Atun Te Maekatin
Te Buaka ae Bita te Aonnaba
N te tienture ae nako ao a kitani mwengaia aika mwengaraoi iai mirion ma mirion rorobuaka bwa a na buaka. A kaungaaki nanoia n te nanonnaba ae taabangaki. E korea ae kangai kaain Amerika temanna are e anganano n ira te buaka n 1914: “I kukurei ao e korakora ingaingau ibukin iaiangoani boong aika raraoi aika imwaiu.”
Ma e ngae n anne, e na waekoa ni bitaki ingaingan nanoia nakon te riribai. Akea temanna ae e a kaman nora aroia taanga ni buaka akana bubura ni kabokorakora i nanon ririki aika bati i Belgium ao Buranti. A arana te tai anne bwa te “Buaka ae Korakora.” Ti a ataia ni boong aikai bwa te moani buaka are kabutaa aonnaba.
E iangoaki te moani buaka are kabutaa aonnaba bwa e rangi ni korakora ibukini kabuanibwai ake a rangi ni bati iai. Ni katautau tabeua, e noraki mwin te buaka anne bwa a mate tao e kaania 10 te mirion ao a kakaiaki ikoakia 20 te mirion. E riki naba anne imwin te kairua ae bubura. A aki kona bwakuaku n te tautaeka mai Eurobe ni katoka rikiraken te riribai ni katobibia te aonnaba ni karokoa e a riki bwa te itabarara ae kabutaa te aonnaba. Ma ae kakawaki riki, tao anne te iango bwa e na uruaki te aonnaba n aki toki n te “Buaka ae Korakora.” E a bitaki te aonnaba n aaro aika ti teimatoa n rotaki iai ni boong aikai.
KAIRUA AIKA KABUAA TE ONIMAKINAKI
E riki te moani buaka are kabutaa aonnaba ibukini kairuan te katautau. E kabwarabwaraaki te mwakuri n te boki ae The Fall of the Dynasties—The Collapse of the Old Order 1905-1922, bwa ‘a aki ataia mataniwi mai Eurobe ae e na karokoa te kabuanibwai ae katobibia te aonnaba aia motinnano ake a tabe ni karaoi ni moan iteran 1914.’
Inanon tabeua te wiki imwin tiringan te nati n uea te mwaane i Austria, a irekereke naba tautaeka aika mwaaka riki i Eurobe n te buaka are a aki tangiria. “A kanga n riki baikanne ni kabane?” E titirakinaki n anne te mataniwi i Tiaman tabeua te bong imwini moanakin te itabarara. E kaeka ma te nanokawaki ni kangai: “Tera ngke iai ae e ataia.”
A aki rangi ni mataata taani kairiri bwa tera mwini karaoan te motinnano ae karuanikai are e kaungaunga nakon te buaka. Ma n te tai ae waekoa, a ataa te bwai ae riki tautia ake i nanoni mwarua ni buaka. A kunea bwa a kabwaka bwakuakun aia tautaeka ni karaoa ae riai nakoia, a mwamwanaaki irouia mataniwi n aia Aaro ao a kamwaneaki irouia aia mataniwi n te taanga ni buaka. N te aro raa?
A berita bwakuakun te tautaeka bwa e na kauka te kawai te buaka anne nakon te aonnaba ae boou ae raoiroi riki. E taku te mataniwi i Tiaman: “Ti tabe ni buaka ibukini baika raraoi ni kaineti ma raun ara botannaomata, rikiara rimoa ao ibukin taai aika imwaira.” E ibuobuoki te Beretitenti i Amerika ae Woodrow Wilson ni moan taekinan te kibuntaeka ae karaunano ma n ururingaki ae e na “karikaki te aonnaba bwa te tabo ae mano ibukin te tautaeka n inaomata” man te buaka. Ao a iangoia aomata i Buritan bwa bon “te buaka ae na katoki buaka.” Ma a boni bane ni kairua.
A boutokaa te buaka mataniwi n Aaro ma te ingainga n nano. E taekinaki ae kangai n te boki ae The Columbia History of the World: “A kaungaia aomata nakon te buaka mataniwi n Aaro ake a kantaningaaki bwa a na reireinia aomata man te Baibara. E kona n nanonaki iai bwa e karekea taabangakin te riribai te buaka.” Ao a kaungaa te kairiribai mataniwi n Aaro n oneani mwin are a na katokia. E taekinaki ae kangai n te boki ae A History of Christianity: “A aki kona mataniwi n Aaro ni kaungaa moanibwaian te onimaki ni Kristian nakon tangiran abaia. Ao n angiin te tai, a rawa ni karaoa anne. Akea mwaakaia mataniwi n Aaro ao angiia akea naba nanoia ni kani kairiia aomata bwa a na karaoa ae eti. Ao a a kaumakaki tautia man Aaro ni kabane bwa a na tiritiri i marenaia n aran te Atua.”
A berita mataniwi n taanga ni buaka bwa e waekoa ao ni kai reke te tokanikai ma e aki koro bukin aia taeka anne. Imwin te tai ae aki maan, a a noraki taanga ni buaka aika a aitara aikai bwa e a kangaanga reken te tokanikai irouia. Imwin anne, a a kaaitara tautia aika mirion ma mirion ma te bwai are e kabwarabwaraa te tia kororongorongo rimoa temanna bwa “tao e a tia te aomata n nanomwaaka i aan te rawawatannano ao ikoakin rabwatana ae te kabanea ni kakaiaki.” N aki ongei mateia aia aomata aika rangi ni kakamaaku, a teimatoa mataniwi n taanga ni buaka ni karenakoia aia aomata nakon oo uaea aika kateketeke ao mitinikan aika rangi ni bati. Ti na aki mimi ngkai a a butanako mwakuri ni karitei.
Tera aron rotakia botannaomata n te moani buaka are kabutaa aonnaba? E mwaneweaki ni bokin rongorongon rimoa ana taeka te tautia n te buaka ibukin abana ni kangai: ‘E urui aia iango ao aroaroia kaain te roro teuana te buaka.’ Ni koauana, a a bua embwaea ni kabane imwin te buaka anne. E noraki koauana bwa te itabarara ae kauruakinano anne boni moanakin te tienture ae te kabanea ni katuturaraa ae a a tia n ataia botannaomata. E taraa n ae e a kuri n taabangaki te karitei ao te taowae n te mwakuri.
Bukin tera bwa e korakora bitakin te aonnaba man te buaka? Bon tii te kabuanibwai ae bubura ae karina? Iai te bwai ae kaotaraeaki ibukin taai aika imwaira ni kaekaan titiraki aikai?