E Maiu Ana Taeka Iehova
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae te Kauoua n Uea
TE BOKI ae te Kauoua n Uea, bon toman rongorongoia I-Iteraera ao I-Iutaia, ake a koreaki n te Moan Uea. Bon rongorongoia uea aika 29 mwaitiia, 12 man te tautaeka n Iteraera are mai meang, ao 17 man tautaekan Iuta mai maiaki. E taekinaki naba aia mwakuri burabeti ake Eria, Eritai, ao Itaia n te boki aei. E ngae ngke a aki karauaki ni karinanaki rongorongo aikai n aron te tai are a riki iai, ma a karakinaki iai rongorongon bwaai ake a riki ni karokoa te tai are e a uruakaki iai Tamaria ao Ierutarem. Baika a koreaki i nanon te Kauoua n Uea a riki i nanon te tai ae 340 te ririki maanna, bwa man 920 B.C.E. nakon 580 B.C.E., ike e a bobonga raoi iai korean te boki aei iroun te burabeti are Ieremia.
Tera manenan te Kauoua n Uea i bukira? Tera ae ti reireiaki iai ibukin Iehova ao ana mwakuri nakoia aomata? Tera reireiara ae kona n reke man aia mwakuri uea, burabeti, ao tabeman riki ake a taekinaki n te boki aei? Ti na noria bwa tera reireiara ae kona n reke man te Kauoua n Uea.
E RUAMWIAKI ERIA IROUN ERITAI
E bwaka te Uea ae Aatia i nanon ana auti ao e a aoraki imwina. E kaongoaki iroun Eria bwa e na mate iai. E mate Aatia, ao e ruamwina tarina are Ieoram. N te tai naba anne ao e uea Ieotiabata i Iuta. E uotaki rake Eria n te ukeukenanti, ao e a ruamwiaki iroun ana tia ibuobuoki are Eritai are e a manga riki ni burabeti. E karaoi kakai aika mwaiti Eritai i nanon ana tai ni mwakuri, ae maanna 60 tabun te ririki.—Nora te bwaoki ae “Ana Kakai Eritai.”
Ngke e karitei uean Moaba temanna nakon Iteraera, ao a a nako ni buakanna Ieoram, Ieotiabata, ao uean Etom. A anganaki te tokanikai ibukin ana kakaonimaki Ieotiabata. Rimwi riki, e a iangoia uean Turia bwa e na buakana Iteraera n te aro ae karina. Ma e tokobitoa te iango aei Eritai. E rangi n un uean Turia ngaia are e a kanakoia “aoti nako iai, ma kaa-ni-buaka, ma te taanga ae ababaki” bwa a na taua Eritai. (2 Uea 6:14) E karaoi uoua kakai Eritai ao e kaokiia I-Turia ma te raoi. Tabeua te tai imwina, e a otabwaniniaki Tamaria irouia ana koraki uean Turia ae Ben-atata. Mwin aei, e a roko te rongo ae rangi ni korakora, ma e taetae ni burabeti Eritai bwa e na toki.
Tabeua te tai imwina, e a nako Tamateko Eritai. E a aoraki n te tai aei te uea are Ben-atata, ngaia are e a kanakoa Ataera bwa e na titirakina Eritai bwa e na marurung man aorakina ke e na aki. E taetae ni burabeti Eritai bwa e na mate te uea ao e na onea mwina Ataera n tautaeka. N te bong are imwina e a bonota iken te uea, Ataera n te “rabuna” ae mwaimwai, ao e a ruamwina n uea. (2 Uea 8:15) E riki bwa te uea i Iuta natin Ieotiabata are Ieoram, ao e ruamwiaki iroun natina ae Aatia.—Nora te bwaoki ae “Uean Iuta ao Iteraera.”
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i aon te Baibara:
2:9, (BK)—Bukin tera ngke e bubutii Eritai ‘uoua tibwangana man nanon [“aroaron,” NW] Eria’? Kioina ngke e na karaoa te mwakuri ni burabeti Eritai i aon Iteraera, e kainnanoa ngkanne te nano ae titeboo ma are e a tia ni kaotiotia Eria, ae te ninikoria ao te aki-mamaaku. Ibukin ataakin aei iroun Eritai, e a bubutii ngkanne uoua tibwangana man aroaron Eria. E rineaki Eritai iroun Eria bwa te tia ruamwina, ao e a tia Eritai ni buoka Eria i nanon onoua te ririki. Mangaia are e a iangoia bwa kaanga tamana n taamnei. Titeboo ngkanne Eritai ma ana moan nati Eria n te aro n taamnei. (1 Uea 19:19-21; 2 Uea 2:12) Mangaia are n aron ae e karekei tibwangana aika uoua te moan nati man ana bwai tamana, ao ai aron naba Eritai ngke e bubutii ao e karekei tibwangana aika uoua man aroaron Eria n onimaki.
2:11—“Karawa” raa are e “aerake Eria n te ukeukenanti” nako iai? Bon tiaki karawa are e raroakinokino man te aonnaba, ao tiaki naba karawa are e memena iai te Atua ma ana anera. (Te Tua-Kaua 4:19; Taian Areru 11:4; Mataio 6:9; 18:10) “Karawa” are e nako iai Eria, e nanonaki iai aan-nang. (Taian Areru 78:26; Mataio 6:26) E bane butin te ka-ni-buaka aei rieta, ao e taraa n ae e uota Eria nakon te tabo teuana ike e a tiku ni maeka iai. Ni koauana, e a manga kororeta Eria imwin tabeua te ririki, nakon uean Iuta ae Ieoram.—2 Rongorongo 21:1, 12-15.
5:15, 16—Bukin tera ngke e aki butimwaeaki ana bwaintangira Naaman iroun Eritai? E aki butimwaia Eritai ibukina bwa e ataia bwa e toki aorakin Naaman man te kakai ae reke man mwaakan Iehova, ao tiaki oini mwaakana. Bon akea te tai are e a tia ni kataua iai teuaei, bwa e na karekea ana mwane man te beku are e a tia ni mwiokoaki iai iroun te Atua. A aki ukoukora reken kaubwaia man aia beku iroun Iehova, taan taromauria ni koaua ni boong aikai. A mutiakina ana kauring Iesu ma nanoia ni koaua ae kangai: “Kam aki kaboa are kam anganaki, anga naba n aki kaboaki.”—Mataio 10:8, BK.
5:18, 19—Te koaua bwa e bubutii kabwaraan ana bure Naaman kioina ngke e ira buakon te taromauri? E teretere bwa e a boni kara ao ni mamaara uean Turia mangaia are e a riki Naaman bwa kautokoana ngkana e raraia. Ngkana e bobaraki te uea n taromauria Rimmon, ao e iria naba Naaman. Ma e ngae n anne, e bobaraki Naaman tii ibukin kautokoan te uea ma tiaki ibukin te taromauri. E bubutii Naaman nakon Iehova bwa e na kabwaraa ana bure ibukin karaoan te mwakuri are e mwiokoaki iai iroun te Uea. E kakoauaki Naaman iroun Eritai, ngaia are e a tuangnga ni kangai: “Naako ma te raoi.”
Reireiara:
1:13, 14. Ti kona ni kamaiuiia aomata man ataakin te bwai ae ti riai ni karaoia, imwin matakuakinan te aroaro teuana, ao karaoana ma te nanorinano.
2:2, 4, 6. E ngae ngke e a tia n toro Eritai iroun Eria i nanon tao onoua te ririki, ma e matoatoa nanona n aki kitanna. Ai raoiroi ra te katoto aei ibukin te aro ni kakaonimaki ao n iraorao!—Taeka N Rabakau 18:24.
2:23, 24. Bukin raoi kaenaenan Eritai, bwa e taraa n ae e a oneaki mwin Eria ni burabeti, iroun te mwaane ae mara atuna. A ataia ataei bwa Eritai bon ana aomata Iehova, ngaia are a a aki tangiria bwa e na mena i rarikia. A tuangnga bwa e na “aerake,” n aron are e na nako Beta-era ke n uotaki rake n aron naba are e riki nakon Eria. E mataata bwa a kaotiota anuaia aia karo ataei aikai, ae te riribai. Ai kakawaki ra ae a riai kaaro n reireinia natiia bwa a na karineia ana aomata te Atua!
3:14, 18, 24. E kokoro bukin ana taeka Iehova n taai nako.
3:22. Norakin ootan te karangaina i aon te ran, e a karika te iango ae kairua are aongkoa e a raraa te ran. Tao e riki aei ibukina bwa iai te bokaboka ae uraura n tanon te mwarua are e a tibwa kenaki. E kona ni kabonganai baika a riiriki n te iuniweeti Iehova ibukin kakororaoan ana kaantaninga.
4:8-11. E karaoa te mwakuri n akoi nakon Eritai temanna te aine i Tunem, kioina ngke e ataia neiei bwa teuaei bon “te aomata ae raoiroi ae ana aomata te Atua.” Tiaki ti riai ni karaoa naba anne nakoia taan taromauria Iehova aika kakaonimaki?
5:3. E onimakina te Atua bwa e kona ni karaoi kakai, te ataeinnaine ae uarereke ae kaain Iteraera. E ninikoria naba neiei n tataekina ana onimaki. Ao ngkami aika rooro-n-rikirake, kam kakorakoraingkami n onimakini ana berita te Atua, ao n ninikoria naba n tataekina te koaua nakoia ami tia reirei ao raomi n reirei?
5:9-19. Tiaki e kaotaki man ana katoto Naaman bwa e kona te aomata ae kainikatonga n reireinna te nanorinano?—1 Betero 5:5.
5:20-27. E taia mwin te kewe ibukina bwa e maiuakina te kewe! Iaiangoan maraki ma kangaanga aika kona n riki man te maiu ae kiriuoua, ae maiuakinan ae buakaka ma ae raoiroi n te tai ae tii teuana, ti a kona iai ni buokaki ni kararoaa te aeka ni maiu anne.
A KANAKOAKI I-ITERAERA AO KAAIN IUTA MAI ABAIA
E a kabiraki Ieu bwa te uea i aon Iteraera. E aki kabanetai ma e waekoa n rinanoi babaire ake a karaoaki ibukin kabwakaan te bata are Aaba. E mwaatai Ieu ni ‘kamauna Baara mai buakoia Iteraera.’ (2 Uea 10:28) Ngke e ongo tinan Aatia ae Nei Ataria bwa e a tia n tiringaki natina iroun Ieu, ao e ‘tei rake ao e kamateia ana kariki nako te uea i Iuta’ ao e kaueaa i bon irouna. (2 Uea 11:1) Tii natin Aatia te mwaane ae uarereke ae Ioati are e reke maiuna, ao e a kaueaki i aon Iuta onoua te ririki imwin tikuna n ana tabo are e karabaki iai. E teimatoa Ioati ni kaakaraoa ae e eti i matan Iehova ibukin kairirana iroun Ieoiata are te ibonga.
A kaakaraoa ae buakaka i matan Iehova, uea ni kabane ake a tautaeka i aon Iteraera imwin Ieu. E mate Eritai ngke e a kara n ana tai n uea tibun Ieu. Te kaaman n uea i Iuta imwin Ioati bon Aati, ao ‘e aki kakaraoa ae riai i matan Iehova.’ (2 Uea 16:1, 2) Ma e kakoauaki bwa natina are Etekia, bon te uea ae e “nimnimta Iehova.” (2 Uea 17:20; 18:6) N 740 B.C.E. ngke e uea Etekia i aon Iuta, ao Otea i aon Iteraera, ao e “taua Tamaria uean Aturia [are Tiaremanetera] ao e kairiia Iteraera nako Aturia ao e kamaekaia” iai. (2 Uea 17:6) Imwina riki, a a karokoaki ianena i abaia Iteraera ao e a tei te Aro n Tamaria.
Mai buakoia uean Iuta aika itiman ake imwin Etekia, tii Iotia are e kamauna te taromauri ae kewe. N 607 B.C.E., e a tauaki Ierutarem irouia kaaini Baburon ao a ‘a kairaki nako I-Iutaia mai abaia ba taenikai.’—2 Uea 25:21.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i aon te Baibara:
13:20, 21—Te koaua bwa te kakai aei, e boutokaa karinean bwaai aika tabu n Aaro? E aki. E aki taekinaki n te Baibara bwa a karineaki riin Eritai. Boni mwaakan te Atua are e karaoa te kakai aei, ao ai uana naba ma kakai ni kabane ake e karaoi Eritai ngke e maiu.
15:1-6—E aera Iehova ngke e katuuaea Ataria n te rebera? “Ngke e a korakora [Utia], ao e karietataki nanona . . . , ao e bure nakon Iehova ae Atuana; ba e rin i nanoni maneaban Iehova ba e na kabuoka te karea are boiarara i aoni baon te karea are boiarara.” Ngke a “tei n eka nako Utia” ibonga, a tuangnga bwa e na “oti nako man te tabo ae tabu,” e un nakoia ibonga Utia ao e a rina naba n rebera.—2 Rongorongo 26:16-20.
18:19-21, 25—E karekea ana itoman ma Aikubita Etekia? E aki. E kairua ana kabuakaka Rabetiake, ao ai uana naba ma ana taeka are e taku bwa e roko ibukina bwa e “tuangnga Iehova.” E onimakina raoi Iehova te Uea ae kakaonimaki are Etekia.
Reireiara:
9:7, 26. E oti raoi man motikan taekaia kaaini batan Aaba ae kakaiaki, bwa te taromauri ae kewe ao katutuan raraaia aika itiaki, boni bwaai aika bati n ribaaki iroun Iehova.
9:20. E a riki aroaron Ieu ni kabiribira te kaa-ni-buaka n te aro n rangirang bwa te bwai ni kakoaua, ibukin ingaingan nanona ni karaoa mwiokoana. Ao ngkoe, ko ataaki naba bwa te tia uarongorongoa te Tautaeka n Uea ae ingainga nanom iai?—2 Timoteo 4:2.
9:36, 37; 10:17; 13:18, 19, 25; 14:25; 19:20, 32-36; 20:16, 17; 24:13. Ti kona ni kakoauaa raoi bwa ‘te taeka are oti nako mai win Iehova e boni karaoa ae e tangiria.’
10:15. N aron Ieonataba ni butimwaea ana kakao Ieu ma nanona ni kabane ngke e tuangaki bwa e na toka i aon te kaa-ni-buaka ma ngaia, ao ai aron naba kukureia te “koraki ae uanao,” ni boutokaa Iesu Kristo, ae Ieu ni boong aikai, ao taan rimwina aika kabiraki.—Te Kaotioti 7:9.
10:30, 31. E ngae ngke bon iai ana kairua Ieu tabeua, ma a kakawaki iroun Iehova ana mwakuri ni kabane ake e karaoi. Ni koauana, ‘e aki ribuaka te Atua ni manuoki ara mwakuri.’—Ebera 6:10.
13:14-19. Kioina ngke e aki rangi ni kakorakoraa Ioati are tibun Ieu ma e a orea naba aontano tii tenua te tai, e a tianaki iai ngkanne tokanikaina i aoia kaain Turia. E kaantaningaira Iehova bwa ti na karaoa mwiokoara ma nanora ni kabane ao te ingaingannano.
20:2-6. E ‘ongoraei tataro’ Iehova.—Taian Areru 65:2.
24:3, 4. E “aki kani kabara aia bure” I-Iutaia Iehova, ni kaineti ma ana bure Manate ni katuturaraa. E kakawaki raraaia aomata aika itiaki iroun te Atua. Ti kakoauaa raoi bwa Iehova e na bon irantaangai raraa aika itiaki ni kamaunaia te koraki ake a katuturaraa.—Taian Areru 37:9-11; 145:20.
E Kakawaki i Bukira
E kaotaki n te Kauoua n Uea bwa Iehova bon te tia Kakoroi bukin berita nako. Kataenikaiakia tautaeka ake uoua, are I-Iteraera n te moan tai ao imwina I-Iuta, e katereterea raoi nakoira kakoroan bukin te taetae ni burabeti ibukin te motikitaeka are koreaki n Te Tua-Kaua 28:15–29:28. E kabwarabwaraki naba n te Kauoua n Uea aron Eritai are te burabeti, are e korakora ingaingan nanona ibukin aran te Atua ae Iehova ao taromauriana ae koaua. E kamoamoaki taekaia Etekia ao Iotia bwa uea aika nanorinano, ae e rangi ni kakawaki ana Tua te Atua irouia.
Ngkana ti kaatuua iangoan aroaroia uea, burabeti, ao tabeman riki aika a taekinaki n te Kauoua n Uea n ikotaki ma aia mwakuri, ti aki ngkanne reiakinaki iai te anua ae kakawaki ni kaineti ma bwaai aika ti riai n uaiakin ao ni kararoai? (I-Rom 15:4; 1 I-Korinto 10:11) Eng, ‘e maiu ao e mwaaka ana taeka te Atua.’—Ebera 4:12.
[Te Bwaoki/Taamnei n iteraniba 10]
ANA KAKAI ERITAI
1. E bwenauaki ranin Ioretan.—2 Uea 2:14
2. E kaitiakaki te ran are buakaka i Ieriko.—2 Uea 2:19-22
3. A raebitiaki rooro-n-rikirake ake a burakiako irouia beea.—2 Uea 2:23, 24
4. E a reke te ran irouia kaain te taanga ni buaka.—2 Uea 3:16-26
5. E a reke te oera ibukin te amwarake iroun te aine ae e a tia ni mate buuna.—2 Uea 4:1-7
6. E a reke natin te aine ae te I-Tunem are e kanoabo.—2 Uea 4:8-17
7. E kautaki te ataei ae mate.—2 Uea 4:18-37
8. E a manga raoiroi n te kanaki te tuubu are e boitin.—2 Uea 4: 38-41
9. A kaamwarakeaki mwaane aika tebubua mwaitiia n 20 te kariki.—2 Uea 4: 42-44
10. E kamaiuaki Naaman man reberana.—2 Uea 5:1-14
11. E a ewekaki Keati n reberan Naaman.—2 Uea 5:24-27
12. E kabetirakeaki win te angara.—2 Uea 6:5-7
13. E nori aoti ma kaa-ni-buaka, te toro.—2 Uea 6:15-17
14. A kamatakiaki kaain ana taanga ni buaka Aturia.—2 Uea 6:18
15. A a manga noraaba kaain ana taanga ni buaka Aturia.—2 Uea 6:19-23
16. E a manga maiu te aomata are e mate.—2 Uea 13:20, 21
[Taibora/Taamnei n iteraniba 12]
UEAN IUTA AO ITERAERA
Tauro/Tawita/Toromon: 1117/1077/1037 B.C.E.a
TAUTAEKA N IUTA TE RIRIKI (B.C.E.) TAUTAEKA N ITERAERA
Reoboam ․․․․․․ 997 ․․․․․․ Ieroboam
Abiia/Ata ․․․․ 980/978 ․․․․
․․ 976/975/952 ․․ Nataba/Baatia/Era
․․ 951/951/951 ․․ Timri/Omri/Tibeni
․․․․․․ 940 ․․․․․․ Aaba
Ieotiabata ․․․․․․ 937 ․․․․․․
․․․․ 920/917 ․․․․ Aatia/Ioram
Ioram ․․․․․․ 913 ․․․․․․
Aatia ․․․․․․ 906 ․․․․․․
(Ataria) ․․․․․․ 905 ․․․․․․ Ieu
Ioati ․․․․․․ 898 ․․․․․․
․․․․ 876/859 ․․․․ Ieoaati/Ioati
Amaatia ․․․․․․ 858 ․․․․․․
․․․․․․ 844 ․․․․․․ Ieroboam II
Ataria (Utia) ․․․․․․ 829 ․․․․․․
․․ 803/791/791 ․․ Tekaria/Tiarum/Menaem
․․․․ 780/778 ․․․․ Bikaia/Bika
Iotam/Aati ․․․․ 777/762 ․․․․
․․․․․․ 758 ․․․․․․ Otea
Etekia ․․․․․․ 746 ․․․․․․
․․․․․․ 740 ․․․․․․ E tauaki Tamaria
Manate/Amon/Iotia ․․ 716/661/659 ․․
Ieoaati/Ieoiakim ․․․․ 628/628 ․․․․
Ieoiakin/Tetekia ․․․․ 618/617 ․․․․
E uruakaki Ierutarem ․․․․․․ 607 ․․․․․․
[Kabwarabwara ae nano]
a A tei ririki tabeua ibukin te ririki are tao e moanaki iai te tautaeka.
[Taamnei n iteraniba 8]
E kananorinanoa Naaman ao e katokaki aorakina ni mwaakan Iehova
[Taamnei n iteraniba 9]
Tera are e riki ngke e “aerake Eria n te ukeukenanti”?