Era a Bula Dede Dina O Ira ena Gauna Vakaivolatabu?

O JEANNE LOUISE CALMENT a vakaitikotiko ena dua na taoni ena muaira kei Varanise a takali ena 4 Okosita, 1997 ni sa yabaki 122.

Ena veiyasa i vuravura nikua sa torocake na kila vakasaenisi, vuku vakavuniwai, kei na so tale na tabana e vakadedetaka na nodra bula e levu. Ia e sega ni levu era yacova se sivia na yabaki 100. E veitalanoataki vakalevu gona ena tabana ni itukutuku na dede ni nona bula e dua, me vakataki Madame Calment.

E vakamacalataka na iVolatabu na nodra bula dede eso ena gauna makawa, eso era bula me volekata sara na duanaudolu. E dina na itukutuku qori, me vakabauti tale ga? Era a bula dede dina o ira ena gauna vakaivolatabu? Meda kauai kina nikua?

O Ira Era Bula Dede

E vakamacalataka na Vakatekivu e vitu na turaga eratou a bula me sivia na 900 na yabaki ni bera na Waluvu ena siga i Noa. Qo o Atama, Seci, Inosi, Keinana, Jereti, Mecusela, kei Noa. (Vakatekivu 5:​5-27; 9:29) De dua e levu era sega ni kilai ratou na turaga qo. Ia o iratou qo na imatai ni tini na yatukawa ena ivolatukutuku ni kawatamata. A bula dede duadua vei ratou o Mecusela ni 969 na nona yabaki ni bula!

E tukuni ena iVolatabu e 25 tale era bula balavu sara ni vakatauvatani kei na balavu ni noda bula nikua. So vei ira e 300, 400, se 700 vakacaca na yabaki ni nodra bula. (Vakatekivu 5:​28-31; 11:​10-25) E levu era nanuma ni nodra bula dede ena gauna vakaivolatabu e italanoa buli ga. E dina beka oya?

iTukuni se iTukutuku Dina?

E kaya e dua na ivola a tabaka na Max Planck Institute for Demographic Research e Jamani, nira saga na daunivakadidike mera vakadeitaka na yabaki i Madame Calment, ena so na “itukutuku matata” a vakamacalataka ga o koya. Qo e baleti koya sara ga se o ira na wekana ena dua na ka a yaco. Sa qai veidutaitaki kei na nodra ivakamacala na lewenivanua, na loya, kedra itukutuku na lewenilotu, okati tale ga kina na ulutaga eso ena niusiveva kei na iwiliwili ni lewenivanua. Eda na sega beka ni vakadeitaka na itukutuku matailalai kece qo, ia na ivakadinadina e tauri rawa e sa vakadeitaki kina na balavu ni nona bula.

Ia vakacava na itukutuku ena iVolatabu? Era nuitaki beka? E vaka kina! E macala ni itukutuku kece qo e sega ni vakadeitaki rawa ena so tale na ivola e sa tu nikua, ia e laurai ni dina tu ga na ka e kaya na iVolatabu ena gauna sa oti, na itukutuku vakasaenisi, kei na ituvatuva ni gauna era vakayacori kina.a Ia e sega ni kurabuitaki qo, ni tukuna sara ga na iVolatabu: “E na dina tiko ga na Kalou veitalia ga ke ra lasu kece na tamata.” (Roma 3:​4, VV) Io, ni “vakavuna na Kalou” na iVolatabu, e macala tu ga ni sega ni lasu.​—2 Timoci 3:16.

A dusimaki Mosese o Jiova me vola na Penitatuki, se na imatai ni lima na ivola ena iVolatabu, sa bau dua na turaga kilai qai dokai ena bula ni kawatamata. Era vakatokai koya na Jiu me qasenivuli levu duadua vei ira kece na nodra qasenivuli. Era vakatokai koya na Musilimi me nodra parofita levu duadua. Ia vei ira na lotu vaKarisito, o Mosese a vakatayaloyalotaki Jisu Karisito. Ena veiganiti beka meda nanuma ni sega ni nuitaki na veika e vola ena itukutuku ni kawatamata?

E Duidui na iWiliwili ni Siga?

Era kaya eso ni duidui na wiliwili ni siga ena gauna oya, e dau raici e dua na yabaki me dua na vula. Ni dikevi vinaka na veika a yaco ena Vakatekivu e laurai ni tautauvata na nodra dau wilika na siga na gauna oya kei na gauna qo. Meda raica mada e rua na ivakaraitaki. Eda wilika ena ivolatukutuku ni a yaco na Waluvu ni sa yabaki 600 o Noa, “e na kenai karua ni vula, e na kenai katinikavitu ni siga ni vula.” E tukuni tale ga kina ni a luvu tu na vuravura me 150 na siga, qai “kasa na waqa e dela ni veiulu-ni-vanua mai Ararata, e na kenai kavitu ni vula, e na kenai katinikavitu ni siga ni vula.” (Vakatekivu 7:​11, 24; 8:4) O koya gona na lima na vula e 150 na siga​—oya ena ika17 ni siga ni ikarua ni vula, ina ika17 ni siga ni ikavitu ni vula ena yabaki oya. E macala gona ni sega ni dua na yavu vinaka ni tukuni ni dua na yabaki e dua na vula.

Meda raica tale mada na ikarua ni ivakaraitaki. A tukuna na Vakatekivu 5:​15-18, ni a vakaluveni o Meelelieli ni sa yabaki 65, a bula voli me 830 na yabaki qai takali ni sa yabaki 895. Na makubuna o Inoki a dua na luvena tagane ni sa yabaki 65. (Vakatekivu 5:21) Ke dina na vakasama ni dua na vula e dua na yabaki, e kena irairai ni rau a vakaluveni na turaga qo ni rau se yabaki lima! E dina beka oya?

A laurai tale ga ena vakekeli kei na so na itukutuku ena iVolatabu me baleta na nodra bula dede eso. E kaya na iVolatabu ni a cavutu mai na koro o Uri na peteriaki o Eparama, oti a lai vakaitikotiko ena siti o Karana qai toki ena vanua o Kenani. A vala qai vakadrukai Kitoleoma, na Tui Ilama. (Vakatekivu 11:31; 12:5; 14:​13-17) E vakadeitaki ena vakekeli ni tiko dina na vanua qo, era bula dina tale ga o ira na talanoataki kina. E vukei keda na vakekeli qori meda kila na itukutuku ni vanua oya, kei na nodra itovo o ira era bula ena gauna i Eparama. Na cava gona me lomatarotarotaki kina na nona yabaki 175 o Eparama ke dina na ka e tukuna na iVolatabu?​—Vakatekivu 25:7.

E sega ni dodonu me vakatitiqataki na itukutuku ena iVolatabu me baleta na nodra bula dede eso ena gauna makawa. Ia o na rairai taroga, ‘Na cava e bibi kina meu kila na nodra bula dede se sega ena gauna vakaivolatabu?’

O Rawa ni Bula Dede!

Na nodra bula dede eso na turaga ni bera na Waluvu e vakadinadinataka ni rawa tale ga nida bula dede. Sa tu ena gauna qo na misini e vakarawarawataka vei ira na saenitisi mera dikeva na yagoda, na vakasakiti ni keda ibulibuli, kei na kena rawa ni vakavoui koya tiko ga na sela ni yagoda. Na cava era vakadinadinataka? E rawa nida bula tawamudu. A tukuna e dua na parofesa ni wainimate o Tom Kirkwood, “era sega tiko ga ni kila na vuku vakavuniwai na vuna e [qase] kina na tamata.”

Ia e kila vinaka na Kalou o Jiova na vuna eda qase kina, e kila tale ga na ka me cakava me oti kina. A bulia na imatai ni tamata o Atama me uasivi, me bula tawamudu tale ga. Ia ka ni rarawa ni a vakatulewataka o Atama me talaidredre vua na Kalou. Mani valavala ca qai sega ni uasivi. Qo sara ga na isaunitaro era via kila tiko na saenitisi: “O koya gona, ena vuku ni dua ga na tamata e curu kina i vuravura na ivalavala ca kei na mate ena vuku ni ivalavala ca, mani dewa na mate vei ira na tamata kece ga ni sa valavala ca na tamata kece ga.” (Roma 5:12) Eda tauvimate, qase da qai mate ena vuku ni ivalavala ca.

E sega ni veisau na nona inaki na Dauveibuli yalololoma. Na kena ivakadinadina levu na nona vakarautaka na ivoli, na luvena o Jisu Karisito, me rawa nida bula uasivi, da bula tawamudu tale ga. E tukuna na iVolatabu: “Era mate tiko na tamata kece ena vuku i Atama, ena bula vaka kina na tamata kece ena vuku i Karisito.” (1 Korinica 15:22) Era volekata toka na bula uasivi o ira era bula ni bera na Waluvu, qo na vuna era bula dede kina ni vakatauvatani kei keda ena gauna qo. Ia nikua sa roro voleka mai na gauna me vakayacora na Kalou na nona yalayala. Sa na sega na ivalavala ca, eda sa na taucoko, eda na sega tale ni qase da qai mate.​—Aisea 33:24; Taito 1:2.

O na rawata vakacava na veivakalougatataki oya? Kua ni nanuma ni vatavatairalago wale ga na vosayalayala ni Kalou. A kaya o Jisu: “O koya e rogoca noqu vosa qai vakabauti koya e talai au mai ena bula tawamudu.” (Joni 5:24) O koya gona mo vulica na iVolatabu qai bulataka. Ke o cakava qo, o sa vakatotomuri ira tiko e tukuna na yapositolo o Paula era “maroroya me nodra na yavu vinaka ni bula e se bera mai, mera taura matua kina na bula dina.” (1 Timoci 6:19) O na nuidei ni Kalou a vakabalavutaka na nodra bula ena gauna vakaivolatabu ena vakabalavutaka tale ga na nomu bula me tawamudu!

[iVakamacala e ra]

[Graph ena tabana e 12]

(For fully formatted text, see publication)

1000

969 MECUSELA

950 NOA

930 ATAMA

900

800

700

600

500

400

300

200

100 KEDA

YABAKI