Yitso Nyɔŋma Kɛ Ejwɛ
Mɛɛ Gbɛ Yehowa Tsɔɔ Nɔ Ekudɔɔ Egbɛjianɔtoo Lɛ?
1. Mɛɛ saji ni kɔɔ Yehowa gbɛjianɔtoo lɛ he Biblia lɛ jieɔ lɛ kpo, ni mɛni hewɔ ehe hiaa wɔ lɛ?
ANI Nyɔŋmɔ yɛ gbɛjianɔtoo? Ŋmalɛi ni jɛ mumɔŋ lɛ kɛɔ wɔ akɛ eyɛ eko. Ehaa wɔleɔ egbɛjianɔtoo ni yɔɔ naakpɛɛ lɛ fã ní yɔɔ ŋwɛi lɛ he nɔ ko fioo yɛ e-Wiemɔ lɛ mli. (Ezekiel 1:1, 4-14; Daniel 7:9, 10, 13, 14) Eyɛ mli akɛ wɔnyɛɛɛ wɔna efã ni anaaa nɛɛ moŋ, shi esaa anɔkwa jálɔi ahe ŋmɛnɛ. (2 Maŋtsɛmɛi 6:15-17) Yehowa gbɛjianɔtoo lɛ hu yɛ efã ni anaa, yɛ shikpɔŋ nɔ. Biblia lɛ yeɔ ebuaa wɔ koni wɔnu nɔ ni eji kɛ gbɛ ni Yehowa tsɔɔ nɔ ekudɔɔ enɛ lɛ shishi.
Efã ni Anaa lɛ Yɔsemɔ
2. Mɛɛ asafo hee Nyɔŋmɔ kɛba shihilɛ mli lɛ?
2 Israel maŋ lɛ kɛ afii 1,545 hi shi akɛ Nyɔŋmɔ asafo. (Bɔfoi lɛ Asaji 7:38) Shi Israel yeee Nyɔŋmɔ mlai lɛ anɔ, ni amɛkpoo lɛ diɛŋtsɛ e-Bi lɛ. Nɔ ni jɛ mli ba ji akɛ, Yehowa kpoo nakai asafo lɛ ni eshɛrɛ amɛ eshwie. Yesu kɛɛ Yudafoi lɛ akɛ: “Naa, aaashi nyɛwe lɛ amaŋfɔ aha nyɛ!” (Mateo 23:38) Kɛkɛ ni Nyɔŋmɔ kɛ asafo hee ko ba shihilɛ mli, ni ekɛ amɛ fee kpaŋmɔ hee. Nɛkɛ asafo nɛɛ baafee aŋkroaŋkroi 144,000 ni Nyɔŋmɔ ehala amɛ koni amɛkɛ e-Bi lɛ afee ekome yɛ ŋwɛi.—Kpojiemɔ 14:1-4.
3. Mɛni ba yɛ Pentekoste afi 33 Ŋ.B. ni ji odaseyeli ni yɔɔ faŋŋ akɛ Nyɔŋmɔ kɛ asafo hee ko miitsu nii agbɛnɛ?
3 Akɛ Yehowa mumɔ krɔŋkrɔŋ fɔ nakai asafo hee lɛ mli klɛŋklɛŋ bii lɛ mu yɛ Pentekoste afi 33 Ŋ.B. Wɔkaneɔ nakai sane ni sa kadimɔ lɛ akɛ: “Ni beni Pentekoste gbi (aloo gbi ni ji nyɔŋmai enumɔ) lɛ shɛ lɛ, amɛ fɛɛ amɛnaa bakpe shi kɛ jwɛŋmɔ kome yɛ he kome. Ni trukaa lɛ gbɛɛmɔ ko ni tamɔ ahum ni tswaa waa jɛ ŋwɛi ba, ni ebayi shia he ni amɛtara lɛ fɛɛ obɔ. Ni lilɛii ni agbalagbalaa mli ni tamɔ lalilɛii pue; ni ebatara amɛyiteaŋ ekomekome; ni [mumɔ, NW] krɔŋkrɔŋ bayimɔ amɛ fɛɛ amɛmli obɔbɔ.” (Bɔfoi lɛ Asaji 2:1-4) No hewɔ lɛ, Nyɔŋmɔ mumɔ lɛ ye odase yɛ faŋŋ mli akɛ, agbɛnɛ mɛnɛɛmɛi ji gbɔmɛi akuu ni Nyɔŋmɔ kɛ amɛ baatsu eyiŋtoo he nii yɛ Yesu Kristo ni yɔɔ ŋwɛi lɛ gbɛtsɔɔmɔ shishi.
4. Namɛi feɔ Yehowa gbɛjianɔtoo ni anaa ŋmɛnɛ lɛ?
4 Ŋmɛnɛ, mɛi 144,000 nɛɛ ateŋ shwɛɛnii ko pɛ yɔɔ shikpɔŋ nɔ. Shi yɛ Biblia gbalɛ mlibaa mli lɛ, akɛ “asafo babaoo” ko ni ji “tooi krokomɛi,” akpekpei abɔ ebafata shwɛɛnii ni afɔ amɛ mu lɛ ahe ákɛ amɛnanemɛi. Yesu, ni ji Tookwɛlɔ Kpakpa lɛ efee nɛkɛ tooi krokomɛi nɛɛ kɛ shwɛɛnii lɛ ekome, ákɛ kuu kome yɛ lɛ eshishi ákɛ amɛ Kwɛlɔ kome. (Kpojiemɔ 7:9; Yohane 10:11, 16) Mɛnɛɛmɛi fɛɛ feɔ asafo kome, Yehowa gbɛjianɔtoo ni anaa lɛ.
Eji Teokrase Gbɛjianɔtoo
5. Namɔ kudɔɔ Nyɔŋmɔ asafo lɛ, ni yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?
5 Ŋmalɛ naa wiemɔ ni ji “Nyɔŋmɔ hiɛkalɔ lɛ asafo lɛ” haa aleɔ mɔ ni kudɔɔ enɛ. Eji teokrase gbɛjianɔtoo, aloo nɔ ni Nyɔŋmɔ yeɔ nɔ. Yehowa tsɔɔ Yesu, mɔ ni E-hala lɛ akɛ efee asafo lɛ Yitso ni anaaa lɛ lɛ nɔ ekɛ gbɛtsɔɔmɔ haa ewebii lɛ, kɛ agbɛnɛ kɛtsɔ Lɛ diɛŋtsɛ e-Wiemɔ ni jɛ mumɔŋ, ni ji Biblia lɛ nɔ.—1 Timoteo 3:14, 15; Efesobii 1:22, 23; 2 Timoteo 3:16, 17.
6. (a) Mɛɛ gbɛ nɔ atsɔ ana bɔ ni ŋwɛi kudɔɔ asafo lɛ yɛ klɛŋklɛŋ afii oha lɛ mli? (b) Mɛni tsɔɔ akɛ Yesu kã he eji asafo lɛ Yitso?
6 Nɛkɛ gbɛtsɔɔmɔ nɛɛ je kpo faŋŋ yɛ Pentekoste. (Bɔfoi lɛ Asaji 2:14-18, 32, 33) Enɛ je kpo beni Yehowa bɔfo lɛ tsɔɔ akɛ agbɛ sanekpakpa lɛ ashwã kɛya Afrika, beni Yesu gbee kɛ gbɛtsɔɔmɔ ha yɛ be mli ni atsake Saulo ni jɛ Tarso lɛ, kɛ agbɛnɛ yɛ be mli ni Petro je shiɛmɔ shishi yɛ Jeŋmajiaŋbii lɛ ateŋ lɛ. (Bɔfoi lɛ Asaji 8:26, 27; 9:3-7; 10:9-16, 19-22) Shi yɛ be ko sɛɛ lɛ anuuu gbeei ni jɛ ŋwɛi lɛ ahe dɔŋŋ, anaaa ŋwɛibɔfoi lɛ dɔŋŋ, akɛ mumɔ lɛ naakpɛɛ nikeenii lɛ haaa dɔŋŋ. Shi Yesu ewo shi akɛ: “Naa, mi lɛ mikɛ nyɛ yɛ daa kɛyashi jeŋ naagbee lɛ.” (Mateo 28:20; 1 Korintobii 13:8) Yehowa Odasefoi kpɛlɛɔ Yesu gbɛtsɔɔmɔ nɔ ŋmɛnɛ. Kɛji akɛ no bɛ lɛ, kulɛ Maŋtsɛyeli shɛɛ sane lɛ ni ajajeɔ yɛ shitee-kɛ-woo ni mli wa mli lɛ ehiŋ feemɔ.
7. (a) Namɛi feɔ “tsulɔ anɔkwafo kɛ nilelɔ” lɛ, ni mɛni hewɔ? (b) Mɛɛ nitsumɔ akɛwo “tsulɔ” lɛ dɛŋ?
7 Beni eshwɛ fioo ni Yesu baagbo lɛ, ewie “tsulɔ anɔkwafo kɛ nilelɔ” lɛ ni lɛ ákɛ Nuŋtsɔ lɛ, ekɛ gbɛnaa nii krɛdɛɛ ko baawo edɛŋ lɛ he etsɔɔ ekaselɔi lɛ. Nakai “tsulɔ” lɛ baahi shi yɛ be mli ni Nuŋtsɔ lɛ shiɔ kɛyaa ŋwɛi lɛ, ni ebaahi shi lolo ni eetsu nii waa yɛ Kristo sɛɛkuu yɛ Maŋtsɛyeli hewalɛ ni anaaa lɛ mli. Eka shi faŋŋ akɛ nɛkɛ sane mlitsɔɔmɔ nɛɛ nyɛŋ afee nɔ ni kɔɔ gbɔmɔ aŋkro ko he, shi ekɔɔ Kristo asafo lɛ ni afɔ amɛ mu lɛ ahe. Akɛni Yesu kɛ elá ehe amɛ hewɔ lɛ, ewie amɛhe akɛ ‘etsulɔ.’ Ekɛ nitsumɔ wo amɛdɛŋ akɛ amɛfee kaselɔi ni amɛlɛ amɛ fiofio kɛya hiɛ, ni amɛha amɛ “amɛ[mumɔŋ] ŋmãa yɛ be ni sa nɔ.”—Mateo 24:45-47; 28:19; Yesaia 43:10; Luka 12:42; 1 Petro 4:10.
8. (a) Mɛɛ gbɛnaa nii kã tsulɔ kuu lɛ nɔ agbɛnɛ? (b) Mɛni hewɔ bɔ ni wɔkpɛlɛɔ tsɔɔmɔ ni baa kɛtsɔɔ kuu ni Nyɔŋmɔ kɛtsuɔ nii lɛ nɔ lɛ he hiaa lɛ?
8 Akɛni tsulɔ kuu lɛ miitsu Nuŋtsɔ lɛ nitsumɔ lɛ yɛ anɔkwayeli mli yɛ esɛɛkuu ni anaaa lɛ lɛ mli yɛ afi 1914 hewɔ lɛ, odaseyeli yɛ ni tsɔɔ akɛ, akɛ gbɛnaa nii ni dara wo amɛdɛŋ yɛ afi 1919. Afii ni eho kɛjɛ nakai be lɛ mli lɛ efee be kɛha Maŋtsɛyeli lɛ he odaseyeli yɛ jeŋ muu fɛɛ, ni aabua Yehowa jálɔi asafo babaoo ko naa kɛ yiŋtoo akɛ abaabaa amɛyi kɛfo amanehulu kpeteŋkpele lɛ. (Mateo 24:14, 21, 22; Kpojiemɔ 7:9, 10) Mumɔŋ niyenii he hiaa mɛnɛɛmɛi hu, ni tsulɔ kuu lɛ kɛhaa amɛ. No hewɔ lɛ, bɔni afee ni wɔsa Yehowa hiɛ lɛ, ehe miihia ni wɔkpɛlɛ gbɛtsɔɔmɔ ni etsɔɔ nɛkɛ kuu nɛɛ nɔ ekɛhaa lɛ nɔ, ni wɔtsu he nii kɛ gbeekpamɔ.
9, 10. (a) Mɛɛ gbɛjianɔtoo yɔɔ klɛŋklɛŋ afii oha lɛ mli ni atsɔɔ nɔ anáa sanebimɔi ni kɔɔ tsɔɔmɔi ahe lɛ ahetoo, kɛ gbɛtsɔɔmɔ ni akɛhaa yɛ sanekpakpa lɛ shiɛmɔ mli hu? (b) Mɛɛ gbɛjianɔ ni ato ni akɛkwɛɔ Yehowa webii anitsumɔi anɔ yɔɔ ŋmɛnɛ?
9 Yɛ bei komɛi amli lɛ sanebimɔi ni kɔɔ tsɔɔmɔi kɛ gbɛjianɔ ni ato afɔ̃ shi lɛ he lɛ teɔ shi. Kɛkɛ lɛ mɛni? Bɔfoi lɛ Asaji yitso 15 lɛ gbaa wɔ bɔ ni atsu sane ko ni te shi ni kɔɔ Jeŋmajiaŋbii ni atsake amɛ lɛ ahe nii aha. Akɛ sane lɛ yafɔ bɔfoi lɛ kɛ onukpai ni yɔɔ Yerusalem, ni sɔmɔɔ akɛ nɔyeli kuu lɛ mli bii lɛ ahiɛ. Nɛkɛ onukpai nɛɛ jeee mɛi ni tɔ̃ɔɔ, shi Nyɔŋmɔ kɛ amɛ tsu nii. Amɛsusu nɔ ni ŋmalɛi lɛ kɛɔ yɛ sane lɛ he, kɛ odaseyeli ni tsɔɔ Nyɔŋmɔ mumɔ lɛ nifeemɔ yɛ Jeŋmajiaŋbii lɛ ni akɛ hegbɛ ha amɛ lɛ hu he lɛ ahe. Kɛkɛ ni amɛkpɛ amɛyiŋ. Nyɔŋmɔ jɔɔ nakai gbɛjianɔtoo lɛ nɔ. (Bɔfoi lɛ Asaji 15:1-29; 16:4, 5) Ajɛ nɛkɛ nɔyeli kuu nɛɛ mli atsu aŋkroaŋkroi koni amɛyalɛɛ Maŋtsɛyeli shiɛmɔ lɛ mli.
10 Mɛi ni feɔ Yehowa gbɛjianɔtoo ní anaa lɛ Nɔyeli Kuu lɛ yɛ wɔgbii nɛɛ amli ji nyɛmimɛi ni akɛ mumɔ efɔ amɛ mu ni jɛ shikpɔji srɔtoi anɔ, ni amɛyɛ Yehowa Odasefoi ajeŋ fɛɛ nitsumɔhe lɛ yitso lɛ. Nɔyeli Kuu lɛ tsuɔ jamɔ krɔŋŋ he nii yɛ shikpɔŋ lɛ fɛɛ nɔ yɛ Yesu Kristo yitsoyeli shishi, ni amɛtsuɔ Yehowa Odasefoi ashiɛmɔ nitsumɔ ni yaa nɔ yɛ amɛ asafoi akpei nyɔŋmai abɔ lɛ amli lɛ ahe nii. Mɛi ni yɔɔ Nɔyeli Kuu lɛ mli lɛ hiɛ jwɛŋmɔ ni bɔfo Paulo, ni ŋma wolo eyaha nanemɛi Kristofoi lɛ hiɛ lɛ nɔŋŋ eko, akɛ: “Jeee akɛ nyɛhemɔkɛyeli lɛ nyɔŋ wɔyeɔ, shi moŋ nyɛ miishɛɛ lɛ he nitsumɔ hefatalɔi ji wɔ, ejaakɛ hemɔkɛyeli mli nyɛdamɔ shi yɛ.”—2 Korintobii 1:24.
11. (a) Mɛɛ gbɛ nɔ atsɔɔ ahalaa onukpai kɛ asafoŋ sɔɔlɔi? (b) Mɛni hewɔ esa akɛ wɔkɛ mɛi ni ahala amɛ lɛ akpã gbee waa lɛ?
11 Yehowa Odasefoi ni yɔɔ jeŋ fɛɛ lɛ kɛ amɛhiɛ fɔ̃ɔ Nɔyeli Kuu lɛ nɔ koni ehala nyɛmimɛi hii ni he esa ni amɛ hu akɛ hegbɛ haa amɛ koni amɛhala onukpai kɛ asafoŋ sɔɔlɔi ni amɛkwɛ asafoi lɛ anɔ. Átsɔɔ taomɔ nii ni esa akɛ ana yɛ mɛi ni ahalaa amɛ lɛ ahe lɛ yɛ Biblia lɛ mli, ni amɛsusuɔ emuu ni nakai hii lɛ yeee kɛ tɔmɔi ni amɛtɔɔ lɛ he. Gbɛnaa nii ni hiɛdɔɔ yɔɔ mli kã onukpai ni jieɔ mɛi ayi kɛhaa halamɔ lɛ kɛ mɛi ni halaa mɛi lɛ anɔ yɛ Nyɔŋmɔ hiɛ. (1 Timoteo 3:1-10, 12, 13; Tito 1:5-9) No hewɔ lɛ, amɛsɔleɔ koni Nyɔŋmɔ mumɔ lɛ aye abua amɛ, ni amɛtaoɔ gbɛtsɔɔmɔ kɛjɛɔ e-Wiemɔ ni jɛ mumɔŋ lɛ mli. (Bɔfoi lɛ Asaji 6:2-4, 6; 14:23) Nyɛhaa wɔjiea wɔ hiɛsɔɔ kpo yɛ nɛkɛ “nikeenii yɛ gbɔmɛi ateŋ” nɛɛ, ni yeɔ buaa wɔ fɛɛ koni wɔnine ashɛ “ekomefeemɔ yɛ hemɔkɛyeli lɛ mli” lɛ nɔ lɛ he.—Efesobii 4:8, 11-16, NW.
12. Mɛɛ gbɛ nɔ Yehowa tsɔɔ ekɛ yei tsuɔ nii yɛ teokrase gbɛjianɔtoo lɛ mli?
12 Ŋmalɛi lɛ tsɔɔ akɛ esa akɛ hii akwɛ nɔkwɛmɔ gbɛhei ni yɔɔ asafo lɛ mli lɛ anɔ. Enɛ baaa yei ashi, ejaakɛ amɛteŋ mɛi komɛi fata gboshiniyelɔi yɛ ŋwɛi Maŋtsɛyeli lɛ mli lɛ ahe, ni amɛtsuɔ babaoo diɛŋtsɛ yɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli. (Lala 68:12) Agbɛnɛ hu, akɛni yei kɛ anɔkwayeli kwɛɔ amɛweku mli gbɛnaa nii anɔ be fɛɛ be hewɔ lɛ, amɛyeɔ amɛbuaa ni asafo lɛ náa gbɛi kpakpa. (Tito 2:3-5) Shi hii ni ahala amɛ yɛ asafo lɛ mli akɛ amɛtsɔɔ nii lɛ ji mɛi ni tsuɔ nitsɔɔmɔ lɛ he nii.—1 Timoteo 2:12, 13.
13. (a) Mɛɛ jwɛŋmɔ Biblia lɛ woɔ onukpai ahewalɛ ni amɛná yɛ amɛgbɛhe lɛ he? (b) Mɛɛ hegbɛ wɔ fɛɛ wɔbaanyɛ wɔná mli gbɛfaŋnɔ?
13 Abuɔ mɔ ni yɔɔ gbɛhe ni nɔ kwɔ waa yɛ je lɛ mli lɛ akɛ ehe hiaa waa, shi yɛ Nyɔŋmɔ gbɛjianɔtoo lɛ mli lɛ, mla lɛ ji akɛ: “Mɔ ni ji bibioo yɛ nyɛ fɛɛ nyɛteŋ lɛ, lɛ nɔŋŋ ji agbo.” (Luka 9:46-48; 22:24-26) Ŋmalɛi lɛ woɔ onukpai lɛ ŋaa ni amɛkwɛ jogbaŋŋ koni amɛkatsɔmɔ nuŋtsɔmɛi yɛ mɛi ni ji Nyɔŋmɔ nii lɛ anɔ, shi moŋ amɛtsɔmɔ nɔkwɛmɔnii amɛha asafoku lɛ. (1 Petro 5:2, 3) Yehowa Odasefoi fɛɛ, hii kɛ yei, yɛ hegbɛ akɛ amɛdamɔɔ jeŋ muu fɛɛ Maŋtsɛ lɛ najiaŋ, ni amɛkɛ heshibaa wieɔ yɛ egbɛi amli, ni amɛgbaa gbɔmɛi ni yɔɔ he fɛɛ he lɛ e-Maŋtsɛyeli lɛ he sane, shi jeee gbɔmɛi fioo ko pɛ ni ahala amɛ.
14. Okɛ ŋmalɛi ni átsɛ lɛ atsu nii ni okɛsusu sanebimɔi ni ato naa yɛ kuku lɛ naagbee lɛ ahe.
14 Wɔɔfee jogbaŋŋ akɛ wɔɔbi wɔhe nɛkɛ sane nɛɛ, akɛ: ‘Ani mihiɛ sɔɔ bɔ ni Yehowa kudɔɔ egbɛjianɔtoo ni anaa lɛ diɛŋtsɛ? Ani misubaŋ, wiemɔ, kɛ nifeemɔi tsɔɔ nakai diɛŋtsɛ?’ Saji otii ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ anɔjwɛŋmɔ baanyɛ aye abua wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ koni epɛi saji nɛɛ amli.
Kɛji akɛ mibaa mihe shi mihaa Kristo ákɛ asafo lɛ Yitso lɛɛlɛŋ lɛ, belɛ, taakɛ atsɔɔ yɛ ŋmalɛi ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ amli lɛ, mɛni maya nɔ mafee? (Mateo 24:14; 28:19, 20; Yohane 13:34, 35)
Kɛji akɛ mikɛ hiɛsɔɔ kpɛlɛ mumɔŋ nikeenii kɛ gbɛjianɔtoo ni baa kɛjɛɔ tsulɔ kuu lɛ kɛ e-Nɔyeli Kuu lɛ ŋɔɔ lɛ nɔ lɛ, belɛ namɔ mijieɔ bulɛ kpo mitsɔɔ lɛ lɛ? (Luka 10:16)
Te esa akɛ mɔ fɛɛ mɔ ni yɔɔ asafo lɛ mli lɛ, titri lɛ onukpai lɛ, kɛ amɛhe aye aha tɛŋŋ? (Romabii 12:10)
15. (a) Mɛni wɔjieɔ lɛ kpo wɔtsɔɔ, yɛ su ni wɔjieɔ lɛ kpo yɛ Yehowa gbɛjianɔtoo ni anaa lɛ he lɛ hewɔ? (b) Mɛɛ hegbɛi yɔɔ ni wɔɔtsɔ nɔ wɔha ana Abonsam ákɛ amalelɔ, ni wɔha Yehowa tsui anya?
15 Yehowa miikudɔ wɔ ŋmɛnɛ kɛtsɔ egbɛjianɔtoo ni anaa ni yɔɔ Kristo shishi lɛ nɔ. Su ni wɔjieɔ lɛ kpo yɛ gbɛjianɔtoo nɛɛ he lɛ tsɔɔ bɔ ni wɔnuɔ jeŋ muu fɛɛ nɔyeli he sane lɛ he wɔhaa. (Hebribii 13:17) Satan kɛɔ akɛ nɔ ni wɔsusuɔ he fe fɛɛ ji wɔ diɛŋtsɛ wɔhe. Shi kɛji akɛ wɔsɔmɔ yɛ gbɛ fɛɛ gbɛ ni wɔhe hiaa yɛ lɛ nɔ, ni wɔtsi wɔhe kɛjɛ nibii ni gbalaa jwɛŋmɔ kɛbaa wɔ diɛŋtsɛ wɔnɔ bɔ ni esaaa lɛ he lɛ, wɔhaa anaa Abonsam akɛ amalelɔ. Kɛji akɛ wɔsumɔɔ, ni wɔkɛ bulɛ haa mɛi ni nyiɛɔ hiɛ yɛ wɔteŋ lɛ, shi wɔkpoɔ akɛ wɔɔtsɔmɔ mɛi ni ‘kwɛɔ gbɔmɛi ahiɛŋtsei anɔ kɛha wɔ diɛŋtsɛ wɔsɛɛnamɔ’ lɛ, wɔhaa Yehowa tsui nyaa. (Yuda 16; Hebribii 13:7) Kɛji akɛ wɔye Yehowa gbɛjianɔtoo lɛ anɔkwa lɛ, wɔtsɔɔ akɛ Yehowa ji wɔ-Nyɔŋmɔ, ni ákɛ wɔfee ekome yɛ ejamɔ mli.—1 Korintobii 15:58.
Sanegbaa ni Akɛtiɔ Mli
• Mɛni ji Yehowa gbɛjianɔtoo ni anaa ŋmɛnɛ lɛ? Mɛni ji eyiŋtoo?
• Namɔ ji asafo lɛ Yitso ni ahala lɛ lɛ, ni ekɛ gbɛtsɔɔmɔ ni suɔmɔ yɔɔ mli haa wɔ kɛtsɔɔ mɛɛ gbɛjianɔtoi ni anaa lɛ anɔ?
• Mɛɛ subaŋi kpakpai esa akɛ wɔjie lɛ kpo yɛ mɛi ni yɔɔ Yehowa gbɛjianɔtoo lɛ mli lɛ ahe?
[Mfonirii ni yɔɔ baafa 133]
Yehowa kudɔɔ wɔ kɛtsɔɔ egbɛjianɔtoo ni anaa ni yɔɔ Kristo shishi lɛ nɔ