Kaaro Kamanoia Natimi Aika Bwaai N Tituaraoi

“Te bwai ni kamaiu te rabakau . . . e kamaiua te aomata ae ana bwai te rabakau te rabakau.”​—TE MINITA 7:12.

1. E aera ngkai a riai kaaro n iangoia natiia bwa bwaai n tangira?

BON rikiaia kaaro bwa a na bungia natiia nakon te aonnaba aei, ae ai aron taraaia ao aroaroia. A atongaki naati n te Baibara bwa “bwaai n akoi mairoun Iehova.” (Taian Areru 127:3) Kioina ngkai boni ngaia te tia Anga te Maiu, nanona ngkanne bwa Iehova, e mwiokoia kaaro bwa a na tararuaa te bwai ae bon oin ana bwai. (Taian Areru 36:9) Kaaro, tera ami iango ngkai kam anganaki te bwai-n-tangira ae moan te kakawaki mairoun te Atua?

2. Tera ae e karaoia Manoa ngke e a ataia bwa e nang riki natina?

² Ni koauana, e bon riai ni butimwaeaki te bwai-n-tangira aei ma te nanorinano ao te kakaitau. E karaoa aei tibun Iteraera temanna ae Manoa 3,000 tabun te ririki n nako, ngke e tuangaki neiere buuna iroun te anera bwa e nang kariki. E tataro ni kangai Manoa ngke e ongo te rongorongo ae raoiroi aei: “Te Uea, I butiko ba e na manga roko i roura ana aomata te Atua are Ko kanakomaia ngkoa, ao e na reireinira ae ti na karaoia nakon te tei ae na bungiaki.” (Taani Motiki-Taeka 13:8) Kaaro, tera reireiami ae reke man ana katoto Manoa?

Bukin Kainnanoan Ana Ibuobuoki te Atua Ngkai

3. Bukin tera bwa e a rangi ni korakora riki ni boong aikai, kainnanoan ana ibuobuoki te Atua ibukin kaikawaaia ataei?

³ E a rangi ni korakora riki ni boong aikai kainnanoan ana ibuobuoki Iehova irouia kaaro, ibukin kaikawaia natiia. Bwa tera bukina? E a bon tia ni karenakoaki Tatan te Riaboro ma ana anera mai karawa nako aon te aba. E kauring te Baibara ni kangai: “E na reke kain te aba . . .  ba e ruo te riaboro nako imi, ao e bati n unun, ngkae e ataia ba a kani bane ana bong.” (Te Kaotioti 12:7-9, 12) E taku te Baibara: ‘E ukoukora ae e na oonga,’ Tatan “n ai aron te raian ae bekorara.” (1 Betero 5:8) A aki toki raian n ukoukori kanaia maan aika a aki-konabwai, are n angiin te tai boni maan aika a ataei riki. Mangaia are kaaro aika Kristian aika wanawana, a butiia Iehova ana kairiri ibukin kamanoaia natiia. Mwaiti raa am kekeiaki ibukin karaoan aei?

4. (a) Ngkana a ataia kaaro bwa e rerebaua te raian n te kaembwa, tera ngkanne are a kaumakaki bwa a na karaoia? (b) Tera ae a kainnanoia ataei ibukin kamanoaia?

⁴ Ngkana kam ataia bwa iai te raian ae rerebaua n ami kaembwa, ni koauana, kam na boni moanibwaia riki kawakinaia natimi. Bon te tia kamwane Tatan. E ukoukora ae a na kabuakakaki iai Ana aomata te Atua bwa a aonga n aki-kakukureia te Atua. (Iobi 2:1-7; 1 Ioane 5:19) A kakai mwane riki ataei. Mangaia are, a riai n ataa Iehova ao n ongeaba irouna bwa a aonga n tokanikai i aon ana bwai ni kamwane te Riaboro. E rangi ni kakawaki te atatai man te Baibara. E taku Iesu: “Aio te maiu are aki toki, te ataiko ae te Atua ae ti temanna ae koaua, ao Iesu Kristo, ae Ko kanakomaia.” (Ioane 17:3) Irarikin anne, a kainnanoa te wanawana ataei aika uarereke, ae te konabwai n ota raoi n are a reiakinna, ao ni maiuakinna naba. Kioina ngkai e “kamaiua te aomata ae ana bwai te rabakau te rabakau,” kam riai ngkanne ngkami kaaro ni karina te koaua i nanoia natimi. (Te Minita 7:12) Kam na kanga ni karaoa aei?

5. (a) E na kanga ni karinaki te rabakau iroun temanna? (b) E kanga te boki ae Taeka N Rabakau ni kabwarabwaraa kakawakin te rabakau?

⁵ Kam kona ao kam riai ni wawareka Ana taeka te Atua nakoia natimi. Ma e bati riki ae riai ni karaoaki irarikin aei, ibukin buokaia bwa a na tangira Iehova ao n ongeaba irouna. A riai n ataia bwa tera ae a riai ni karaoia ni kaineti ma reireiakiia. Ibukin kabwarabwarana: Tao e tuangaki te ataei bwa e na aki biri nakon iteran te kawai are teuana ni karokoa ae e a tia n tarai moa itera ake n ataina ao maingina. Ma, bon iai naba tabeman ataei aika a aki ongeaba iai. Bukin tera? Tao e a tia n aki kabwarabwaraki raoi te kangaanga are e na riki ngkana e okaki nako te ataei anne n te kaa, n te aro are e na ota raoi n te kangaanga ae na riki, ao e na kona n tokanikai iai i aon te “iowawa” are e na karika te kabuanibwai. E kainnanoa te tai ae maan karinan te rabakau iroun temanna, ao n irianaki naba ma te taotaonakinnano ae korakora. Ma e rangi ni kakawaki te rabakau! E taku te Baibara: “Aaro ni kukurei arona, ao kawai nako n rau kawaina ni kabane. Bon te kai ni kamaiu ngaia nakoia akana anaia: Ao e a kabaia ane taua.”​—Taeka N Rabakau 3:13-​18; 22:15.

Te Aeka n Reirei ae Karina te Rabakau

6. (a) E aera ngkai a aki toki ni karaoi mwakuri aika aki-riai ataei? (b) Tera te boo ni buaka ae tabe ni waakinaki?

⁶ A aki toki ni karaoi mwakuri aika aki-riai ataei, tiaki ibukina bwa a tuai n reireiaki te aroaro ae eti, ma ibukina bwa e tuai n riingaki nanoia n te reirei anne. E tabe ni kakorakoraa te Riaboro bwa e na tokanikai i aon nanoia ataei. Ana anga ni karaoa aei, e kairiia ataei bwa a na aki kamanoaki man karirin te aonnaba aika a aki kakukureia te Atua. E kataia naba n aonikaia ataei, ike e a kamanena iai tangiran te bure are e nimta nanoia ibukin aki-kororaoia, bwa a na karaoi mwakuri aika bubuaka. (Karikani Bwaai 8:21; Taian Areru 51:5) A riai kaaro n ataia ae iai ae e tabe ni buakania natiia ngkai i aan te kaantaninga ae e na tautaekani nanoia.

7. E aera ngkai e aki tau tii tuangan te ataei te bwai ae eti ke ae bure?

⁷ N angiin te tai, a tuanga natiia kaaro te bwai ae eti ao ae bure, ao ni karaoan aei a kakoauaa iai bwa a a tia n reireinna te aroaro ni maiu ae riai. Tao a kona n tuanga natia bwa e bure te kewe, te kimoa, ke te wene ni bure ma temanna ae a tuai ni mare ma ngaia. Ma e ngae n anne, e kainnanoa te kaunganano ae korakora riki te ataei bwa e aonga n ringaki nanona, nakon ae tii tuangakina irouia ana karo. Bon ana tua Iehova tuua aikai. E riai n ataia te tei bwa e rabakau te aomata ae ongeaba n ana tua te Atua.​—Taeka N Rabakau 6:16-19; Ebera 13:4.

8. Te aeka n reirei raa, ae kona ni buokia ataei bwa a na bwaina te rabakau i nanoni maiuiia?

⁸ E kona ni buokaki te ataei bwa e na ota raoi irouna bwa bon iai te tia Karikiriki ae te kabanea ni wanawana, ngkana e reiakinaki bwaai aikai: kamimin te iuniweeti ae karikaki, mwaitin bwaai aika kakaokoro nako aika maiu, bibitakin kanoan te bong. (I-Rom 1:20; Ebera 3:4) Irarikin anne, e riai n reireiaki te ataei bwa e tangiraki iroun te Atua, ao e a tia naba te Atua ni bairea te aro teuana are e na kona n reke iai irouna te maiu ae akea tokina, rinanon ana karea Natina. Ao n te aro anne, e a kona ni kakukureia te Atua te ataei anne man ongeabana ni baike e reiakini. Imwin anne, e a kona n rikirake i nanon te ataei te kani beku ibukin Iehova, e ngae ngke e kakorakoraa Tatan ni katokia.​—Taeka N Rabakau 22:6; 27:11; Ioane 3:16.

9. (a) Tera ae kainnanoaki ibukin te angareirei ae kaineti ma kamaiuan te aomata? (b) Tera te kaetieti nakoia kaaro, ao tera ae irekereke ma karaoan aei?

⁹ Te aeka n reirei are e kamanoaki iai te ataei ao ni kaungaki bwa e na karaoi mwakuri aika eti, e kainnanoaki iai te tai ae maan, tabeakinan raoi te ataei, ao karaoan te babaire ae riai. E kainnanoaki naba iai butimwaean te kairiri mairoun te Atua irouia kaaro. E taku te Baibara: “Ngkami karo, . . . kaikawaia [natimi] i nanon te kaetaki ma te reireiaki ae mairoun te Uea [“Iehova,” NW].” (I-Ebeto 6:4, BK) Tera nanon anne? N te taetae n Erene ni kawai, “te kaetaki ma te reireiaki,” e nanonaki iai, “karina te iango.” Mangaia are, a kaungaki kaaro bwa a na karina ana iango Iehova i nanoia natiia. Bon aei te aro ni kamanomano ibukia ataei ae moan te kakawaki! Ngkana e a tia n rin i nanoia ataei ana iango te Atua ma arona n iaiango, a kamanoaki iai ngkanne man karaoan aaro aika bure.

Kairaki n te Tangira

10. Tera ae kakawaki ae ko riai n ataia ngkana ko na reireina natim n te aro ae e na uaana?

¹⁰ Ibukin kakororaoan nanom ni kani kaikawaa natim n te aroaro ae riai, e riai ni kaungaki am kekeiaki anne man am tangira. Te bwai ae kakawaki iai, bon te uaia ni kaotiotii ami namakin ao ami iango i marenami. Kakaaea bwa tera ae riki nakoni maiun natim, ao tera ana iango iai. Matana te tai ae e kukurei raoi iai te ataei, ao taetae ma te bwanaa n akoi ni kaungaa nanona bwa e na taekin ana iango. Iai taai tabetai aika ko na kubanako iai ni bwaai aika e taekin. Kawakiniko bwa ko na aki kaotia ae ko rangi ni kubanako. Ma, kakauongo raoi ao kaota te mata n nanoanga.

11. E na kanga te karo ni kona ni karina ana iango te Atua i nanon natina?

¹¹ Te koaua bwa tao ko a tia n okioki ni wareka ana tua te Atua man te Baibara ae katabua te wene ni bure. (1 I-Korinto 6:18; I-Ebeto 5:5) Ni karaoan aei, tao a a tia n anaaki iai nanoia natim aika uarereke nakoni bwaai aika a kakukureia Iehova ao aika a aki. Ma, karinan ana iango te Atua i nanon te ataei, e kainnanoa te mwakuri ae bati riki. A kainnanoa buokaia ataei, n te aro are a na kona n iango ma n ataa kakawakin ana tua Iehova. A riai naba ni kakoauaa raoi ae a eti ana tua ao a kakabwaiaa te aba, ao te ongeaba iai boni kaotiotan te tangira ao karaoan ae riai. E kona n taekinaki bwa ko ‘karina ana iango Iehova’ i nanoia natim, tii ngkana ko karaua ni maroroakina ae taekinaki n te Baibara ma ngaiia, n te aro are a a boni butimwaea ana iango te Atua.

12. E na kanga te karo ni buoka natina bwa e na iangoa ae riai ibukin te wene n taanga?

¹² Ngkana ko maroroakina te wene n taanga nakoina, ko kona n titirakinna ni kangai, “Ko kakoauaa bwa te ongeaba nakon ana tua Iehova ibukin te aki-wene ni bure imwain te mare, e kona n iraea kukurein te aomata?” Kaungaa natim bwa e na kabwarabwaraa ana kaeka. Imwin rinanoan ana bwai n tituaraoi te Atua ni karikan te nati, tao ko kona n titirakinna ni kangai: “Tera am iango, te koaua bwa e karaoi ana tua Tamara ae tatangira bwa e na iraea iai kukureira i aoni maiura? Ke n am iango e karaoi ana tua ibukin kamanoara ao kakukureiara?” (Taian Areru 119:1, 2; Itaia 48:17) Kakaaea bwa tera ana iango natim i aon aei. Imwina, tao ko a kona n taekin katoto tabeua n aron rikin te rawawatannano ao te kangaanga imwin te wene ni bure. (2 Tamuera 13:1-33) Man kamatataan raoi natim n te aro are e ota raoi iai, ao e a butimwaea ana iango te Atua, ko a tia ngkanne ni karaoa ae mwaiti ni kaineti ma karinan ana iango te Atua i nanona. Ma e ngae n anne, iai riki te bwai ae ko kona ni karaoia.

13. E na buokaki te tei bwa e na ongeaba iroun Iehova ngkana e ota raoi n te koaua raa?

¹³ N etina, ko na aki tii reireina natim bwaai aika kona n riki imwin te aki-ongeaba nakon Iehova, ma ko riai naba ni kabwarabwaraa aron rotakin Iehova n arora ni kabonganai maiura. Kaotia nakon natim bwa e kona n un Iehova, ngkana ti kabwaka ni kaakaraoa nanona. (Taian Areru 78:41, BK) Tao ko kona naba n titiraki ni kangai, “Bukin tera bwa ko aki tangiria bwa e na maraki Iehova?” ao kabwarabwaraa ni kangai: “E taku ana kairiribai te Atua are Tatan bwa ti beku iroun Iehova ibukina bwa e anganganira ara bwai aika bati, ao tiaki ibukin tangirana.” Imwina, kabwarabwaraa aron Iobi n teimatoa ni kakaonimaki, bwa e kakukureia iai nanon te Atua, ao n te aro anne are e a kona iai Iehova ni kaekaa ana bukibuki ni kewe Tatan. (Iobi 1:9-11; 27:5) E riai n ota raoi natim bwa man aroarona aika e kaakaraoi, e kona iai ni kananokawaka ke ni kakukureia Iehova. (Taeka N Rabakau 27:11) A kona n reireiaki ataei n te reirei aei, ke n reirei riki aika kakawaki aika mwaiti man kabonganan te boki ae Learn From the Great Teacher.a

Uaa Aika Raraoi

14, 15. (a) Reirei raa man te boki ae Teacher aika a a tia ni kaungai nanoia ataei? (b) Baikara bwaai aika raraoi aika reke nakoim imwin kamanenan te boki aei?

¹⁴ Temanna te unimwaane i Croatia are e wareka te boki ae Teacher ma tibuna ae te teinimwaane ae itiua ana ririki, e korei ana taeka tibuna ake e tuangnga: “E tuangai tinau bwa N na karaoa te bwai teuana, ma I aki kani karaoia. Imwina, I a uringa te mwakoro are ‘E Kamanoko te Ongeaba,’ mangaia are I a nakoina ao I tuangnga bwa N na ongeaba irouna.” Ni kaineti ma te mwakoro ae “Bukin Tera Bwa Ti Aki Riai ni Kewe,” a taekina ae kangai te taangana mai Florida, i U.S.A.: “E tabeki titiraki ake e kairiia ataei bwa a na kaoti raoi nanoia ao ni kariaia naba bureia ni bwaai ake a rawa ngkoa ni kariaia.”

¹⁵ E raka i aon 230 mwaitin taamnei aika i nanon te boki ae Teacher, ao a toa taamnei aikai ma kabwarabwaraia. E taku temanna te tina ae kaota nanona ni kakaitau: “N angiin te tai, ao e karekea taraan te taamnei natiu ae te mwaane ao e aki tangiria bwa e na rairaki te iteraniba anne. A aki tii kakamataku taamnei aikai, ma e kona n reke te reirei mai iai, ke e kona naba ni kairiia ataei bwa a na titiraki i aoia. Ni kaineti ma te taamnei are kaoti iai te ataei ae mataku n te terewitin n te ruu ae roo, e titiraki iai natiu te mwaane ni kangai, ‘Mwamwaa, tera ae karaoia te teinimwaane aei?’ ma bwanana ae e oti iai bwa e ataia bwa e aki riai te aro aei.” E kangai kabwarabwaran te taamnei: “Antai ae kona n nori bwaai ni kabane aika ti karaoi?”

Te Reirei ae Kakawaki ni Boong Aikai

16. Tera te reirei ae a riai n reiakinaki iai ataei ni boong aikai, ao bukin tera?

¹⁶ A riai n ataa kabonganan bwain rabwataia aika raba ataei n te aro ae riai ao ae e aki riai naba. Ma e ngae n anne, ao e aki bebete maroroakinan aei n taai nako. E taekinna te tia koro-rongorongo temanna n te nuutibeeba ae te aine, bwa e ikawairake n taai ake e tabuaki iai taekinan bwaai ni kakariki n te rabwata, bwa a kamatauninga atongaia. E korea ae kangai neiei ni kaineti ma reireiaia natina: “I riai n tokanikai i aon te mwerengau.” Ni koauana, ngkana a mwerengau kaaro ao a rawa ni mamaroroakina te wene n taanga, e na aki kona ni kamanoaki te ataei iai. E reke angaia aomata tabeman ni karaoa te bwaitingako nakoia ataei, ibukina bwa a aki ataa aron kamanoaia mai iai ataei. E kabwarabwaraki taekan te reirei aei n te boki ae Learn From the Great Teacher, n te aro n ibuobuoki ae riai. Reireiaia ataei taekan te wene n taanga e aki urua aroia bwa a kaongoaki iai taekan te kangaanga ae kona n riki nakoia. Ma ngkana ti kabwaka ni karaoa anne, ao a kona ni kamwaraeaki n te bwaitingako ae karaoaki nakoia.

17. Tera aron buokaia kaaro n reireinia natiia taekan te wene n taanga n te boki ae Teacher?

¹⁷ N te mwakoro 10, e titirakinaki te ataei ae kangai ngkana e maroroakinaki taekaia anera ake a roko i aon te aba ao a karikiia natiia: “Tera am atatai ibukin te wene n taanga?” Iai i nanon te boki aei kaekana n te aro ae riai ao ae bebete. Imwina riki, e kabwarabwaraki ni mwakorona 32, aron kamanoaia ataei mairouia aomata aika kani karaoi aaro ni bwaitingako nakoia. A mwaiti aomata aika koro-reta ni kaotia bwa moan te kainnanoaki te aeka n reirei aei. E koroboki temanna te tina ni kangai: “N te wiki ae nako, ao I nako ma natiu te mwaane ae Javan ni kawara ana taokita, ao e titiraki te taokita bwa ti a tia ni maroro ma natira aei n aron kabonganan ana bwai ni kariki n te aro ae riai, ke ti tuai. E rangi ni kukurei neiei ngkai ti a tia ni karaoa aei rinanon kabonganan ara boki ae boou aei.”

18. E kanga ni maroroakinaki n te boki ae Teacher, onimakinan bannan aia tautaeka aomata?

¹⁸ N te mwakoro are teuana riki, e taekinaki iai rongorongon te Baibara are karakinaia ataeinimwaane aika I-Ebera aika teniman ake Tiateraka, Metiaka, ao Abeteneko, ake a rawa ni bobaraki i matan te boua are e tei ibukin te Tautaeka ni Baburon. (Taniera 3:1-30) Tao tabeman a rawa n kairekerekea karinean te bouannanti ma karinean te buraeki, n aron are e karaoaki n te boki ae Teacher. Ma, nora ae taekinna te tia koro-rongorongo ae Edward Gaffney ngke e kataetaeaki irouia taani koro-rongorongo ibukin te maekatin ae te U.S. Catholic. E taekinna bwa ngke e oki natina te aine man ana moani bong n ana kuura n reirei, e tuangaki iroun natina bwa e reireinaki te tataro ae boou iai. E tuanga natina teuaei bwa e na taekina te tataro anne nakoina. E taku Gaffney: “E katokaa baina i aon buroona, ao e mata ni kamoa ao e taku, ‘I berita bwa N na onimakina te buraeki . . . ’” E tomaa nako ana karaki teuaei ao e taku: “N te tai ae waekoa, ao e a reke otau iai. A bon eti Ana tia Kakoaua Iehova. Bon iai te reirei i aon te Taekan-te-Aro ae irekereke ma te aba ae a reiakinaki iai ataei n ara kuura, ma ngke a rangi n uarereke. Bon taekan te aro ni kakaonimaki ae riaon bwaai ni kabane.”

Materaoin te Kekeiaki

19. Baikara kakabwaia aika kona n reke man reiakinaia ataei?

¹⁹ Ni koauana, e materaoi am kekeiaki ni kabane ibukin reiakinaia natim. E roko nanon temanna te tina ae mena i Kansas, U.S.A., ngke e roko te reta mairoun natina te mwaane, n te aro are a tao nako rannimatana. E kangai kanoan ana reta: “I taku bwa I rangi ni kakabwaiaki i nanon au tai n ikawairake, bwa ngkai I a ikawai, I a aki rangi n rotaki n te rawawatannano ao n iango aika aki riai. N na bon riai ni kamoamoako ao tamau naba.” (Taeka N Rabakau 31:28) A kona ni buokaki kaaro aika mwaiti riki n te boki ae Learn From the Great Teacher, n reireiia natiia n te aro are a a kamanoia iai bwaai n tituaraoi ake a anganaki aikai.

20. Tera ae a riai n ururingnga kaaro n taai nako, ao tera uaan anne nakoia?

²⁰ Ti bon riai n anga ara tai, ara tangira, ao korakorara nakoia natira. A kimototo aia tai n ataei. Kamanenai raoi ami tai ni kabane, ni memena irarikia ao ni buokia. Kam na bon aki nanokawaki ngkana kam karaoa aei. E na rikirake tangirami irouia. Uringnga n taai nako are natimi boni bwaai n tituaraoi nakoim mairoun te Atua. Boni bwaai n tituaraoi aika kakawaki! (Taian Areru 127:3-5) Mangaia are kawakinia raoi bwa ko aonga ni kona n noraki iroun te Atua bwa ko boni karaoa raoi tibwangam ngkai te karo ngkoe.

[Kabwarabwara ae nano]

Tera Am Kaeka?

• Bukin tera bwa e a korakora riki ngkai kainnanoan kamanoaia ataei irouia kaaro?

• Te aeka n reirei raa ae reke mai iai te wanawana?

• Baikara reirei aika kakawaki aika a riai ni maroroakinaki ma ataei ni boong aikai?

• E kanga te boki ae Teacher ni buokia kaaro ibukin reiakinaia natiia?

[Taamnei n iteraniba 9]

Kaaro, tera reireiami man ana katoto Manoa?

[Taamnei n iteraniba 10]

Ataei, tera reireiami man aia katoto I-Ebera ake teniman?

[Taamnei n iteraniba 10]

Boni bwaai n reirei aika anainano taamnei ma kabwarabwaraia aika i nanon te boki ae “Teacher”

Tera te kewe are e taekinna Anania nakoni Betero?

Antai ae kona n nori bwaai ni kabane aika ti karaoi?