Aroni Kateimatoaan te Iango ae Riai Ibukini Bwainan te Kamanging

E kona n rangi ni kaokoro maiun Tony are e taekinaki n te moani kaongora, ngke arona bwa e a kamani kakoauaa ae bon iai ana kangaanga n te moi manging. Ma ibukina bwa e taraa ni kona n nima te kamanging ae bati n akea mwina ae noraki, e a kakoauaa iai bwa e bon rabakau ni kaira aroni maiuna. Bukin tera bwa e rangi ni kairua ana iango?

E kairua ana iango ibukin nimakin te kamanging ae riaon ae riai. E ngae ngke e ataia Tony ke e aki, ma bwain rabwatana ae te kaburoro ae tararuaa marurungina, ana iango, ao ana namakin, e a aki mwakuri raoi ni korakoran rotakina n te kamanging. Kabatiaan riki moina boni kakerikaakan riki konabwaini kaburorona n nenera raoi arona n te aro ae eti.

Bukina ae te kauoua ae e kairua iai aron Tony n nenera arona i bon irouna, bon ibukini kororaken nanona ni kani kateimatoa aroaroni moina. Allen are e taekinaki ni kaongora ake imwain aei, e kakewea n te moantai ae iai ana kangaanga n te kamanging. E taku: “N na karabaai ni moi ma raoraou ao ni kataia ni karekea aonau ni moiu ao ni kakerikaaka rawawatan moiu man ae riao. Iai tiau teuana, bwa N na aki katoka mangingiu.” E ngae ngke e kona n noraki irouia aomata bwa a tautoronaki n tangiran te moi Tony ao Allen, ma a teimatoa mwaane aikai n iangoia bwa a bon nakoraoi aroaroia nako. A riai mwaane aika uoman aikai ni mwakuria aei bwa a aonga n taubaang ni moi. Ma tera ae a na mwakuria?

Mwakuria!

A a tia aomata aika bati ake a a tia ni katoka nimakin te kamanging n te aro ae aki riai ni karaoa te mwakuri ae boraoi ma ana taeka Iesu aikai: “Ngkana e kabwakako matam are te atai, ao autia ni karenakoa. Ko kabwaia riki ngkana e bua bwain rabwatam teuana, nakon ae e na teweakinako Keenna rabwatam ni kabane.”​—Mataio 5:29.

Ni koauana, e aki boutokaa korokorean te rabwata Iesu. Ma e katuruturua n te aro ni kaikonaki bwa ti riai ni kariaia kaakan te bwai teuana mani maiura ae e na ruanikai iai ara onimaki. Ni koauana, e na rangi n rotaki rabwatara ke ara namakin n te mwakuri ae ti na karaoia. Ma e na boni kamanoira man te aeka n iango ao baika a na riki aika kona ni kairira nakon nimakin te kamanging n te aro ae aki riai. Ai ngaia are, ngkana iai aomata aika kaota tabeaiangaia bwa e a rikirake n riao nimakin te kamanging iroum, karaoi am babaire bwa ko na taubaang.a Ngkana ko namakinna bwa ko aki kona n taubaang ni moim, kataua bwa ko nang korobai mai iai. Tao e na rangi ni kammaraki karaoan anne, ma e boni karako riki kammarakina nakon rotakibuakani maium n te aro ae kakaiaki riki.

E ngae ngkana ko tuai n tautoronaki n te kamanging, ma ko kan ninima ae riao? Ngkana ngaia anne, baikara mwaneka aika riai aika ko kona ni karaoi bwa ko aonga ni kateimatoa te iango ae raoiroi ibukin te kamanging?

Karekeani Buokam

1. Onimakina mwaakan te katoatai n tataro ae nako man te nano. E katauraoaki te reirei aei n te Baibara ibukia aomata nako ake a kani kakukureia Iehova ae te Atua ae kangai: “A na kaotaki ami bubutii ni bwaai ni kabane nakon te Atua, n te tataro ma te kakorakora n tataro ni bubutii n raonaki n te katituaraoi, ao te rau are mairoun te Atua ae riaon aia iango aomata, e na kawakin nanomi ma ami iango rinanoni Kristo Iesu.” (I-Biribi 4:6, 7) Tera ae ko kona n tataroia bwa e aonga n rau am iango?

Kakoauaa ao butimwaea ae iai am kangaanga n te kamanging, ae te kangaanga ae bon oin uotam. Taekina te bae ko kani karaoia nakon Iehova ibukini kanakoraoan am kangaanga aei, ao e na kakabwaiaa am kekeiaki ngkai ko ukera kabebeteam, ao n totokoi naba rikini kangaanga aika kakaiaki riki. “Ane karaba ana bure nako ao e na aki kabaia: Ma ane kaotioti ma ni kitan ao e na nanoangaki.” (Taeka N Rabakau 28:13, BG) E taku naba Iesu bwa ti kona n tataro ni kangai: “Tai kariaia bwakara n te kariri, ma kamaiuira mairoun teuare buakaka.” (Mataio 6:13) Ma ko na kanga ni kaboraoa am mwakuri ma aeka n tataro aikai, ao a na reke ia kaekaan am tataro ni bubutii?

2. Karekea te korakora man Ana Taeka te Atua. “E maiu ana taeka te Atua ao e mwaaka . . . ao e kona n atai baike e iangoi te nano ma baike e kantaningai.” (Ebera 4:12) A bati taan nima te kamanging n te aro ae riao rimoa ake a a tia ni buokaki ni wawarekani kibun te Baibara ni katoabong ao iaiangoaia. E korea ae kangai te tia areru ae mamaaka te Atua: “E a kabaia te aomata ae aki nakonako n aia taeka akana buakaka. . . . Ma bon iai ana kimareirei n ana tua Iehova; Ao e ururinga ana tua ni ngaina ao ni bong. . . . A na kakabaia bwaai ni kabane akana e karaoi.”​—Taian Areru 1:1-3, BG.

E taku Allen, ae reke korakorana n tokanikai i aon nimakin te kamanging n te aro ae aki riai imwin ana reirei n te Baibara ma Ana Tia Kakoaua Iehova: “I kakoauaa raoi bwa ngke arona bwa I aki buokaki ni katoka mangingiu n te Baibara ao booto n reirei ake iai, I a bae n tia ni mate.”

3. Karikirakea te taubaang. E taekinaki n te Baibara bwa a a tia n tebokaki ni kaitiakaki “n taamnein Atuara,” taani kokoro ni manging rimoa ake a kaaina te ekaretia ni Kristian. (1 I-Korinto 6:9-11) N te aro raa? Te anga teuana, a buokaki bwa a na katoka mangingia ao taiani bukamaru n akea te taubaang, rinanoni karikirakean te taubaang, ae te aroaro ae rikirake man ana ibuobuoki te taamnei ae raoiroi are mairoun te Atua. “Tai koro ni manging n te wain, ike e mena iai te kaibwabwaru, ma kam na teimatoa ni kaonaki n te taamnei.” (I-Ebeto 5:18; I-Karatia 5:21-23) E berita Iesu Kristo bwa ‘e na anga te taamnei ae raoiroi te Tama are i karawa nakoia akana butiia.’ Ai ngaia are, “teimatoa ni bubutii ao kam na anganaki.”​—Ruka 11:9, 13.

A kona te koraki ake a kan taromauria Iehova n te aro ae riai ni karikirakea te taubaang rinanon aia wareware ma aia ukeuke n reirei n te Baibara ao aia katoatai n tataro ma nanoia. N oneani mwin ae e na bwara nanom, butimwaea te berita ae n Ana Taeka te Atua ae kangai: “Ane ununiki ibukin te taamnei ae raoiroi e na taia te maiu are aki toki man te taamnei. Mangaia ae a na aki bwara nanora ni karaoan ae raoiroi, bwa ti na bon taia uaana n taina ae riai ngkana e aki bwara nanora.”​—I-Karatia 6:8, 9.

4. Rineiia raoraom aika raraoi. Ane “nakonako ma aomata aika rabakau, ao [e] na rabakau iai: Ma e na maraki te aomata ngkana e raonia akana nanobaba.” (Taeka N Rabakau 13:20, BG) Kaongoia raoraom am motinnano ae ko na teimatoa n taubaang n nimakin te kamanging. Ma e a kamani kauring Ana Taeka te Atua bwa ngkana kam katoka “kabatiaan te moi wain, te bukamaru n akea te taubaang, [ao] te kaboo n te moi manging,” a na boni “mimi iai ao a a taetae ni kabuakakaingkami,” raoraomi ngkoa tabeman. (1 Betero 4:3, 4) Kariaia katokan am iraorao ma akana kamamaraa am motinnano ibukin taubaangim ni moi mangingim.

5. Katei tiam ni moi aika aki bibitaki. “Katoka katotongan aron te waaki ae ngkai i aon te aba, ma kam na onikaki n aromi ni kabooui ami iango, bwa kam aonga ni kakoauaa raoi bwa tera nanon te Atua ae raoiroi ma n riai ao ni kororaoi.” (I-Rom 12:2) Ko na kukurei n aroni maium ae kakukureia te Atua ngkana ko kariaia booto n reirei man Ana Taeka te Atua bwa a na buokiko ni katea tiam, ao tiaki raoraom ke “te waaki ae ngkai i aon te aba.” Ma ko na kanga n ataa te tia ae ko na kamanoaki iai?

Te mwaiti ae riaon ae riai ibukim, boni mwaitin te kamanging ae rotabuaka am iango ao arom ni kona n iangoraoi. Ngkanne, ngkana ko rineia bwa ko na moi manging, ko aki wanawana ngkana ko katea tiam ae aki matoa bwa e biribiri i marenan te aki koro ni manging ao te koro ni manging. Ngkana ko nenera aroni moim ni koaua, tai mwamwanaiko ni kariaia iangoan ae aongkoa akea am kangaanga ni moim, ngkana bon iai. Katea tiam ae bon aki bibitaki ae akea ruanikaim iai bwa ko na moi n ae bon tau, bwa ko aonga n aki manga manging n te aro ae riao.

6. Reireiniko ni kangai, I aki. “Ngkana kam atonga Eng ao nanona Eng, ao ami Tiaki nanona Tiaki.” (Mataio 5:37) Reireiniko ni karautaeka n te aro ae riai nakon te tia kairuwaeko ae e okioki ni kamoiko bwa aongkoa e akoiko. “A na raonaki ami taeka n te atataiaomata ao n taoronaki, bwa kam aonga n ataa aromi ni kaeka ae riai nakoia aomata n tatabemania nako.”​—I-Korote 4:6.

7. Ukera buokam. Bubutii buokam mairouia raoraom aika boutokaiko, ake a kona ni kakorakorako n am motinnano ae ko na taubaang ni moim ao aika kona naba ni buoka am onimaki. “A raoiroi riki uoman nakon temanna; ba kioina ngkae e reke i rouia boon aia makuri ae raoiroi. Ba ngkana tao a bwaka, ao teuane temanna e na manga kateirakea raona.” (Te Minita 4:9, 10, BG; Iakobo 5:14, 16) E anga ana kauring n aron naba anne te botaki ae The National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism n te United States ni kangai: “E kona ni kangaanga kakerikaakani moim n tabetai. Butiia kaain am utu ao raoraom bwa a na boutokaiko bwa ko aonga n roko n tiam.”

8. Kamatoaa am motinnano. “Riiki bwa taan toua mwin te taeka, ao tiaki tii taan ongora, ni mwamwanaingkami n iango aika kewe. Ma ane tirotiroa te tua are kororaoi are karekea te inaomata ao n teimatoa iai, ao e aki riki bwa te tia ongora ae mwamwaninga ma bon te tia kakaraoa te mwakuri, ao e na kukurei ngkai e karaoia.”​—Iakobo 1:22, 25.

Te Kainaomataaki Man te Tautoronaki n te Kamanging

A aki bane n tautoronaki n te kamanging aomata aika riao moia. Ma tabeman, a a moanna n nima ae rangi ni bati ke a moi n taai aika bati riki, n te aro are a a rikirake n tautoronaki n tangiran te kamanging. Ibukina bwa te tautoronaki n tangiran te kamanging e irekereke iai kainnanoan te bwai teuana ae korakora n rabwatara ao n ara iango, tao a kainnanoa te bae korakora riki aeka n aomata akanne nakon aia kakorakora ao te ibuobuoki ni kaineti ma aia onimaki, bwa a aonga ni kainaomataaki man tautoronakia n te kamanging. E ururing rikaaki Allen ao e taku: “E rangi ni korakora marakin rabwatau ngke I a katoka nimakin te kamanging. Anne te tai are I a ataia iai bwa irarikini kakorakoraan au onimaki ae reke irou, I boni kainnanoa naba te ibuobuoki man te onnaoraki.”

A bati taani moi manging aika kainnanoa te bwainnaoraki man te onnaoraki, ibukini kakorakoraaia n aia buaka ibukin aia onimaki bwa a aonga n inaomata ao ni kararoaia man nimakin te kamanging n te aro ae aki riai.b Tabeman, a riai ni karinaki n te onnaoraki bwa a aonga n tokanikai i aon aorakin rabwataia aika kakaiaki imwini kaakan te manging ke a na bwainnaorakiaki bwa e aonga ni kerikaaki korakorani bwaruan te kamanging n te rabwata ao ni buokaki naba bwa a na teimatoa ni kaaki te manging. E kauring ni kangai Natin te Atua are te tia karao kakai: “A aki kainnanoa te taokita aomata aika marurung, ma a kainnanoia akana aoraki.”​—Mareko 2:17.

Kakabwaia Mani Mutiakinan Ana Kairiri te Atua

Boni mairoun te Atua ae koaua te reirei ae manena ae n te Baibara ibukin te kamanging ao e tangira te kabanea n tamaroa ibukira, tiaki tii ibukini kukureira n taai aikai ma ibukin naba kakabwaiara aika teimatoa. E ururing rikaaki Allen imwini kaakan te kamanging irouna i nanon uabwi ma aua te ririki ao e taku: “E rangi n tamaroa ataan ae I kona ni bitaki ao n reiakina ae e kani buokai Iehova bwa N na kaeta te bae kairua ni maiu, ao . . . ” e motirawa teutana Allen bwa e kaina tangina ngkai e a korakora rotakina n ana ururing. “Mm, . . . ngkai I a ataia ae e ota raoi iai Iehova, e mwamwannano ao e katauraoa te ibuobuoki ae ti kainnanoia, ae bon te bwai ae rangi ni kamimi.”

Mangaia are, ngkana e a korakora tangiran te kamanging n te aro ae aki riai ke e a tautoroniko, tai waekoa ni kabwaraa nanom ke n iangoia bwa ai akea am kantaninga. A a tia naba n namakina arom anne Allen ao tabeman riki aika aki kona ni warekaki mwaitiia, ao a a tia ni kakerikaaka mwaitin nimaia te kamanging ke ni boni kaakia raoi. A aki uringaaba ao ngkoe ko na bon aki naba.

Ngkana ko motinnanoia bwa ko na nima te kamanging ae tau ke ko nangi boni kaaki, mutiakina ana bubutii ae tatangira te Atua aei: “Ko bia kaman iri nanon au tua nako! ao ai aron te karanga raun nanom iai, ao ai aron naoni marawa am raoiroi.”​—Itaia 48:18, BG.

[Footnotes]

[Te Bwaoki/​Taamnei n iteraniba 8]

E Tautoroniko te Kamanging?

Tao ko kona n titirakiniko ni kangai:

• I a ninima te kamanging ae bati riki nakon are I taneiai iai?

• E a bati riki au tai ni moi nakon are I taneiai iai?

• A a teke riki nimau?

• I moi manging ibukini katokan rawawatau ke au kangaanga?

• Iai raoraou ke kaain au utu ae kaota tabeaiangana ibukini moiu?

• E a tia n riki au kangaanga ni mwengau, n au tabo ni mwakuri, ke n au tai ni mwamwananga ibukini moiu?

• E kangaanga irou bwa N na aki nima te kamanging i nanon teuana te wiki?

• E aki rau nanou ngkana a karautaeka tabemwaang nakon te moi?

• I karabaa mairouia aomata mwaitin te kamanging ae I ninimma?

Ngkana ko kaeka n eng nakon teuana ke e raka riki nakon titiraki aikai, tao ko a riai ni karaoi bitaki ibukin taubaangim ni moim.

[Te Bwaoki/​Taamnei n iteraniba 9]

Karaoani Motinnano Aika Kaotiota te Wanawana Ibukin te Kamanging

Iangoi baikai imwaini moim n te kamanging:

• I riai n nima te kamanging, ke I riai ni kaaki?

Taeka n reirei: E riai ni kaaki te kamanging ane e aki kona n tiatiana moina.

• Mwaitira ae I riai n nimma?

Taeka n reirei: Kamatoaa tianakini moim, imwain rotakin am iango n te kamanging.

• N ningai ae I riai ni moi iai?

Taeka n reirei: Tiaki imwain te kabutikaa ke karaoani mwakuri tabeua aika kainnanoaki iai te taratara raoi, ao tiaki naba imwaini karaoani mwakuri aika irekereke ma te taromauri, e aki riai naba n tain te bikoukou ao ngkana ko moi ni bwainnaoraki tabeua.

• N na riai ni moi ia?

Taeka n reirei: N te tabo ae riai, tiaki n te tabo ae ko na karabako iai ni moi, tiaki naba i mataia aomata ake a aki kukurei n te kamanging.

• Antai ae I riai ni moi ma ngaia?

Taeka n reirei: Moi ma raoraom ke kaain am utu ake a kona ni buokiko, tiaki ma taani moi aika iai aia kangaanga ma te moi manging.

[Te Bwaoki/​Taamnei n iteraniba 10]

E Buokaki te Tia Manging Rimoa n Ana Taeka te Atua

Bon te tia mamanging rimoa Supot ae maeka i Thailand. N te moantai, e tii momoi n te tairiki. Teutana imwin teutana, e a moana moina n te ingabong ao imwina riki n ana katawanou. E bati ana tai ni moi ni kakoroa ni manging. Ma imwina, e a moana ana reirei n te Baibara ma Ana Tia Kakoaua Iehova. E katoka moi mangingina Supot ngke e a ataia ae e aki kukurei Iehova ae te Atua n te koro ni manging. Ma imwin tabeua te tai, e a manga okira arona ni momoi manging rimoa ao a a rangi n rawawata ana utu.

Ma e bon teimatoa n tangira Iehova Supot ao e kan taromauria n te aro ae eti. A teimatoa raoraon Supot ni buokia ao ni kaungaia buuna ma natina ake uoman bwa a na kabatiaa riki aia tai ma ngaia ao n aki bwara nanoia irouna. N te tai anne, e a buokaki Supot n nora kakaiakin ana mwakuri n taeka aika mataata n 1 I-Korinto 6:9, 10 ae ‘e aki kona n reke ana tautaeka n uea te Atua irouia taani mamanging.’ Ngkanne, e a ataia teuaei ae e riai ni kabanea korakorana bwa e aonga n tokanikai i aon ana kangaanga ibukin te moi manging.

N te tai aei, e a motinnanoia Supot bwa e nang kaaka raoi te moi manging. N tokina, e a korakora ana onimaki Supot ao e a tokanikai i aon tangiran te kamanging mani mwaakan te taamnei ae raoiroi are mairoun te Atua, te kairiri man Ana Taeka te Atua ao aia ibuobuoki kaain ana utu ao te ekaretia. A rangi ni kimwareirei ana utu ngke e a bwabetitoaki ni kaotani katabuani maiuna nakon te Atua. E a reke ngkai ana iraorao Supot ae kaan ma te Atua, ae te bwai ae e a kaman tangiria ngkoa, ao e a kamanena ana tai ae bati ni buokiia aomata n aia onimaki.