Yehowa Eha Mi Hewalɛ
TAAKƐ EKUMBA OKOKA GBA LƐ
AFƆ mi awo “Kristofoi” ashia ko mli yɛ Afrika Teŋgbɛ maŋ ko mli, ni mida akɛ mɔ ko ni yɔɔ suɔmɔ kɛha Nyɔŋmɔ. Mitsɛ ji mɔ ko ni yɔɔ ekaa waa ni eshiɛɔ yɛ sɔlemɔtsu mli shi ejeee osɔfo, ni yɛ bei babaoo mli kɛ eyaatsɔɔ nii yɛ sɔlemɔtsu mli loo eyaasɔle yɛ mɛi ashiai amli lɛ, mikɛ lɛ yaa. Akɛni miji gbekɛnuu fioo ni ejɔɔ ehe nɔ hewɔ lɛ, mɛi krokomɛi ni shiɛɔ nakai nɔŋŋ lɛ hu hala mi koni mafata osɔfo lɛ he kɛsɔmɔ yɛ Mass loo sɔlemɔi ashishi. Amɛkɛɛ mi po akɛ gbi ko lɛ ekolɛ makase nii ni matsɔ osɔfo mi diɛŋtsɛ.
Shi, kɛ eshɛ gbɛkɛ lɛ, miji mɔ ni nyiɛɔ lala kɛ joo ni maŋbii alalɔi akuu, ni ji MatumbaNgomo lɛ laa lɛ hiɛ. Yɛ nɛkɛ gbɛhe nɛɛ hewɔ lɛ, miyafata obalahii kɛ obalayei ni yɔɔ wɔkpokpaa lɛ mli lɛ ahe yɛ jeŋba shara sɔrɔtoi fɛɛ mli. Shi mitee nɔ mikpa gbɛ lolo akɛ mana ŋa kome pɛ ni yɛ naagbee hu lɛ maya ŋwɛi ni mikɛ “mɛi krɔŋkrɔŋi” lɛ ayahi shi. Minaaa hiamɔ ko ni yɔɔ he akɛ maha mishihilɛ he atse, ejaakɛ taakɛ bɔ ni Katolek tsɔɔmɔi lɛ ji lɛ, daa Hɔɔ gbɛkɛ kɛ wɔtee wɔhe eshai ajajemɔ shishi lɛ akɛ mihe eshai lɛ keɔ mi.
Naagbai je Shishi
Yɛ 1969, beni mikaseɔ nii yɛ nikasemɔ he wulu lɛ, mibɔi he numɔ akɛ mitalɔi miiwa mihe. Mileee nɔ ni ha ebalɛ nakai, shi yɛ nyɔji ni nyiɛ sɛɛ lɛ amli lɛ, emli wo wu. Eyɛ mli akɛ mifɔlɔi ji Katolekbii ni ale amɛ waa moŋ, shi amɛkpɛ amɛyiŋ akɛ amɛkɛ mi baaya wɔŋtsɛmɛi sɔrɔtoi, ni kɛɛ amɛ akɛ mɔ ko esu mi lɛ aŋɔɔ, ni amɛsusu akɛ amɛsɔlemɔi kɛ amɛtsofai lɛ ahewɔ lɛ, mihe baawa mi. Shi fɛɛ sɛɛ lɛ, mibɔi tsutsɔmɔ, ni beni shɛɔ 1970 lɛ, kɛ mikɛ tso miinyiɛ po lɛ, minyɛɛɛ manyiɛ jogbaŋŋ dɔŋŋ. Ni ebashɛ nakai lɛ, misusu akɛ etsɛŋ ni gbii ni mikɛnyiɛɔ lɛ sɛɛ baafo.
Yɛ naagbee lɛ mitsɛ kpɛ eyiŋ yɛ February 1972 mli akɛ ekɛ mi baaya helatsamɔ he ni yɔɔ Wembo Nyama lɛ. Mihi helatsamɔ he lɛ aahu akɛ amɛbɔi mi tsɛmɔ akɛ nɔtsɛ! Gbɔmɛi baa helatsamɔ he lɛ, ni atsaa amɛ, ni amɛyaa shia, kɛkɛ lɛ sɛɛ mli be fioo ko sɛɛ lɛ, amɛkɛ naagba kroko hu eba, ni fɛɛ mli lɛ miyɛ jɛmɛ lolo! Ebabi po ni mitsɛ aya shia kɛha omɔ kpamɔ, shi nɛkɛ be nɛɛ mli lɛ, no mli lɛ mibote gbalashihilɛ mli, ni miyɛ bii enyɔ, ni eyɛ mli akɛ miŋa ni misumɔɔ lɛ waa lɛ eye afii 21 pɛ moŋ, shi ekwɛ mi ni etee nɔ etao nitsumɔ hu bɔni afee ni enyɛ ena wɔhiamɔ nii.
Shi kɛlɛ, bɔ ni shihilɛ lɛ efee lɛ gba mijwɛŋmɔ naa waa diɛŋtsɛ. Beni miyeɔ afii 24 lɛ, no mli lɛ hela lɛ mli miiwo wu, yɛ be mli ni minanemɛi miiya amɛhiɛ, ni amɛteŋ mɛi pii po ena nitsumɔi kpakpai amɛmiitsu lɛ. Ebaafee tamɔ nɔ ni ebaahi kɛha mi kɛ mɛi krokomɛi hu fɛɛ akɛ magbe mihe moŋ. No hewɔ lɛ, mija nii fɛɛ ni miyɔɔ lɛ miha mibii lɛ kɛ minyɛmimɛi, ni mikɛɛɛ amɛ nɔ ni yɔɔ miyitsoŋ. Mishiii nɔ ko nɔ ko akɛ ja atade kome ko ni misumɔɔ waa ni misumɔɔ ni akɛfu mi lɛ pɛ.
Shihilɛ Hee ko Shishijee
Kɛkɛ ni akɛ Yehowa Odasefonyo ko bafɔ saatso ni ma mimasɛi lɛ nɔ. Eyɛ mli akɛ ehiŋmɛi kome eshwila ni ekroko lɛ hu he eba oshara ni no hu baanyɛ ashwila moŋ, shi eje shishi ni ebɔi mi odaseyeli kɛjɛ Biblia lɛ mli yɛ Yehowa kɛ Maŋtsɛyeli lɛ he. Yɛ gbii fioo komɛi asɛɛ lɛ, eshi helatsamɔ he lɛ, shi ejie miyi eha Odasefonyo ko ni basara lɛ lɛ akɛ ebasara mi. Beni wɔgba sane kɛtee hiɛ saŋŋ lɛ, ebalɛ akɛ esa akɛ amɛ hu amɛshi, shi amɛteŋ mɔ kome tee nɔ ekɛ mi kase nii kɛtsɔ woloŋmaa nɔ. Ni eha mi Biblia kasemɔ he woji sɔrɔtoi pii, ni mikɛ miishɛɛ babaoo diɛŋtsɛ kane.
Minine shɛ mumɔŋ niyenii nɔ kɛtsɔ nɛkɛ gbɛ nɔ, ni fiofio lɛ, mijwɛŋmɔŋ naagba lɛ tsake ebatsɔ miishɛɛ. Ebafee tamɔ nɔ ni misɔlemɔ lɛ haa mi “ashiŋ” ni minuɔ, shi amrɔ nɛɛ minaa wala nu lɛ yaka ni minuɔ. Mida Yehowa shi yɛ mitsui mli akɛ eha miye mihe yɛ hemɔkɛyeli gbohii, tamɔ Triniti, susuma ni gbooo, gbeyeishemɔ ni anaa ahaa gbohii lɛ kɛ wɔblema tsɛmɛi ni egboi lɛ ajamɔ lɛ nɛkɛ he.
Yɛ nɛkɛ be nɛɛ mli lɛ, no mli lɛ miitao mashi helatsamɔ he lɛ. Kɛkɛ ni mina mile akɛ abaaha wekui enyɔ ni ji be fɛɛ sɔɔlɔi komɛi abatsu nii yɛ Wembo Nyama, no hewɔ lɛ mikpɛ miyiŋ akɛ mahi shi kɛyashi beni amɛbaaba. Mɛɛ miishɛɛ mina nɛkɛ, beni amɛba ni amɛbana mi ni mika mihelatsamɔ he lɛ saa mli lɛ! Agbɛnɛ minyɛ mitsa mibiblia mli nikasemɔ lɛ nɔ kɛ mɛi lɛ diɛŋtsɛ ni jeee kɛtsɔ woloŋmaa nɔ dɔŋŋ.
Yɛ gbii fioo sɛɛ lɛ, mibi amɛ kɛji amɛfeɔ kpeei yɛ Maŋtsɛyeli Asa lɛ nɔ, taakɛ bɔ ni mikane yɛ woji tɛtrɛbii lɛ amli lɛ. Amɛkɛ mlihilɛ kɛɛ mi akɛ amɛfeɔ amɛkpeei lɛ fɛɛ yɛ asese bibioo ko ni amɛteŋ mɔ kome hiɔ mli lɛ mli. Amɛkɛɛ hu akɛ amɛbaasumɔ ni amɛkɛ mi ata baisikle nɔ kɛya jɛmɛ! Eyɛ mli akɛ misɛɛtso kɛ mitalɔi hu fɛɛ miiwa mihe waa moŋ, shi mikɛ miishɛɛ tee kpeei lɛ fɛɛ. Beni mishɛ taomɔ nii lɛ ahe lɛ, mikɛ akɔntaabuu bɔi hamɔ yɛ daa nyɔŋ nɔ akɛ shiɛlɔ ni abaptisiko lɛ, ni mije shishi yɛ April 1974 mli.
Nyɔji etɛ sɛɛ lɛ, mikɛ numiimɔ fee mihenɔjɔɔmɔ kɛha Yehowa lɛ he okadi. Miye mɛi ni tsuɔ nii yɛ helatsamɔ he lɛ odase, kɛ helatsɛmɛi ni yɔɔ jɛmɛ lɛ, kɛ agbɛnɛ Protestantbii ni ji maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛlɔi ni baa amɛbasaraa mɛi, kɛ miweku lɛ mlibii lɛ hu—yɛ shitee-kɛ-woo ni mɛi ni mitsi amɛta sɛɛkpee nɛɛ tswa amɛfai shi akɛ amɛkɛaaha lɛ fɛɛ sɛɛ. Yɛ nɛkɛ be nɛɛ mli lɛ, miyeɔ odase yɛ be mli ni mika misaa nɔ aloo yɛ be mli ni mita helatsɛmɛi ashwiili ni helatsamɔ he lɛ kɛha mi kɛyashi be mli ni manyɛ mahe mi diɛŋtsɛ minɔ lɛ mli.
Tsuishiŋmɛɛ kɛ Sɛɛnamɔi Ba
Yɛ shitee-kɛ-woo ni miwekumɛi kɛba lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, mitee nɔ minyiɛ yɛ Yehowa gbɛ nɔ ni mina jɔɔmɔi babaoo. Miŋa hu kɔ eshidaamɔ yɛ anɔkwale lɛ he ni abaptisi lɛ yɛ 1975 mli. Wɔkpɛ wɔyiŋ akɛ wɔbaahi Katako-Kombe, yɛ he ni ato asafo ko yɛ momo lɛ. Mifɔlɔi hao amɛhe yɛ wɔhewɔ, ejaakɛ mɔ ko ekɛɛ amɛ akɛ abaagbe Odasefoi fɛɛ yɛ 1976. Beni wɔkpoo akɛ wɔŋmɛɛ bɔ ni wɔkɛ amɛ bɔɔ lɛ he lɛ, amɛkpa niyenii ni amɛkɛmajeɔ wɔ lɛ majemɔ, ni no ha wɔyaje heloonaa hiamɔ ko ni mli wa waa mli. Mikaiɔ akɛ be ko po lɛ mibinuu fioo lɛ hiɛ di lɛ ni egbee shi yɛ hɔmɔ hewɔ akɛni wɔhi shi gbi kome kɛ fa ni wɔyeko nɔ ko lɛ hewɔ. Shi amrɔ nɔŋŋ kɛkɛ ni wɔnyɛmimɛi Kristofoi lɛ kɛ loo kɛ niyenii baha wɔ. Sɛɛ mli lɛ, mifɔlɔi je shishi akɛ amɛaaye amɛbua wɔ ekoŋŋ, shi wɔnyɛmimɛi lɛ kpaaa heloonaa yelikɛbuamɔ ni amɛkɛhaa wɔ lɛ kɛ wɔ hamɔ.
Yɛ February 1975 mli lɛ, mininejurɔ bagbo ni enyɛɛɛ nɔ ko etsu kwraa dɔŋŋ. Shi mihiɛ mihemɔkɛyeli lɛ mli ni mitswa mifai shi akɛ mikɛ miishɛɛ baaya nɔ asɔmɔ Yehowa. Eŋɔɔ minaa waa akɛ makɛɛ akɛ sɛɛ mli lɛ minine lɛ bahi ekoŋŋ, ni minyɛɔ miwoɔ nɔ kɛbashi ŋmɛnɛ, ni no hewɔ lɛ minyɛɔ migbeleɔ mi-Biblia ni mikɛ Asafo lɛ woji lɛ hu tsuɔ nii.
Mina Ekaa Yɛ Nɔyelɔi lɛ Ahiɛ
Yɛ 1977 mli lɛ, wɔmaŋ lɛ nɔ amralofonyo lɛ folɔ minaa yɛ kpokpaa nɔ amralofoi, ni etsɛko tsɔ ni amɛyamɔ gbɛgbalɔ ko yɛ asafo ni bɛŋkɛ wɔ lɛ mli lɛ hiɛ. Gbi ko lɛ atsu asraafonyo ko kɛba koni ebamɔ mi kɛya. Mikɛ miweku lɛ sɔle, ni miwo asafo lɛ hewalɛ, kɛkɛ ni no sɛɛ lɛ mikɛ lɛ tee. Shidaa aha Yehowa mumɔ lɛ, akɛ minyɛ mikɛ ekaa ha naafolɔmɔi lɛ ahetoo, ni yɛ be mli ni mikɛ maŋ nɔyelɔi lɛ kɛ asraafoi onukpai lɛ ewie be kakadaŋŋ sɛɛ lɛ, aŋmɛɛ mikɛ gbɛgbalɔ krɛdɛɛ lɛ fɛɛ he.
Nyɔji fioo komɛi asɛɛ lɛ, amralofonyo kroko hu tsɛ mi ekoŋŋ, ni minyɛ mikɛ Yehowa yelikɛbuamɔ fa sanekpakpa lɛ he ekoŋŋ kɛ miishɛɛ kɛ ekaa babaoo. Mikɛ nɛkɛ mɔ nɛɛ gba sane be kakadaŋŋ, ni yɛ naagbee kwraa lɛ, eŋmɛɛ mihe ni lɛ diɛŋtsɛ etsi mi kɛ shwiili lɛ kɛjɛ tsu lɛ mli kɛje kpo. Kɛkɛ ni ekɛɛ mi blɛoo akɛ: “Gbɛkɛ nɛɛ, ba mishia lɛ.” Beni mitee jɛmɛ shii abɔ sɛɛ lɛ, minyɛ mikɛ lɛ je Biblia mli nikasemɔ shishi. Yɛ naagbee lɛ, mikɛ mɛi sɔrɔtoi kpawo ni yɔɔ nɔyeli hegbɛ lɛ mli lɛ fee Biblia mli nikasemɔ. Amɛteŋ mɛi pii yaa asafoŋ kpeei ni atoɔ he gbɛjianɔ yɛ nakai maŋ lɛ mli lɛ.
Sɔɔmɔ Krɛdɛɛ Ko
Mikpa Yehowa fai ni eye ebua mi, yɛ mihela lɛ fɛɛ sɛɛ, koni maye mishiwoo akɛ masɔmɔ lɛ kɛ mihewalɛ fɛɛ lɛ mli anɔkwale. Mibɔ mɔdɛŋ akɛ mashɛ gbɛgbalɔi awalɔi ataomɔ nii lɛ ahe, shi kɛlɛ miŋmako gbɛbimɔ wolo. Yehowa ye ebua mi ni miye omanye, no hewɔ lɛ miŋma gbɛbimɔ wolo kɛha sɔɔmɔ nɛɛ kɛha June kɛyashi October nyɔji lɛ. Kɛkɛ ni Asafo lɛ kpɛlɛ migbɛbimɔ wolo kɛha daa gbɛgbalɔ lɛ nɔ, ni mije sɔɔmɔ nɛɛ shishi yɛ November 1976 mli. Mimiishɛɛ lɛ yi obɔ yɛ September 1977 mli beni minine shɛ wolo nɔ akɛ aha mi nitsumɔ akɛ gbɛgbalɔ krɛdɛɛ yɛ Katako-Kombe asafo lɛ mli lɛ.
Te mifee tɛŋŋ ni minyɛ mitsu hu? Mita mishwiili lɛ mli ni mitsu shikpɔŋkuku lɛ mli nii kɛ miŋa ni misumɔɔ lɛ waa lɛ kɛ nyɛmimɛi ni yɔɔ asafo lɛ mli lɛ ayelikɛbuamɔ. Bei komɛi po lɛ, mikometoo mikɛ tsei nyiɛɔ kɛyaa. Shikome loo shii enyɔ ko pɛ migbee shi. Shi kɛ ebalɛ nakai lɛ, mikaa shi ni mimɛɔ ni minyɛɛɛ mawo mihe nɔ, kɛyashi mɔ ko ni miiho baaye ebua mi ni mate shi koni ekɔlɔ mitsei lɛ eha mi ekoŋŋ. Mikaiɔ Yesu bɔfoi lɛ kɛ ekaselɔi lɛ afaishitswaa lɛ be fɛɛ be. (Bɔfoi lɛ Asaji 14:21, 22; Hebribii 10:35-39) Be fɛɛ be ni magbee shi lɛ, misɔleɔ mikpaa Yehowa fai koni ekaha minijiaŋ miije wui, shi moŋ, koni eha mi hewalɛ ni mikɛya nɔ masɔmɔ lɛ. Mikaiɔ shiwoo ni yɔɔ nyam ni aŋma yɛ Yesaia gbalɛ lɛ mli, akɛ “obubuafoi aaatumɔ akɛ ofrote” lɛ be fɛɛ be.—Yesaia 35:6.
Shii abɔ ni mihaa misɔɔmɔ nitsumɔ lɛ yaa hiɛ lɛ, shii abɔ ni miyeɔ migbɔmɔtsoŋ gbɔjɔmɔi lɛ anɔ ji nɔ. Yɛ 1978 mli lɛ, mina hegbɛ akɛ maya Maŋtsɛyeli Sɔɔmɔ Skul lɛ yɛ Lumumbashi, ni ebiɔ ni mafa gbɛ yɛ tsɔne, lɛlɛ, kɛ oketeke hu mli, ni gbɛfaa lɛ fɛɛ shɛɔ shitoi 1,200. Lɛlɛŋ, Yehowa ha mihewalɛ lɛ fa kɛteke nɔ kwraa yɛ nɛkɛ be nɛɛ mli kɛha gbɛfaa lɛ. (Yesaia 12:2; 40:29) Amrɔ nɛɛ minyɛɔ minyiɛɔ—shi kɛ tɔlɛ babaoo—aaafee ninetalɔi 300 ni mihiɛɛɛ tsei lɛ. Miheɔ miyeɔ waa akɛ Yehowa bo sɔlemɔ ni misɔle yɛ 1973 mli tɔɔ akɛ eha mi hewalɛ ni mikɛsɔmɔ lɛ kɛ faishitswaa lɛ toi.
Nitsumɔ Hee
Yɛ 1984 mli, beni miye afii kpawo yɛ asafo ni yɔɔ Katako-Kombe lɛ mli lɛ, minine shɛ nitsumɔ hee nɔ akɛ mikɛ asafo ni yɔɔ Lodja-Centre lɛ ayatsu nii. Afi ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli lɛ, wɔje woloŋ nikasemɔ kuu hee ko ni kɛ wɔ jɛkɛmɔ ji shitoi 7 shishi, ni etsɛɛɛ ni wɔje ekroko hu shishi ni kɛ enɛ jɛkɛmɔ aaafee shitoi 20. Etsɛɛɛ ni akpɛlɛ sɛɛkpee nɔ nɛɛ nɔ akɛ kuu ni yɔɔ he ko banee, ni yɛ 1988 mli lɛ akpɛlɛ amɛnɔ akɛ asafo, he ni amrɔ nɛɛ misɔmɔɔ yɛ akɛ onukpa lɛ.
Gbɛgbamɔ lɛ eye ebua mi waa diɛŋtsɛ, yɛ mumɔŋ kɛ helooŋ fɛɛ. Kɛ mije kpo kɛtee shiɛmɔ, ni mikɛ mitsei lɛ nyiɛ lɛ, minyɛɔ migbɔleɔ mikpɔiaŋ taakɛ datrɛfoi lɛ jie yi amɛha mi akɛ mifee lɛ. Amrɔ nɛɛ miyɛ hewalɛ waa fe tsutsu beni mije gbɛgbamɔ lɛ shishi lɛ kwraa, ni nɔ ni mishweɔ ji ni maŋmɛ mitsui shi yɛ nitsumɔ nɛɛ mli kɛyashi naagbee tɔɔ. Mihe miitswa shi waa akɛ mana bɔ ni Yehowa baaye ebua mi koni ‘matumɔ tamɔ ofrote tumɔɔ lɛ’ yɛ be mli ni ehe ehiaŋ dɔŋŋ akɛ maŋmɛ mitsui shi yɛ piŋmɔi ni naa wa ni hela nɛɛ kɛbaa lɛ hewɔ lɛ.
Miida wɔŋwɛi Tsɛ lɛ, mɔ ni eha mi hewalɛ, kɛ ekaawoo, kɛ be fɛɛ sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ shi babaoo kɛ mitsui fɛɛ. Amrɔ nɛɛ miye afii 36, ni yɛ afii 11 ni mikɛhi gbɛgbamɔ sɔɔmɔ lɛ mli lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, mihiɛ ka nɔ akɛ maya nɔ, ni bɔ ni wɔsɛɛ aaaji aha mi lɛ kɔɔɔ he eko. Mitswa mifai shi akɛ mikɛ mihewalɛ fɛɛ baatsu nii ni mikɛwo Nyɔŋmɔ kpeteŋkpele, Yehowa hiɛ nyam ni mikɛjie eyi hu.