Isoro e Vakadonuya na Kalou

“Ni ra sa lesi kecega na bete levu me vakacabora nai madrali kei nai soro.”​—IPERIU 8:3.

1. Na cava e dau via gole kina na tamata vua na Kalou?

E VOLA na daunitukutuku makawa ni iVolatabu o Alfred Edersheim, ni “vakacaboisoro e sa rairai ‘tiki ga ni bula’ ni tamata me vaka na masu. Na vakacaboisoro e vakaraitaka kina na ka e nanuma me baleti koya, na masu e vakaraitaka kina na ka e nanuma me baleti koya na Kalou.” Mai na gauna e curu kina i vuravura na ivalavala ca, sa vakilai na ca ni lewaeloma, na ca ni veiyawaki kei na Kalou, kei na kena sa sega na inuinui. E vinakati meda vagalalataki mai na veika oqo. Sa rauta me dau via gole na tamata vua na Kalou ni sotava na veika dredre vaka oqo.​—Roma 5:12.

2. Na itukutuku makawa cava ni vakacaboisoro vua na Kalou e volatukutukutaki ena iVolatabu?

² Na imatai ni vakacaboisoro vua na Kalou e volatukutukutaki ena iVolatabu e baleti Keni kei Epeli. Eda wilika: “Sa oti [e] bogi vica, sa kauta mai ko Keni e so na vuata ni vanua mei madrali vei Jiova. Ko Epeli talega, sa kauta mai eso na ulumatua ni nona sipi, ka so na kedra uro.” (Vakatekivu 4:​3, 4) Na kena ikarua na nona “vakacabora nai soro kama [o Noa] e nai cabo-cabo-ni-soro,” ena gauna e vakabulai koya kina na Kalou mai na Waluvu levu era rusa kina na tamata ca. (Vakatekivu 8:20) Vakavica vata tale ga na nona uqeti Eparama na dauveiqaravi yalodina ni Kalou, e nona itokani tale ga, na vosa ni yalayala kei na veivakalougatataki ni Kalou, me ‘cakava e dua na icabocabonisoro, me qai masuta na yaca i Jiova.’ (Vakatekivu 12:8; 13:​3, 4, 18) E muri, sa qai sotava o Eparama na ivakatagedegede e cake sara ni kena vakatovolei na nona vakabauta ena nona tukuna vua o Jiova me cabora na luvena o Aisake me isoro kama. (Vakatekivu 22:​1-14) E dina nira lekaleka na veika era vakamacalataki oqo, era vakamatatataka ga vei keda na ka e baleta na vakacaboisoro, me vaka eda na raica oqo.

3. Na cava na inaki ni vakacaboisoro ena sokalou?

³ Mai na vica na itukutuku oqo ni iVolatabu kei na so tale, eda raica kina ni vakacaboisoro a dua na tiki bibi ni sokalou ena dua na gauna balavu ni bera ni qai cavuta e so na kena lawa matata o Jiova. Ena vuku ni ka oqo e kaya kina e dua na ivola, ni “vakacaboisoro” e “ivalavala vakalotu e dau cabori kina e dua na ka vua e dua e okati me kalou, me rawa ni tauyavutaki kina, vakadeitaki, se vakalesui tale mai na veimaliwai vinaka ena maliwa ni tamata kei koya na nona kalou.” Ia, e vure mai kina e so na taro meda na raica vakabibi, me vaka oqo: Na cava e gadrevi kina na vakacaboisoro ena qaravi Kalou? Na isoro vakacava e vakadonuya na Kalou? E yaga vakacava vei keda ena gauna oqo na isoro e dau cabo ena gauna makawa?

Na Cava e Gadrevi Kina na Vakacaboisoro?

4. Na cava e yaco vei Atama kei Ivi ni rau sa valavala ca?

⁴ E nakita o Atama na nona ivalavala ca. E nakita nona talaidredre me taura qai kania na kau mai na vunikau e kilai kina na ka vinaka mai na ka ca. Na isau ni nona talaidredre na mate, ni a sa vakamatatataka na Kalou: “Ni ko na mate vakaidina e na siga ko sa kana kina.” (Vakatekivu 2:17) Erau a qai tauca o Atama kei Ivi na vua ni nodrau ivalavala ca, rau mate.​—Vakatekivu 3:19; 5:​3-5.

5. Na cava e vakaliuliu kina o Jiova ena vukudra na kawa i Atama, ia na cava e cakava o Koya ena vukudra?

⁵ Vakacava o ira na kawa i Atama? Ni sa dewavi ira na ivalavala ca i Atama, sa ra na yawaki koya tale ga na Kalou, sa na sega na nodra inuinui, sa ra na qai lai tini tale ga ina mate, na vanua erau sa tini kina na imatai ni tamata. (Roma 5:14) Ia, e sega ni Kalou lewadodonu wale ga o Jiova, se Kalou kaukaua​—e kilai tani vakalevu duadua o koya ena loloma. (1 Joni 4:​8, 16) E vakaliuliu kina o koya me sema tale na ka e sa mai cagutu. Ena gauna e cavuta kina na iVolatabu ni “kenai sau ni valavala ca na mate,” sa qai tomana, “ia sai solisoli walega ni Kalou na bula tawa mudu, e na vuku i Jisu Karisito na noda Turaga.”​—Roma 6:23.

6. Na cava na inaki i Jiova ena vuku ni ca e taka mai ena ivalavala ca i Atama?

⁶ Me ivakadei ni isolisoli oqo sa qai vakarautaka na Kalou o Jiova e dua na ka me veirauti sara ga kei na ka e vakayali ena vuku ni ivalavala ca i Atama. Ena vosa vakaiperiu, na vosa ka·pharʹ e vakadewataki vakalevu me “veirauti” se “qusi laivi,” e dau vakadewataki tale ga me “ibulubulu.”a Se, ena dua tale na kena itukutukuni, e veirauti vinaka na ka e vakarautaka o Jiova me buluti kina na ivalavala ca e taka mai vei Atama, me qusia laivi tale ga na ca e vu mai kina. Oqo ena rawa kina vei ira e ganiti ira na isolisoli oya mera sereki mai na ivesu ni ivalavala ca kei na mate.​—Roma 8:21.

7. (a) Na inuinui cava e votu mai ena nona tauca tiko na Kalou na lewa vei Setani? (b) Na ivoli cava me na vakarautaki mera sereki kina na tamata mai na ivesu ni ivalavala ca kei na mate?

⁷ Sa tekivu votu mai na inuinui ni noda sereki na kawatamata mai na veivakabobulataki ni ivalavala ca kei na mate ni rau ivalavala ca oti toka ga na imatai ni tamata. E kaya o Jiova ena nona tauca na nona lewa vei Setani, e nona waqawaqa tiko mai na gata: “Ia ka’u na vakaveimecakitaki kemudrau kei na yalewa, kei na nomu kawa kei na nona kawa; ena butuqaqia na ulumu ko koya, ia ko na qaqia na bukubukuni-yavana.” (Vakatekivu 3:15) Na parofisai e cavuti oqo e votu mai kina e dua na inuinui vei ira kece era na vakabauta na vosa ni yalayala oya. Ia, me na vakarautaki mada e dua na ivoli me rawa kina na veisereki oqo. Na Kawa e yalataki ena sega ni lako ga mai me vakarusai Setani sara; ena qaqi mada na bukubukuniyavana, kena ibalebale me na mate mada ia ena sega ni mate vakadua.

8. (a) Na cava e matewale kina na vakanuinui vei Keni? (b) Na cava e vakadonuya kina na Kalou na isoro nei Epeli?

⁸ Sega ni vakabekataki ni rau na veinanuyaka vakalevu o Atama kei Ivi se o cei mada na Kawa yalataki. Ena gauna e vakasucuma kina o Ivi na imatai ni luvena o Keni, a kaya: “Au sa rawata e dua na tagane maivei Jiova.” (Vakatekivu 4:1) De a nanuma tiko o koya ni na yaco na luvena oqo me Kawa. Ia, ke a nanuma tiko oya, e sa vakanuinui matewale dina, a sega ni vakadonui o Keni kei na nona isoro. Ena yasana adua, e vakabauta na vosa ni yalayala ni Kalou na tacina o Epeli, uqeti koya tale ga oqo me cabora vei Jiova e so na nona manumanu vinaka duadua. Eda wilika: “Ni sa vakabauta sa vakacabora ko Epeli nai soro sa vinaka vua na Kalou ka ca na nei Keni, ka sa rawata kina nai vakadinadina ni sa yalododonu.”​—Iperiu 11:4.

9. (a) Na cava e vakabauta o Epeli, e vakaraitaka vakacava? (b) Na cava na yaga ni isoro nei Epeli?

⁹ Na vakabauta i Epeli e sega ni yala wale toka ga ena nona vakabauta ni bula tiko na Kalou, baleta ni rairai vakabauta tale ga oqori o Keni. E vakabauta o Epeli na vosa ni yalayala ni Kalou me baleta e dua na Kawa mera na vakabulai rawa kina na tamata yalodina. A sega ni vakatakilai vua se na yaco vakacava, ia e kila rawa o Epeli mai na vosa ni yalayala ni Kalou ni dua ena qaqilaki na bukubukuniyavana. Ia, e rairai raica rawa o koya ni dodonu me na vakadavei na dra​—na inaki sara ga ni vakacaboisoro. E cabora o Epeli e dua na imadrali e okati kina na bula kei na dra, me ivakaraitaki ni nona vinakata kei na nona namaka na vakavatukanataki ni vosa ni yalayala i Jiova. Na ivakaraitaki oqo ni vakabauta e vakavuna me vakadonuya o Jiova na isoro nei Epeli, e macala tale ga kina na ibalebale ni vakacaboisoro​—e dua na sala e rawa ni torova kina na Kalou na tamata ivalavala ca, me rawati kina nona veivakadonui.​—Vakatekivu 4:4; Iperiu 11:​1, 6.

10. E sa qai matata sara vakacava na ibalebale dina ni vakacaboisoro ena nona vakaroti Eparama o Jiova me cabori Aisake?

¹⁰ Sa qai matata sara na ibalebale dina ni vakacaboisoro ena gauna e vakaroti Eparama kina o Jiova me cabori luvena o Aisake me nona isoro kama. E dina ni a sega ni qai vakayacori sara na vakacaboisoro oya, e vakatayaloyalotaka ga na ka ena qai cakava o Jiova​—me na cabora na Luvena e duabau ga e vakatubura me isoro levu duadua, me yaco rawa kina na nona inaki vua na kawatamata. (Joni 3:16) Ena veimataqali isoro kei na imadrali e vakaroti ena Lawa i Mosese, e vakatikora kina o Jiova e dua na ivakarau vakaparofisai me vakavulici ira na nona tamata digitaki ena ka e dodonu mera cakava me vosoti kina na nodra ivalavala ca, me vakadeitaki tale ga kina na nodra nuitaka na veivakabulai. Na cava eda vulica mai na veika oqo?

iSoro e Vakadonuya o Jiova

11. Na cava na rua na iwasewase ni ka e dau vakacabora na bete levu kei Isireli, na cava na kedrau dui inaki?

¹¹ “Ra sa lesi kecega na bete levu me vakacabora nai madrali [se, “isolisoli,” NW] kei nai soro,” e kaya na yapositolo o Paula. (Iperiu 8:3) E wasea rua i ke o Paula na ka e vakacabora na bete levu ni Isireli makawa, “nai madrali” se “isolisoli,” kei “nai soro,” se “nai soro e na vuku ni valavala ca.” (Iperiu 5:1) E dau soli na isolisoli me vakaraitaka na veivolekati, me ka ni vakavinavinaka, e dau soli tale ga me ivakadei ni veitokani, veilomani, se me rawati kina na veivakadonui. (Vakatekivu 32:20; Vosa Vakaibalebale 18:16) E levu tale ga na vakacaboisoro e vakaturi ena Lawa i Mosese e rawa nida okata mera “isolisoli” se ‘imadrali’ vua na Kalou me kerei kina na nona veiciqomi kei na veivakadonui.b O ira era beca na Lawa i Mosese e dodonu mera bulubulu vei Jiova, oya na vuna era cabora kina “nai soro e na vuku ni valavala ca.” Na Penitatuki, vakauasivi na ivola na Lako Yani, Vunau ni Soro, kei na Tiko Voli mai na Lekutu, e tu kina e levu sara na itukutuku me baleta na veimataqali imadrali kei na isoro. Ena dredre beka meda kila da qai nanuma na veika matailalai kece e baleta na vakacaboisoro, ia ena yaga meda kila toka e so na ka matailelevu.

12. E vei ena iVolatabu e rawa nida raica vakavinaka kina na veika e baleta na imadrali, se isoro, ena Lawa i Mosese?

¹² E rawa nida raica ni vakamacalataki yadudua ena Vunau ni Soro wase e 1 ina 7 e lima na mataqali isoro, e dina ni so na isoro oqo era dau cabo vata. Na isoro kama, na imadrali laukana, na imadrali ni veivinakati, na isoro ni ivalavala ca, kei na isoro ni cakacala. Eda na raica tale ga ni o ira na isoro oqo era vakamacalataki vakarua ena vica na wase oqo ena vuku ni duidui inaki era vakamacalataki kina: kena imatai mai na Vunau ni Soro 1:2 ina 6:​7, e vakamacalataki kina vakamatailalai na ka me vakacabori ena icabocabonisoro, kei na kena ikarua ena Vunau ni Soro 6:8 ina 7:​36, e vakamacalataki kina na kedra iwasewase na bete kei na kena me vakayagataka o koya e vakacaboisoro. Ia, eda na raica ena Tiko Voli mai na Lekutu wase e 28 kei na 29 na ka e rawa nida vakatoka me ituvatuva matata, e vakamatatataki kina na ka me dau cabo e veisiga, e veimacawa, e veivula, kei na solevu e veiyabaki.

13. Vakamacalataka e so na isoro e vakatau sara ga vua e dua na nona cabora me nona isolisoli vua na Kalou.

¹³ E so na isoro e vakatau sara ga ke via cabora e dua na Isireli, me nona isolisoli se ena nona via torova na Kalou me kerea nona veivakadonui. E okati e ke na isoro kama, na imadrali laukana, kei na imadrali ni veivinakati. Era kaya e so na vuku ni vosa vakaiperiu ni ‘isoro kama’ e kena ibalebale na “isoro ni cabe” se “isoro e lako cake.” E rauta vinaka oqo baleta ena isoro kama, e dau vakamai na manumanu mate ena icabocabonisoro, qai dau kuvu cake i lagi vua na Kalou na kena iboi vinaka. E duatani toka na isoro kama baleta ni gauna e sa kureitaki oti kina na kena dra wavokita na icabocabonisoro, sa qai dau vakacabori vua na Kalou na manumanu taucoko. “Me qai vakama kecega na bete e na dela ni cabocabo-ni-soro, mei soro kama, sa vakacabori e na buka waqa, me ka boi vinaka vei Jiova.”​—Vunau ni Soro 1:​3, 4, 9; Vakatekivu 8:21.

14. E dau cabori vakacava na imadrali laukana?

¹⁴ E vakamacalataki ena Vunau ni Soro wase e 2 na imadrali laukana. Na isoro oqo ena vakatau sara ga ke via cabora e dua, ia e okati kina na madrai droka, vakalevu me dau livi kina na waiwai, qai wakivata kei na drega ni ka boi vinaka. “Me taura maikina [na bete] na madrai droka vinaka sa yakuta rawa e ligana, ka dua na kena waiwai, kei na kena drega kecega me vakamai; ia me vakama eso e na dela ni cabocabo-ni-soro na bete mei vakananumi, na ka sa vakacabori e na buka waqa, me ka boi vinaka vei Jiova.” (Vunau ni Soro 2:2) Na drega ni ka boi vinaka e dua vei ira na isaluaki ni isoro ni ka savasava vakatabui e dau cabori ena icabocabo ni ka boi vinaka ena valeniveitavaki kei na valenisoro. (Lako Yani 30:​34-36) A rairai vakasamataka sara tiko ga oqo o Tevita ena gauna e kaya kina: “Me tikotiko ga e matamuni na noqu masu me vaka nai madrali boi vinaka; kei na noqu dodoka na ligaqu me vaka nai madrali ni vakayakavi.”​—Same 141:2.

15. Na cava na inaki ni imadrali ni veivinakati?

¹⁵ E dua tale na isoro e vakatau sara ga vua e dua na nona cabora na imadrali ni veivinakati, e vakamacalataki oqo ena Vunau ni Soro wase e 3. E rawa tale ga ni vakadewataki na yacana me “isoro ni veisaututaki.” Ena vosa vakaiperiu, na vosa “veisaututaki” e sega ni yalani ga na kena ibalebale ena kena sega na ivalu se na tiko yavavala. E kaya na ivola na Studies in the Mosaic Institutions ni dau vakayagataki tale ga na vosa “veisaututaki” “ena iVolatabu me vakaibalebaletaka na kena ituvaki e dua e sa veisaututaki kei na Kalou, nona lomavakacegu, nona reki, kei na marau.” O koya gona, e sega ni inaki ni imadrali ni veivinakati me rawati kina na veivinakati kei na Kalou se me vakalomavinakataki koya, ia me vakaraitaka ga kina e dua na nona vakavinavinaka, se nona marautaka na ituvaki e sa tu rawa kina ena nona sa veisaututaki kei na Kalou se ni sa vakadonui koya na Kalou. Erau sa qai kania vata na bete kei koya e mai vakacaboisoro na isoro ni sa cabo oti vei Jiova na kena dra kei na uro. (Vunau ni Soro 3:17; 7:​16-21; 19:​5-8) Vakaivakatayaloyalo gona, eratou mai kana vata tiko i ke o koya e vakacaboisoro, na bete, kei na Kalou o Jiova. Oqo e vakatayaloyalotaka na ituvaki ni veisaututaki e vakilai ena kedratou maliwa.

16. (a) Na cava na inaki ni isoro ni ivalavala ca kei na isoro ni cakacala? (b) Erau duidui vakacava mai na isoro kama?

¹⁶ Na isoro ni ivalavala ca kei na isoro ni cakacala erau isoro e dau cabo me kerei kina na veivosoti ena vuku ni ivalavala ca, se me nona ibulubulu e dua e beca na Lawa i Mosese. E dina ni rau vakamai tale ga ena icabocabonisoro, erau duidui ga mai na isoro kama baleta ni sega ni cabo taucoko na manumanu vua na Kalou, e cabo ga na kena uro kei na so na lewena. Na vo ni manumanu e dau lai biu ena taudaku ni keba, ena so na gauna era dau kania na bete. E vakaibalebale na duidui oqo. Na isoro kama e cabori vua na Kalou me imadrali, me rawa kina na veitaratara kei koya, o koya gona e cabo taucoko sara ga vakatabakidua vua na Kalou. Dau kena ivakarau me cabo e liu na isoro ni ivalavala ca se isoro ni cakacala qai muria yani na isoro kama, e rairai vakaraitaka oya ni rawa ga ni qai ciqoma na Kalou na nona imadrali e dua na tamata ke sa vosoti na nona ivalavala ca.​—Vunau ni Soro 8:​14, 18; 9:​2, 3; 16:​3, 5.

17, 18. Na cava e dau cabori kina na isoro ni ivalavala ca, ia na cava na inaki ni isoro ni cakacala?

¹⁷ E dau ciqomi ga na isoro ni ivalavala ca e cabora e dua e sega ni nakita na nona beca na Lawa i Mosese, e vu beka ni nona ivalavala ca na nona malumalumu ga vakatamata. “Kevaka sa cala e dua na tamata, ni sa cakava e dua na ka sa vakarota ko Jiova me kakua ni caka, ia sa cakava e na lecava,” me na cabora e dua na isoro ni ivalavala ca me salavata kei na kena ituvaki se nona itutu. (Vunau ni Soro 4:​2, 3, 22, 27) Ena yasana adua, o ira na tamata ivalavala ca era sega ni veivutuni era na vakamatei, sa na sega ni ganiti ira tale e dua na isoro.​—Lako Yani 21:​12-15; Vunau ni Soro 17:10; 20:​2, 6, 10; Tiko Voli mai na Lekutu 15:30; Iperiu 2:2.

¹⁸ Na ibalebale ni isoro ni cakacala kei na kena inaki e vakamatatataki ena Vunau ni Soro wase e 5 kei na 6. E sega beka ni nakita e dua na nona ivalavala ca. Ia, na ka e cakava e sa cala kina o koya vua na wekana se vua na Kalou o Jiova, o koya gona e dodonu me vakadodonutaki se me saumi na nona cala. E cavuti ena Vunau ni Soro e vica na mataqali ivalavala ca. E so na ivalavala ca e vauci ga kina e le dua (5:​2-6), e so era ivalavala ca ina “ka sa tabu vei Jiova” (5:​14-​16), e so tale e rawa ni wiliki mera ivalavala ca nakiti baleta ni vu mai ena gagadre cala, se na malumalumu vakatamata (6:​1-3). E dodonu me na lai vakatusa o koya e cala na nona ivalavala ca, ia me na sauma tale ga na ka e dodonu me sauma, oti me sa na qai cabora vei Jiova e dua na isoro ni cakacala.​—Vunau ni Soro 6:​4-7.

Ka Vinaka Cake me na Qai Yaco Mai

19. E dina nira vakarurugi na Isireli ena Lawa i Mosese e wili tiko kina na vakacaboisoro, na cava ga e sega ni vakadonui ira kina na Kalou?

¹⁹ A soli vei ira na Isireli na Lawa i Mosese, e okati tiko kina e levu sara na isoro kei na imadrali mera torova rawa kina na Kalou, me rawa tale ga nira qara kina nona veivakadonui kei na veivakalougatataki, ni bera ni qai yaco mai na Kawa yalataki. E kaya vaka oqo na yapositolo o Paula, e dua na Jiu: “Sa mai keda i vakatawa tiko kina na Lawa me yacova na lako mai nei Karisito, me da vakadonui kina e na vuku ni vakabauta.” (Kalatia 3:​24, VV) Ka ni rarawa ni a sega ni vakarorogo ina veidusimaki ni ivakatawa oqo na matanitu o Isireli, a vakayagataka ga vakatani. Lakolako sa ka vakasisila vei Jiova na nodra isoro, sa qai kaya: “Sa rui levu vei au na [se, “Au sa cata na,” NW] sipi tagane mei soro kama, kei na uro ni manumanu sa vakani vinaka; ia na dra ni pulumokau, kei na dra ni lami, kei na dra ni me tagane ka’u sa sega ni vinakata.”​—Aisea 1:11.

20. Na cava e yaco ena 70 S.K. ina Lawa i Mosese, kei na vakacaboisoro?

²⁰ Ena 70 S.K., e mai cava kina na ivakarau ni veika vakajiu, wili kina na kena valenisoro kei na kena matabete. Sa sega tale ni qai rawa ni cabori na isoro ena kena ivalavala e lavaki ena Lawa i Mosese. E kena ibalebale beka oqo ni isoro, e dua na tiki levu ni Lawa i Mosese, e sa sega ni qai dua na kena ibalebale vei ira na dau qaravi Kalou ena gauna oqo? Eda na dikeva oqo ena ulutaga e tarava.

[iVakamacala e ra]

E Rawa Mo Vakamacalataka?

• Na cava era dau vakacaboisoro kina vei Jiova na tamata yalodina ena gauna makawa?

• Na cava e gadrevi kina na isoro?

• Na cava e so na isoro e vakamacalataki ena Lawa i Mosese me dau cabori, na cava na kedra dui inaki?

• Me vaka e kaya o Paula, na cava na inaki levu ni Lawa i Mosese kei na kena isoro?

[iYaloyalo ena tabana e 14]

E vakadonuya na Kalou na isoro nei Epeli ni a cabora ena vuku ni nona vakabauta na vosa ni yalayala i Jiova

[iYaloyalo ena tabana e 15]

O kila na ibalebale ni ka e yaco oqo?