Tera Aron Kakawakin Te Koaua Iroum?
“Ane kam na ata te koaua, ao e na kainaomataingkami te koaua.”—IOANE 8:32.
1. Tera aron kaokoron kabonganan te taeka ae “koaua” iroun Birato, ma kabonganana iroun Iesu?
“TE KOAUA tera?” Ngke e tabeka te titiraki aei Birato, tao e iangoi koaua tabeua aika bwabwainaki irouia aomata. Ma imwain anne e taekina ae kangai Iesu: “I bungiaki i bukin ae te kaotiota te koaua, ao I roko i aon te aba, i bukin aei naba.” (Ioane 18:37, 38) Iesu e aki iangoa are e nanonna Birato, ma e nanona te koaua mairoun te Atua, are boni ngaia raoi te oi ni koaua.
Aroaroia Aomata ni Kaineti ma te Koaua
2. Tera ana taeka Iesu are e kaota iai kakawakin te koaua?
2 E taku Bauro: “A aki bane aomata n toa n te onimaki.” (2 I-Tetaronike 3:2) A aki naba toa aomata n te koaua. A mwaiti aomata aika a rawa ni mutiakina te koaua man te Baibara ae kaotaki nakoia. Ma, ai kakawaki ra te koaua! E taku Iesu: “Ane kam na ata te koaua, ao e na kainaomataingkami te koaua.”—Ioane 8:32.
3. Tera te kauring ae kaineti ma reirei aika mwamwana te aba ae ti riai ni mutiakinna?
3 E taku te abotoro Bauro bwa e aki kona ni kuneaki te koaua n aia reirei ao aia katei aomata. (I-Korote 2:8) Bwa a boni mwamwana te aba reirei aikai. E kauring Bauro nakoia Kristian ake i Ebeto, bwa ngkana a onimakini aia reirei aomata, a na kona n riki bwa kaanga ataei n te itera n taamnei aika a “uouotaki n te nao . . . n angin taian reirei aika a oteaki n aia rabakau aomata, aika a keweira ma ni kairira nakon te kairua.” (I-Ebeto 4:14, BK) Ni boong aikai, “aia rabakau aomata, aika a keweira” a a boutokaki ni katanoata aika kairua, ake a karaoaki irouia te koraki ake a kakaitaraa te koaua mairoun te Atua. Katanoata aikai, a onea te koaua nakon te kewe, ao te kewe nakon te koaua. Ibukin kataaki aikai, ti riai n tataningamarau n nenera te Baibara ngkana ti kani kunea te koaua.
Aroaroia Kristian i Buakoia Kaain te Aonnaba
4. E kona n reke irouia antai te koaua, ao tera mwiokoaia te koraki ake a karekea?
4 N ana tataro Iesu Kristo nakon Iehova, e taekinia taan rimwina ni kangai: “Ko na tabuiia n te koaua: am taeka te koaua.” (Ioane 17:17) A na tabuaki te koraki aei ke a na kaokoroaki bwa a na beku iroun Iehova ma ni kaotiota arana ao ana Tautaeka n Uea. (Mataio 6:9, 10; 24:14) E ngae ngke a aki bane aomata n toa n te koaua, ma Iehova e bwaintangiraa ana koaua nakoia aomata ni kabane aika ukoukoria, n aki ongeia bwa kaain te aba ra ngaiia, tera aia reeti ao aia katei. E taku te abotoro Betero: “I ataia ba bon te koaua ba te Atua E bon aki nanonano n tarakin aroia aomata; ma e tangiraki i Rouna ane makua, ma ni karaoa te raoiroi, i buakoia botanaomata ni kabaneia.”—Mwakuri 10:34, 35.
5. Bukin tera bwa a aki toki ni bwainikirinaki Kristian?
5 A tibwatibwa te koaua man te Baibara Kristian nakoia aomata, ma iai taabo tabeua aika a aki butimwaeaki iai. E kauring ni kangai Iesu: “Ane a na anga ngkami ba kam na karawawataki, ao ane a na kamateingkami: ao ane kam na ribaki irouia botanaomata ni kabaneia i bukin arau.” (Mataio 24:9) E korea ae kangai Irish cleric John R. Cotter n 1817 ni kaineti ma te kibu anne: “A riribaki ao a bwainikirinaki [Kristian] ake a uaiakina karaoiroan maiuia botannaomata rinanon aia mwakuri n tataekina te rongorongo, ibukina bwa aia uarongorongo e katereterea aia mwakuri aika buakaka aomata.” Taani kakaitara aikai a aki “butimaea tangiran te koaua ae kawaini kamaiuaia.” Ibukin aei, “e kariaia te Atua ba e na mamakuri makan te kairua i nanoia, n te aro ae a na ira nanon te kewe. A aonga ni motikaki taekaia aomata ni kabaneia aika a aki ira nanon te koaua ma a kukurei ni kakaraoa ae e buakaka.”—2 I-Tetaronike 2:10-12, BK.
6. Baikara bwaai ake a aki riai n tangiri Kristian?
6 Te abotoro Ioane, e reiakinia Kristian aika maeka n te aonnaba ae buakaka aei ni kangai: “Kam na tai tangira aon te aba, ao tai tangiri naba bwain aon te aba . . . Ba bwaai ni kabane aika mena i aon te aba, ae ana kaibabaru te rabata, ma aia kaibabaru maata, ma kainikatongan te maiu aei, a aki riki mairoun te Tama, ma a riki mai aon te aba.” (1 Ioane 2:15, 16) Akea riki te bwai ae katuka taekana Ioane ngke e taekini “bwaai ni kabane.” Ibukin aei, ti aki riai ni karikirakea tangiran te bwai riki teuana ae kona n reke n te aonnaba aei are e na manga katannakoira man te koaua. E na rangi n rotaki anuani maiura ni mutiakinan ana reirei Ioane. N te aro raa?
7. E a kanga ataakin te koaua ni kaira nanoia aomata aika raoiroi?
7 N te ririki 2001, Ana Tia Kakoaua Iehova ni katobibia te aonnaba, a kairii reirei n te Baibara ni katoa namwakaina aika raka i aon aua ma te iterana te mirion, n reiakinia aomata nako ana kaetieti te Atua ibukin te maiu. Ibukin anne, a babetitoaki aomata aika 263,431 mwaitiia. Taan rimwin Kristo aika boou a ataa kakawakin te oota, ngaia are a rawa n reitaki ma aomata aika buakaka, ao aroaro aika aki riai aika a kamatauninga te Atua, aika a taabangaki n te aonnaba aei. Imwin babetitoaia, a teimatoa ni maiuakina ana kaetieti nako Iehova ibukia Kristian. (I-Ebeto 5:5) Anne aron kakawakin te koaua iroum?
E Tabeakinira Iehova
8. Tera aron Iehova ni butimwaea katabuani maiura nakoina, ao bukin tera bwa ti riai n “ukera moa Uean te Atua”?
8 N aki ongea aki-kororaoira, Iehova e butimwaea ara katabu ma te akoi, ao e kaanira ma ngaia. E reireinira bwa ti na karekea tiara aika raraoi riki ake ti na uaiakin, ma n tangiri bwaai aika raraoi. (Taian Areru 113:6-8) Iehova e kariaia naba karekean ara iraorao ma ngaia ae kaan, ao e berita bwa e na tabeakinira ngkana ti teimatoa n “ukera moa Uean te Atua ma te raoiroi ae e tangiria.” Aio ana berita nakoira ngkana ti karaoa anne, ma n tararuaira n te itera n taamnei: “A na reke naba baikanne ni kabane iroumi.”—Mataio 6:33, BK.
9. Antai “te toro ae kakaonimaki ae wanawana,” ao e kanga n tabeakinira Iehova rinanon “te toro” aei?
9 E rineia ana abotoro Iesu Kristo aika 12, ao e kawenea aan te ekaretia ae kaainaki irouia Kristian aika kabiraki, ae aranaki bwa “ana Iteraera te Atua.” (I-Karatia 6:16; Te Kaotioti 21:9, 14) Rimwi riki e atongaki bwa “ana ekaretia te Atua ae maiu, ae bouan te koaua ma aana.” (1 Timoteo 3:15) Iesu e kabwarabwarai taekaia kaain te ekaretia aei bwa “te toro ae kakaonimaki ae wanawana” ao “te touati ae kakaonimaki ae wanawana.” E taku Iesu bwa te toro ae kakaonimaki aei, e mwiokoaki bwa e na angania Kristian “kanaia aika tibangaia n aia tai.” (Mataio 24:3, 45-47; Ruka 12:42) Ti na boni mate ngkana akea marikera. N aron naba anne, akean te marike n taamnei, e na kamamaaraira, ao ti na boni mate n te itera n taamnei. E kakoauaki tabeakinara iroun Iehova ngkai iai “te toro ae kakaonimaki ae wanawana.” Ti bia bane n teimatoa n iangoi marike n taamnei ake a karokoaki rinanon “te toro” anne bwa bwaai aika a rangi ni kakawaki.—Mataio 5:3.
10. Bukin tera bwa ti riai ni kakaonimaki n iri bobotaki nako?
10 Karinan te marike n taamnei e kainnanoa te ukeuke n reirei i bon iroura. E kainnanoaki iai naba te iraorao ma Kristian tabeman ao irakin bobotakin nako te ekaretia. Ko uringa raoi kanam ae ko kanna onoua te namwakaina n nako, ke onoua te wiki n nako? Tao ko aki. Ma, te amwarake ae ko kanna n te tai arei, e a kateimatoa marurungim. Ma tao ko a bae ni manga tia ni kana te aeka n amwarake anne imwina riki. Titeboo anne ma marike n taamnei ake a kakatauraoaki n ara botaki ni Kristian. Tao ti aki kona n uring raoi rongorongo ni kabane ake ti ongoraei n ara bobotaki, ao a a okioki naba reirei ake a karaoaki iai. Ma e ngae n anne, ti anganaki marike n taamnei aika kainnanoaki ibukin mweeraoira. A katauraoaki n ara bobotaki nako marike n taamnei n te tai ae riai.
11. Tera tabera ae ti riai ni karaoia ngkana ti kaei ara bobotaki ni Kristian?
11 Iai naba tabera ae ti riai ni karaoia ngkana ti kaei bobotaki ni Kristian. A reiakinaki Kristian bwa a na ‘kaungaiia i bon irouia,’ ni kakorakoraiia kaain aia ekaretia nakon “te tangira ma makuri aika raraoi.” Ara katauraoi, rorokora, ao ara ibuobuoki ni bobotaki ni Kristian nako, boni kakorakoran ara onimaki n tatabemanira nako, ao kaungaan nanon temanna ma temanna. (Ebera 10:23-25) N ai aroia ataei ake a kona n rinorinoa kanaia, tao tabeman a kainnanoa te kaunganano ae teimatoa bwa a aonga ni kakarina te marike n taamnei. (I-Ebeto 4:13) Bon te mwakuri n tangira kaungan nanoia aomata aikai, bwa a aonga n rikirake ni karokoa ae a ikawai n te onimaki. E korea taekaia Kristian aikai te abotoro Bauro ni kangai: “Te amarake ae matoatoa boni kanaia akana ikawai, akana a kataneiaki ni wanawana n ata te raoiroi ma te buakaka.”—Ebera 5:14.
Ti Riai n Tabeakina Kainnanora ni Bwaai n Taamnei
12. Antai ae katabeaki ibukin teimatoara n te koaua? Kabwarabwaraa.
12 Raora ni mare ke ara karo, a kona ni kaungaa nanora bwa ti na teimatoa i nanon te koaua. N aron anne, unimwaanen te ekaretia a kona ni kawakinira ngkai ngaira naba boni kaain te nanai ae mena i aan aia tararua. (Mwakuri 20:28) Ma antai ae katabeaki ibukin botumwaakara ni maiuakina te koaua? Ni koauana, boni ngaira n tatabemanira nako. Ao e boni koaua anne, n taai aika raoiroi ao aika karuanikai. Iangoa te bwai ae riki ikai.
13, 14. N aron ae kaotaki ni karakinan te tiibu-te-tei, ti na kanga ni karekea te ibuobuoki n taamnei ae ti kainnanoia?
13 N te taina i Scotland, iai tabeman tiibu-aika ataei ake a tabe n amwarake n te tawana n uteute, i aon te maunga teuana. E kekenako temanna mai buakoia ngke e a tii karina naba n rabinobino ao ni bwaka nako aon te rengerenge are i aana riki. E aki ikoaki, ma e rangi ni maaku ao e a aki kona ni manga tamwarake. Mangaia are e a tang ni kani buokaki. E ongo tinana tangina ao e ira tangina ni karokoa ae e a roko te tia kawakin tibu, ao ni kaaerakea te tiibu-te-tei arei.
14 Nori bwaai aika a riki iai. E tang ni kani buokaki te tiibu-te-tei are e bwaka arei, e a manga irana tangina tinana ao te tia kawakin tiibu e waekoa n roko ni kaaerakea. Ngkana ngaia bwa e kona n namakina te kabuanibwai te tiibu-te-tei are bwaka arei ma tinana ao a waekoa n tang ibukin buokaia, tiaki te koaua bwa ti riai naba ni karaoa ae ai aron anne ngkana ti bwaka n te itera n taamnei, ke ni kaaitarai kataaki aika aki kaantaningaki man ana aonnaba Tatan? (Iakobo 5:14, 15; 1 Betero 5:8) Ti bon riai, ao e a moamoa riki ngkana ti aki rangi ni wanawana ibukina bwa ti tuai n ikawai ke ti a tibwa kaaina te koaua.
E Kakukurei Butimwaean Ana Kairiri te Atua
15. Tera aron ana namakin te aine temanna ngke e moan iraorao ma te ekaretia ni Kristian?
15 Iangoa kakawakin te atatai man te Baibara ao te raunnano are e reke irouia aomata aika beku iroun Atuan te koaua. Temanna te aine ae 70 ana ririki are e a tia ngkoa ni kabanea maiuna n irira te Church of England, e a butimwaea te reirei n te Baibara ma temanna Ana Tia Kakoaua Iehova. E waekoa n reiakina aran te Atua ae Iehova ao ni boutokoa atongan “Amen” n tokin taian tataro ake a kakaraoaki n te Maneaba n Uea. E kangai neiei ma nanona ni koaua: “Ai aron ae ko a rangi ni kaan riki ma te Atua n aron te rao ae moan te tangiraki iroum, nakon are ngkoa are e iangoaki bwa te Atua ae kangaanga kaaniana irouia aomata nako. Bon te bwai ae I tuai man reiakinna rimoa.” E na bon aki kona ni mwaninga neiei taekan moan reken te koaua irouna. Ti bia aki naba mwanuokina aron kakawakin moan reken te koaua iroura.
16. (a) Tera ae kona n riki ngkana ti moanibwaia karekean te mwane ni maiura? (b) Ti na kanga ni kona ni kunea te kukurei ni koaua?
16 A mwaiti aika a kakoauaa bwa a na kukurei ngkana e bati aia mwane. Ma ngkana ti moanibwaia karekean te mwane i nanoni maiura, tao ti na taonaki n “te rawawatannano ae korakora.” (1 Timoteo 6:10, Phillips) Iangoia te koraki ake a kakabooi nako tiiketi ni katekeraoi, ao n tatakaakaro ma te mwane n aron te bingko ao te kaburuburu, ibukina bwa a iangoa karekeani kaubwaia. A rangi ni karako mwaitiia aomata ake a koro bukin aia iango iai. Ao a aki naba karekea te kukurei ni koaua te koraki ake a kaubwai. N onean mwin anne, e reke te kukurei man karaoan nanon Iehova ao te uaia ni mwakuri ma kaain te ekaretia ni Kristian i aan ana kairiri te taamnei ae raoiroi mairoun Iehova ao te ibuobuoki mairouia ana anera. (Taian Areru 1:1-3; 84:4, 5; 89:15) Ngkana ti karaoa aei, a kona naba n roko kakabwaia aika aki kaantaningaki nakoira. Ko iangoa te koaua bwa te bwai ae rangi ni kakawaki iroum, bwa a aonga n roko kakabwaia aikai nakoim?
17. Tera ae kaotaki n aroaron Betero ngke e tiku i rarikin Timon are te tia karao kun ni man?
17 Iangoa te bwai are riki nakon te abotoro Betero. N te ririki 36 C.E., e karaoa mwanangana ni mitinare nako Tiaron. E toki i Rura, ike e kamarurunga iai te mwauku ae Ainea, ao imwina e a manga nakon te matabaiawa i Iobe. E a kauta Nei Toreka man te mate ikekei. E tuangira ni kangai Mwakuri 9:43: “Ao teuarei e maeka i Iobe ni boong aika bati iroun Timon temanna ae te tia karaoi kun ni man.” Rongorongo aika kimototo aikai a kaota aroaron Betero bwa e aki inanonano ngke e uarongorongo nakoia kaain te kaawa anne. N te aro raa? E korea ae kangai te tia reiakina te Baibara temanna ae Frederic W. Farrar: “E aki kona n tiku n ana auti te tia karaoi kun ni man te aomata ae e ira raoi nanon te Tua are Atongaki [ae e irekereke ma te Tua Mairoun Mote]. Karaoan kunin te man . . . bon te mwakuri ae bati n ribaki irouia te koraki ake a eti matoa n ira nanon te tua, ibukina bwa a iangoia bwa te bwai ae aki-itiaki ao e kamwara.” E ngae ngke tao e tei ana auti Timon “i rarikin tari,” ao e aki uakaan ma ana tabo are e karaoi iai kunia maan, ma Timon bon te tia karaoa te ‘mwakuri ae rangi n riribaki, ao taani mwakuri iai a iangoia i bon irouia bwa aomata ngaiia aika aki rangi ni bongana,’ e taekinna Farrar.—Mwakuri 10:6.
18, 19. (a) Bukin tera bwa e mimi Betero n te miitara are e reke irouna? (b) Tera te kakabwaia ae aki kaantaningaki ae reke iroun Betero?
18 E aki inanonano Betero mangaia are e butimwaea ana akoi Timon ao e mena irouna, ao ikekei are e anganaki iai te rongorongo ni kairiri mairoun te Atua, ae e aki kaantaningaia. E tuangaki n te miitara are e noria bwa e na kang maan ake a aki-itiaki ni kaineti ma aia tua Iutaia. E imanono n taku Betero bwa e “tuai ni kana te bwai teuana ae aki itiaki ke ae kamwara.” Ma tenua ana tai n tuangaki ni kangai: “Ane E kaitiakia te Atua, ao tai atongnga ngkoe ba e aki itiaki.” E mataata ikai bwa “e mwaninga nanoni Betero n aki ata nanon te mi are e noria.”—Mwakuri 10:5-17; 11:7-10.
19 E aki ataia Betero bwa n te bong are mai mwaina i Kaitareia, ae 50 te kirometa raroana man te tabo are e mena iai, e nora naba te miitara te Tientaire ae arana Korenerio. Ana anera Iehova e tuanga Korenerio bwa e na kanakoia ana toro, bwa a na kawara Betero n ana auti Timon are te tia karao kun ni man. E kanakoia ana toro Korenerio nakon ana auti Timon, ao e iriia Betero nako Kaitareia. Ikekei are e a taekina iai te rongorongo nakon Korenerio ao kaain ana utu n ikotaki ma raoraona. N tokina, a a riki te koraki arei bwa moan Tientaire aika a aki korotobibiaki ake a karekea te taamnei ae raoiroi ngke a a riki bwa taan ababa n te Tautaeka n Uea. E ngae ngke a tuai ni korotobibiaki mwaane akekei, ma ni kabaneia ake a ongo n ana taeka Betero a babetitoaki. E a kaukaki iai te kawai nakoia aomata nako ake a iangoaki bwa a aki-itiaki irouia I-Iutaia, bwa a na kaaina te ekaretia ni Kristian. (Mwakuri 10:1-48; 11:18) Ai kaokoro ra te kakabwaia ae reke iroun Betero aei, ibukina bwa e rangi ni kakawaki te koaua irouna, ao e a kairia bwa e na mutiakina ana kairiri Iehova ao ni maiuakinna ma te onimaki!
20. Tera te ibuobuoki mairoun te Atua are ti anganaki ngkana ti moanibwaia te koaua ni maiura?
20 E reirei ni kangai Bauro: “Ti na taetae ni koaua n tangiriia aomata, ao ti na riki rake nako nanon Teuare Kristo, are te atu, nakoni bwaai ni kabane.” (I-Ebeto 4:15) Eng, te koaua e karekea te kukurei ae akea n ai arona, ngkana ti moanibwaia ni maiura ao ni kariaia kairirara iroun Iehova rinanon te taamnei ae raoiroi. Uringa naba aia boutoka anera n ara mwakuri n uarongorongo. (Te Kaotioti 14:6, 7; 22:6) Ai kakabwaia ra ngaira n te ibuobuoki ae reke man ana mwakuri Iehova are e a tia ni mwiokoira iai bwa ti na karaoia! Ngkana ti teimatoa ni kakaonimaki iroun Iehova, ao ti na kona ni karaoiroa Atuan te koaua n aki totoki. Iai te bwai ae kakawaki riki nakon anne?—Ioane 17:3.
Tera Reireiara ae Reke Iai?
• Bukin tera bwa a mwaiti aomata aika a aki butimwaea te koaua?
• Tera ae a riai n iangoia Kristian ibukin ana aonnaba Tatan?
• Tera arora ae riai ni kaineti ma bobotaki nako, ao bukin tera?
• Antai tabena tabeakinara n te itera n taamnei?
[Mwabe/Taamnei n iteraniba 18]
(Ibukini bitakin taeka, nori booki)
GREAT SEA
Kaitareia
TIARON
Iobe
Lydda
Ierutarem
[Taamnei]
Betero e ira te kairiri mairoun te Atua ao e karekei kakabwaia aika aki kaantaningaki
[Te Kabwarabwaraan te Taamnei]
Map: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.
[Taamnei n iteraniba 13]
E kaotiota te koaua Iesu
[Taamnei n iteraniba 15]
N aron kakawakin te marike nakon te rabwata, moan te kainnanoaki naba te marike n taamnei ibukin mweeraoira