Gbɔmɛi Ni Eye Amɛhe Shi Amɛbaabu Amɛhe Akɔntaa
“Ni nyɛaale anɔkwale lɛ, ni anɔkwale lɛ aaaha nyɛye nyɛhe.”—YOHANE 8:32.
1, 2. (a) Te heyeli eje kpo yɛ adesai ayinɔsane mli eha tɛŋŋ? (b) Namɔ pɛ eye ehe lɛlɛŋ? Tsɔɔmɔ mli.
HEYELI. Mɛɛ wiemɔ ni hewalɛ yɔɔ mli nɛ! Adesai eŋmɛ amɛtsui shi yɛ tai kɛ maŋ hiɛtsakemɔi babaoo kɛ shihilɛ mli basabasa-feemɔi ni anyɛŋ abu he akɔntaa mli, ejaakɛ adesai shweɔ ni amɛna heyeli. Lɛlɛŋ, The Encyclopedia Americana lɛ kɛɔ akɛ: ‘Susumɔ ko bɛ ni ehi gbɛhe ni he hiaa mli tamɔ heyeli, yɛ tsakemɔi ni hiŋmɛigbelemɔ etsɔ mli lɛ fɛɛ mli.’
2 Shi yɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, mɛi enyiɛ eye amɛhe diɛŋtsɛ? Mɛi enyiɛ le nɔ ni heyeli po ji? The World Book Encyclopedia lɛ kɛɔ akɛ: “Kɛji gbɔmɛi baana heyeli diɛŋtsɛ lɛ, no lɛ esaaa ni atsiɔ amɛnaa yɛ nɔ ni amɛsusuɔ he, kɛ nɔ ni amɛwieɔ, loo nɔ ni amɛfeɔ lɛ mli. Esa akɛ amɛle nibii ni amɛyɔɔ hegbɛ akɛ amɛhalaa, ni esa akɛ amɛna hewalɛ ni amɛkɛaakpɛ amɛyiŋ yɛ nibii nɛɛ ateŋ nɔ ni amɛsumɔɔ he.” Enɛ hewɔ lɛ, ani ole mɔ ko ni eye ehe kwraa lɛlɛŋ? Namɛi baanyɛ akɛɛ akɛ amɛbɛ ‘naatsii ko yɛ nɔ ni amɛsusuɔ he, kɛ nɔ ni amɛwieɔ, loo nɔ ni amɛfeɔ lɛ mli’? Yɛ anɔkwale mli lɛ, mɔ kome pɛ yɔɔ jeŋ muu fɛɛ ni nakai mlitsɔɔmɔ lɛ sa lɛ—Yehowa Nyɔŋmɔ. Lɛ ekome pɛ eyɔɔ heyeli ni eye emuu kwraa kɛmɔ shi. Lɛ pɛ ebaanyɛ ehala nɔ ni esumɔɔ, ni no sɛɛ lɛ etsu he hii yɛ shitee-kɛ-woo fɛɛ sɛɛ. Lɛ ji “Ofe lɛ.”—Kpojiemɔ 1:8; Yesaia 55:11.
3. Mɛɛ shihilɛ mli efɔɔ kaa akɛ adesai naa heyeli mli ŋɔɔmɔ yɛ?
3 Heyeli ni adesai ni baa shi lɛ yɔɔ lɛ yawaa he ko. Bei pii lɛ nɔyeli hegbɛ ko kɛhaa loo emaa nɔ mi, ni ekɔɔ bɔ ni wɔbaa wɔhe shi wɔhaa nakai nɔyeli hegbɛ lɛ he. Lɛlɛŋ, etamɔ nɔ ni yɛ shihilɛi fɛɛ amli lɛ, ja mɔ lɛ ekpɛlɛ hegbɛ ni mɔ ni ha lɛ heyeli lɛ yɔɔ lɛ nɔ dani enaa eheyeli lɛ. Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, gbɔmɛi aŋkroaŋkroi ni yɔɔ “heyeli je” lɛ mli lɛ naa nibii babaoo amli ŋɔɔmɔ, tamɔ heyeli ni haa ayaa he fɛɛ he, wiemɔ mli heyeli, kɛ jamɔ mli heyeli nɛkɛ. Mɛni maa nɛkɛ heyelii nɛɛ anɔ mi? Mla ni yɔɔ maŋ lɛ mli lɛ. Ni mɔ aŋkro lɛ baanyɛ ana mli ŋɔɔmɔ kɛji eyeɔ nɛkɛ mla nɛɛ nɔ. Kɛji ekɛ eheyeli lɛ tsu nii yɛ gbɛ fɔŋ nɔ ni eku mla lɛ mli lɛ, nɔyelɔi lɛ baabi ni ebabu he akɔntaa, ni ekolɛ abaafo eheyeli lɛ sɛɛ kwraa kɛtsɔ tsuŋwoo toigbalamɔ nɔ.—Romabii 13:1-4.
Nyɔŋmɔ Heyeli—Kɛ Ehe Akɔntaabuu
4, 5. Mɛɛ heyeli Yehowa jalɔi naa mli ŋɔɔmɔ, ni mɛni mli ebaabi ni amɛbu amɛhe akɔntaa yɛ?
4 Yesu wie heyeli he, yɛ klɛŋklɛŋ afii oha lɛ mli. Ekɛɛ Yudafoi lɛ akɛ: “Kɛji nyɛhi shi yɛ miwiemɔ lɛ mli lɛ, minɔkwa kaselɔi ji nyɛ, ni nyɛaale anɔkwale lɛ, ni anɔkwale lɛ aaaha nyɛye nyɛhe.” (Yohane 8:31, 32) Jeee wiemɔ mli heyeli loo jamɔ mli heyeli he ewieɔ lɛ. Ni eka shi faŋŋ akɛ jeee heyeli kɛmiijɛ Roma apã lɛ shishi, ni Yudafoi pii miikpa gbɛ akɛ amɛbaana lɛ hu he ewieɔ lɛ. Dabi, enɛ jara wa kwraa fe nakai, ejaakɛ ejeee heyeli ni adesai amlai kɛbaa loo nɔ ni jɛ nɔyelɔ ko susumɔ naa, shi moŋ nɔ ni jeŋ muu fɛɛ Maŋtsɛ, Yehowa, mɔ ni nɔ kwɔ fe fɛɛ lɛ kɛbaa. Eji heyeli kɛmiijɛ hemɔkɛyelii gbohii amli, heyeli kɛmiijɛ jamɔ mli shishiumɔ, kɛ nibii krokomɛi babaoo mli. Heyeli ni Yehowa kɛhaa lɛ ji heyeli diɛŋtsɛ, ni ebaahi shi kɛya naanɔi fɛɛ mli.
5 Bɔfo Paulo kɛɛ: “Yehowa ji Mumɔ lɛ; ni he ni Yehowa mumɔ lɛ yɔɔ lɛ, jɛmɛ heyeli yɔɔ.” (2 Korintobii 8:17, New World Translation) Yehowa kɛ adesai eye yɛ afii ohai abɔ lɛ mli fɛɛ bɔni afee ni yɛ naagbee lɛ, anɔkwafoi lɛ ana adesai aheyeli ni hi, ni nɔ kwɔ hu fe fɛɛ lɛ mli ŋɔɔmɔ, “Nyɔŋmɔ bii lɛ anunyam heyeli lɛ.” (Romabii 8:21) Yɛ nɛkɛ be nɛɛ mli po lɛ, Yehowa haa wɔnaa heyeli fioo ko kɛtsɔɔ Biblia mli anɔkwale lɛ nɔ, ni ehaa wɔbuɔ wɔhe akɔntaa kɛji wɔkɛ nakai heyeli lɛ tsuuu nii yɛ gbɛ kpakpa nɔ. Bɔfo Paulo ŋma akɛ: “Ni ateee bɔɔ nɔ ko yɛ ehiɛ, shi nibii fɛɛ yɛ faŋŋ ni agbele nɔ yɛ lɛ mɔ ni wɔkɛyɔɔ sane lɛ hiŋmɛiaŋ.”—Hebribii 4:13.
6-8. (a) Mɛɛ heyelii Adam kɛ Hawa na mli ŋɔɔmɔ, ni mɛni esa akɛ amɛfee ni amɛhiɛ nakai heyeli lɛ amli? (b) Mɛni Adam kɛ Hawa laaje kɛha amɛ diɛŋtsɛ amɛhe kɛ amɛshwiei hu?
6 Ama bɔ ni abaabu he akɔntaa yɛ Yehowa hiɛ lɛ nɔ mi waa, beni wɔ klɛŋklɛŋ fɔlɔi ni ji adesai, Adam kɛ Hawa yɔɔ wala mli lɛ. Yehowa kɛ nikeenii ni jara wa waa, ni ji heyeli ni amɛkɛaafee nɔ ni amɛsumɔɔ bɔ amɛ. Bei abɔ ni amɛkɛ nakai heyeli lɛ tsuɔ nii yɛ gbɛ kpakpa nɔ lɛ, amɛnaa jɔɔmɔi krokomɛi hu mli ŋɔɔmɔ, tamɔ heyeli kɛmiijɛ gbeyeishemɔ mli, heyeli kɛjɛ helai amli, heyeli kɛmiijɛ gbele mli, kɛ heyeli ni amɛkɛaabɛŋkɛ amɛŋwɛi Tsɛ lɛ yɛ henilee kpakpa mli. Shi beni amɛkɛ amɛheyeli lɛ tsu nii yɛ gbɛ fɔŋ nɔ lɛ, enɛɛmɛi fɛɛ tsake.
7 Yehowa kɛ Adam kɛ Hawa wo Eden trom lɛ mli, ni ekɛ abɔɔ lɛ mli yeli tsei fɛɛ ni woɔ yibii lɛ ha amɛ ni amɛye ni amɛna miishɛɛ—ja ekome pɛ. Eshi nakai ekome lɛ eha ehe; no ji “ekpakpa kɛ efɔŋ lee tso lɛ.” (1 Mose 2:16, 17) Kɛji amɛtsi amɛhe kɛjɛ nakai tso lɛ yibii yeli he lɛ, no baaha Adam kɛ Hawa akpɛlɛ nɔ akɛ Yehowa pɛ yɔɔ hegbɛ akɛ etsɔɔ nɔ ni ji ekpakpa kɛ nɔ ni ji efɔŋ. Kɛji amɛfee amɛnii yɛ nilee mli ni amɛtsi amɛhe kɛjɛ tso yibii ni agu amɛ eyeli lɛ he lɛ, no lɛ Yehowa baaya nɔ akwɛ ni amɛna heyelii krokomɛi lɛ hu mli ŋɔɔmɔ.
8 Mɔbɔ sane ji akɛ, Hawa bo ŋaa ni onufu lɛ wo lɛ yɛ lakamɔ mli akɛ esa akɛ ‘ele ekpakpa kɛ efɔŋ’ eha lɛ diɛŋtsɛ ehe lɛ toi. (1 Mose 3:1-5) Lɛ klɛŋklɛŋ, kɛkɛ ni no sɛɛ lɛ, Adam hu yaye tso yibii ni akɛɛ amɛkaye lɛ. Nɔ ni jɛ mli ba ji akɛ, beni Yehowa Nyɔŋmɔ ba ni ekɛ amɛ abawie yɛ Eden trom lɛ mli lɛ, amɛhiɛ gboi ni amɛyateetee amɛhe. (1 Mose 3:8, 9) Agbɛnɛ amɛbatsɔmɔ eshafeelɔi ni elaaje henumɔ ni ji heyeli ni amɛkɛbɛŋkɛɔ Nyɔŋmɔ, ni jɛɔ henilee kpakpa mli baa lɛ. Yɛ enɛ hewɔ lɛ, amɛlaaje helai kɛ gbele mli heyeli ni amɛyɔɔ lɛ hu, kɛha amɛ diɛŋtsɛ amɛhe kɛ amɛshwiei hu fɛɛ. Paulo kɛɛ: “Gbɔmɔ kome [Adam] nɔ esha tsɔ kɛha je lɛŋ, ni gbele tsɔ esha nɔ kɛha, ni no ha gbele lɛ tsɛŋe gbɔmɛi fɛɛ, ejaakɛ amɛ fɛɛ amɛfee esha.”—Romabii 5:12; 1 Mose 3: 16, 19.
9. Namɛi ale amɛhe sane jogbaŋŋ akɛ amɛkɛ heyeli fioo ni amɛna mli ŋɔɔmɔ tsu nii jogbaŋŋ?
9 Shi yɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, adesai yɛ hegbɛ akɛ amɛjɛɔ amɛsuɔmɔ mli amɛfeɔ nɔ ni amɛsumɔɔ, ni yɛ be kplaŋŋ ko sɛɛ lɛ, adesai komɛi ni yeee emuu kɛ enɛ tsu nii yɛ gbɛ kpakpa nɔ amɛkɛsɔmɔ Yehowa. Abaa amɛteŋ mɛi komɛi agbɛi ayi kɛjɛ blema beaŋ tɔŋŋ aha wɔ. Hii tamɔ Habel, Henok, Noa, Abraham, Isak, kɛ Yakob, (ni atsɛɔ lɛ Israel hu lɛ) ji mɛi aŋkroaŋkroi ni kɛ heyeli fioo ni amɛyɔɔ lolo lɛ fee Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii lɛ ahe nɔkwɛmɔ nii. Ni nɔ ni jɛ mli ba lɛ bafee jɔɔmɔ babaoo kɛha amɛ.—Hebribii 11:4-21.
Nyɔŋmɔ Webii ni Ehala Amɛ lɛ Aheyeli Lɛ
10. Mɛni Yehowa bi yɛ kpaŋmɔ ni ekɛ ewebii krɛdɛɛ lɛ fee lɛ mli ni amɛfee?
10 Yɛ Mose gbii lɛ amli lɛ, Yehowa jie lsraelbi—ni nakai beaŋ lɛ amɛyifalɛ shɛɔ akpekpei abɔ lɛ—kɛjɛ Mizraim nyɔŋyeli mli ni ekɛ amɛ fee kpaŋmɔ, ni amɛtsɔ no nɔ amɛbatsɔmɔ ewebii krɛdɛɛ. lsraelbii lɛ yɛ osɔfoyeli kɛ kooloi afɔleshaa gbɛjianɔtoo ko ni haa amɛhe eshai anɔ yɛ gbɛ bibioo nɔ, yɛ nɛkɛ kpaŋmɔ nɛɛ shishi. Enɛ hewɔ lɛ, amɛna heyeli ni amɛkɛaabɛŋkɛ Nyɔŋmɔ yɛ jamɔ mli. Amɛyɛ mlai kɛ akpɔi hu ni ato he gbɛjianɔ, bɔni afee ni eha amɛye amɛhe kɛjɛ hemɔkɛyelii gbohii kɛ wɔŋjamɔ mli nifeemɔi amli. Yɛ sɛɛ mli lɛ, amɛnine baashɛ Shiwoo Shikpɔŋ lɛ nɔ akɛ gboshinii, kɛ nɔmimaa akɛ amɛbaana ŋwɛi yelikɛbuamɔ ni amɛkɛte shi amɛwo amɛhenyɛlɔi. Amɛ gbɛfaŋnɔ yɛ kpaŋmɔ lɛ mli lɛ kɛ sɔ fɔɔ Israelbii lɛ anɔ akɛ amɛye Yehowa Mla lɛ nɔ. lsraelbii lɛ jɛ amɛsuɔmɔ mli amɛkpɛlɛ nɛkɛ shihilɛ nɛɛ nɔ, ni amɛkɛɛ: “Nibii fɛɛ ni Yehowa ewie lɛ wɔɔfee.”—2 Mose 19:3-8; 5 Mose 11:22-25.
11. Beni Israel yeee egbɛfaŋnɔ lɛ mli anɔkwa yɛ kpaŋmɔ ni ekɛ Yehowa fee lɛ mli lɛ, mɛni jɛ mli ba?
11 lsraelbii lɛ tee nɔ amɛkɛ Yehowa hi nakai wekukpaa krɛdɛɛ lɛ mli, nɔ ni fe afii 1,500 sɔŋŋ. Shi amɛkuɔ kpaŋmɔ lɛ mli yɛ be kɛ bei amli. Apasa jamɔ laka amɛ shii abɔ ni amɛyaje wɔŋjamɔ kɛ hemɔkɛyeli fɔŋ nyɔŋyeli shishi, no hewɔ lɛ Nyɔŋmɔ ŋmɛ gbɛ ni amɛhenyɛlɔi lɛ ye amɛnɔ nyɔji diɛŋtsɛ. (Kojolɔi 2:11-19) Ni amɛaana heyeli mli jɔɔmɔi ni jɛɔ kpaŋmɔ lɛ nɔ yeli mli baa lɛ mli ŋɔɔmɔ moŋ lɛ, agbala amɛtoi yɛ kpaŋmɔ lɛ nɔtɔmɔ hewɔ. (5 Mose 28:1, 2, 15) Yɛ naagbee lɛ, Yehowa ŋmɛ gbɛ ni ayaye maŋ lɛ nɔ nyɔŋ yɛ Babilon, yɛ afi 607 D.Ŋ.B.—2 Kronika 36:15-21.
12. Yɛ naagbee lɛ, mɛni bafee faŋŋ yɛ Mose Mla kpaŋmɔ lɛ he?
12 Eji toigbalamɔ ko ni mli wa waa kɛha amɛ. Kulɛ esa akɛ amɛkase bɔ ni ehe hiaa akɛ amɛaaye Mla lɛ nɔ lɛ kɛjɛ mli. Shi, yɛ enɛ fɛɛ sɛɛ, beni lsraelbii lɛ yaye afii 70, ni amɛku amɛsɛɛ amɛba amɛ diɛŋtsɛ amɛshikpɔŋ nɔ lɛ, amɛhi shi lolo ni amɛyeee Mla kpaŋmɔ lɛ nɔ jogbaŋŋ. Amɛsɛɛkuu lɛ sɛɛ aaafee afii oha mli lɛ, Yehowa kɛɛ Israel osɔfoi lɛ akɛ: “Shi nyɛ lɛ—nyɛgba afa kɛjɛ gbɛ lɛ nɔ. Nyɛha mɛi babaoo etɛrɛ mla lɛ; nyɛfite Levi kpaŋmɔ lɛ.” (Maleaki 2:8) Lɛlɛŋ, mɛi ni ji anɔkwafoi fe fɛɛ yɛ lsraelbii lɛ ateŋ lɛ po shɛɛɛ tɛi ni Mla ni eye emuu lɛ efolɔ eshwie shi lɛ ahe. Ni eeetsɔ jɔɔmɔ kɛha amɛ lɛ, ebaatsɔ “loomɔ,” taakɛ bɔfo Paulo wiemɔi lɛ tsɛ lɛ lɛ. (Galatabii 3:13) Belɛ eyɛ faŋŋ akɛ, nɔ ko ni nɔ kwɔ kwraa fe Mose Mla kpaŋmɔ lɛ he miihia koni ekɛ adesai anɔkwafoi ni yeee emuu lɛ aba Nyɔŋmɔ bii lɛ anunyam heyeli lɛ mli.
Bɔ ni Kristofoi a-Heyeli lɛ Ji
13. Mɛɛ nɔdaamɔ nɔ ni hi fe tsutsu nɔ lɛ akɛha yɛ naagbee kwraa?
13 Nakai nɔ ko ni nɔ kwɔ lɛ ji Yesu Kristo kpɔmɔ afɔleshaa lɛ. Aaafee afi 50 Ŋ.B. lɛ, Paulo ŋma wolo emaje Kristofoi ni afɔ amɛ mu lɛ asafo ni yɔɔ Galatia lɛ. Etsɔɔ bɔ ni Yehowa eha amɛye amɛhe kɛjɛ nyɔji ni amɛji amɛha Mla kpaŋmɔ lɛ mli, ni ekɛɛ: “Odehe Kristo eha wɔye. No hewɔ lɛ nyɛdamɔa shi shiŋŋ, ni nyɛkahaa abɔa nyɛ nyɔŋyeli apã lɛ dɔŋŋ.” (Galatabii 5:1) Yesu ha gbɔmɛi ye amɛhe yɛ mɛɛ gbɛi anɔ?
14, 15. Mɛɛ naakpɛɛ gbɛi anɔ Yesu ha heyelilɔi ni ji Yudafoi kɛ mɛi ni jeee Yudafoi fɛɛ ye amɛhe yɛ.
14 Yɛ Yesu gbele sɛɛ lɛ, Yudafoi ni kpɛlɛ enɔ akɛ Mesia, ni amɛbatsɔmɔ ekaselɔi lɛ baje kpaŋmɔ hee ko, ni baye Mla kpaŋmɔ momo lɛ najiaŋ lɛ shishi. (Yeremia 31:31-34; Hebribii 8:7-13) Amɛ—kɛ heyelilɔi ni jeee Yudafoi ni bafata amɛhe yɛ sɛɛ mli lɛ—batsɔmɔ mumɔŋ maŋ hee ni akɛye heloonaa Israel najiaŋ akɛ Nyɔŋmɔ webii krɛdɛɛ lɛ fa, yɛ nɛkɛ kpaŋmɔ hee nɛɛ shishi. (Romabii 9:25, 26; Galatabii 6:16) No hewɔ lɛ, amɛna heyeli ni Yesu wo shi yɛ he beni ekɛɛ akɛ: “Anɔkwale lɛ aaaha nyɛye nyɛhe” lɛ mli ŋɔɔmɔ. Kɛfata Mose Mla lɛ shishi loomɔ ni eha amɛye amɛhe kɛjɛ mli lɛ he lɛ, anɔkwale lɛ ha Yudafoi Kristofoi lɛ ye amɛhe kɛjɛ jatsu ni ji blema saji ni jamɔ mli hiɛnyiɛlɔi lɛ kɛshwie amɛnɔ lɛ hu mli. Ni ejie Kristofoi ni jeee Yudafoi lɛ kɛjɛ amɛ tsutsu wɔŋjamɔ kɛ hemɔkɛyelii gbohii lɛ amli. (Mateo 15:3, 6; 28:4; Bɔfoi lɛ Asaji 14:11-13; 17:16) Ni babaoo po fata he.
15 Beni Yesu wieɔ anɔkwale ni haa mɔ yeɔ ehe lɛ he lɛ, ekɛɛ: “Lɛlɛŋ, lɛlɛŋ, miikɛɛ nyɛ akɛ, Mɔ fɛɛ mɔ ni feɔ esha lɛ, esha lɛ nyɔŋ ji lɛ.” (Yohane 8:34) Kɛjɛ be mli ni Adam kɛ Hawa fee esha lɛ, gbɔmɔ fɛɛ gbɔmɔ ni ehi shi pɛŋ lɛ ehi shi akɛ eshafeelɔ, ni no hewɔ lɛ, eji esha nyɔŋ. Mɔ pɛ ni bɛ mli ji Yesu diɛŋtsɛ, ni Yesu afɔleshaa lɛ haa heyelilɔi lɛ yeɔ amɛhe kɛjɛɔ nakai nyɔŋyeli lɛ mli. Eji anɔkwale, amɛyeee emuu ni amɛji eshafeelɔi lolo yɛ amɛfɔmɔ su mli. Shi kɛlɛ, agbɛnɛ, amɛbaanyɛ amɛshwa amɛhe kɛjɛ amɛhe eshai lɛ amli ni amɛkpa eshaifaa he fai kɛtsɔ Yesu afɔleshaa lɛ nɔ, kɛ hiɛnɔkamɔ akɛ abaabo amɛfaikpamɔi lɛ atoi. (1 Yohane 2:1, 2) Nyɔŋmɔ ebu amɛ jalɔi, kɛtsɔ Yesu kpɔmɔ afɔleshaa lɛ nɔ, ni amɛbaanyɛ amɛbɛŋkɛ lɛ kɛ henilee ni mli tse. (Romabii 8:33) Kɛfata he lɛ, akɛni kpɔmɔ nɔ lɛ gbeleɔ gbohiiashitee he hegbɛ naa kɛyaa wala ni sɛɛ efooo mli hewɔ lɛ, anɔkwale lɛ eha amɛye amɛhe kɛjɛ gbele he gbeyeishemɔ po mli.—Mateo 10:28; Hebribii 2:15.
16. Nibii babaoo yɛ Kristofoi aheyeli lɛ mli fe heyeli kroko ni je lɛ kɛhaa lɛ mli yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?
16 Kɛji wɔɔwie yɛ adesa susumɔ naa lɛ, agbele Kristofoi aheyeli hegbɛ naa aha hii kɛ yei fɛɛ yɛ naakpɛɛ gbɛ nɔ, ni bɔ ni amɛshihilɛ ji kɔɔɔ he eko. Ohiafoi, gboklɛfoi, kɛ nyɔji po baanyɛ aye amɛhe. Shi yɛ gbɛ kroko nɔ lɛ, jeŋmaji lɛ amli gbɔmɛi agboi ni kpoo Kristo he sane lɛ ka he amɛyɛ hemɔkɛyeli gbonyo, esha, kɛ gbele he gbeyeishemɔ nyɔŋyeli shishi lolo. Esaaa ni wɔkpaa Yehowa shidaa yɛ nɛkɛ heyeli ni wɔnaa mli ŋɔɔmɔ nɛɛ hewɔ. Nɔ ko bɛ ni je lɛ kɛhaa ni bɛŋkɛɔ enɛ po akɛ ekɛ lɛ miiye egbɔ.
Wɔye Wɔhe, Shi Wɔbaabu he Akɔntaa
17. (a) Klɛŋklɛŋ afii oha lɛ mli bii lɛ ateŋ mɛi komɛi laaje amɛ Kristofoi aheyeli lɛ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? (b) Mɛni hewɔ esaaa ni wɔhaa nɔ ni wɔnaa tamɔ heyeli yɛ Satan je lɛ mli lɛ lakaa wɔ lɛ?
17 Yɛ klɛŋklɛŋ afii oha lɛ mli lɛ, ekolɛ Kristofoi ni afɔ amɛ mu lɛ ateŋ mɛi babaoo amli fili amɛ yɛ amɛheyeli lɛ mli ni amɛhiɛ amɛ emuuyeli mli ni nɔ ni baaba kɔɔɔ he eko. Shi, mɔbɔ sane ji akɛ, mɛi komɛi kɛ Kristofoi aheyeli kɛ emli jɔɔmɔi babaoo lɛ sa amɛnaa amɛkwɛ, kɛkɛ ni amɛshi lɛ ŋtia, ni amɛku sɛɛ kɛtee je lɛ nyɔŋyeli shishi ekoŋŋ. Mɛni hewɔ? Ŋwanejee ko bɛ he akɛ mɛi pii ahemɔkɛyeli lɛ gbɔjɔ, kɛkɛ ni ‘amɛkplaŋ kɛtee.’ (Hebribii 2:1) Mɛi krokomɛi hu ‘shɛrɛ hemɔkɛyeli kɛ henilee kpakpa amɛshwie ni amɛkɛ hemɔkɛyeli lɛ yasha shi.’ (1 Timoteo 1:19) Ekolɛ amɛgbee shi amɛha heloonaa ninamɔ aloo jeŋba shara shihilɛ. Kwɛ bɔ ni ehe hiaa akɛ wɔbu wɔhemɔkɛyeli lɛ he ni wɔtswa wɔma shi, ni wɔhiɛ adɔ yɛ teemɔŋ nikasemɔ, naanyobɔɔ, sɔlemɔ, kɛ Kristofoi anitsumɔ mli! (2 Petro 1:5-8) Ekaba kɔkɔɔkɔ akɛ wɔhiɛ ni sɔɔ Kristofoi aheyeli lɛ sɛɛ aaafo! Eji anɔkwale, mɛi komɛi yɛ ni ekolɛ asafo lɛ sɛɛ ogbɔjɔ shihilɛ ni amɛnaa lɛ baaka amɛ, ejaakɛ amɛaasusu akɛ mɛi ni yɔɔ je lɛŋ lɛ eye amɛhe kwraa fe wɔ. Shi, yɛ anɔkwale mli lɛ, efɔɔ kaa akɛ nɔ ni wɔnaa tamɔ heyeli yɛ je lɛŋ lɛ bafeɔ he akɔntaa ni abuuu. Kɛ jeee Nyɔŋmɔ nyɔji ji wɔ lɛ, bele esha nyɔji ji wɔ, ni nakai nyɔŋyeli lɛ he nyɔmɔwoo wa waa.—Romabii 6:23; Galatabii 6:7, 8.
18-20. (a) Mɛi komɛi batsɔmɔ “sɛŋmɔtso lɛ henyɛlɔi” yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? (b) Mɛi komɛi kɛ ‘amɛheyeli lɛ tsu nii akɛ esha nɔhaanɔ nɔ’ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ.
18 Kɛfata he lɛ, Paulo ŋma yɛ wolo ni ekɛyaha Filipibii lɛ mli akɛ: “Ejaakɛ mɛi pii nyiɛɔ, mɛi ni mikɛɛ nyɛ amɛhe sane aahu ni agbɛnɛ hu mikɛ yaafo miikɛɛ, akɛ Kristo sɛŋmɔtso lɛ henyɛlɔi ji amɛ.” (Filipibii 3:18) Hɛɛ, mɛi komɛi yɛ ni tsutsu ko lɛ amɛji Kristofoi, shi amɛbatsɔmɔ hemɔkɛyeli lɛ henyɛlɔi, ekolɛ amɛtsɔmɔ hemɔkɛyeli kwalɔi po. Kwɛ bɔ ni ehe hiaa akɛ wɔkakɔ gbɛ ni amɛkɔ lɛ! Kɛfata he lɛ, Petro ŋma akɛ: “Nyɛhia shi tamɔ odehei, ni kɛlɛ nyɛhiɛa nyɛheyeli lɛ mli, jeee akɛ esha nɔhaanɔ, shi moŋ akɛ Nyɔŋmɔ nyɔji.” (1 Petro 2:16, NW) Mɛɛ gbɛ nɔ mɔ ko aaanyɛ ahiɛ eheyeli lɛ akɛ esha nɔhaanɔ yɛ? Kɛtsɔ eshai ni hiɛdɔɔ yɔɔ he ni eeefee—ekolɛ yɛ teemɔŋ ni eka he ekɛ asafo lɛ miibɔ lolo lɛ nɔ.
19 Kaimɔ Diotrefe. Yohane wie yɛ ehe akɛ: “Diotrefe, mɔ ni taoɔ amɛnɔ onukpa aye [yɛ asafo lɛ mli] lɛ haaa wɔ hiɛgbɛ. . . . Ni . . . lɛ diɛŋtsɛ ehereee nyɛmimɛi lɛ, ni asaŋ mɛi ni sumɔɔ akɛ amɛaafee nakai lɛ etsiɔ amɛ gbɛ, ni eshwieɔ amɛ kɛjɛɔ asafo lɛ mli.” (3 Yohane 9, 10) Diotrefe kɛ eheyeli lɛ tsu nii akɛ nɔhaanɔ kɛha lɛ diɛŋtsɛ ehiɛjoomɔ gbɛhe taomɔ.
20 Kaselɔ Yuda ŋma akɛ: “Ejaakɛ gbɔmɛi komɛi eju shi ebote mli, mɛi ni blema beebe ajɛ aŋma amɛhe sane afɔ shi aha nɛkɛ fɔbuu nɛɛ, nɔsha-feelɔi ni ŋɔɔ wɔ-Nyɔŋmɔ duromɔ lɛ amɛbɔɔ nyenyeŋtswi, ni amɛkwaa Nyɔŋmɔ ni ji Nɔyelɔ kome pɛ lɛ kɛ wɔ-Nuŋtsɔ Yesu Kristo lɛ.” (Yuda 4) Beni amɛkɛ asafo lɛ bɔɔ lɛ, no mli lɛ nɛkɛ mɛi nɛɛ naa hewalɛ fɔŋ yɛ mɛi krokomɛi anɔ. (Yuda 8-10, 16) Wɔkaneɔ yɛ Kpojiemɔ wolo lɛ mli akɛ mligbalamɔ kui, wɔŋjamɔ, kɛ jeŋba shara ba Pergamum kɛ Tiatira asafoi lɛ amli. (Kpojiemɔ 2:14, 15, 20-28) Mɛɛ Kristofoi aheyeli ni akɛtsu nii yɛ gbɛ fɔŋ nɔ nɛ!
21. Mɛni mɛɔ mɛi ni kɛ amɛ Kristofoi aheyeli lɛ tsuɔ nii yɛ gbɛ fɔŋ nɔ lɛ?
21 Mɛni mɛɔ mɛi ni kɛ amɛ Kristofoi aheyeli lɛ tsuɔ nii yɛ gbɛ fɔŋ ni tamɔ nɛkɛ nɔ lɛ? Kaimɔ nɔ ni ba Israel nɔ lɛ. Israel ji Nyɔŋmɔ maŋ ni ehala, shi yɛ naagbee lɛ, Yehowa kpoo amɛ. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ lsraelbii lɛ kɛ wekukpaa ni ka amɛkɛ Nyɔŋmɔ teŋ lɛ tsu nii akɛ efɔŋfeemɔ nɔhaanɔ. Amɛshwã akɛ Abraham bii ji amɛ, shi amɛkpoo Yesu, Abraham Seshi lɛ kɛ Mesia ni Yehowa ehala lɛ lɛ. (Mateo 23:37-39; Yohane 8:39-47; Bɔfoi lɛ Asaji 2:36; Galatabii 3:16) “Nyɔŋmɔ Israel lɛ” fɛɛ efeŋ mɛi ni yeee anɔkwa tamɔ bɔ ni amɛfee nɛɛ. (Galatabii 6:16) Shi yɛ naagbee lɛ, Kristofonyo fɛɛ Kristofonyo ni kɛ mumɔŋ loo jeŋba mli mujiwoo baa lɛ baana toigbalamɔ, ekolɛ fɔbuu kojomɔ po. Wɔ fɛɛ wɔbaabu bɔ ni wɔkɛ wɔ Kristofoi aheyeli lɛ tsuɔ nii wɔhaa lɛ he akɔntaa.
22. Mɛɛ miishɛɛ mɛi ni kɛ amɛ Kristofoi aheyeli lɛ sɔmɔɔ Nyɔŋmɔ lɛ anine shɛɔ nɔ?
22 Kwɛ bɔ ni ehi moŋ akɛ wɔɔtsɔmɔ Nyɔŋmɔ nyɔji ni wɔye wɔhe lɛlɛŋ. Yehowa pɛ ji mɔ ni haa heyeli ni sɛɛnamɔi babaoo yɔɔ mli. Abɛi lɛ kɛɔ akɛ: “Mibi, feemɔ ohe nilelɔ, ni oha mitsui anyɔ mimli, ni mana hetoo maha mɔ ni bɔɔ mi ahora lɛ.” (Abɛi 27:11) Nyɛhaa wɔkɛ wɔ Kristofoi aheyeli lɛ atsua nii kɛhaa Yehowa bembuu. Kɛji wɔfee nakai lɛ, wɔshihilɛ baafee nɔ ni shishinumɔ yɔɔ he, ni wɔbaaha wɔ ŋwɛi Tsɛ lɛ ana miishɛɛ, ni yɛ naagbee lɛ, wɔbaafata mɛi ni baana Nyɔŋmɔ bii lɛ anunyam heyeli lɛ mli ŋɔɔmɔ lɛ ahe.
Ani Obaanyɛ Otsɔɔ Mli?
◻ Namɔ pɛ eye ehe lɛŋlɛŋ?
◻ Mɛɛ heyeli Adam kɛ Hawa na mli ŋɔɔmɔ, ni mɛni hewɔ eje amɛdeŋ lɛ?
◻ Mɛɛ heyeli Isrealbii lɛ na mli ŋɔɔmɔ beni amɛyeɔ kpaŋmɔ ni amɛkɛ Yehowa efee lɛ nɔ lɛ?
◻ Mɛɛ heyeli mɛi ni kpɛlɛ Yesu nɔ lɛ na?
◻ Klɛŋklɛŋ afi oha lɛ mli bii ateŋ mɛi komɛi laaje amɛ Kristofoi aheyeli lɛ loo amɛkɛtsu nii yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?
[Mfoniri ni yɔɔ baafa 13]
Heyeli ni Yesu kɛha lɛ hi kwraa fe heyeli fɛɛ heyeli ni adesa baanyɛ ekɛha