A Kaunganano Maroro Aika Boto I Aoni Bwaai N Taamnei

“Tai atonga te taeka ae e buakaka; ma ngkana e riai, ao atonga te taeka ae e raoiroi ae a na kona ni kateimatoaki ma ni buokaki iai akana a ongo.”​—I-EBETO 4:29, BK.

1, 2. (a) Tera aron kakawakin aia konabwai aomata n taetae? (b) A tangiria ana toro Iehova bwa a na kamanenaa aia konabwai n taetae ibukin tera?

“AIA konabwai n taetae aomata bon te bwai n tituaraoi ae kamimi mairoun te Atua ao e riaon aia atatai aomata kabwarabwarana.” Aikai taeka ake e korei te tia korei taian rikitinare ae Ludwig Koehler. Tao ti kona n aki bati n iaiangoa kakawakin ana bwai n tituaraoi te Atua aei nakoira. (Iakobo 1:17) Ma karaua iangoia, bwa tera te bwai ae moan te kakawaki ae bua ngkana e a tii rina naba ni bae newen raom ae ko tangiria imwin te aoraki ae te boomaiaona. E taekina ae kangai Nei Joan, are e a tibwa tia n ituaki buuna n te aoraki ae te boomaiaona: “Boni moan te nakoraoi ara itoman n te maroro, ngkoa. Ma ai korakora ra uringaabau ngkai I a aikoa kona ni manga taetae ma raou aei!”

² Te uaia ni mamaroro e kona ni kamatoaa te iraorao i marenaia raao, e kaetii bwaai aika kona ni karekea te kamangaongao, e kaunga ane e bwara nanona, e kakorakoraa te onimaki, ao e karaoiroa riki maiura, mangaia are a aki kona n reke bwaai aikai ni kabane, ngkana akea te uaia ni mamaroro. E taku te Uea ae Wanawana ae Toromon: “Bon iai ane barantiko n ai aron ewaran te aba n te kabaang: Ma bon te mauri neweia akana wanawana.” (Taeka N Rabakau 12:18) Ngkai ana toro Iehova ngaira, ti tangiriia aomata bwa a na kamaiuaki ao ni kakorakoraki aia onimaki man arora ni mamaroro ma ngaiia, ao ti aki tangiria bwa a na maraki ke a na uruaki nanoia. Ti tangiria naba bwa e na kamoamoaki Iehova mani bwaai aika ti taekin, n ara mwakuri ni minita i mataia aomata ao nakoia naba raoraora. E anenea ae kangai te tia areru: “Ti kamoamoaira iroun te Atua ni kabongnga, ao ti na katituaraoa aram n aki toki.”​—Taian Areru 44:8.

3, 4. (a) Tera te kangaanga ni kaineti ma arora n taetae ae ti bane ni kaaitara ma ngaia? (b) Bukin tera bwa ti riai n tabeakina arora n taetae?

³ E anga ana reirei te tia rimwin Kristo ae Iakobo ni kangai: “Te newe, bon akea te aomata temanna ae e kona ni kamananaa.” E kauring naba ni kangai: “Ti bane n tatatata ni baika bati. Ngkana e aki bure temanna n ana taeka ao bon te aomata ae moan te raoiroi, ae kona naba te kaeta rabatana ni kabanea ni bweni wina.” (Iakobo 3:2, 8) Bon akea ae e kororaoi i buakora. E ngae ngke ti karaoa ara kabanea ni kona ni kamanenai arora n taetae n te aro ae riai, ma n taai tabetai ti kona n aki kaungaia aomata iai, ke ni karekea karaoiroan ara tia Karikiriki iai. Mangaia are, ti riai n rinorinoi raoi taeka ake ti na kabonganai. Irarikin naba anne, e taekina ae kangai Iesu: “A na karakin aron aia taeka aika akea maneia ni kabane aomata n te bongi ni kaeti. Ba ko na karaoiroaki n am taeka, ao ko na kabuakakaki n am taeka.” (Mataio 12:36, 37) Ni koauana, e na kaeti taekara te Atua man ara taetae.

⁴ Te anga teuana ae ti kona ni kararoaira iai man atongan taeka aika kammaraki, boni man karikirakean te aroaro ae katabetabeakira riki ma maroroakinan bwaai n taamnei. E na maroroakinaki n te kaongora aei arora ni karaoa aei, baikara reirei aika ti kona ni maroroakin, ao baikara kakabwaia aika ti kona ni karekei man kamanenakin maroro aika kaunganano.

Mutiakina Raoi Nanom

5. E kanga te nano, ni buoka karikirakean taiani maroro aika kaunganano?

⁵ Ngkana ti kani karikirakea te aroaro ae tataekinan taeka aika kaunganano n ara tai ni maroro, ti riai moa n ataia ae e kaotiotaki te bwai ae mena i nanora man ara taetae. E taekina ae kangai Iesu: “E taetae te wi man onraken te nano.” (Mataio 12:34) E mataata ae ti kani mamaroro i aon ae ti kan taekin. Ti riai ngkanne n titirakinira ni kangai: ‘Tera ae kaotiotaki i nanou ni kaineti ma arou n taetae? I kabotoa au maroro i aoni bwaai n taamnei ngkana I mena i buakoia au utu ke raou n onimaki, ke I kabotoa i aon te takaakaro, te kunnikai, te taamnei, te amwarake, bwaai aika I a tibwa kabooi, ke bwaai tabeua aika a aki rangi ni kakawaki?’ Tao ti aki namakina ae e a moanna ni boto maiura ao ara iango ngkai i aon bwaai aika a riai ni mwinibwaiaki. E na karaoiroaki riki arora ni maroro ao ai uana naba ma maiura, ngkana ti a manga rinanon riki bwaai aika ti riai ni moanibwai.​—I-Biribi 1:10.

6. Tera manenan kananoan te iango ni kaineti ma aroarora ni maroro?

⁶ Kananoan ara iango i aon aroarora n taetae, boni ngaia te anga teuana ae na kona ni kanakoraoa riki arora n te itera aei. Ngkana ti kakorakoraira n iaiangoi bwaai n taamnei ma nanora ni koaua, ti na kani mamaroroakini ngkanne bwaai n taamnei n ara tai ni maroro ma tabeman. E nora irekereken bwaai aika uoua aikai te Uea ae Tawita. E anene ni kangai: “A bia kakukureiko n tai nako au taeka ma au iango, ngkoe Iawe.” (Taian Areru 19:14, BK) Ao te tia areru are Ataba e kangai: “N na iangoa naba am makuri ni kabanea [te Atua], ao N na tataekin naba baike Ko karaoi.” (Taian Areru 77:12) E na onrake n taeka aika kamoamoaa te Atua, te nano ma te iango ae e kaatuua riki iaiangoan koaua man ana Taeka te Atua. E aki kona n taona nanona Ieremia man taekinan bwaai ake e a tia n reiakin Iehova nakoina. (Ieremia 20:9) Mangaia are ti boni kona ni karaoa naba anne ngkana ti botumwaaka n tabeakini bwaai n taamnei n taai nako.​—1 Timoteo 4:15.

7, 8. Baikara maroro aika raraoi ibukin karekean te ungannano?

⁷ Ti kona ni karekei maroro ni kaunganano aika mwaiti, ngkana ti karaoa te babaire ae raoiroi ibukini kaakaraoan bwaai n taamnei. (I-Biribi 3:16) Ti buokaki naba ni karekei bwaai n taamnei aika kakawaki ake ti na kona n tibwatibwai nakoia aomata, man ruunga, bwabwaro, bobotakin te ekaretia, booki aika boou, ao te boki are neneran te Baibara ni katoa bong ao ai uana naba ma rongorongo aika a a tia ni boreetiaki. (Mataio 13:52) Ao a kona n rangi ni kaungaaki nanora ni kaineti ma bwaai n taamnei man bwaai aika a riki nakoira n ara mwakuri ni minita ni Kristian!

⁸ E anaaki nanon te Uea are Toromon ibukin mwaitin kaai aika kakaokoro, maan, mannikiba, ao iika ake e nori i aon Iteraera. (1 Uea 4:33) E kakatonga nanona ni kan maroroakin ana karikibwai nako te Atua. Ti kona naba ni karaoa ae titeboo ma aei. A kukurei ana toro Iehova ni maroro i aon bwaai aika mwaiti aika kakaokoro, ma n taai nako rongorongon bwaai n taamnei bon renganan aia maroro aomata aika tangiri bwaai n taamnei.​—1 I-Korinto 2:13.

“Kam na Ururingi Baikai n Iangoi”

9. Tera ana kaungaunga Bauro are e anganiia I-Biribi?

⁹ N aki ongeia bwa tera ae ti maroroakini, ma a na unga riki nanoia aomata iai ngkana ti kamanena ana kaungaunga te abotoro Bauro nakon te ekaretia are i Biribi. E korea iai ae kangai: “Ngkana iai bwaai aika koaua, bwaai aika riai, bwaai aika eti, bwaai aika itiaki, bwaai aika tangiraki ngkai a raraoi, bwaai aika riai ni kamoamoaki, ngkana iai te raoiroi teuana, ao ngkana iai te bwai ae e kamoamoaki te aba iai, ao kam na ururingi baikai n iangoi.” (I-Biribi 4:8) A rangi ni kakawaki bwaai ake e taekin Bauro, mangaia are e taku: “Kam na ururingi baikai n iangoi.” Ti riai naba ni karin baikai i nanora ao n ara iango. Mangaia are ti na noria bwa tera buokara ni kaineti ma arora ni mamaroro, ae ti kona ni karekea man te kakauongo raoi nakon teuana imwin teuana mai buakon bwaai aika wanua mwaitiia ake e taekini Bauro.

10. E na kanga n reitaki ara maroro ma bwaai aika koaua?

¹⁰ Ngkana e na taekinaki te bwai teuana bwa e ‘koaua’ ao e bati riki ae nanonaki iai nakon tii ataakin te rongorongo bwa e eti ao e aki kairua. E nanonaki iai bwa e raoiroi te bwai anne, ao e kona n onimakinaki n aron naba te koaua man ana Taeka te Atua. Mangaia are, ngkana ti taetae nakoia aomata ibukini koaua aika n te Baibara aika a riingaki nanora iai, taiani kaongora ke kabwarabwara aika kaungaaki nanora iai, ke reirei man te Baibara aika a a tia ni buokira, ti boni maroroakin iai ngkanne bwaai aika koaua. N te itera are teuana, ti rawa nakon “te baere atongaki ni kewe bwa te ataibwai,” are e tii taraa ni koaua. (1 Timoteo 6:20) Ao ti kararoaira man uataekaan taiani bwabwarantiko ke manga taekinan karaki aika a aki ataaki bwa a koaua ke a aki ke a aki kona ni kakoauaki.

11. Baikara bwaai aika riai aika a kona ni karinaki i buakon ara maroro?

¹¹ Bwaai aika ‘riai,’ boni bwaai aika rine ao ni kakawaki, ao tiaki bwaai aika akea bongaia. Tabeua mai iai, boni bwaai aika kakawaki ibukin ara mwakuri ni minita ni Kristian, taai aika bubuaka aika ti maiu iai, ao kainnanoakira ni kateimatoai aroaro aika riai. Ngkana ti maroroakini bwaai aika riai n aron aikai, ti kona iai ni kakorakorai nanora bwa ti na teimatoa ni marurung n te itera n taamnei, ti na teimatoa ni kakaonimaki, ao ni waakina nako tataekinan te rongorongo ae raoiroi. Ni koauana bwaai aika kakannongora aika a riki nakoira n ara mwakuri ni minita ao rongorongon aonnaba ngkai ake a kauringira bwa ti a mena ngkai i nanoni bong aika kaitira, a anganira rongorongo aika ti kona ni kabonganai ibukin maroro aika kaunganano.​—Mwakuri 14:27; 2 Timoteo 3:1-5.

12. Ni kaineti ma ana reirei Bauro ibukin iaiangoan bwaai aika eti ao n itiaki, tera ae ti riai ni kararoaira mai iai?

¹² Nanon te taeka ae ‘eti,’ boni kaakaraoan ae riai i matan te Atua, n aron ae ti kaboraoa aroarora ma nanona. Te taeka ae ‘itiaki,’ e nanona itiakin te iango ao te aroaro. Akea nnen te kabuakaka, manikangare aika bubuaka, ke te kabinano n ara maroro. (I-Ebeto 5:3; I-Korote 3:8) A bwaina te wanawana Kristian n aroia ni waekoa ni kitani maroro aika a moanna n taekin bwaai aika aron aikai n taabo ni mwakuri ke n te reirei.

13. Taekin katoto ni kaineti ma maroro aika a boto i aoni bwaai aika tatangiraki ao aika riai ni kamoamoaki.

¹³ Ngke e taku Bauro bwa a riai n iangoaki bwaai aika ‘tangiraki ngkai a raraoi,’ e nanoni iai bwaai aika kakukurei ao ni kai butimwaeaki ke a karika te tangira, n onean mwin bwaai aika karika te kairiribai, te nanokawaki, ke te kaiangatoa. Bwaai aika riai ni ‘kamoamoaki,’ a nanoni rongorongo aika raraoi. Rongorongo aika raraoi aikai, a kona n nanonaki naba iai rongorongon maiuiia taari mwaane ao aine aika kakaonimaki, aika a aki toki n taekinaki ni maekatin aika Te Taua-n-Tantani ao te Awake! Bukin tera bwa ko aki karakinna nakoia aomata nako, aron rotakin nanom n rongorongo aika kakorakoraa te onimaki aikai? Ao ai kaunganano ra ongoraeakinan aroia tabeman ni kakororaoi nanoni mwiokoaia! A na boni karikirakea te tangira ao te katiteuanaki i nanon te ekaretia, aeka ni maroro aika aron aikai.

14. (a) Tera ae kainnanoaki mairoura ngkana ti na kaotiota te raoiroi? (b)Ti na kanga ni kona ni kamoamoai bwaai n arora n taetae?

¹⁴ E taekinna Bauro bwa “iai te raoiroi teuana.” E kaineti ‘te raoiroi’ aei ma te aroaro ae itiaki ke ae riai. Ti riai n taraia bwa e na kairaki arora n taetae man ana kaetieti te Baibara, ao ara taeka e aki kabwaouaki nako man te raoiroi, te itiaki, ao te aroaro ae riai. Bwaai aika e ‘kamoamoaki’ te aba iai, e nanona te bwai ae raoiroi taekana. Ngkana ko ongo te kabwarabwara ae kakannongora ke ko nora te katoto ibukin te aro ni kakaonimaki n te ekaretia, maroroakinna nakoia aomata ake a irekereke iai ke nakoia riki tabeman. E aki toki ni kamoamoaia raona n onimaki te abotoro Bauro ibukin aroaroia aika raraoi. (I-Rom 16:12; I-Biribi 2:19-​22; Biremon 4-7) Ao ni koauana, a bon riai ni kamoamoaki riki ana karikibwai te tia Karikiriki. Ao maikai, are ti a kona ni kunei iai reirei aika mwaiti ibukini maroro aika kaunganano.​—Taeka N Rabakau 6:6-8; 20:12; 26:2.

Katabetabeko ni Maroro Aika Kaunganano

15. Tera ana kaetieti te Baibara ae a kabaeaki iai kaaro bwa a na maroroakin bwaai aika manena ma natiia?

¹⁵ E taekinaki ae kangai n Te Tua-Kaua 6:6, 7: “A na mena i nanom taeka aikai, aika I tuangko n te bong aei: ao ko na reireiia raoi natim n aikai, ma n taekin ngkana ko tekateka i nanon am auti, ao n nakonakom i nanon te kawai, ao ni wenem, ao n teirakem.” E mataata man te tua aei, bwa a riai kaaro ni mamaroro ma natiia i aoni bwaai n taamnei aika uaana.

16, 17. Tera reireiaia kaaro aika Kristian ae kona n reke man ana katoto Iehova ao Aberaam?

¹⁶ Ti kona n iangoa naba abwakin ana maroro Iesu ma Tamana are i karawa, ngke a iangoi bwaai ake e na mwiokoaki iai Iesu, bwa e na karaoi i aon te aonnaba. E taku Iesu nakoia taan rimwina: “E tuangai te Tama are kanakomaiai ae N na taekinna, ao ae N na atongnga.” (Ioane 12:49; Te Tua-Kaua 18:18) E boni bae naba n tia ni kabanea te tai ae maan te baatua are Aberaam, ngke e kakarabakau ma natina ae Itaaka ibukin ana tangira Iehova nakoia ma aia bakatibu. Ni koauana, a buokaki Iesu ao Itaaka bwa a na aantaeka ma te nanorinano nakon ana babaire te Atua, man maroro aikai.​—Karikani Bwaai 22:7-9; Mataio 26:39.

¹⁷ A kainnanoi naba maroro aika kaunganano natira. A riai kaaro ni karekea aia tai ni maroro ma natiia i buakon katabeaia aika mwaiti. Ngkana ko kona, ao bukin tera ngkai ko aki karaoa am babaire bwa kam na kaai n amwarake ma ami utu tao teuana te tai n te bongina? E na bae n angaraoi te maroro ae kaunganano n tain te amwarake ke imwin amwarakemi, ao e kona ni kakoauaki iai kakawakin nakoraoin te utu ni kaineti ma bwaai n taamnei.

18. Taekina te rongorongo ae kaoti kakabwaia aika a kona n reke man te maroro ae raoiroi i marenaia kaaro ma natiia.

¹⁸ Alejandro ae te bwaiania temanna ae 20 tabun ana ririki ngkai, e uringnga bwa iai bwaai aika e nanououa iai ngke 14 ana ririki. E taku: “Ibukin aia kariri raoraou n reirei ma taan reirei, ao e a reke irou te nanououa bwa iai te Atua ke akea, ao I kakewea naba ana koaua te Baibara. A taotaona nanoia au karo ni kabanea te tai ae maan ibukini kabwarabwaran koaua aikai nakoiu. E korakora buokau ae reke man maroro aikai ao a aki tii buokai bwa N na tokanikai i aoni bwaai ake I nanououa iai i nanon taai aika bubuaka aikai, ma a buokai naba bwa N na kona ni karaoi motinnano aika raraoi i aoni maiu.” Ao tera arou n taai aikai? E reitia man taku Alejandro: “I boni mena irouia au karo ni karokoa ngkai, ma e kangaanga n reke ana tai tamau ni kakaraki ma ngai, ibukin katabeara aika bati. Mangaia are ti kaai n amwamwarake teuana te tai n te wiki n ana tabo ni mwakuri tamau. I namakinna bwa a rangi ni kakawaki maroro aikai irou.”

19. Bukin tera ngkai ti bane ni kainnanoa maroroakinan bwaai n taamnei?

¹⁹ Tiaki te koaua bwa a kakawaki iroura taai aika ti na kona iai ni karekei kakabwaiakira, ngkana ti mamaroro i aoni bwaai n taamnei ma raora n onimaki? E bon reke ara tai ibukin aeka ni maroro aikai n tain bobotaki nako, n ara mwakuri ni minita, ao ngkana ti botaki ma raoraora nako, ao n ara tai ni mwamwananga. E korakora ingaingan nanon Bauro ni kani kakarabakau ma Kristian ake i Rom, ai ngaia are e korea ae kangai nakoia: “I bati ni kan noringkami . . . ba ti na kaungai nanora, ngai ma ngkami n ara onimaki ae ti i buobuoki iai.” (I-Rom 1:11, 12) E taku temanna unimwaanen te ekaretia ae arana Johannes: “A kanakoraoi bwaai aika a rangi ni kainnanoaki, maroro i aoni bwaai n taamnei ma raao ni Kristian. A kamaraua te nano ao a kabebetei rawawatara n te bong ae koraki. I aki toki n titirakinia aomata aika ikawai riki nakoiu bwa a na karakin aroni maiuia nakoiu, ao tera te bwai ae e a tia ni buokiia n teimatoa ni kakaonimaki. N ririki aika nako, I a tia n tataetae ma aomata aika mwaiti, ao ngaiia n tatabemania nako, a a tia n anganai te rabakau teutana, ke taeka ni kabebetenano ake I a kakabwaiaki iai i aoni maiu.”

20. Tera ae ti kona ni karaoia ngkana ti kaitiboo ma te aomata ae mamaamaa?

²⁰ Tera ae ko na karaoia, ngkana iai temanna ae e rawa ni kan ongora ngkana ko bita te maroro nakoni bwaai n taamnei? Tai kabwaraa nanom iai. Tao ane e na bon reke am tai rimwi riki. E taku Toromon: “Te taeka ae e roko raoi, ai aron te aaboro ae te koora i aoni nnena ae te tirewa.” (Taeka N Rabakau 25:11, BK) Kaotiko bwa ko ataibwai nakoia akana a mamaamaa. “Ana iango te aomata ai aron te maniba ae e nano, e kona ni itia kanoana te aomata ae e wanawana.”a (Taeka N Rabakau 20:5, BK) Ma ae kakawaki riki, tai kariaia aroaroia aomata bwa a na tukiko man taekinan bwaai aika a a tia n riinga nanom.

A Kakabwaiaa te Aba Maroro Aika Boto i Aoni Bwaai n Taamnei

21, 22. Baikara kakabwaia aika ti kona ni karekei man maroroakinan bwaai n taamnei?

²¹ E anga ana taeka n reirei Bauro ae kangai: “E na tai oti nako te taetae teuana ae kamwara mai wimi, ma e na oti nako te taeka ae riai nakon te kateimatoa ngkana e riai taina, ba a aonga n akoaki iai akana ongo.” (I-Ebeto 4:29; I-Rom 10:10) Tao e kainnanoaki te kakorakora ibukin kairiran te maroro nakoni bwaai aika a na kaunganano, ao a rangi ni mwaiti naba kakabwaia mai iai. Maroroakinan bwaai n taamnei, a karekei angara n tibwatibwaa ara onimaki ma aomata tabeman ao ni kaungaia naba kaain ara botaki n itaritari.

²² Mangaia are ti bia kamanenaa te bwai-n-tituaraoi ae te konabwai n taetae ni kaungaia iai aomata nako ao ni kamoamoaa naba te Atua iai. A na riki maroro aikai bwa nibwan te raunnano nakoira, ao bwaai ni kaungaunga naba nakoia aomata nako. Ma ae kakawaki riki, e na boni kakukureia nanon Iehova ibukina bwa e mutiakin ara maroro nako ao e kimwareirei ngkana ti kamanenai newera n te aro ae riai. (Taian Areru 139:4; Taeka N Rabakau 27:11) Ti kakoauaa raoi bwa e bon aki kona ni mwanuokin taekara Iehova, ngkana ti mamaroroakin rongorongon bwaai n taamnei. E taekinaki ae kangai n te Baibara, ni kaineti ma aomata ake a beku iroun Iehova n ara bong aikai: “Ao n te tai arei ao akana maka Iehova a i taetae, temanna ma raona, ao temanna ma raona: ao E ongora Iehova, ao E kan ongo, ao e koreaki te boki ni kauring i matana, i bukiia akana maka Iehova, ma akana iangoa arana.” (Maraki 3:16; 4:5) Ai kakawaki ra bwa e na riki ara maroro ma aomata bwa kaungan nanoia n te aro n taamnei!

[Kabwarabwara ae nano]

Ko na Kanga ni Kaeka?

• Tera aroarora ae kaotiotaki man arora n taetae?

• Baikara bwaai ni kaunganano, aika ti kona n taekin?

• Tera te bwai ae kakawaki ae kona n reke man te mamaroro i nanon te utu ao n ekaretia ni Kristian?

• Baikara kakabwaia aika reke man maroro ni kaunganano?

[Taamnei n iteraniba 10]

A boto maroro ni kaungaunga i aon  . . .

“bwaai aika koaua”

“bwaai aika riai”

“te bwai ae e kamoamoaki te aba iai”

“bwaai aika riai ni kamoamoaki”

[Te Kabwarabwaraan te Taamnei]

Video cover, Stalin: U.S. Army photo; Creator book cover, Eagle Nebula: J. Hester and P. Scowen (AZ State Univ.), NASA

[Taamnei n iteraniba 11]

E rangi n angaraoi te mamaroro i aoni bwaai n taamnei n taai n amwarake