Ani Oyɛ Ŋwɛibɔfo ni Buɔ Ohe?
ANI oheɔ oyeɔ akɛ oyɛ ŋwɛibɔfo ni buɔ ohe? Gbɔmɛi babaoo susuɔ akɛ amɛyɛ eko. Yɛ nakai sane lɛ hewɔ lɛ, akɛɛ akɛ yoo ko ni yɔɔ Canada anaigbɛ lɛ yɛ ŋwɛibɔfoi ahe nikeenii krɛdɛɛ ko. Ekɛɛ kɛ́ otsɔɔ lɛ ogbɛi fɛɛ, ní okɛ dɔlai 200 fata he oha lɛ lɛ, ebaaha onyɛ okɛ oŋwɛibɔfo ni buɔ ohe lɛ agba sane. Klɛŋklɛŋ lɛ, ekwɛɔ lalilɛi ni tsoɔ yɛ kɛnrɛ nɔ lɛ gãa, ni ekɛjwɛŋɔ nii anɔ. No sɛɛ lɛ, enaa ninaa ko, ni oŋwɛibɔfo lɛ kɛ shɛɛ sane haa lɛ koni ekɛha bo. Nɔ ni yoo lɛ feɔ kɛfataa he ji akɛ, etɛŋɔ bɔ ni oŋwɛibɔfo lɛ tamɔ eha lɛ he mfoniri ehaa bo.
Yɛ mɛi komɛi agbɛfaŋ lɛ, ekolɛ enɛ baafee tamɔ adesã ko ni kɔɔ French King Louis IX he lɛ pɛpɛɛpɛ. Mɛi susuɔ akɛ ehé tsɛji ni jara wa waa ni akɛɛ efãmɔ kɛjɛ Bɔfonukpa Mikael fiji ahe egbee shi lɛ. Be mli ni mɛi babaoo biɔ nakai adesã lɛ he sane lɛ, amɛjeee nɔ ni Canada yoo lɛ kɛɔ akɛ enyɛɔ efeɔ lɛ he ŋwane kwraa.
Ŋwɛibɔfoi Ahe Miishɛɛnamɔ Babaoo
Yɛ nyɛsɛɛ afii nɛɛ amli lɛ, aná ŋwɛibɔfoi ahe miishɛɛ babaoo diɛŋtsɛ. Agbaa wɔ ŋwɛibɔfoi ni shɛjeɔ mɛi ni he yeɔ waa diɛŋtsɛ lɛ amii, ní amɛhaa mɛi ni agbo ashi amɛ lɛ kpoo, ní amɛhaa mɛi náa nilee, ní amɛsharaa aŋkroaŋkroi kɛjɛɔ gbele mli lɛ ahe saji yɛ tɛlivishiŋ kɛ sinii anɔ, woji amli, woji tɛtrɛbii amli, kɛ woji bibii amli. Yɛ United States lɛ, aaafee gbɔmɛi akpekpei 20 kwɛɔ nii ni ajieɔ yɛ tɛlivishiŋ nɔ atsɔɔ kɛtsaraa nɔ lɛ daa otsi, ní tsɔɔ ŋwɛibɔfoi ni kɛ amɛhe woɔ adesai ashihilɛi amli lɛ. Woji ahɔɔmɔ shwapo ko eto woji ni fa fe 400 anaa ni wieɔ ŋwɛibɔfoi ahe.
Wolo ko ni afee nyɛsɛɛ nɛɛ gba niiashikpamɔi komɛi ni tsɔɔ bɔ ni ŋwɛibɔfoi ni buɔ mɔ he lɛ here asraafoi ayiwala yɛ tawuu mli. Nibii ni aŋmala, ni akɛkpɛtɛɔ tsɔnei asɛɛ lɛ kɛɔ akɛ ŋwɛibɔfoi ni buɔ mɔ he lɛ ji mɛi ni buɔ tsɔnekudɔlɔi ahe. Kui srɔtoi, kpeei, kɛ nikaselɔi akui haa ŋwɛibɔfoi ahe nikasemɔ yaa nɔ, ni akɛɔ akɛ akɛyeɔ abuaa gbɔmɛi koni amɛkɛ amɛ awie.
Eileen Freeman ji mɔ ni ŋma woji etɛ ni kɔɔ ŋwɛibɔfoi ahe kɛ mɔ ni ŋma adafitswaa wolo ni afee koni egba amɛhe sane titri lɛ. Ejaje akɛ: “Miheɔ miyeɔ akɛ ŋwɛibɔfoi ni yɔɔ ŋwɛi lɛ ayibɔ kɛ ŋwɛibɔfoi ni yeɔ buaa yɛ Shikpɔŋ nɔ lɛ ayibɔ yeɔ egbɔ, ni amɛji bɔɔnii komɛi ni jeee amɛnitsumɔ titri ji akɛ amɛjie Nyɔŋmɔ ni yɔɔ ŋwɛiniiaŋ lɛ yi shi moŋ koni amɛkwɛ adesai kɛ nibii krokomɛi ni wala yɔɔ mli ni yɔɔ Shikpɔŋ nɔ lɛ anɔ jogbaŋŋ. Akɛ ŋwɛibɔfo ni buɔ mɔ he haa wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ kɛ́ aŋɔ wɔ hɔ́, ni ebuɔ wɔhe beni wɔdaraa yɛ fɔmɔ kotoku mli lɛ, kɛ be mli ní wɔyɔɔ shikpɔŋ nɔ, kɛyashi beni ŋwɛibɔfo lɛ nyiɛɔ wɔhiɛ kɛjɛɔ je nɛŋ hebuu nii nɛɛ mli kɛyaboteɔ ŋwɛi anunyam mli.” Enɛ tsɔɔ bɔ ni mɛi susuɔ yɛ ŋwɛibɔfoi ni buɔ mɔ he lɛ ahe lɛ mli jogbaŋŋ.
Yɛ nɛkɛ bei ni mli wa ni nɔnyɛɛ yɔɔ mli nɛɛ mli lɛ, eji miishɛjemɔ akɛ wɔɔhe wɔye akɛ wɔyɛ wɔ diɛŋtsɛ wɔŋwɛibɔfo ni buɔ wɔhe, ní enitsumɔ ji koni ebu wɔhe. Mɛni Nyɔŋmɔ Wiemɔ, Biblia lɛ kɛɔ yɛ enɛ he? Ani esa akɛ wɔbɔ mɔdɛŋ akɛ wɔkɛ ŋwɛibɔfoi aaagba sane? Ani amɛsusuɔ wɔ jeŋba he tɛi ni afolɔ ashwie shi kɛ jamɔŋ hemɔkɛyelii ahe? Mɛɛ yelikɛbuamɔ wɔbaanyɛ wɔkpá gbɛ kɛjɛ amɛdɛŋ? Abaaha sanebimɔi nɛɛ ahetoo yɛ sane ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ mli.