Gbɛgbalɔi kɛ Jɔɔmɔ Haa, ni Amɛnine Shɛɔ Jɔɔmɔ Nɔ
“SƐƐNAMƆI pii yɛ gbɛgbamɔ mli fe je lɛŋ nitsumɔ ko ni etee nɔ jogbaŋŋ. Nɔ ko kwraa bɛ ni haa mɔ tsui nyɔɔ emli babaoo fe akɛ aaaye abua mɛi koni amɛle Yehowa kɛ enɔkwale lɛ.” Nakai ji bɔ ni Kristofonyo yoo ko ni hala gbɛgbamɔ—be-fɛɛ Maŋtsɛyeli shiɛmɔ—akɛ enitsumɔ lɛ kɛɛ. Nitsumɔi sɔrɔtoi enyiɛ sɔŋŋ yɔɔ ni baanyɛ aha mɔ mii ashɛ ehe tamɔ enɛ?
Gbɛgbamɔ ji oti ko ni nɔ kwɔ kɛ hegbɛ ni sɛɛnamɔ yɔɔ he waa hu. Te mɔ ko aaafee tɛŋŋ ehala shihilɛ ni tamɔ nɛkɛ hu? Mɛni he hiaa koni anyɛ akɛ he awo gbɛgbamɔ mli be kakadaŋŋ koni nine ashɛ jɔɔmɔi ni ekɛhaa lɛ anɔ?
Nibii enyɔ komɛi he miihia. Klɛŋklɛŋ lɛ, shihilɛi ni sa kɛha nakai feemɔ. Mɛi pii yɛ shihilɛi komɛi amli ni haa efeɔ faŋŋ akɛ amɛnyɛŋ amɛkɛ amɛhe awo gbɛgbamɔ mli. Nɔ ni ji enyɔ ji mumɔŋ hesaai ni sa kɛ jwɛŋmɔ ni ahiɛ. Shi kɛlɛ, kɛ amrɔmrɔ shihilɛi lɛ haa anaa deka akɛ he woɔ gbɛgbamɔ mli, loo anyɛɛɛ afee nakai hu lɛ, mɔ fɛɛ mɔ baanyɛ abɔ mɔdɛŋ ni ena sui ni tsɔɔ Kristofonyo ni eda yɛ mumɔŋ.
Nɔ Hewɔ ni Mɛi Komɛi kɛ Amɛhe Woɔ Gbɛgbamɔ Mli
Mɛni haa mɔ ko he saa kɛhaa gbɛgbamɔ? Hesaai yɛ shiɛmɔ mli he miihia. Ehe miihia ni gbɛgbalɔi ale bɔ ni amɛaafee ni amɛkɛ sanekpakpa lɛ aha gbɔi, ni amɛfee sɛɛsaramɔi yɛ mɛi ni yɔɔ he miishɛɛ lɛ anɔ, ni amɛfee shia Biblia mli nikasemɔi. Kɛ hesaai ni tamɔ enɛɛmɛi bɛ lɛ, ebaanyɛ eje gbɛgbalɔ lɛ nijiaŋ wui. Shi kɛlɛ, nibii krokomɛi ahe miihia hu.
Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, nɔ fɛɛ nɔ ni kɔɔ wɔ jamɔ lɛ he lɛ kɔɔ wekukpaa ni ka wɔkɛ Yehowa kɛ egbɛjianɔtoo lɛ teŋ lɛ he. Gbɛgbamɔ fata enɛ he. Gbɛgbalɔ obalaŋta ko ni egbɛi ji Rado tsɔɔ mli akɛ: “Nɔ ko kwraa bɛ ni hi jogbaŋŋ fe akɛ obalaŋta lɛ aaakai Yehowa ni enyiɛ anɔkwale gbɛ lɛ nɔ.” Hɛɛ, gbɛgbamɔ ji gbɛ kpakpa ni obalaŋtai baanyɛ atsɔ nɔ ajie suɔmɔ kpo amɛtsɔɔ Yehowa ni amɛbɛŋkɛ lɛ.—Jajelɔ 12:1.
Nilee kɛ niiashishinumɔ hu he miihia waa. (Filipibii 1:9-11) Nɔ ni baa ji akɛ, nilee kɛ niiashishinumɔ nɛɛ ji mu ni haa wɔmumɔŋ tsɔne lɛ tsuɔ nii daa. Nii ni wɔɔkase daa lɛ he miihia bɔni afee ni ekatɔ wɔ yɛ mumɔŋ, ni ekaha ekãa ni wɔyɔɔ kɛ nii ni aha wɔle lɛ miiŋmɛɛ wɔ. Shi kɛlɛ, esaaa akɛ nilee ni wɔnaa lɛ boteɔ wɔjwɛŋmɔŋ pɛ kɛkɛ shi moŋ ebote wɔtsui mli hu. (Abɛi 2:2) No hewɔ lɛ, kɛfata teemɔŋ nikasemɔ he lɛ, ehe miihia ni wɔna be wɔkɛsɔle ni wɔjwɛŋ nii anɔ, bɔni afee ni nilee ni wɔnaa lɛ abote tsui lɛ mli. Kɛkɛ lɛ, kɛ wɔshihilɛi baaŋmɛ gbɛ lɛ, wɔbaasumɔ ni wɔkɛ wɔhe awo gbɛgbamɔ lɛ mli.—Okɛto Ezra 7:10 he.
Ni wɔkɛ wɔhe aaawo gbɛgbamɔ sɔɔmɔ lɛ mli lɛ hu biɔ he-kɛ-afɔleshaa mumɔ. Obalanyo ko ni egbɛi ji Ron lɛ to gbɛjianɔ fɛɛ ni he baahia koni enyɛ ekɛ ehe awo gbɛgbamɔ lɛ mli. Nɔ ni emɛɔ kɛkɛ pɛ ji shihilɛi ni sa ni baaha ena deka ni enyɛ eya hiɛ yɛ nakai feemɔ mli. Titri lɛ, eetao nitsumɔ ni baaha ena deka ni ekɛ ehe awo gbɛgbamɔ lɛ mli koni nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ ena shihilɛ mli nibii ni haa mɔ he jɔɔ lɛ lɛ mli ŋɔɔmɔ hu. Beni etsi enɛ ta etsɔɔ nyɛmiyoo ko ni eda yɛ mumɔŋ lɛ, hetoo ni ekɛha lɛ lɛ ha etsui fã. Ekɛɛ akɛ: “Yehowa jɔ́ɔ nifeemɔi anɔ, shi ejɔɔɔ shiwoi anɔ.” Obalanyo lɛ na nitsumɔ ni emli nyɔmɔwoo faaa, ni no ha ena deka ni ekɛ ehe wo gbɛgbamɔ lɛ mli. Mateo 6:25-34 lɛ kɛ nitsumɔ baaye ebua mɔ ko ni enyɛ ekɛ nyɔmɔwoo fioo ni enaa lɛ atao edaaŋ ŋmaa.
Ni aaajɛ suɔmɔ mli akɛ heshibaa abo ŋaawoi kpakpai atoi lɛ baaye abua wɔ jogbaŋŋ ni wɔkɛ wɔhe awo gbɛgbamɔ sɔɔmɔ lɛ mli. Hanna bashwe akɛ ekɛ ehe aaawo gbɛgbamɔ lɛ mli beni ebatsɔ Kristofonyo klɛŋklɛŋ kwraa lɛ. Shi ekɛ ehe wooo gbɛgbamɔ lɛ mli yɛ be mli ni ekwɛɔ eweku nɔ lɛ, ni sɛɛ mli lɛ ekɛ ehe yawo jarayeli nitsumɔ ko mli. Beni ebo ŋaawoo kpakpa toi kɛjɛ onukpai ni hiɛ yɔɔ amɛhe nɔ lɛ aŋɔɔ lɛ, efɔ̃ɔ enitsumɔ ni haa enaa miishɛɛ lɛ ni ekɛ ehe wo gbɛgbamɔ sɔɔmɔ lɛ mli. Amrɔ nɛɛ Hanna mii shɛɔ ehe waa diɛŋtsɛ yɛ be mli ni eyeɔ ebuaa mɛi krokomɛi ni amɛjɔɔ amɛhe nɔ ni eyeɔ ebuaa mɛi ni ekpa shiɛmɔyaa hu lɛ.
Shidaa yɛ nɔ ni anɔkwale lɛ etsu yɛ mɔ shihilɛ mli lɛ hu baanyɛ aye abua ni mɔ lɛ kɛ ehe awo gbɛgbamɔ mli. Susumɔ yoo ko ni werɛ eho ehe waa ni egbalashihilɛ lɛ ebɔi fitemɔ lɛ sane lɛ he okwɛ. Nɛkɛ shihilɛ nɛɛ bɔi tsakemɔ yɛ gbɛ ni sa kadimɔ nɔ beni ekase Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli anɔkwale lɛ ni ebɔi kɛ nitsumɔ lɛ. Akɛni emli fili lɛ babaoo yɛ nɔ ni anɔkwale lɛ efee kɛha lɛ lɛ he hewɔ lɛ, eto eyiŋ akɛ ekɛ ehe baawo gbɛgbamɔ lɛ mli ni ekɛye ebua mɛi krokomɛi akɛ gbɛ ni eeetsɔ nɔ ekɛjie hiɛsɔɔ ni fe fɛɛ kpo. Nakai efee, ni amrɔ nɛɛ eena jɔɔmɔi ni jɛɔ Biblia mli nikasemɔi babaoo ni efeɔ lɛ mli baa lɛ, ni eyɛ weku ni miishɛɛ yɔɔ mli.
Mɛi Krokomɛi Baanyɛ Aye Abua
Yɛ bei pii amli lɛ gbɛgbalɔi haa anaa gbɛgbalɔi krokomɛi. Beni Rado, ni atsi eta kɛtsɔ hiɛ lɛ fɔlɔi kɛ gbɛgbalɔi enyɔ ko kaseɔ Biblia lɛ no mli lɛ eye afii ekpaa. Beni eka he eji gbekɛ lolo lɛ, efataa be-fɛɛ shiɛlɔi nɛɛ ahe daa kɛyaa shiɛmɔ. Rado diɛŋtsɛ batsɔ daa gbɛgbalɔ beni eye afii 17 lɛ. Eyɛ mli akɛ atsɔse obalanyo kroko hu, Arno yɛ Kristofoi ashia moŋ, shi ebagbɔjɔ yɛ mumɔŋ. Sɛɛ mli lɛ, eto eyiŋ akɛ eeesaa etswa emumɔŋ hewalɛ lɛ ema shi ekoŋŋ, ni nɔ ni ekɛɔ amrɔ nɛɛ ji akɛ: “Mina hewalɛwoo babaoo kɛjɛ gbɛgbalɔi lɛ adɛŋ. Mikɛ amɛ bɔɔ, titri lɛ yɛ skul gbɛhamɔ beaŋ ni bei komɛi lɛ mibuɔ ŋmɛlɛtswai 60 he akɔntaa daa nyɔŋ nɔ yɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli. No sɛɛ lɛ, mihiɛ ni maya fioo kɛyabote daa gbɛgbamɔ nitsumɔ [ni biɔ ŋmɛlɛtswai 90 daa nyɔŋ nɔ] lɛ mli lɛ bafee nɔ ni edaaa tsɔ.” Ni wɔɔjwɛŋ ŋaawoo ni yɔɔ 1 Korintobii 7:29-31 lɛ nɔ ni tsɔɔ akɛ wɔkatsu je lɛ he nii kɛmiimɔ shi lɛ eye ebua obalaŋtai ni tamɔ nakai lɛlɛŋ.
Gbɛgbamɔ mumɔ lɛ baanyɛ ana shishifa yɛ gbɛ ni waaa kwraa nɔ yɛ shia ni akɛ mumɔŋ nibii yeɔ klɛŋklɛŋ gbɛhe ni fɔlɔi woɔ gbekɛbii ahewalɛ ni amɛkɛ amɛhe awo be-fɛɛ sɔɔmɔ mli lɛ. Philo, ni da yɛ shia ni tamɔ nɛkɛ mli lɛ wie akɛ: “Mɛi babaoo wo mi ŋaa akɛ mitsa mi-skul nikasemɔ nɔ, ni mikɛtao nitsumɔ ni matsu wɔsɛɛ ko. Shi mifɔlɔi ye bua mi koni mikɛ nilee ahala nɔ ni hi fe fɛɛ. Amɛkɛɛ mi akɛ kɛ miitao matswa wɔsɛɛ shihilɛ mama shi lɛlɛŋ lɛ, no lɛ esa akɛ mikɛ Yehowa teŋ wekukpaa ni mana lɛ aye klɛŋklɛŋ gbɛhe.”
Obalayoo ko ni egbɛi ji Thamar hu tsɔɔ akɛ egbɛgbamɔ nitsumɔ ni ekɛ ehe ewo mli lɛ jɛ efɔlɔi anɔkwɛmɔ nɔ kɛ mɔdɛŋ ni amɛbɔɔ lɛ hewɔ. Ekɛɛ akɛ: “Minyɛŋ matsɔɔ be pɔtɛɛ ni mikɛna mumɔŋ jwɛŋmɔ yɛ shihilɛ he, shi mile akɛ akɛ eko fɔɔɔ mi hu. Su ko ni yɔɔ mifɔlɔi ahe ni tsɔɔ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ ni amɛkɛ amɛhe woɔ mli daa ni amɛyaa kpeei, ni amɛyɔɔ anɔkwale lɛ he suɔmɔ babaoo lɛ ye ebua mi waa diɛŋtsɛ ni mikɛna mimumɔŋ su lɛ.”
Ni Oookpɛtɛ Oyiŋkpɛɛ lɛ He
Beni mɔ ko kɛ ehe ewo gbɛgbamɔ nitsumɔ lɛ mli sɛɛ lɛ, eshifimɔ yɛ mli lɛ yeɔ ebuaa lɛ kɛ nuu loo yoo, ni ekpaa sɛɛnamɔi kɛjɛɔ nakai yiŋkpɛɛ ni nilee yɔɔ mli lɛ mli kɛmɔɔ shi. Abaanyɛ akɛ ŋaawoi babaoo ni hiɔ kɛ nitsumɔ aha yɛ enɛ he. Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, gbɛgbalɔi bɔɔ mɔdɛŋ amɛkaseɔ bɔ ni amɛaafee amɛto amɛbe he gbɛjianɔ koni sɛɛnamɔ aba he. Shi kɛlɛ, nɔ ni he hiaa fe fɛɛ lɛ baadamɔ wekukpaa ni ka mɔ lɛ kɛ Yehowa kɛ E-gbɛjianɔtoo lɛ teŋ lɛ nɔ daa.
Nɔ ni kɔɔ enɛ he ji sɔlemɔ su ni aaana. Cor kɛɛ akɛ, “Beni miba anɔkwale lɛ mli lɛ, mibanya he waa akɛ mikɛ mihe aaawo gbɛgbamɔ mli.” Shi kɛlɛ, etsɛ miikpa gbɛ akɛ egbe nɔ ni ekaseɔ yɛ Agricultural University lɛ naa dã. No sɛɛ lɛ, Cor je gbɛgbamɔ lɛ shishi. Etsɛɛɛ ni ebote gbalashihilɛ mli ni eŋa bafata ehe yɛ gbɛgbamɔ lɛ mli. Beni eŋa lɛ ŋɔ hɔ lɛ, shwɛ fioo ni efɔ̃ɔ gbɛgbamɔ nitsumɔ lɛ. Cor kɛɛ akɛ, “Misɔle shii abɔ miha Yehowa, ni mikɛ nɔ ni mitsui shweɔ lɛ fɔ ehiɛ koni maya nɔ mikɛ mihe awo gbɛgbamɔ lɛ mli.” Naagbee lɛ Cor ná nitsumɔ ni sa ni ha enyɛ ekɛ ehe wo gbɛgbamɔ lɛ mli ni yɛ nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ ekwɛɔ eweku lɛ nɔ.
Ni mɔ ko mii aaashɛ ehelooŋ hiamɔ nii ni eyɔɔ lɛ he lɛ ji nɔ kroko ni yeɔ ebuaa mɔ ko ni eya nɔ ekɛ ehe awo gbɛgbamɔ sɔɔmɔ lɛ mli. Bɔfo Paulo ŋma akɛ: “Shika suɔmɔ akaba nyɛjeŋba mli, ni nyɛmii ashɛa nii ni nyɛyɔɔ lɛ he; ejaakɛ lɛ diɛŋtsɛ ekɛɛ: ‘Mishiŋo ni misaa mikwaŋo gbi ko gbi ko.’ ” (Hebribii 13:5) Ni mɔ ko mii aaashɛ nibii ni eyɔɔ amrɔ nɛɛ lɛ he lɛ ye ebua Harry kɛ Irene ni amɛtee nɔ amɛkɛ amɛhe wo gbɛgbamɔ lɛ mli. Irene, ni eshwila lɛ etee nɔ ekɛ ehe ewo gbɛgbamɔ lɛ mli afii kpaanyɔ sɔŋŋ. Ekɛɛ akɛ, “Gbi ko bako ni wɔsusu akɛ wɔ fimɔ shihilɛ yɛ shika gbɛfaŋ lɛ ji wɔnaagba pɛŋ. Wɔkwɛɔ wɔhe nɔ jogbaŋŋ kɛkɛ bɔni afee ni gbi ko akaba akɛ wɔɔbɔ nyɔmɔ yɛ gbɛ ni esaaa nɔ. Wɔbuɔ naa wɔkwɛɔ daa nɛɛ. Eyɛ mli akɛ daa nɛɛ wɔshihilɛi amli bɛ haŋtsii moŋ, shi shihilɛ lɛ mli ŋɔɔ, ni jɔɔmɔi sɔŋŋ eyi mli obɔ tɔ́.”
Mlifilimɔi kɛ Jɔɔmɔi Babaoo
Beni efo ehe ekwɛ afii nɛɛhu sɔŋŋ ni ekɛ ehe ewo gbɛgbamɔ lɛ mli lɛ, Thamar kɛɛ akɛ: “Obɛŋkɛɔ Yehowa kpaakpa, tamɔ nɔ ni emɔ omli diɛŋtsɛ.” (Lala 73:23) Saji ni kaa mɔ hu baboteɔ miyitsoŋ. Thamar kɛfata he akɛ, “Emuu ni miyeee kɛ emuu ni mɛi krokomɛi yeee lɛ fɛɛ haoɔ mi daa nɛɛ. Kɛlɛ, mikwɛɔ nyɛmimɛi hii kɛ yei ni ehala shihilɛ gbɛ ni haa amɛnaa heloonaa nii babaoo lɛ, ni etamɔ nɔ ni amɛshihilɛ gbɛ ni amɛhala lɛ baa mi tsine yɛ be mli ni mijɛɔ shinaa kome naa kɛyaa ekroko naa yɛ nugbɔnɛmɔ kɛ fɛ̃i ni yeɔ mi lɛ mli lɛ. Shi yɛ mitsuiŋ tɔ̃ɔ lɛ, mibasumɔŋ akɛ mikɛ no tsakeɔ minɔ̃ lɛ kwraa. Mɛni kwraa yɔɔ gbɛgbamɔ sɛɛ ni baanyɛ ekɛ mlifilimɔ, nii ni haa mɔ tsui nyɔɔ emli yɛ mumɔŋ, kɛ jɔɔmɔi ni tamɔ enɛɛmɛi aba?” Ani obaabu mlifilimɔi kɛ jɔɔmɔi ni tamɔ enɛɛmɛi lɛ akɛ nɔ ni sɛɛnamɔ yɔɔ he waa?
Akɛni gbɛgbalɔi lɛ yeɔ bei babaoo yɛ Kristofoi asɔɔmɔ lɛ mli hewɔ lɛ, amɛnyɛɔ amɛyeɔ amɛbuaa mɛi sɔrɔtoi babaoo koni amɛna Biblia mli anɔkwale lɛ he nilee. Harry kɛ Irene, ni atsɔ hiɛ atsi amɛ ta lɛ kɛɛ akɛ: “Hegbɛi babaoo yɛ ni abaanyɛ ana yɛ Yehowa gbɛjianɔtoo lɛ mli moŋ, shi ni aaaye abua mɔ hee ni yɔɔ wiemɔ lɛ he miishɛɛ ni eya hiɛ aahu kɛyashi beni ebaatsɔ Yehowa tsulɔ lɛ ji hegbɛ ni da fe fɛɛ.”
Gbɛgbalɔ kroko hu tsɔɔ saji amli jogbaŋŋ akɛ: “Wiemɔi ni yɔɔ Abɛi 10:22 lɛ eba mli anɔkwale yɛ migbɛfaŋ akɛ: ‘Yehowa jɔɔmɔ lɛ, no feɔ mɔ niiatsɛ; shi deŋmegbomɔ nyɛŋ ekɛ nɔ ko afata he.’ Nɛkɛ ŋmalɛ nɛɛ eba mli daa yɛ migbɛfaŋ yɛ afii ni mikɛsɔmɔ Yehowa lɛ mli.”
Fɔlɔi, ani nyɛmiidu gbɛgbamɔ lɛ he suɔmɔ nyɛmiiwo nyɛbii amli? Gbɛgbalɔi, ani nyɛbɔɔ mɔdɛŋ nyɛteeɔ suɔmɔ ni tamɔ enɛ shi yɛ mɛi krokomɛi amli? Onukpai, ani nyɛfiɔ gbɛgbalɔi ni yɔɔ nyɛ asafo lɛ mli lɛ asɛɛ ni nyɛyeɔ nyɛbuaa ni adu gbɛgbamɔ mumɔ lɛ awo mɛi krokomɛi amli? Eba akɛ aaawo Yehowa webii lɛ ateŋ mɛi babaoo ni fa saŋŋ lɛ hewalɛ ni amɛhe asa kɛha jɔɔmɔi babaoo ni tamɔ enɛ yɛ be mli ni amɛkɛ amɛhe woɔ gbɛgbamɔ sɔɔmɔ lɛ mli lɛ.