A Kainnanoa Te Ibuobuoki I Marenaia Kristian
“Bwain nako te rabata ngaira ma ngkami n i buobuoki.”—I-EBETO 4:25.
1. Tera ae e taekinna te encyclopedia teuana ibukin rabwatan te aomata?
RABWATAN te aomata bon te karikibwai ae kamimi! E taekina ae kangai te World Book Encyclopedia: “A taekina te rabwata aomata n taai tabetai bwa te mitiin ae rangi ni kamimi aron karaoana. Ni koauana, te rabwata bon tiaki te mitiin. Ma, e kona ni kabotauaki ma te mitiin, n aanga aika bati. Te rabwata e katotonga te mitiin n arona ni karaoaki ma bwaina aika bati. A kakaokoro aia mwakuri nako bwain te rabwata, n aron naba bwain nako te mitiin. Ma a bane bwaina nako ni katiteuanaki ni mwakuri n te aro are a karika te rabwata ke te mitiin bwa e na waaki raoi arona.”
2. E kanga n titeboo te rabwata ma te ekaretia ni Kristian?
2 Eng, a mwaiti bwain nako te rabwata, ke mwakorokorona, ao a bane ni katauraoi baika a kainnanoaki iroun te rabwata. Iai bongan iia ao mwatireti ni kabane ao bwain nako te rabwata. N aron naba anne, kaain te ekaretia ni Kristian n tatabemania nako, a kona ni karikirakea riki marurungin ao tamaroan te ekaretia. (1 I-Korinto 12:14-26) E ngae ngke e aki riai temanna kaain te ekaretia n namakinna bwa e kakannato riki nakoia ake tabeman, ma akea temanna i buakoia ae e na taku bwa akea manenana.—I-Rom 12:3.
3. E kanga I-Ebeto 4:25 ni kamataataa bwa a kainnanoa te ibuobuoki Kristian i marenaia?
3 A kainnanoa te ibuobuoki i marenaia Kristian, n aron naba bwain te rabwata ae a kainnanoa te uaia n ibuobuoki ni mwakuri. E tua te abotoro Bauro nakoia raona n onimaki aika kabiraki ni kangai: “Ma ngaia ae kam na kaki te kewekewe, ao kam na atoatonga te koaua, temanna nakon raona, ao temanna nakon raona: ba bwain nako te rabata ngaira ma ngkami n i buobuoki.” (I-Ebeto 4:25) E nakoraoi te uaia ni maroro n atoatonga te koaua ao e bati te ibuobuoki i marenaia kaain te Iteraera n taamnei, ae “rabatani Kristo”, ibukina bwa a a ‘riki bwa bwain te rabwata ae ti teuana.’ Eng, a bane n ibuobuoki i marenaia bwa bwain te rabwata ae ti teuana ngaiia. (I-Ebeto 4:11-13) A kukurei Kristian aika kakaonimaki ake iai kaantaningan te maiu n aki toki i aon te aba irouia, n ibuobuoki ao n itamwaomwao ma te koraki aei.
4. N aaro raa ae a kona ni buokaki iai aomata aika boou?
4 A bwabetitoaki ngaa ma ngaa aomata ni katoa ririki, aika iai irouia kaantaningan te maiu n aki toki i aon te aba. Kaain te ekaretia ake tabeman, a kukurei ni buokiia te koraki aei bwa a ‘na buti n roko n te aro ae a na ikawai iai.’ (Ebera 6:1-3) Te ibuobuoki iai e nanona kaekaan titiraki aika boto i aon te Baibara ke katauraoan te buoka ae manena n te mwakuri ni minita. Ti kona ni buokiia aomata aika boou man ara katoto ae raoiroi are ti kaotia rinanon te katoatai n iri botaki n Kristian ma n anga ara ibuobuoki iai. Ti kona naba n anga te kaunganano ke tao kabebetean te nano, n taai ni karawawata. (1 I-Tetaronike 5:14, 15) Ti riai n ukoukori kawai ibukin buokaia te koraki aei bwa a na teimatoa n ‘nakonako n te koaua.’ (3 Ioane 4) N aki ongeia bwa ataei ke kaara ngaira aika tibwa moana nakonakoia n te koaua ke a a bongata iai i nanon ririki aika bati, ma ti boni kona ni kanakoraoa mweeraoia n taamnei raora n onimaki, ngkai a boni kainnanoa ara ibuobuoki.
A Anga te Ibuobuoki ae Kainnanoaki
5. A kanga Akura ma Nei Beritikira ni kakoauaki bwa a ibuobuoki nakon Bauro?
5 Taanga ni mare aika Kristian, boni ngaiia naba ake a mena i buakon te koraki ake a karekei raun nanoia man buokaia raoia n onimaki. N aron anne, e buokaki Bauro irouia Ten Akura ma buuna ae Nei Beritikira (ae Nei Beritika). A butimwaia raoi nakoni mwengaia, a mwakuri ma ngaia ni karaoi uumwa-n-rianna, ao a buokia ni katea te ekaretia ae boou i Korinto. (Mwakuri 18:1-4) E ngae ngke e aki ataaki bwa tera ae riki ma e teretere bwa e kuri ni kabuanibwai maiuia ibukin Bauro. A maeka i Rom n te tai are e tuangia iai Kristian ake a maeka ikekei Bauro ni kangai: “Anga au inga nakon Nei Beritika ma teuare Akura, ake raou ni makuri i nanoni Kristo Iesu, ake a kawene rio roroaia i bukini maiuu; ake I katituaraoiia, ao tiaki ti ngai, ma a bane naba aia ekaretia Tientaire ni katituaraoiia.” (I-Rom 16:3, 4) Tabeman Kristian ni boong aikai a karikirakea te ekaretia ao a buokiia raoia n taromauri n aanga aika kakaokoro, n aroia Akura ma Nei Beritikira. N taai tabetai a kuri naba ni kabuanibwai maiuiia ibukin kamaiuaia ana toro te Atua tabeman man te iowawa ke man te mate i nanoni baia taani bwainikirinia.
6. Te ibuobuoki raa are e karekea Aboro?
6 E buokaki naba te Kristian ae Aboro irouia Akura ma Nei Beritikira. Aboro bon te aomata ae rabakau ni kakarabakau, are e tabe n reiakiniia kaain Ebeto rongorongon Iesu Kristo. N te tai anne, ao e tii ataa te bwabetito Aboro are e kaakaraoaki iroun Ioane, are e karaoaki ibukin te rairannano man te bure ni kaitaraa te Tua. A ataia Akura ao Nei Beritikira, bwa e kainnanoa buokana teutana Aboro, ngaia are “a weteia n reireia ana Aro te Atua ni kaetia riki.” Ti kona ni kaantaningaia bwa a karaua raoi ni kabwarabwaraa nakoina ae te bwabetito ni Kristian, e nanona katebonakoan te aomata i aan te ran ao karekean te taamnei ae raoiroi. E maiuakina reireiana Aboro, ao imwina ngke e mena i Akaia, “e kabatiai buokaia ake a onimaki n te akoaki: ba e anai nanoia I-Iutaia ni kakorakoraa i mataia aomata ni kaotia n te Baibara ba bon te Kristo Iesu.” (Mwakuri 18:24-28) Bwaai ake a taekinaki irouia raao n taromauri, a kona n teimatoa ni buoka karaoiroan riki otara i aon ana Taeka te Atua. Ti kainnanoa naba aia ibuobuoki raora n onimaki n te itera aei.
Katauraoan te Buoka n te Itera n Rabwata
7. Tera aroia taari ake i Biribi ngke a kainnanoa buokaia n te itera n rabwata raoia ni Kristian?
7 A rangi n tangira Bauro kaain te ekaretia ni Kristian ake i Biribi, ao a kanakoi nakoina bwaai ake e kainnanoi n te itera n rabwata, ni menana i Tetaronike. (I-Biribi 4:15, 16) Ngke a kainnanoa buokaia n te itera n rabwata taari ake i Ierutarem, ao taari ake i Biribi a anga aia buoka ae takaburinako n te aro are a kanakoa te mwane ae rangi ni bati. E rangi ni korakora ana kakaitau Bauro ibukin aroia n taamnei tarina ma mwanena ake i Biribi, ai ngaia are e a atongiia bwa banna ni katoto ibukia raao n onimaki.—2 I-Korinto 8:1-6.
8. Tera anuan Ebaberorito are e kaotiotia?
8 Ngke e kainaki Bauro n te auti ni kaikain, ao taari ake i Biribi a aki tii kanakoi aia bwaintangira ibukin kainnanona ni bwaai n rabwata, ma a kanakoa naba Ebaberorito n tei ibukiia bwa te tia ibuobuoki nakoina. E taku Bauro: “E kaania matena [Ebaberorito] i bukin ana makuri Kristo n aki mutiakina maiuna, ba e na kakoroa raoi akoau are aki koro raoi n ami akoi nako iu.” (I-Biribi 2:25-30; 4:18) Ti aki kaongoaki bwa te unimwaane Ebaberorito ke te toro ni minita. Ma e ngae n anne, bon te Kristian ae anganga boni ngaia ma n ibuobuoki naba, ao e rangi ni kainnanoaki iroun Bauro. Iai temanna n am ekaretia ae ai aron Ebaberorito?
‘Taani Kaunganano’
9. Tera te katoto ibukira ae oti iroun Aritetareko?
9 A rangi ni kainnanoaki taari mwaane ma aine aika tatangira n ekaretia nako, n aroia Akura, Nei Beritikira, ao Ebaberorito. A kona ni kuri n titeboo aroaroia tabeman raora n taromauri, ma te Kristian n te moan tienture ae Aritetareko. E riki ngaia ao tabeman riki bwa ‘taani kaunganano,’ tao nibwan kabebetean te nano ke nibwan te buoka ni bwaai aika kainnanoaki aika manena. (I-Korote 4:10, 11, BK) Man ana ibuobuoki Aritetareko nakon Bauro, ao e kakoauaki iai bwa ngaia te rao ni koaua n taai ake e kainnanoaki iai. Boni ngaia te aeka n aomata are e kabwarabwaraki taekana n Taeka N Rabakau 17:17 (BK): “E tangiriko n tai nako raraom, e riki ba tarim ni koaua n am tai n rawawata.” E aki riai ngkanne bwa ti na bane n uaiakina rikira bwa ‘taani kaunganano’ nakoia raora ni Kristian? E moamoa riki bwa ti riai ni kabatiai ara ibuobuoki nakoia te koraki ake a kaaitara ma te kabuanibwai.
10. Tera te katoto are e kateia Betero ibukia unimwaane aika Kristian?
10 A riai n riki unimwaane aika Kristian bwa taani kaungai nanoia tariia ma mwaneia n te itera n taamnei. E tuangaki te abotoro Betero iroun Kristo ni kangai: “Kateimatoaia tarim.” (Ruka 22:32) E kona ni karaoa aei Betero ibukina bwa e nene n ai aron te bwaa, ao e moamoa riki imwin utin Iesu. Unimwaane, kakorakoraingkami n aaro aika mwaiti ni karaoa ae ai aron anne ma te ingaingannano ao te mwamwannano, ibukina bwa a kainnanoa ami ibuobuoki raomi n onimaki.—Mwakuri 20:28-30; 1 Betero 5:2, 3.
11. Ti na kanga ni kona ni kakabwaiaki man iaiangoan aron Timoteo?
11 Raon Bauro ni mwamwananga ae Timoteo, bon te unimwaane are e korakora tabeakinaia Kristian tabemwaang irouna. E ngae ngke iai aorakin Timoteo ae kona ni karawawataa, ma e teimatoa ni kaotiota te onimaki ae nene ao ‘e toro ma Bauro ibukin te euangkerio.’ Mangaia are e kona n taekina ae kangai te abotoro aei nakoia I-Biribi: “Akea raou temanna ae ai arona, ae na taratarai raoi aromi.” (I-Biribi 2:20, 22; 1 Timoteo 5:23; 2 Timoteo 1:5) Ti kona n riki bwa kakabwaiakiia raora n taromauria Iehova, ngkana ti kaotiota te aroaro are iroun Timoteo. E koaua bwa ti riai n tokanikai i aon kabwakara ao kataaki aika kakaokoro nako, ma ti riai naba ni kaotiota te onimaki ae nene ao te tangira n tabeakinia tarira ao mwanera n te itera n taamnei. Ti riai n ururingnga are a boni kainnanoa ara ibuobuoki.
Aine Aika A Tabeakinia Tabemwaang
12. Tera reireiara ae reke man ana katoto Nei Toreka?
12 Nei Toreka bon temanna naba ngaia mai buakoia aine ake a taatangira te Atua ao n tabeakinia tabemwaang. Ngke e a mate, ao taan rimwin Iesu a wetea Betero ma ni kairia nakon te ruu are i eta. Ngke a roko i eta “ao aine ake a mate buia a bane n tei i rarikina n tang, ma ni kaoti kabaraki ma kunnikai ake e karaoi neiere Toreka, ngke e mena i rouia.” E a manga kamaiuaki Toreka ao bon akea te nanououa bwa e teimatoa ni ‘karaoi mwakuri aika raraoi ao a bati ana bwai n tituaraoi.’ N te ekaretia ni Kristian ni boong aikai, iai aine aika ai aron Toreka ake tao a karaoi kunnikai ke ni karaoi mwakuri n akoi tabeua riki nakoia te koraki ake a kainnanoa buokaia. Ni koauana, aia mwakuri aika raraoi a kaineti riki ma boutokaan te Tautaeka n Uea ao buokan te mwakuri ni kairiia aomata bwa a na riki bwa taan rimwin Kristo.—Mwakuri 9:36-42; Mataio 6:33; 28:19, 20.
13. E kanga Nei Ruria ni kaota tabeakinaia raona ni Kristian?
13 E tabeakinia naba aomata te aine ae mamaaka te Atua ae arana Nei Ruria. Bon te I-Tuateira neiei, ao e maeka i Biribi ngke e tataekina te rongorongo Bauro ikekei tao n 50 C.E. E rairaki man ana Aro neiei nakon te Aro n Iutaia, ma tii tabeman I-Iutaia i aon Biribi, ao akea naba aia mwaneaba n taromauri. E tabe ni botaki neiei ma aine tabeman aika kakaonimaki i rarikin te karaanga, n te tai are e taekina iai te rongorongo ae raoiroi te abotoro Bauro nakoia. E taekinaki ae kangai n te rongorongo: ‘E kauka nanon Ruria Iehova bwa e na iri nanoni baike a atongaki iroun Bauro. Ao ngke e bwabetitoaki ma kaain ana auti, ao e bubutiia Bauro ma ana koraki ni kangai, Ngkai kam taku bwa I onimakina Iehova, ao kam na rin i nanon au auti ni maeka iai. Ao e kairoroiia.’ (Mwakuri 16:12-15) Ibukina bwa e kani karaoi bwaai aika raraoi Ruria ibukia tabemwaang, ao e tokanikai ngke e kairoroa Bauro ma raona bwa a na tiku irouna. Ti na rangi ni kakaitau ngkana e kaotiotaki naba te aeka n akoi aei irouia Kristian aika akoi ao n tatangira ni boong aikai!—I-Rom 12:13; 1 Betero 4:9.
Ti Kainnanoi Naba Ngkami Akana Kam Ataei Riki
14. Tera aron Iesu Kristo nakoia te koraki ake a ataei riki?
14 E kateaki te ekaretia ni Kristian iroun Natin te Atua ae Iesu Kristo, ae te aomata ae akoi ma n tatangira. A mweeraoi aomata ngkana a mena i rarikina ibukina bwa e tatangira ma ni mwamwannano. Ngke a tabe n uotiia natiia kaaro nakon Iesu n te tai teuana, ao taan rimwina a kataia ni kaokiia nako ma natiia. Ma e taku Iesu: “Kanakomaiia ataei akana uarereke nako Iu, ao tai tukiia: ba bon aia bwai uean te Atua. E koaua ae I a tuangngkami, ba ane aki taua bukin uean te Atua n ai aron te teei ae uarereke, ao e na bon aki rin iai.” (Mareko 10:13-15) Ti riai n nanorinano ao n nimamannei n aroia ataei aika uarereke, ngkana ti na karekei kakabwaia man te Tautaeka n Uea. E kaota ana tangira Iesu ibukia ataei aika uarereke, ngke e bwabwakoiia ao e kakabwaiaiia. (Mareko 10:16) Tera aromi ni boong aikai ngkami akana kam ataei riki? Tai mwamwaninga are kam bon tangiraki ao ni kainnanoaki i nanon te ekaretia.
15. Baikara rongorongo aika kaineti ma maiun Iesu ake a taekinaki n Ruka 2:40-52 (BK), ao tera te katoto are e kateia ibukia te koraki aika a ataei riki?
15 Ngke e uarereke Iesu, ao e kaotiota ana tangira ibukin te Atua ao te Baibara. Ngke ai 12 ana ririki, ao e mwananga ma ana karo aika Ioteba ma Nei Maria, mai abaia ae Natareta nako Ierutarem bwa a na bukamarua te Toa are te Riao. Ngke e a karairaki te mwananga, ao a a kunea ana karo bwa e a aki mena Iesu i buakoia. Imwina riki ao a a kunea bwa e tekateka n te tembora n ongoraa nakoia taan reirei aika I-Iutaia, ao n titirakinia naba. E mimi Iesu irouia Ioteba ma Maria ngke a aki ataa te tabo are e mena iai, ngaia are e a titirakinia ni kangai: “Kam aki ataai ba I riai ni mena n ana auti Tamau?” Imwina e a okira mwengana ma ana karo, ike e a teimatoa iai n aantaeka irouia, ma n ririkirake n ikawai ao n rabakau. (Ruka 2:40-52, BK) Ai tamaroa ra te katoto are e kateia Iesu ibukia ara koraki aika a ataei riki! A bon riai n ongeaba irouia aia karo ao ni kan reiakin naba bwaai n taamnei.—Te Tua-Kaua 5:16; I-Ebeto 6:1-3.
16. (a) Tera te bwai are a takaruaeakina taekana ataeinimwaane tabeman ake a ataei riki, ngke e tataekina te euangkerio Iesu n te tembora? (b) Tera te kakabwaia ae reke irouia te koraki ni Kristian aika a ataei riki ni boong aikai?
16 Ngkana te aomata ngkoe ae ko ataei riki, tao ko tataekina rongorongon Iehova n am kuura ao man te auti teuana nakon te auti teuana naba ma am karo. (Itaia 43:10-12; Mwakuri 20:20, 21) Ngke e uarongorongo Iesu ma ni kamaiuia aomata n te tembora, teutana te tai imwain matena ao a tatakarua ataeinimwaane aika a ataei riki ni kangai: “E na mauri Natin Tawita!” A nanobuaka iai ibonga ake a kakannato ma taani koroboki, ao a taku: “Ko ongo aia taeka?” E kaekaia Iesu ni kangai: “I ongo. Kam tuai ni wareka te taeka ae e koreaki ae e kangai: ‘Ko karekea neboam mairouia ataei aika a uarereke ma merimeri’?” (Mataio 21:15-17, BK) Iai tibwangami ngkami aika kam ataei riki n te ekaretia, bwa kam na kamoamoaa te Atua ao Natina, n aroia naba ataei akekei. Ti tangiringkami ao ti kainnanoi ngkami bwa kam na mwakuri ma ngaira bwa taan tataekina rongorongon te Tautaeka n Uea.
N Tain te Kabuanibwai
17, 18. (a) Bukin tera bwa e bairea te angabwai Bauro ibukia Kristian ake i Iuta? (b) Tera ae kaotaki irouia Kristian ake I-Iutaia ao Tientaire, man bwaintangira ake a nako man te nano ibukia taan onimaki i aon Iuta?
17 N aki ongeia bwa tera aroni maiura, ma ti boni kairaki n te tangira bwa ti na buokiia raora ni Kristian aika kainnanoa buokaia. (Ioane 13:34, 35; Iakobo 2:14-17) Bon ana tangira Bauro ibukia tarina ma mwanena ake i Iutaia are e a kairia bwa e na bairea te angabwai ibukiia, man ekaretia ake i Akaia, Karatia, Maketonia, ao te aono n Atia. Tao te bwainikirinaki, te kakiriwe, ao te rongo are a a rotaki iai taan rimwin Iesu i Ierutarem, a kariki bwaai aika e atongnga Bauro bwa te “kammarakaki,” te “karawawataki,” ao ‘kuribwaian aia bwai.’ (Ebera 10:32-34, BK; Mwakuri 11:27–12:1) Ibukin anne, e a bairea te angabwai Bauro ibukia Kristian aika kainnano ake i Iuta.—1 I-Korinto 16:1-3; 2 I-Korinto 8:1-4, 13-15; 9:1, 2, 7.
18 E kaotaki ni bwaintangira aika nako man te nano ibukia te koraki ake a tabu i aon Iuta, bwa iai te reitaki n itaritari i marenaia taan taromauria Iehova aika I-Iutaia ao Tientaire. Karokoan bwaintangira, e karekea naba angaia Kristian ake Tientaire ngkoa ni kaota aia kakaitau nakoia raoia n taromauri aika I-Iutaia ibukin amwarake n taamnei aika taonako ake a karekei mairouia. Mangaia are iai te iwawaaki ae nakoraoi ni kaineti ma bwaai ake a kainnanoaki n te itera n rabwata ao n taamnei. (I-Rom 15:26, 27) Bwaintangira ibukia raao n onimaki aika kainnano ni boong aikai, boni bwaai naba aika nako man te nano ao a aanaki n te tangira. (Mareko 12:28-31) Ti kainnanoa aia ibuobuoki raora n tatabemania nako n te itera naba aei bwa e aonga n ‘aki tare n te bwai teuana te aomata ae e karako ana bwai.’—2 I-Korinto 8:15, BK.
19, 20. Anga te katoto ni kaota iai aroia ana aomata Iehova ni katauraoa te buoka n rikin te kabuanibwai.
19 Ti aki tabwarabwara ni buokiia tarira ma mwanera n te onimaki ngkai ti ataia bwa a kainnanoia raoia n tatabemania nako Kristian. N aron anne, iangoa te bwai are riki ngke e taonaki El Salvador n te mwaeiei ae korakora ma umunakon te tano ae bati n 2001. E taku te ribooti teuana: “A karaoaki mwakuri n ibuobuoki mairouia taari aika mena ni mwakoron nako El Salvador. A roko n ibuobuoki taari mai Guatemala, te United States, ao Kanata. . . . E raka i aon 500 mwaitin auti ao 3 Mwaneaba n Uea aika raraoi ake a waekoa ni kateaki. E korakora te bwai ni kaotioti ibukin te koaua ae oti man aia mwakuri korakora ao aia ibuobuoki taari aikai aika a anga boni ngaiia.”
20 E taku te ribooti teuana mai Aberika Maiaki: “Te ieka ae kakamaaku are a taonaki nako iai mwakoron Mozambique aika bubura, a rotiia naba tarira ni Kristian aika mwaiti. Mwangan te aobiti i Mozambique, e bairea tabeakinan bwaai aika bati ake a kainnanoi taari aikai. Ma a tuatua tarira n te aobiti anne bwa ti na kanakoi kunnikai aika a tia ni kabonganaki aika raraoi nakoia tarira iai ake a kainnanoi. Ti botii kunnikai aika a bon tau mwaitiia ao ni kanakoa te kaonteina ae 40 te buuti abwakina ae on ni kunnikai ibukia tarira ake i Mozambique.” Eng, ti kainnanoa te ibuobuoki i marenara n te itera aei.
21. Tera ae e na maroroakinaki n te kaongora ae imwin aei?
21 A kakawaki nako bwain te rabwata n aron are e moan taekinaki. Titeboo naba ma te ekaretia ni Kristian. Kaaina ni kabane a kainnanoa te ibuobuoki i bon i marenaia. A kainnanoa naba katiteuanakiia ni beku. Te kaongora ae imwina e na maroroakini bukina tabeua aika riai.
Ko na Kanga ni Kaeka?
• E kanga n titeboo te rabwata ma te ekaretia ni Kristian?
• Tera aroia Kristian rimoa ngke a kainnanoa te ibuobuoki raoia n onimaki?
• Baikara kibun te Baibara ake a kaotia bwa a boni kainnanoa te ibuobuoki Kristian i marenaia?
[Taamnei n iteraniba 16]
A ibuobuoki i marenaia ana aomata Iehova ao ni buokiia naba tabemwaang n tain te kabuanibwai