanitu o Kirisi, e vakatayaloyalotaki ena kete kei na saga parasa ni matakau. A tekivu vakacava na matanitu qaqa oya me lewai vuravura?
19, 20. O cei o Alekisada na Ka Levu, na cava e cakava me rawa kina ni matanitu qaqa kei vuravura o Kirisi?
19 Ena ikava ni senitiuri B.S.K., e vakaitavi sara vakalevu e dua na cauravou ena kena vakavatukanataki na parofisai oqo i Taniela. A sucu na cauravou oqo ena 356 B.S.K., mai vakatokai koya o vuravura me o Alekisada na Ka Levu. A cabeta na itutu me tui kei Masitonia ni se qai yabaki 20 ena gauna a labati kina o Filipe na tamana ena 336 B.S.K.
20 Ena vula o Me 334 B.S.K., a tekivu ravuravu o Alekisada kei na nona mataivalu. Era lewe lailai na nona mataivalu ia era dau vala ga, nira le 30,000 na sotia era taubale ra qai le 5,000 na vodo ose. E mani qaqa kina o Alekisada vei ira na kai Perisia ena imatai ni gauna ena nona ravuti ira ena uciwai na Granicus ena vuaira kei Esia Lailai (sa o Taki nikua) ena 334 B.S.K. Ena 326 B.S.K., sa vakamalumalumutaki Perisia na qaqa tabuvakasuka oqo, qai toso yani nona ravuravu ina tokalau me yacova sara na uciwai na Indus, sa tiko ena vanua o Pakistan nikua. Ia e mai druka ena iotioti ni nona vala mai Papiloni. Ena 13 June, 323 B.S.K. e mai soro o Alekisada vua na meca rerevaki duadua, o mate, ni se qai yabaki 32 vula 8 wale ga. (1 Korinica 15:55) Ena ravuravu a cakava o Alekisada, e yaco kina o Kirisi me dua na matanitu qaqa kei vuravura me vaka e parofisaitaka o Taniela.
21. Na matanitu qaqa cava tale kei vuravura, me vaka na Matanitu Vakaroma, e vakatayaloyalotaki ena yava kaukamea ni matakau e tadrai?
21 Na cava e vakatayaloyalotaka na yava aironi se kaukamea ni matakau vakaitamera? Na matanitu o Roma, na matanitu kaukaua e vaka na kaukamea a vurumemeataka na Matanitu levu o Kirisi. E sega ni bau doka o Roma na Matanitu ni Kalou a vunautaka o Jisu Karisito, ni vakamatei Jisu qai vakarubeci koya ena kaunirarawa ena 33 S.K. A saga me vaqeavutaki ira na lotu Vakarisito dina o Roma, a vakacacani ira kina na tisaipeli i Jisu. Ia e sega wale ga ni vakatayaloyalotaki na Matanitu Vakaroma ena yava aironi ni matakau a tadra o Nepukanesa, e okati tale ga kina na matanitu ena tubu mai kina—na Matanitu Qaqa kei Vuravura o Peritania kei Mereke.
22. E vukei keda vakacava na matakau a tadrai meda kila nida sa bula tiko ena gauna ni ivakataotioti?
22 E vakadinadinataki mai na veika sa yaco nida sa bula tiko ena gauna ni ivakataotioti, na gauna e veitaudonui kei na yava ni matakau e tadrai, na yava e buli mai na tete se qele kei na aironi se kaukamea. E so na matanitu ni gauna oqo era vaka na kaukamea nira lewa vakasaurara, ia e so era vaka na qele. Dina ga ni malumalumu na qele, e buli tale ga mai kina na ‘kawatamata,’ ia era yalorawarawa na dauveiliutaki era vaka na kaukamea mera bau vakaitavi tale ga na tauvanua ena matanitu e lewai ira tiko. (Taniela 2:43; Jope 10:9) Ia rau na sega ni cakacaka vata vakavinaka na veiliutaki vakasaurara kei na tauvanua me vaka nodrau sega ni veikabiti na kaukamea kei na qele. Ia na Matanitu ni Kalou ena vakarau vakarusa na vuravura e kakavidavida vakapolitiki oqo.—Taniela 2:44.
23. Vakamacalataka na tadra kei na raivotu e raica o Taniela ena imatai ni yabaki ni nona veiliutaki o Pelisasari.
23 Na ika7 ni wase ni parofisai i Taniela e kauti keda tale ga mai ina gauna ni ivakataotioti. E vakamacalataki kina na ka a yaco ena imatai ni yabaki ni veiliutaki nei tui Papiloni o Pelisasari. Sa yabaki 70 vakacaca o Taniela ena gauna oya, qai ‘tadra o koya qai raica e so na raivotu ena nona imocemoce.’ A vakarerei koya dina na raivotu oya! E kaya: “Raica, sa veivala na cagi vava mai na waitui levu. Ka sa vude cake mai na waitui, e va na manumanu lelevu, sa duidui na nodrai tovo yadua.” (Taniela 7:1-8, 15) Eratou manumanu vakatubuqoroqoro dina! Na kena imatai e vaka na laione e vakatabana vakaikeli, na kena ikarua e vaka na pera. Tarava na lepate e va na tabana vakamanumanu vuka, e va tale ga na uluna! Na ikava ni manumanu e kaukaua sara, e kaukamea na batina lelevu qai tini nona ileu. Mai na kedra maliwa na tini na ileu e tubu mai kina e dua na ileu “lailai,” na matana e vaka “na mata ni tamata” qai dua na “gusuna sa dauvosa vakaviavialevu.” Sa rerevaki dina na kedra irairai!
24. Me vaka e tukuni ena Taniela 7:9-14, na cava e raica o Taniela e lomalagi, na cava e dusia na raivotu oqo?
24 E dewa sara i lomalagi na raivotu i Taniela. (Taniela 7:9-14) E raici ni dabe toka e nona itikotiko vakaturaga na turaga ni lewa e “dede sara na nona bula,” na Kalou o Jiova. ‘Era udolu vakaudolu era qaravi koya, e oba vaka oba era duri e matana.’ E vakatulewa qai totogitaki iratou na manumanu lelevu na Kalou, e kauta tani vei iratou na veiliutaki qai vakamatea na ikava ni manumanu levu. Sa qai solia vua “sa vaka e dua na Luve ni tamata” na kaukaua me lewai “ira na tamata kece, kei na veivanua, kei na dui vosavosa.” E dusia oqo na gauna ni ivakataotioti, kei na nona vakatikori vakatui na Luve ni tamata, o Jisu Karisito, ena yabaki 1914.
25, 26. Na taro cava soti eda na rairai taroga nida wilika na ivola i Taniela, na ivola cava ena vukei keda meda saumi ira kina?
25 Nida wilika na ivola i Taniela eda na taroga e levu na taro. Na taro me vaka, na cava e vakatayaloyalotaka na va na manumanu ena Taniela wase e 7? Na cava na ibalebale ni “vitusagavulu na wiki” ena Taniela 9:24-27? Na cava na ibalebale ni Taniela wase e 11 kei na kena parofisaitaki nodrau vala na “tui ni tokalau” kei na “tui ni ceva”? Na cava eda namaka vei rau na tui oqo ena gauna ni ivakataotioti?
26 Sa vakatakila na yalomatua o Jiova vei ira na nona dauveiqaravi lumuti e vuravura, era vakatokai ena Taniela 7:18 mera “yalosavasava i Koya sa Cecere sara.” Me kena ikuri, sa vakarautaka tale ga na “dauveiqaravi yalo dina ka vuku” e dua na isolisoli me rawa nida yalomatuataka kece kina na veika a uqeti kina vakalou na parofita o Taniela me vola. (Maciu 24:45, VV) Na ivakamacala kece oqori e tiko ena ivola vou e se qai tabaki ga oqo na Nanuma Matua na Parofisai i Taniela! Na ivola e 320 na taqana oqo kei na kena iyaloyalo droinitaki vinaka e vakamacalataka na veitikina kece ena ivola i Taniela. E vakamacalataka yadudua na parofisai ena vaqaqacotaka na vakabauta kei na italanoa kece a vola na parofita lomani o Taniela.
Kena iBalebale Ena Noda Gauna
27, 28. (a) Sa vakayacori vakacava na parofisai ni ivola i Taniela? (b) Eda sa bula tiko ena gauna cava, na cava meda saga?
27 Vakasamataka mada na tikina bibi oqo. Sa vakayacori na parofisai kece era tu ena ivola i Taniela, qai vakavo ga e vica na tikina lalai. Me kena ivakaraitaki, eda sa raica tu oqo e vuravura na yaco ni veika e vakatayaloyalotaki ena yava ni matakau a tadrai ena Taniela wase e 2. Sa mai sereki na ivau ni tolonikau e tukuni ena Taniela wase e 4 ena nona vakatikori ena nona idabedabe na Tui Vakamesaia o Jisu Karisito ena 1914. Me vaka e parofisaitaki ena Taniela wase e 7, sa qai solia o koya sa dede sara na nona bula na lewa vua na Luve ni tamata.—Taniela 7:13, 14; Maciu 16:27–17:9.
28 Sa ra vakayacori oti na 2,300 na siga kei na 1,290 na siga ena Taniela wase e 8, vaka kina na 1,335 na siga ena wase e 12. Nida vulica na wase e 11 ni Taniela, eda raica nida sa yacova tale ga na itinitini ni nodrau veilecalecavi “na tui ni vualiku” kei “na tui ni ceva.” Na ka kece oqo era ikuri ni ivakadinadina vakaivolatabu nida sa volekata sara na icavacava ni gauna ni ivakataotioti. Nida vakasamataka na lagilagi ni gauna eda mai donuya tu oqo, na cava meda saga vakaukaua? Meda nanuma matua tiko ga na vosa ni yalayala ni Kalou o Jiova.
O na Sauma Vakacava?
• Na cava e vinakata na Kalou me kila na kawatamata me baleta noda gauna?
• E vakaukauataka vakacava na noda vakabauta na ivola i Taniela?
• E matakau vakacava e tadra o Nepukanesa, na cava e vakatayaloyalotaka?
• Sa vakayacori vakacava na parofisai ni ivola i Taniela?