Ko Riai Ni Kawakina Te Bongi N Taabati Ni Katoa Wiki?

N raatokin 1980 tabun, ao a otabwaninia Suva ae atuni kaawani Biitii aomata aika kiribobotaki ni kurubu aika karako mwaitiia aika kaain te Aro ae te Methodist. A bane ni kunnikainia n te kunnikai n tataro mwaane, aine, ao ataei ao a tuki kawai aika 70. A katoki butini kaa ni kabane aika irekereke ma te iokinibwai ao kawaini wanikiba nako buuki ao nako tinaniku. Tera ae kauekea te mwakuri aei? Boni kairoroan ae e na manga kamatoaaki irouia te natannaomata kawakinan te bongi n Taabati.

A riai kateitei nako aika boou aika tiraua borauataoia rake i Iteraera ake a kateaki ni moa man 2001 n iai kaka teuana te elevator, ae te ruu ae bubutirake ao rikaaki ae a totoki i bon irouia ni katoa rinan. Bukin tera bwa e karaoaki aei? E aonga n aki karaoaki te mwakuri ae taonani bwatinin te elevator ae iangoaki bwa aongkoa te mwakuri irouia I-Iutaia ake a taua te Aro ake a kawakina te bongi n Taabati man tairikin te Kanimabong ni karokoa tairikin te Kaonobong.

Iai te tautaeka n te Betebeke Maiaki i Tonga, ae a katabuaki iai mwakuri nako n te Taabati. E aki kariaiakaki rokon te wanikiba n tiku iai, ao e aki kariaiakaki te kaibuke n roroo. A aki iangoaki boraraoi ake a tiainaaki n te bong anne bwa a kamatoaaki raoi. E tangiraki n ana oi n tua Tonga bwa e na “teimatoa n tabu” irouia aomata nako te Taabati, n aki ongeia bwa tera aia Aro. Bukin tera? E na kakoauaaki raoi bwa e boni kawakinaki te bongi n Taabati irouia kaain Tonga ni kabane.

Ni kaineti ma ae kaotaki ni katoto akanne, a bati aomata aika iangoia bwa e tangiriia te Atua bwa a na kawakina te bongi n Taabati ni katoa wiki. Ni koauana, a taku tabeman bwa moan te kakawaki kawakinan te bongi n Taabati, bwa a kakoauaa ae e irekereke ma kamaiuara n aki toki. A iangoia tabemwaang bwa ana tua te Atua ae te kabanea ni kakawaki boni kawakinan te bongi n Taabati. Tera te bongi n Taabati? A kaumakaki Kristian n te Baibara bwa a na kawakina te bongi n Taabati ni katoa wiki?

Tera te Bongi n Taabati?

Te taeka ae te “bongi n Taabati” e nako man te taetae n Ebera ae nanona “motirawa, toki, katoka karaoana.” E ngae ngke e taekinaki n te rongorongo ni Karikani Bwaai bwa e motirawa n te kaitua ni bong Iehova ae te Atua man ana mwakuri ni karikibwai, ma a a tibwa anganaki ana aomata te Atua n ana tai Mote te kaetieti ibukini kawakinan te bongi ni motirawa ae 24 te aoa ke te bongi n Taabati. (Karikani Bwaai 2:2) Imwini kitanan Aikubita irouia I-Iteraera n 1513 B.C.E., ao e karerekea te manna n te rereua Iehova ibukia n te kakai. A anganaki te kaetieti ae kangai ni kaineti ma rikoan te manna: “Onobong ami bong n ririkorikoi; ao n te kaiti bong bon te tabati, bon akea iai.” (Te Otinako 16:26, BG) Ti a tuangaki ngkanne ae “a motiki rawaia iai aomata n te kaiti bong,” mani bungin taai n tairikin te Kanimabong nakoni bungin taai n tairikin te Kaonobong.​—Te Otinako 16:30, BG.

Tabeua te tai imwini kaotinakoani kaetieti akanne, ao e a katauraoa te tua teuana Iehova ibukini kawakinan te bongi n Taabati, ni karinna i buakon Tuua Ake Tebwina ake e anganaki Mote. (Te Otinako 19:1) E kangai mwakoron te kaaua n tua mai buakon tuua akanne: “Ko na uringa te bong ae te Taabati, n tabuia. Onobong am bong ni makuri, ma ni katia am makuri: ao te kaiti bong ana Taabati Iehova ae Atuam.” (Te Otinako 20:8-10, BG) Mangaia ae e a riki kawakinan te bongi n Taabati bwa iterani maiuia I-Iteraera ae moan te kakawaki.​—Te Tua-Kaua 5:12.

E Kawakina te Bongi n Taabati ni Katoa Wiki Iesu?

Eng, e kawakina te bongi n Taabati Iesu. Ti tuangaki ae kangai ni kaineti ma Iesu: “Ngke e a koro raoi taina, ao e a kanakoa Natina te Atua, are e bungiaki iroun te aine, ao e mena i aan te tua.” (I-Karatia 4:4) E bungiaki Iesu bwa te I-Iteraera ao ibukin anne e mena i aan te Tua, n ikotaki naba ma te tua ibukin te bongi n Taabati. E a tibwa toki korakoran te berita n Tua aei imwini maten Iesu. (I-Korote 2:13, 14) Ti buokaki bwa ti na ota n ana kantaninga te Atua n aei, man ataakin taai ake a a riki iai baikai.​—Nora te taibora ae n iteraniba 10.

E koaua bwa e kangai Iesu: “Tai taku i nanomi bwa I roko bwa N na kamauna te Tua ke aia reirei Burabeti. I aki roko ni kamaunai ma I roko bwa N na kakoroi bukia.” (Mataio 5:17) Ma tera ae nanonaki n te taeka ae “kakoroi bukia”? E kangai kaikonakana: E kakoroa bukin te boraraoi teuana te tia kateitei n arona ni katiaa te auti ma tiaki n ae e raeraea te beeba ni boraraoi. Ma ngke e a bobonga te mwakuri n aron are e kantaningaia te tia bitineti, ao e a koro bukin te boraraoi ao e a aki manga kabaeaki iai te tia kateitei. N aron naba anne, e aki urua ke n raeuaa te Tua Iesu ae kaanga ai aron te beeba ni boraraoi ma e kakoroa bukina rinanoni kawakinana n te aro ae kororaoi. N te tai are e a kakoroaki iai bukina, a aikoa manga mena i aan te “boraraoi” n te Tua anne ana aomata te Atua.

A Kabaeaki Iai Kristian?

A kabaeaki ngkai Kristian bwa a na kawakina te bongi n Taabati ni katoa wiki ngkai e a tia Kristo ni kakoroa bukin te Tua? E kaeka ni kangai te abotoro Bauro ni kairana iroun te Atua: “Mangaia ae ke e tai motika taekami temanna n amwarakemi ao ni moimi, ke ni kaineti ma te toa teuana, ke kawakinan te toa ibukin otin namwakaina ke te bongi n taabati teuana, bwa boni bannani baika nangi roko baikanne, ma bon te bwai ni koaua te Kristo.”​—I-Korote 2:16, 17.

Taeka aika kairaki koreaia aikai a kaota te bitaki n ana kaetieti te Atua ibukia ana toro. Tera bukin te bitaki? Ibukina bwa a mena Kristian i aan te tua ae boou, ae “ana tua te Kristo.” (I-Karatia 6:2) E a roko n tokina te berita n Tua rimoa are a anganaki I-Iteraera rinanoni Mote, ngke e a tia ni kakoroaki bukina ni maten Iesu. (I-Rom 10:4; I-Ebeto 2:15) E a roko naba n tokina te tua are kawakinan te bongi n Taabati? Eng. Imwin ae e taekinna Bauro bwa “ti a tia ni kainaomataaki man te Tua” e a taekina teuana te tua mai buakon Tuua Ake Tebwina. (I-Rom 7:6, 7) Mangaia are Tuua Ake Tebwina n ikotaki ma tuan te bongi n Taabati, bon iteran te Tua are e a roko n tokina. Mangaia are a aikoa katauaki taan taromauria te Atua bwa a na kawakina te bongi n Taabati ni katoa wiki.

E kona ni kabwarabwaraaki ni kangai te bitaki man aia waaki I-Iteraera nakon aia waaki n taromauri Kristian: Tao e kona te botannaomata teuana ni bita ana oi n tua. Ngkana e a tei te oi n tua ae boou ae kamatoaaki i aan te tua, a aikoa tangiraki ngkanne aomata bwa a na ongeaba n te tua are rimoa. E ngae ngke iai tuua tabeua man te oi n tua ae boou ae tao a titeboo ma ake n te oi n tua are rimoa, ma tao iai riki tabeua aika a kaokoro. Mangaia are e riai te aomata ni kamatebwaia raoi te oi n tua ae boou n noria bwa baikara tuua aika riai ngkai ni bwainaki. Irarikina, e na kan ataia kaain te aba temanna ae kakaonimaki bwa e moa man ningai kamanenaan te oi n tua ae boou.

N aron naba anne, e katauraoi tuua aika raka i aon 600 Iehova ae te Atua, n ikotaki ma tuua aika 10 aika kakawaki riki ibukin te natannaomata ae Iteraera. A irekereke baikai ma tuua ibukin te aroaro ni maiu ae riai, angakarea, baika irekereke ma tararuaan te mauri, ao kawakinani baika irekereke ma aeka n Taabati ni kabane. Ma e ngae n anne, e taekinna Iesu bwa a na riki taan rimwina aika kabiraki bwa kaain te “baronga” ae boou. (Mataio 21:43) Ni moa man 33 C.E. e a tia te natannaomata aei ni karekea ana “oi n tua” ae boou ae aanaki i aon tuua aika uoua aika moanibaa ni kakawaki, ae tangiran te Atua ao tangiran raom n aomata. (Mataio 22:36-40) E ngae ngke a bati taiani kaetieti n “ana tua te Kristo” ae titeboo ma tuua ake a anganaki I-Iteraera, ma ti riai n aki mimi ngkai a rangi ni kaokoro tuua tabeua ao a a toki korakoraia ake tabeua riki. Te tua ae riaini kawakinan te bongi n Taabati ni katoa wiki bon teuana mai buakon ake a a toki korakoraia.

E a Tia ni Bitii Ana Kaetieti te Atua?

Ni kaineti ma te bitaki man te Tua Rinanoni Mote nakon ana tua te Kristo, e nanonaki iai bwa e a tia ni bitii ana kaetieti te Atua? E aki. N aron te karo ae kaangaraoi ana tua ibukia natina ni mutiakinan aia ririki ao aroia, e kaangaraoi naba ana tua Iehova ake a riai n ongeaba iai ana aomata. E kabwarabwaraa anne te abotoro Bauro ni kangai: “Imwain rokon te onimaki ti tararuaaki i aan te tua, bwa ti bane ni kabureaki ma ni kainaki iai, ao ti kakariariaa te onimaki are e baireaki bwa e na kaotaki. Mangaia ae e riki te Tua bwa ai aron te tia kairiia ataei ae kairira nakoni Kristo, bwa ti aonga n atongaki bwa ti raoiroi rinanon te onimaki. Ma ngkai e a roko te onimaki, ti a aikoa mena i aan te tia kairiia ataei.”​—I-Karatia 3:23-25.

N te aro raa ae e kaineti iai ana iango Bauro aei ma te bongi n Taabati? Iangoa te kaikonaki aei: Ngkana e mena ataein te reirei n te kuura n reirei, e riai n reiakina te rabakau teuana n aron te karaobwai man te kai, n te bongina ni katoa wiki. Ma ngkana e a riki bwa te tia mwakuri, tao e a kainnanoa rabakauna ane e a tia n reiakinna anne, tiaki tii n te bongina, ma ai ni katoabong n te wiki. N aron anne, ni menaia I-Iteraera i aan te Tua, a riai ni kaokoroa te bong teuana ni katoa wiki ibukin te motirawa ao te taromauri. Ma n te itera are teuana, a riai Kristian n taromauria te Atua tiaki tii n te bongina ni katoa wiki ma ai ni katoabong.

Ma e kairua kaokoroan te bong teuana ni katoa wiki ibukin te motirawa ao te taromauri? E aki. E a bon nakon temanna ma temanna te moti i aon aei n aron ae kaotaki n ana Taeka te Atua ae kangai: “E motikia temanna bwa e kakawaki riki te bong teuana nakon are teuana, ma e motikia are temanna bwa titeboo boongi nako. Ke a bane ni karekei raoi aia iango iai aomata n tatabemania nako.” (I-Rom 14:5) E ngae ngke tao a motikia tabeman bwa e kakawaki riki te bong teuana nakon ake tabeua, ma e kateretereaki raoi n te Baibara bwa e aki kantaningaiia Kristian te Atua bwa a na kawakina te bongi n Taabati ni katoa wiki.

[Kabwarabwaraan n iteraniba 11]

“Onobong ami bong n ririkorikoi; ao n te kaiti bong bon te tabati, bon akea iai.”​—TE OTINAKO 16:26, BG

[Kabwarabwaraan n iteraniba 13]

“E riki te Tua bwa ai aron te tia kairiia ataei ae kairira nakoni Kristo, bwa ti aonga n atongaki bwa ti raoiroi rinanon te onimaki. Ma ngkai e a roko te onimaki, ti a aikoa mena i aan te tia kairiia ataei.”​—I-KARATIA 3:24, 25

[Te Bwaoki/Diagram n iteraniba 12]

Te International Date Line ao te Bongi n Taabati

E karika te kangaanga te international date line nakoia te koraki ake a kakoauaa bwa a riai ni kawakina te Bongi n Taabati ni katoa wiki n te bong ae tii teuana n taabo nako. Te date line bon te rain ae karaoaki i aon te mwabe are biri riaon angiin aaba ni Marawan te Betebeke ni karokoa te ka-180 n rain are tiki man te Bore Meang nakon te Bore Maiaki. A rimoa teuana te bong aaba ake i maeaon te date line nakon aaba ake i mainikuna.

N te katoto, ngkana te Taabati i Biitii ao i Tonga, ma i Taamoa ao Niue bon te Kaonobong. Ngaia are ngkana e kawakina te Bongi n Taabati temanna i aoni Biitii n te Kaonobong, ma kaain ana Aro ake i Taamoa aika tii 1,145 te kiromita raroaia, a mwakuri ibukina bwa ai tibwa te Kanimabong ikekei.

A kawakina aia Bongi n Taabati kaain te Aro ni Kaitibong i Tonga n te Taabati bwa a iangoia ae karaoan aei, a a uaia iai ni kawakina te Bongi n Taabati ae tii teuana ma raoia ake i Taamoa n te raroa ae raka teutana i aon 850 te kiromita. Ma n te bong anne, kaain te Aro ni Kaitibong ake i Biitii ae kee i aani 800 te kiromita raroaia, a aki motirawa ngkai te Taabati ikekei, bwa a kawakina te Bongi n Taabati n te Kaonobong!

[Diagram]

(Ibukini bitakin taeka, nori booki)

\

\

\

\ TAAMOA

\

— ― ― ― ― ― ― ―

BIITII \

Taabati \ Kaonobong

\

\

TONGA \

\

\

\

[Taibora n iteraniba]

(Ibukini bitakin taeka, nori booki)

Koaua Aika Riai n Uringaki Ibukin te Bongi n Taabati:

E ngae ngke tao e taekinaki n te kibu teuana man te Baibara bwa e riai kawakinan te Bongi n Taabati ni katoa wiki, ti riai moa n ukera te tai are a taekinaki iai taeka aikai.

2010 C.E.

[Taamnei n iteraniba 9]

E ribootinaki n taian nuutibeeba aroia kurubu aika kaainaki irouia kaain te Aro ni Methodist n tuki kawai bwa a aonga ni kairoroa te aba ae Biitii bwa e na manga kawakina raoi te bongi n Taabati

[Te Kabwarabwaraan te Taamnei]

Courtesy of the Fiji Times