Tinmɛ E Ðò Vivɔnu lɛ É
1. Babilɔnu Ðaxó ɔ Tuùntuùn
Nɛ̌ mǐ ka wà gbɔn bo tuùn ɖɔ “Babilɔnu ɖaxó ɔ” nɔte nú kplékplé sinsɛn nǔvú lɛ bǐ tɔn? (Nǔɖexlɛ́mɛ 17:5) Gbějé nǔ atɔn elɔ lɛ kpɔ́n:
Gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ wà nǔ gbɔn wɛ é ɖè. Biblu ɖɔ ɖɔ Babilɔnu Ðaxó ɔ jinjɔn ‘ahwan lɛ kpo tò lɛ kpo’ jí. Lobo “kpa acɛ dó axɔ́su ayikúngban jí tɔn lɛ nu.”—Nǔɖexlɛ́mɛ 17:15, 18.
É sixu nyí hlɔnhlɔn toxóɖiɖɔ tɔn alǒ ajɔ̌wiwa tɔn ɖé ǎ. Ðó ee è sú kún tɔn dó gudo é ɔ, “axɔ́su ayikúngban jí tɔn” lɛ kpo “ajɔ̌tɔ́” lɛ kpo kpò ɖò gbɛ̀.—Nǔɖexlɛ́mɛ 18:9, 15.
Walɔ tɔn lɛ nɔ kɔn cí dó Mawu wu. Biblu ylɔ́ ɛ ɖɔ tonyatɔ́ ɖé, ɖó é nɔ wà nǔ alɔ ɖ’alɔ mɛ xá acɛkpikpa lɛ, bo na dó sixu mɔ akwɛ alǒ lè ɖevo lɛ wutu. (Nǔɖexlɛ́mɛ 17:1, 2) É nɔ flú gbɛtɔ́ lɛ ɖò akɔta lɛ bǐ mɛ. Lobɔ kú mɛ gegě tɔn lɛ́ sín wǔtu tɔn.—Nǔɖexlɛ́mɛ 18:23, 24.
Lɛ̌kɔ yì nǔkplɔnkplɔn 13gɔ́, xótalá 6gɔ́ ɔ jí
2. Hwetɛnu Mɛsiya ɔ ka Na Jɛ Wě?
Biblu ɖɔ ɖ’ayǐ ɖɔ xwè tɛnwe tɛnwe donu 69 wɛ na wá yì cobɔ Mɛsiya ɔ na jɛ wě.—Xà Daniyɛli 9:25.
Hwetɛnu xwè tɛnwe tɛnwe donu 69 lɛ ka bɛ́? Hwenu e Tokpɔngán Nɛɛmíi wá Jeluzalɛmu bo na “vɔ́ toxo ɔ kpodo ahohó tɔn lɛ bǐ kpo blóɖó” é wɛ, ɖò xwè 455 J.H.M. tɔn.—Daniyɛli 9:25; Nɛɛmíi 2:1, 5-8.
Táan nabi xwè tɛnwe tɛnwe donu 69 lɛ ka bló? Xwè tɛnwe tɛnwe donu 69 lɛ bló xwè 483 (7 x 69).
Hwetɛnu xwè tɛnwe tɛnwe donu 69 lɛ ka fó? Nú è lɛ́n xwè 483 sín 455 J.H.M. tɔn ɔ, é na kplá mǐ wá xwè 29 H.M. tɔn.a Xwè enɛ xwè pɛ́pɛ́ wɛ Jezu bló baptɛm bo huzu Mɛsiya ɔ!—Luki 3:1, 2, 21, 22.
Lɛ̌kɔ yì nǔkplɔnkplɔn 15gɔ́, xótalá 5gɔ́ ɔ jí
3. Wlɛnwín Dotóozɔ́wiwa Tɔn E Nɔ Byɔ Hun Zinzán lɛ É
Wlɛnwín dotóozɔ́wiwa tɔn ɖé lɛ ɖè bo nɔ byɔ ɖɔ è ni zán hun azinzɔnnɔ ɔ ɖesunɔ tɔn. Ðé lɛ ɖò ye mɛ bɔ Klisanwun lɛ ɖó na yí gbè na ǎ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, mɛɖé lɛ nɔ na hun yeɖesunɔ tɔn. Alǒ ye nɔ yí hun yeɖesunɔ tɔn ɖ’ayǐ bɔ è na wá zán ɖò hwenu e è jló na zɛ ye é. Amɔ̌, Klisanwun lɛ ɖó na wà mɔ̌ ǎ.—Sɛ́nflínmɛ 15:23.
É ɖò mɔ̌ có, wlɛnwín ɖevo lɛ ɖè bɔ è sixu yí gbè na. Ðé lɛ wɛ nyí hun ɖiɖa, hémodialyse, hémodilution, alǒ macinu e nɔ bló bɔ hun ma nɔ yí gbè ǎ é abǐ nǔ e nɔ nɔ hǔn kpo fíjó kpo tɛnmɛ é zinzán. Klisanwun ɖokpo ɖokpo wɛ ɖó na wá gbeta éɖesunɔ tɔn kɔn dó lee è na zán hun tɔn gbɔn ɖò hwenu e è ɖò zizɛ ɛ wɛ, lanmɛ tɔn gbéjé kpɔ́n wɛ, alǒ ɖò nukún kpé dó wǔtu tɔn wɛ é wu. Lee dotóogán ɖokpo ɖokpo nɔ zán wlɛnwín enɛ lɛ gbɔn lɛ é sixu gbɔn vovo kpɛɖé kpɛɖé. Enɛ wu ɔ, cobonu Klisanwun ɖé na yí gbè nú wlɛnwín mɛzizɛ tɔn ɖé, lanmɛ gbígbéjé kpɔ́n tɔn ɖé, alǒ nukúnkpédómɛwu tɔn ɖé ɔ, é ɖó na ba dò nú lee è na zán hun éɖesunɔ tɔn gbɔn é céɖécéɖé. Lin tamɛ dó nǔkanbyɔ elɔ lɛ jí:
Enyi è na ɖè hun ce habǔ sín agbaza ce mɛ, lobɔ hun ɔ sisa tɔn tlɛ sixu nɔte nú táan ɖé ɔ ka lo? Ayixa ce ka na yí gbè ɖɔ hun enɛ kpò ɖò hun ce nyí wɛ, b’ɛ na byɔ ɖɔ è ni “kɔn . . . nyi kɔ́mɛ” ǎ à?—Sɛ́nflínmɛ 12:23, 24.
Ðò wlɛnwín dotóozɔ́wiwa tɔn ɖé hwenu ɔ, enyi è ɖè hun nyiɖesunɔ tɔn sín lan ce mɛ, bo jlaɖó, lobo lɛ́ wá lɛkɔ na dó lan ce mɛ ɔ ka lo? Ayixa ce e un ko sɔ́ Biblu dó kplɔ́n é ka na dóhwɛ mì wɛ à? Un ka na sixu yí gbè nú wlɛnwín mɔ̌hun ɖé à?
ɛ̌kɔ yì nǔkplɔnkplɔn 39gɔ́, xótalá 3gɔ́ ɔ jí
4. Kínklán Ðò Alɔwliwli Mɛ
Biblu ɖɔ nú asú kpo asì kpo lɛ ɖɔ ye ni ma klán ó, bo ɖexlɛ́ nyi wɛn ɖɔ kínklán kún na acɛ sunnu ɔ alǒ nyɔnu ɔ bonu é na vɔ́ alɔ wlí ó. (1 Kɔlɛntinu lɛ 7:10, 11) É ɖò mɔ̌ có, ninɔmɛ ɖé lɛ sixu zɔ́n bɔ Klisanwun ɖé sixu lin ɖɔ emi na klán.
Jlǒ sísɔ́ dó gbɛ́ ɖɔ è kún na kpé nukún dó xwédo mɛtɔn wu ó: Asú ɖé gbɛ́ ɖɔ emi kún na kpé nukún dó xwédo ɔ wu ɖò agbaza lixo ó, kaka bɔ xwédo ɔ sɔ́ ɖó dandannú taji gbɛ̀ mɛ tɔn lɛ ǎ.—1 Timɔtée 5:8.
Adakaxomɛwu zɛ xwé wu: Mɛ e è da é nɔ xò daka mɛ wu kaka bɔ è mɔ ɖɔ ganjininɔ mɛtɔn alǒ gbɛ̀ mɛtɔn ɖò axɔ́ nu.—Galatinu lɛ 5:19-21.
Kancica e è ɖó xá Jehovah é wá ɖò axɔ́ nu bǐ mlɛ́mlɛ́: Asú alǒ asì ɔ bló bɔ Jehovah sinsɛn gló mɛ e é wlí alɔ xá é.—Mɛsɛ́dó 5:29.
5. Xwèɖuɖu lɛ kpo Nǔwiwa lɛ Kpo
Klisanwun lɛ nɔ ɖ’alɔ ɖò xwèɖuɖu e ma nyɔ́ Jehovah nukúnmɛ ǎ lɛ é mɛ ǎ. Amɔ̌, Klisanwun ɖokpo ɖokpo ɖó na zán ayixa tɔn e é sɔ́ Biblu dó kplɔ́n é dó wá gbeta nǔ e é na wà é tɔn kɔn ɖò ninɔmɛ ɖé lɛ mɛ, hwenu e mɛ ɖevo lɛ ɖò xwè lɛ ɖu wɛ é. Kpɔ́ndéwú habǔ ɖíe.
Mɛɖé dó xwè gbè we. A sixu ɖɔ kpowun ɖɔ, “A wà nǔ.” Enyi mɛ ɔ ba bo na tuùn nǔ d’eji ɔ, a sixu tinmɛ nǔ e wu a ma nɔ ɖu xwè ɔ ǎ é n’i.
Mɛ e a da é nyí Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn ǎ, dìn ɔ, é ylɔ́ we ɖɔ hwi na ɖu nǔ ɖó kpɔ́ xá emi kpo hɛ̌nnumɔ lɛ kpo ɖò xwè hwenu. Enyi ayixa towe yí gbè nú we bonu a na yì tɛn tɔn mɛ ɔ, a sixu tinmɛ nú mɛ e a da é jɛ nukɔn ɖɔ nú aca pagáwun lɛ tɔn tɔ́n ɖò nǔɖuɖu ɔ domɛ ɔ, emi kún na ɖ’alɔ ɖ’emɛ ó.
Gǎn towe d’ajɔ we ɖò xwè hwenu. A ɖó na gbɛ́ ajɔ ɔ wɛ à? É nyí dandan ǎ. Xwè ɖu nú we wɛ gǎn ɔ ɖè bo dó d’ajɔ ɔ we à, alǒ é jló na xlɛ́ ɖɔ azɔ̌ ɖagbe e a nɔ wà é sù nukún tɔn mɛ kpowun wɛ?
Mɛɖé na nǔnina ɖé we ɖò xwè hwenu. Nǔnamɛtɔ́ ɔ sixu ɖɔ: “Un tuùn ɖɔ a kún nɔ ɖu xwè ó, amɔ̌, un jló na na nǔ elɔ we.” Boya mɛ ɔ jló na nyɔ́ xomɛ dó wǔtu towe kpowun wɛ. Ðò alɔ ɖevo mɛ ɔ, ayixa kan wɛ é ɖè bo na tɛ́n nǔɖiɖi towe kpɔ́n, alǒ dɔn we dó xwè ɔ ɖuɖu mɛ à? Enyi a gbéjé enɛ kpɔ́n gudo ɔ, hwiɖesu wɛ na wá gbeta ɔ kɔn ɖɔ emi na yí nǔnina ɔ alǒ gbɛ́. Ðò gbeta e kɔn mǐ nɔ wá lɛ é bǐ mɛ ɔ, mǐ jló na na ɖó ayixa ɖagbe ɖé, bo na lɛ́ nɔ gbeji nú Jehovah.—Mɛsɛ́dó 23:1.
Lɛ̌kɔ yì nǔkplɔnkplɔn 44gɔ́, xótalá 1gɔ́ ɔ jí
6. Azɔn E È Sixu Sɔ́ lɛ É
Ðó mǐ yí wǎn nú gbɛtɔ́ lɛ wutu ɔ, mǐ nɔ nɔ acéjí tawun bo ma wá dó azɔn e è sixu sɔ́ lɛ é ye ó. Enɛ wu ɔ, enyi mǐ tuùn ɖɔ mǐ sɔ́ azɔn ɖé, alǒ enyi mǐ lin ɖɔ mǐ sixu ko sɔ́ azɔn ɖé bo sixu dó mɛ ɖevo lɛ ɔ, mǐ na nɔ acéjí tawun. Mǐ nɔ wà mɔ̌, ɖó Biblu ɖegbe nú mǐ ɖɔ: “Yǐ wǎn nú nɔzo towe hwiɖesunɔ ɖɔhun.”—Hlɔmanu lɛ 13:8-10.
Nɛ̌ mɛ e ɖò azɔn e mɛ ɖevo sixu sɔ́ é ɖé jɛ wɛ é ɖé ka sixu ɖè wanyiyi enɛ xlɛ́ mɛ ɖevo lɛ gbɔn? Mɛ mɔ̌hun ɖó na wà nǔɖe lɛ, ɖi así kpíkplá kɔ nú mɛ alǒ sikíkí nú mɛ ǎ. Enyi mɛɖé lɛ gɔn yiylɔ́ ɛ dó xwé yetɔn gbè, ɖó ye jló na nya xɛ ɖò xwédo yetɔn jí wutu ɔ, é ɖó na sin xomɛ ǎ. Bɔ cobonu é na bló baptɛm ɔ, é ɖó na tinmɛ ninɔmɛ tɔn nú titoblonunutɔ́ kplékplé mɛxo lɛ tɔn tɔn, bonu è na dó sixu bló tuto e jɛxa lɛ é dó nya xɛ ɖò mɛ ɖevo e ɖò baptɛm bló wɛ lɛ é jí. Cobonu mɛ e sixu ko ɖó kancica xá azɔn e mɛ ɖevo sixu sɔ́ é ɖé na byɔ xɔ́ntɔn mɛ xá mɛɖé ɔ, é ɖó na sɔ́ jlǒ dó yì ɖa hun éɖesunɔ tɔn kpɔ́n hwɛ̌. Mɔ̌ biblo na xlɛ́ ɖɔ mɛ ɖevo lɛ sín nǔ nɔ ɖu ayi mɛ nú we, ɖó Biblu ɖɔ ɖɔ “mɛ ɖebǔ ma nɔ ba ɖagbe éɖesunɔ tɔn ó; loɔ, mɛ ɖokpo ɖokpo ni nɔ ba ɖagbe mɛ ɖě lɛ tɔn.”—Filipunu lɛ 2:4.
Lɛ̌kɔ yì nǔkplɔnkplɔn 56gɔ́, xótalá 2gɔ́ ɔ jí
7. Ajɔ̌xó lɛ kpo Sɛ́nxó lɛ Kpo
Gbeta e kɔn mǐ wá xá mɛɖé dó akwɛxó lɛ kpo ajɔ̌xó lɛ kpo wu lɛ é winwlán ɖ’ayǐ na zɔ́n bɔ mǐ na gbò kpò nyi ali jí nú tagba gegě, nú é tlɛ nyí ɖɔ mǐ kpo Klisanwun ɖevo kpo wɛ wá gbeta lɛ kɔn ɔ nɛ. (Jelemíi 32:9-12) É ɖò mɔ̌ có, gbemanɔkpɔ́ klewun klewun lɛ sixu wá tɔ́n ɖò Klisanwun lɛ tɛntin dó akwɛxó lɛ alǒ nǔ ɖevo lɛ wu. Ye ɖó na tɛ́n kpɔ́n bo yawǔ ɖeɖɛ gbemanɔkpɔ́ mɔ̌hun lɛ ɖò fífá mɛ, ye kpo mɛ e kpé nǔ xá ye lɛ é kpo kɛɖɛ.
Amɔ̌, nɛ̌ mǐ ka sixu ɖeɖɛ xó syɛnsyɛn lɛ, ɖi mɛ hizihizi alǒ jidómɛ gbɔn? (Xà Matie 18:15-17.) Jezu ɖɔ afɔ atɔn e mǐ na ɖè lɛ é:
Tɛ́n kpɔ́n bonu hwi kpo mɛ e kpo kpé nǔ é kɛɖɛ ni ɖɔ xó ɔ gbò.—Kpɔ́n wemafɔ 15.
Enyi enɛ ma w’azɔ̌ ǎ ɔ, kplá mɛ e zin ɖò agun ɔ mɛ é ɖokpo alǒ we dó hwiɖée jí bonu mi ɖɔ xó ɔ gbò.—Kpɔ́n wemafɔ 16.
Enɛ gudo bonu xó ɔ ma lɛ́ gbò ǎ ɔ kɛɖɛ jɛn a sixu sɛkpɔ́ mɛxo agun tɔn lɛ.—Kpɔ́n wemafɔ 17.
Ðò ninɔmɛ gegě mɛ ɔ, mǐ ɖó na dɔn nɔví mǐtɔn lɛ hwɛ nukɔn ǎ, ɖó mɔ̌ biblo sixu zɔ́n bɔ mɛ lɛ na ɖó linlin nyanya dó Jehovah kpo agun ɔ kpo wu. (1 Kɔlɛntinu lɛ 6:1-8) Amɔ̌, ninɔmɛ ɖé lɛ ɖè bɔ é sixu byɔ ɖɔ hwɛɖɔxɔsa ɖé wɛ na ɖɔ gbò: mɛɖée gbigbɛ́, acɛ vǐ wu kpíkpé nukún dó tɔn, akwɛ e sɛ́n byɔ ɖɔ è na sú mɛ e è gbɛ́ é, akwɛ e ganjɛwuxwé ɖé ɖó na sú hwenu e awovínú ɖé jɛ é, hwenu e ajɔ̌ ɖé j’ayǐ é, alǒ gǔ mímá. Enyi Klisanwun ɖé yì hwɛ nukɔn ɖò ninɔmɛ mɔ̌hun lɛ mɛ dó ɖeɖɛ tagba ɖé ɖò fífá mɛ lee é nyɔ́ bló gbɔn é ɔ, é ko t’afɔ wěɖexámɛ Biblu tɔn jí ǎ.
Enyi è wà dǎnú syɛnsyɛn ɖé mɛ wu mɔ̌, ɖi kanhwlɛnxámɛ, dakaxixo vǐ kpɛví wu, wǔ gbigblé mɛ syɛnsyɛn, ajo ɖaxó jija, alǒ mɛhuhu bonu Klisanwun ɖé ɖɔ nǔ e jɛ é nú gǎn xá ɔ mɛ tɔn lɛ ɔ, é ko tɛ afɔ wěɖexámɛ Biblu tɔn jí ǎ.
a Sín 455 J.H.M. tɔn jɛ 1 J.H.M. tɔn ɔ, é bló xwè 454. Sín 1 J.H.M. tɔn jɛ 1 H.M. tɔn ɔ, é bló xwè ɖokpo (xwè yayǎ ɖě ɖè ǎ). Bɔ sín 1 H.M. tɔn jɛ 29 H.M. tɔn ɔ, é bló xwè 28. Bǐ kplékplé bló xwè 483.