A Taromauri Kristian N Te Taamnei Ma Te Koaua
“Bon te Tamnei te Atua: ao akana taromauria e riai ba a na taromauria n te tamnei ma te koaua.”—IOANE 4:24.
1. Tera aron te taromauri ae kakukureia nanon te Atua?
ANA rikitemanna Iehova ae Iesu Kristo, e katereterea raoi aron te taromauri ae kakukureia nanon Tamana are i karawa. E kangai Iesu n ana kaotioti ae kaungaunga nakon te aine ae te I-Tamaria, ngke a mena irarikin te mwanibwa ae uakaan ma te kaawa ae Tukara: “Kam taromauria are kam aki ataia: ti ata are ti taromauria: ba e reke te maiu mai buakoia I-Iutaia. Ma e roko te aua, ao bon iai ngkai, are a na taromauria te Tama iai n te tamnei ma te koaua taan taromauri ni koaua: ba E tangiriia taan taromauria aika ai aroia aikai te Tama. Bon te Tamnei te Atua: ao akana taromauria e riai ba a na taromauria n te tamnei ma te koaua.” (Ioane 4:22-24) Tera ae kaotaki nakoira n taeka aikai?
2. E boto i aon tera aia taromauri kaain Tamaria?
2 E kairua aia koaua ibukin te taromauri kaain Tamaria. A kakoauaa bwa bon tii moan bokin te Baibara aika nimaua ake a kairaki koreaia iroun te Atua. Ao a butimwaeia booki aikai tii ngkana a rairaki irouia. A a aranna koroboki aikai bwa te Samaritan Pentateuch. A aki ataa raoi te Atua kaain Tamaria, ma I-Iutaia a mwiokoaki n te atatai man Baibara. (I-Rom 3:1, 2) A kona ni karekea akoakia mairoun Iehova I-Iutaia ao aomata aika kakaonimaki. Ma tera ae a riai ni karaoia bwa e aonga n reke anne irouia?
3. Tera ae kainnanoaki bwa ti aonga n taromauria te Atua “n te tamnei ma te koaua”?
3 Tera ae a riai ni karaoia I-Iutaia, I-Tamaria ao tabeman riki rimoa ibukin kakukureian Iehova? A riai n taromauria “n te tamnei ma te koaua.” Ti riai naba ni karaoa anne. E koaua bwa te beku iroun te Atua e riai n irianaki n te ingaingannano, ao n aanaki n te nano ae on n te tangira ma te onimaki. Ma ngkana ti na taromauria te Atua n te taamnei, e riai ni mena iroura te taamnei ae raoiroi, ao ti riai ni kariaia kairakira iai. E riai ni kaboraoaki ara iango ao nanora ma nanon te Atua, rinanon te reirei n ana taeka ao rinanon kamanenaana. (1 I-Korinto 2:8-12) Ara taromauri e na butimwaeaki iroun Iehova tii ngkana ti taromauria ma te koaua. E riai ni boraoi te koaua aei ma taekan te Atua ao ana kaantaninga ake a kaotaki n ana Taeka te Atua ae te Baibara.
E Kona ni Kuneaki te Koaua
4. Tera aia iango aomata tabeman ibukin te koaua?
4 A taku tabeman taan reirei n te rabakau ni karekeiango, bwa e aki kona n reke te oi ni koaua irouia aomata. E korea ae kangai te tia koro rongorongo ae kaain Sweden ae Alf Ahlberg: “Bon aron titiraki aika mwaiti ake a tabekaki irouia taan rabakau n te karekeiango, bwa a aki kona ni kaekaki raoi.” Te koaua n aron are a taku tabeman, bwa e aki kona n reke te koaua ae te oi ni koaua? E aki boraoi ana iango Iesu Kristo ma anne.
5. Tera bukin rokon Iesu i aon te aba?
5 Iangoia bwa aongkoa ti mataku n te bwai are e riki ngkoa: Boni moani mwakoron te ririki 33 C.E., ngke e tei Iesu i matan te Kowana mai Rom ae Bontio Birato. E taku Iesu nakon Birato: “I roko i aon te aba, ba N na kaotiota te koaua.” Ao e titirakinna Birato: “Tera te koaua?” Ma e aki tataningaa kaekana iroun Iesu.—Ioane 18:36-38, BK.
6. (a) Tera kabwarabwaran te taeka ae “koaua”? (b) Tera te mwakuri are e mwiokoia taan rimwina iai Iesu?
6 Te taeka ae “koaua” e a tia ni kabwarabwaraki bwa “bwaai aika ataaki, bwaai aika a riki, ao rongorongo aika ataaki bwa tiaki te kewe.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Ma e kaotiotii koaua aika kaineti ma bwaai aika mwaiti Iesu? E aki, ma e nanona te koaua teuana ae kaokoro, ao e mwiokoia taan rimwina bwa a na tataekina te koaua anne, ngke e tuangia ni kangai: “Kam na nako ni kakiritiania botannaomata ni kabaneia, ni babetitoiia nako nanon aran te Tama ma te Nati ma te Tamnei are Raoiroi; n reireiia ba a na kabane baike I tuangngkami n tauu.” (Mataio 28:19, 20) Imwain tokin te waaki ae i aon te aba ngkai, taan rimwin Iesu ni koaua a na kabuta te aonnaba n taekina “koauan te euangkerio.” (I-Karatia 2:14) E na karaoaki aei bwa kakororaoan ana taeka Iesu ae kangai: “E na tataekinaki euangkerion uean te Atua aei i aonaba ni bane ba te bwai ni kaotioti nakoia botanaomata ni kabaneia; ao ngkanne e na roko naba iai te toki.” (Mataio 24:14) Mangaia are e rangi ni kakawaki bwa ti na ataia bwa antai aika reiakinia botannaomata te koaua rinanon tataekinan euangkerion te Tautaeka n Uea nakoia.
Ti na Kanga n Reireinira te Koaua
7. Ko na kanga ni kakoauaa bwa Iehova bon Nibwan te koaua?
7 Iehova bon Nibwan te koaua ibukina ao ibukin ana kaantaninga. Te tia areru are Tawita e arana Iehova bwa “te Atua ae iai irouna te koaua.” (Taian Areru 31:5, NW; 43:3) E kakoauaa Iesu bwa ana taeka Tamana bon te koaua, ao e taekina aei: “E koreaki irouia burabeti ae kangai, Ao ane a na bane n reireiaki iroun [Iehova]. A bane nako Iu akana ongo ma n reirei iroun te Tama.” (Ioane 6:45; 17:17; Itaia 54:13) Mangaia are e mataata bwa akana a ukera te koaua a riai n reireinaki iroun Iehova ae te tia Reirei ae Kakannato. (Itaia 30:20, 21) Taan ukera te koaua a riai ni karekea “atakin te Atua” irouia. (Taeka N Rabakau 2:5) E tatangira Iehova n arona n reiakinia aomata taekan te koaua ao n arona ni kaotiota te koaua nakoia n aanga aika kakaokoro.
8. Baikara aanga aika e kabonganai te Atua ibukin kaotiotan te koaua?
8 N te katoto, te Atua e kabonganaia anera ngkoa ibukin karokoan te Tua nakoia tibun Iteraera. (I-Karatia 3:19) E berita nakoia taama n uea aika Aberaam ao Iakobo i nanon taiani mii, bwa e na kakabwaiaiia. (Karikani Bwaai 15:12-16; 28:10-19) Ao e taetae naba mai karawa te Atua, n aron te tai are e babetitoaki iai Iesu ao e ongo te aba taeka aika kamimi aikai: “Natiu ae tangiraki Teuaei, ae I kakatonga i Rouna.” (Mataio 3:17) Ti kukurei naba bwa e kaotiota te koaua te Atua ngke e kairia aomata bwa a na korea te Baibara. (2 Timoteo 3:16, 17) E reke “onimakinan te koaua” rinanon te reirei n ana Taeka te Atua.—2 I-Tetaronike 2:13.
Te Koaua ao Natin te Atua
9. E a kanga te Atua ni kabongana Natina ibukin kaotiotan te koaua?
9 Ma te Atua e kabongana riki Natina ae Iesu Kristo ibukin kaotiotan te koaua nakoia aomata. (Ebera 1:1-3) Ao Iesu e taekina te koaua n te aro ae e tuai man karaoia te aomata temanna mai mwaina. (Ioane 7:46) E kaotiota naba te koaua mairoun Tamana imwin okina nako karawa. N aron anne, e anganaki te abotoro Ioane “ana kaotioti Iesu Kristo, are E anganna te Atua, ba E na kaotia nakoia ana toro, aika bwaai aika riai ba a na waetata n roko.”—Te Kaotioti 1:1-3.
10, 11. (a) E irekereke ma tera te koaua are e kaotiotaki iroun Iesu? (b) E a kanga Iesu ni kakororaoa te koaua?
10 Iesu e tuanga Bontio Birato bwa E roko i aon te aba ibukin kaotiotan te koaua. E katereterea Iesu n ana tai n tataekina te rongorongo, bwa iai irekereken te koaua anne ma kakoauan riain ana tautaeka Iehova rinanon ana Tautaeka n Uea are e na Uea iai Kristo. Ibukin kaotiotan te koaua, iai riki ae kainnanoaki iroun Iesu irarikin tataekinan te rongorongo ao te angareirei. E kakororaoa te koaua anne Iesu rinanon maiuakinana. Mangaia are e korea ae kangai te abotoro Bauro: “E na tai motikitaekami temanna n te kang-amarake, ao n te momoi, ao i bukin te bong n toa teuana, ma te oiaki, ma boongi n tabati: boni bannani baika na roko baikai, ma te rabata ni koaua bon ana bwai Kristo.”—I-Korote 2:16, 17.
11 N te katoto teuana, e kakororaoaki te koaua ngke e bungiaki Iesu i Betereem n aron are e a kaman taetae ni burabetinaki. (Mika 5:2; Ruka 2:4-11) E kakororaoaki naba te koaua ngke e koro bukin ana taetae ni burabeti Taniera ni kaineti ma rokon te Mesia imwin 69 ‘wiikin ririki.’ E riki anne n taina ae kamani baireaki n 29 C.E. ngke Iesu e anga boni ngaia nakon te Atua n te babetito, ao e kabiraki n te taamnei ae raoiroi. (Taniera 9:25; Ruka 3:1, 21, 22) E a manga kakororaoaki te koaua rinanon ana mwakuri ni minita Iesu are e a riki ngaia bwa te tia uarongorongoa te Tautaeka n Uea. (Itaia 9:1, 2, 6, 7; 61:1, 2; Mataio 4:13-17; Ruka 4:18-21) E kakororaoaki naba te koaua rinanon matena ao manga-utina.—Taian Areru 16:8-11; Itaia 53:5, 8, 11, 12; Mataio 20:28; Ioane 1:29; Mwakuri 2:25-31.
12. Bukin tera bwa e kona ni kangai Iesu, ‘boni Ngai te koaua’?
12 E kona n taekina aei Iesu Kristo kioina ngkai e boto te koaua irouna: “Boni Ngai te kawai, ao te koaua, ao te maiu: akea ane nako n te Tama, ba ti i Rou.” (Ioane 14:6) A kainaaomataki aomata man mwamwanakiia n te taromauri ae kewe, ngkana a ‘bwaina te koaua,’ are nanona a butimwaea ana mwakuri Iesu ni kaineti ma ana kaantaninga te Atua. (Ioane 8:32-36; 18:37) A na bon anganaki te maiu are aki toki aomata aika nimamannei n ai aroia tiibu, ibukina bwa a butimwaea te koaua ao a ririmwin Kristo ma te onimaki.—Ioane 10:24-28.
13. Tera itera aika tenua aika ti na nenera te koaua man te Baibara iai?
13 Te koaua ae taekinaki iroun Iesu ao taan rimwina aika a kairaki iroun te Atua, e riki bwa te onimaki ni Kristian ni koaua. Akana a “ira nanon te onimaki” a “nakonako n te koaua.” (Mwakuri 6:7; 3 Ioane 3, 4) Antai ngkanne aika a nakonako n te koaua ni boong aikai? Antai aika a reireinia raoi botannaomata ni kabane te koaua? Ibukin kaekan titiraki aikai, ti na nenera taekaia Kristian rimoa ma n nora te koaua man te Baibara ae kaineti ma (1) aia reirei, (2) aron aia taromauri, ao (3) aroaroia.
Te Koaua ao Taian Reirei
14, 15. Tera am koaua ibukin aroaroia Kristian rimoa ao Ana Tia Kakoaua Iehova, ni kaineti ma te Baibara?
14 Kristian rimoa a rangi ni karinea ana Taeka Iehova ae koreaki. (Ioane 17:17) Bon aia bwai ni kaetieti ibukin aia reirei ao aroaroia. E taku Clement mai Alexandria ae maiu n te kauoua ao te katenua n tienture: “A aki kona ni katoka ukeran te koaua te koraki aika a uaiakina reken te aro ae moanibaan te raoiroi, ni karokoa ae e reke irouia boutokaan aia koaua man te Baibara.”
15 Ana Tia Kakoaua Iehova a rangi ni karinea te Baibara, n aron are a karaoia naba Kristian rimoa. A kakoauaa bwa “e anganaki te aba te Baibara ni kabanea iroun Tamnein te Atua, ao e manena nakon te reirei.” (2 Timoteo 3:16) Mangaia are ti na nenera aia reirei tabeua Kristian rimoa ao ni kabotaui ma aia reirei ana toro Iehova n taai aikai, ake a reke irouia ngkai a kakabongana te Baibara bwa aia boki ni kaetieti.
Te Koaua Ibukia Maate
16. Tera te koaua ibukia maate?
16 Kristian rimoa a reireinia aomata te koaua ibukia maate, ibukina bwa a kakoauaa te Baibara. A ataia ae e a tibwa “maiu” te aomata ngke e karikaki iroun te Atua. (Karikani Bwai 2:7) Ao a ataia naba bwa a okira aroia n aki maiu aomata ngkana a mate. (Karikani Bwai 3:19) A ataia naba ae “a bon aki ata te bwai teuana akana mate.”—Te Minita 9:5, 10.
17. Ko na kanga ni kabwarabwaraa te kaantaninga ibukia maate?
17 Ma a aki nanououa taan rimwin Iesu rimoa, ibukin te kaantaninga ae aomata aika a a tia ni mate aika a uringaki taekaia iroun te Atua, a na manga kautaki nakon te maiu. Te kaantaninga anne e kabwarabwaraki raoi iroun Bauro ngke e kangai: “Bon iai ae I kaantaningaia mairoun te Atua, . . . ae manga-utiia akana raoiroi ao akana aki raoiroi.” (Mwakuri 24:15) E korea ae kangai rimwi riki Minucius Felix, are te aomata ae taku bwa te Kristian ngaia: “Antai ae nanobaba ke ae nanoroo n taku bwa te Atua are e karika te aomata ngkoa, e aki kona ni manga karikia?” N aroia Kristian n te moan tienture, Ana Tia Kakoaua Iehova a onimakina te koaua man te Baibara ni kaineti ma aroia maate ao te manga-uti. Ti na noria bwa antai te Atua ao antai Kristo.
Te Koaua ao te Temanna-n-teniman
18, 19. Bukin tera bwa e kona n taekinaki ae te reirei ae te Temanna-n-teniman bon tiaki ana reirei te Baibara?
18 Kristian rimoa a aki iangoa te Atua, Kristo, ao te taamnei ae raoiroi, bwa te Temanna-n-teniman. E taku te boki ae The Encyclopædia Britannica: “Te [kibu n] taeka ae te Temanna-n-teniman ao kabwarabwaran te reirei anne, a aki mena n te Nuu Tetemanti, ao tiaki nanon Iesu ma taan rimwina bwa a na kakewea te Shema [ae aia tataro kaain Ebera] ae mena n te Oo Tetemanti, ae kangai: ‘Kam na ongora, Iteraera: Te Uea ae Atuara bon te Uea ae ti temanna’ (TuaKau. 6:4).” Kristian a aki taromauria atuaia kaain Rom ae te temanna-n-teniman, ke atua tabeman riki. A butimwaea ana reirei Iesu, are Iehova n tii ngaia ae e riai n taromauriaki. (Mataio 4:10) Ao a kakoauaa ana taeka Kristo aikai: “E kakanato riki te Tama nako Iu.” (Ioane 14:28) E boraoi aia koaua Taani Kakoaua Iehova ni boong aikai ma anne.
19 Aomata ake a moan riki bwa taan rimwin Iesu a kakoauaa bwa e kaokoro te Atua ma Kristo ao te taamnei ae raoiroi. Ao aomata ake a riki bwa taan rimwin Iesu a babetitoaki irouia (1) n aran te Tama, (2) n aran te Nati, ao (3) n aran te taamnei ae raoiroi, ma tiaki n aran te Temanna-n-teniman. Ana Tia Kakoaua Iehova naba a reiakinia aomata te koaua man te Baibara, mangaia are a kaotia bwa iai kaokoron te Atua ma Natina ao te taamnei ae raoiroi.—Mataio 28:19.
Te Koaua ao te Babetito
20. Tera ae riai n ataaki irouia aika a nang babetitoaki?
20 E mwiokoia taan rimwina Iesu bwa a na kakiritiania aomata rinanon reiakinaia taekan te koaua. Ngkana a na tau aomata aikai nakon te babetito, a riai ni karekea moa te atatai i aon boto n reirei ake i nanon te Baibara. N aron anne, a riai n ataa nakoan ao mwaakan te Tama, ao Natina ae Iesu Kristo. (Ioane 3:16) Aomata aika a na babetitoaki a riai n ota ae te taamnei ae raoiroi bon tiaki te aomata, ma boni mwaakan te Atua ae mwamwakuri.—Karikani Bwaai 1:2.
21, 22. N am iango bukin tera bwa te babetito bon tii ibukia taan onimaki?
21 Kristian ake n te moan tienture a tii babetitoia aomata ake a a tia n reireinaki ao a a tia n raraoma ni koaua ma ni katabuia maiuia nakon te Atua bwa a na kakaraoa nanona. E a kaman reke aia atatai i aon te Baibara n Ebera, kaain Iutaia ao aomata ake a rairaki nakon te Aro n Iutaia, ake a botaki i Ierutarem ni Bentekota n 33 C.E. Ngke a ongo n ana kabwarabwara te abotoro Betero ibukin Iesu ae te Mesia, ao tao 3,000 mai buakoia “a kaki i nanoia ana taeka” ao “a babetitoaki.”—Mwakuri 2:41; 3:19–4:4; 10:34-38.
22 Te babetito ni Kristian bon ibukia taan onimaki. Kaain Tamaria ngkoa a butimwaea te koaua, ao “ngke a kakoauaa Biribo ngke e taekin rongorongo aika raraoi aika taekani bwain uean te Atua ma aran Iesu Kristo, ao a babetitoaki mwaane ma aine.” (Mwakuri 8:12) Ibukina bwa te I-Itiobia are te iunaki bon te tia taromauria Iehova ae kakaonimaki, e waekoa ni butimwaea ana kabwarabwara Biribo ibukin kakororaoan taetae ni burabeti aika kaineti nakon te Mesia, ao ngkanne, e babetitoaki. (Mwakuri 8:34-36) Rimwi riki, Betero e tuanga Korenerio ao Tientaire tabeman ae “E tangiraki [iroun te Atua] ane makua, ma ni karaoa te raoiroi,” ao a na bane ni kabwaraki aia bure aomata aika a onimakina Iesu Kristo. (Mwakuri 10:35, 43; 11:18) A toma raoi reirei aikai ma ana tua Iesu ae ‘naako ni kakiritiania botannaomata ma n reireiia bwa a na kabane baike I tuangngkami n tauu.’ (Mataio 28:19, 20; Mwakuri 1:8) Ana Tia Kakoaua Iehova a kakairi naba n te kaetieti anne, ao a kariaia babetitoakia aomata tii ngkana e a tia n reke aia atatai i aon boto n reirei ake n te Baibara, ao a a tia ni katabui maiuia nakon te Atua.
23, 24. Tera raoi aron te babetito ni Kristian ae riai?
23 Aron te babetito ae riai ibukia taan onimaki, bon katebonakoan te aomata i nanon te ran. Ngke e a tia ni babetitoaki Iesu n te Karanga are Ioretan, ao “e aerake naba man te ran.” (Mareko 1:10) E babetitoaki te I-Itiobia are te iunaki arei n “te ran.” Teuaei ao Biribo “a uaia n ruo nako nanon te ran,” ao imwina, “a aerake man te ran.” (Mwakuri 8:36-40) N te Baibara, te babetito e kona ni kabotauaki ma taunakin te aomata n te aro n taamnei, ao aio are e a kaotia naba bwa te babetito ni koaua, boni katebonakoan te aomata i nanon te ran.—I-Rom 6:4-6; I-Korote 2:12.
24 E taku te boki ae The Oxford Companion to the Bible: “Kabwarabwaran aron te babetito n te Nuu Tetemanti e katereterea ae te aomata are e babetitoaki, e bon katebonakoaki i nanon te ran.” E taekinaki aei n te boki ae Larousse du XXe Siècle (Paris, 1928) ae koreaki n te taetae ni Buranti: “A babetitoaki Kristian rimoa n te aro are a katebonakoaki [i nanon te ran] n taabo nako aika e mena iai te ran.” Ao e taekina ae kangai te boki ae After Jesus—The Triumph of Christianity: “Oin raoi [te babetito] e kainnanoa ae e na kaotiota moa ana onimaki te aomata, ao imwina, e na katebonakoaki i nanon te ran n aran Iesu.”
25. Tera ae e na maroroakinaki n te kaongora ae imwin aei?
25 Bwaai aika taekinaki i eta boni katoto tabeua ibukin aia reirei ao aia mwakuri Kristian rimoa aika a boto i aon te Baibara. A kona ni kaotaki katoto tabeua riki aika a kaota boraoin aia koaua Kristian rimoa ma aia koaua Ana Tia Kakoaua Iehova ngkai. N te kaongora ae imwin aei, ao ti na taekin kanikina tabeua riki aika katereterea bwa antai aika a reiakinia aomata te koaua.
Ko na Kanga ni Kaeka?
• Tera aron te taromauri ae tangiraki iroun te Atua?
• E kanga ni kakororaoaki te koaua iroun Iesu Kristo?
• Tera te koaua ibukia maate?
• E a kanga ni karaoaki te babetito ni Kristian, ao tera ae tangiraki moa mairouia aomata aika kani babetitoaki?
[Taamnei n iteraniba 24]
E taku Iesu nakon Birato: ‘I roko bwa N na kaotiota te koaua’
[Taamnei n iteraniba 25]
Ko kona ni kabwarabwaraa bwa bukin tera Iesu ngke e taku: ‘Boni Ngai te koaua’?
[Taamnei n iteraniba 26]
Tera te koaua ibukin te babetito ni Kristian?