Bwaai N Tituaraoi Kaara Nakoia Aika Ataei Riki
“Ngkana I a kara ma n iaia, te Atua, ao tai kitanai naba; ni katiaai moa ba N na kaota korakoram nakon te roro ae a kan roko, ma mwakam nakon rooro ni kabane aika na roko.”—TAIAN ARERU 71:18.
1, 2. Tera ae a riai n ataia ana toro te Atua aika kara, ao tera ae ti na rinanona ngkai?
E KAWARAKI te tari ae kabiraki n te taamnei ae raoiroi ae e a kara, iroun unimwaanen te ekaretia i Aberika Maeao, ao e titirakinna ni kangai: “Ko uara?” E kaeka ni kangai te tari aei: “I kona ni biri, I kona ni wae teaina n tie, I kona ni kibakiba ao I kona ni waekirere,” ao e taraa n ae e nang katea naba kaina. E a manga taku: “Ma I aki kona ni kiba n aron te mannikiba.” E ota te aba bwa aio ae nanonna, ‘I kukurei ni karaoa te bwai ae I kona ni karaoia, ma I aki karaoa te bwai ae I aki kona ni karaoia.’ Ai 80 ngkai ana ririki unimwaanen te ekaretia aei, are kawara ngkoa te tari are kabiraki, ao e kukurei n ururingan kukurein te tari arei ma kakaonimakina.
2 E kona ni maan ururingan aroaroia kaara aika kakukureia te Atua. Ma tiaki te kara n tii ngaia ae kawanawana te aomata ma ni karika i nanona aroaron Kristo. (Te Minita 4:13) E taekinaki ae kangai n te Baibara: “Te baunuea ae tamaroa te atu ae iaia, e na reke i nanoni kawain te raoiroi.” (Taeka N Rabakau 16:31) Ngkana ko a karatingotingo, ko ataia bwa tera aron rotakia aomata n am taetae ao am mwakuri n te aro are a na kakabwaiaki iai? Iangoi katoto tabeua man te Baibara aika kaota korakoran ungan nanoia rooro n rikirake irouia kaara.
Te Kakaonimaki Nakon Taai Aika Imwaira
3. A kanga n rotaki aomata ni kabane aika maiu ngkai ni kakaonimakin Noa?
3 E karekei kakabwaia aika namakinaki ni karokoa boong aikai, ana onimaki Noa ao teimatoana. E a kaani koro 600 ana ririki Noa ngke e kabaa te ake, ma ni bobotiia maan ao n uarongorongo nakoia raona. (Karikani Bwaai 7:6; 2 Betero 2:5) Ibukin maakan te Atua irouna, e a kamaiuaki ma ana utu man te Ieka are korakora, ao n riki bwa aia bakatibu aomata ni kabane aika maiu i aon te aba ngkai. Eng, e maiu Noa n taai ake a ananau riki iai maiuia aomata. Ma e ngae ngke rangi ni kara, ma e teimatoa ni kakaonimaki ao e kakabwaiaki iai. N te aro raa?
4. A kanga ni kakabwaiaki ana toro te Atua ni boong aikai, man kakaonimakin Noa?
4 E a kaani koro 800 ana ririki Noa ngke e moana katean te Taua are Babera Nimrota, ike e a karitei iai nakon ana kaetieti Iehova ae ‘kaonan te aonnaba.’ (Karikani Bwaai 9:1; 11:1-9) Ma, e aki ira buakon ana karitei Nimrota Noa, ngaia are e bae n aki bitaki te taetae are e kabongana ngke e a mangaongao aia taetae taani karitei. Boni katoto aika uaana ibukia ana toro te Atua nakon roro ni bane, korakoran ana onimaki ma kakaonimakin Noa are noraki tiaki tii ngke e a kara, ma ni kabane naba ana bong ni maiu.—Ebera 11:7
Aia Ibuobuoki n te Utu
5, 6. (a) Tera are e tua Iehova nakon Aberaam ngke ai 75 ana ririki, bwa e na karaoia? (b) Tera aron Aberaam nakon ana kaetieti te Atua?
5 E kona n noraki ni maiuia baatua ake imwin Noa, buokaia kaain aia utu n te onimaki, are reke mairouia kaara. Tao ai 75 ana ririki Aberaam ngke e kangai te Atua nakoina: “Naako mai abam, ao mairouia am bu, ao man ana auti tamam, nakon te aba ae N na kaotia nako im: ao N na karaoiko ba te botanaomata ae ababaki, ao N na kakabaiako.”—Karikani Bwaai 12:1, 2.
6 Iangoia bwa ko tuangaki bwa ko na kitana mwengam, raoraom, te aba are ko bungiaki iai ao mweeraoim i buakoia am utu, bwa ko na nakon te aba ae ko aki ataa tabuaiakana. Anne are tuangaki Aberaam bwa e riai ni karaoia. Ao e “nako Aberam, n ai aron ana taeka Iehova nako ina,” ao e maeka i nanon uuma n rianna aika kunnikai ni kabane nikiran maiuna n aron te aomata ae te ianena ae mwamwananga man te tabo teuana nakon teuana n te aba ae Kanaan. (Karikani Bwaai 12:4; Ebera 11:8, 9) E ngae ngke e tuangaki Aberaam iroun Iehova bwa e na riki bwa “te botanaomata ae ababaki,” ma e a kaman mate imwain rikiraken mwaitin ana kariki. E bungia natina ae tii temanna Tara are buuna, ae te mwaane ae Itaaka, imwin maekana n iruwa n te aba ni berita i nanon 25 te ririki. (Karikani Bwaai 21:2, 5) E aki roko n te bwara nanon Aberaam ma n okira Ura are e roko mai iai. Ai raoiroira te katoto aei ibukin te onimaki ao te nanomwaaka!
7. Tera uaan nanomwaakan Aberaam nakon natina ae Itaaka, ao tera mwina nakon te botannaomata?
7 E rangi ni korakora rotakin Itaaka n nanomwaakan Aberaam, n te aro are e a kabanea maiuna ae 180 te ririki, n riki bwa te ianena n te aba ae Kanaan. E boto nanomwaakan Itaaka n onimakinan ana berita te Atua, are karinaki i nanona irouia ana karo ake a a kara ao imwina e a manga kakorakoraki n ana taeka Iehova nakoina. (Karikani Bwaai 26:2-5) E a rangi ni buokaki kakororaoan ana berita Iehova, are e na roko te “kariki” man ana utu Aberaam ibukin kakabwaian te botannaomata ni kabane, ni kakaonimakin Itaaka. Bubua ma bubua te ririki imwina, e a kauka te kawai Iesu Kristo are te moan uaa man te “kariki” anne, are a na kona iai aomata ni kabane aika onimakinna, ni manga raoiakinaki ma te Atua ma ni karekea te maiu ae aki toki.—I-Karatia 3:16; Ioane 3:16.
8. E kanga ni kaotiota ana onimaki ae korakora Iakoba, ao tera mwina?
8 E buoka natina Itaaka, are Iakoba ni karikirakea ana onimaki ae nene are e kateimatoaa ni karokoa karana. Ai 97 ana ririki Iakoba ngke e kaunrabwata ma te anera, ni karokoa te karangaina ibukin kakabwaiana. (Karikani Bwaai 32:24-28) Imwain maten Iakoba ngke ai 147 ana ririki, bon iai naba korakorana ae tau ibukin kakabwaiaaia natina mwaane ake 12. (Karikani Bwaai 47:28) E noraki koauan ana taetae ni burabeti ake e taekin aika koreaki ni Karikani Bwaai 49:1-28, ao a a tabe ngkai ni kakoroaki bukia.
9. Tera ae kona n taekinaki, ibukin aia ibuobuoki kaara aika matoatoa n te onimaki, nakoia kaain aia utu?
9 E teretere bwa a kona ana toro te Atua aika a kara ni buokiia kaain aia utu n te aro ae uaana. Te reirei man te Baibara n ikotaki ma taeka n ibuobuoki aika rabakau ao te katoto ae raoiroi n aron te nanomwaaka, a kona n rangi ni buokia rooro n rikirake bwa a na karekea aia onimaki ae nene. (Taeka N Rabakau 22:6) A aki riai kaara n taku bwa e uarereke te ibuobuoki ae a kona ni karaoia ni kaineti ma karikirakean aia onimaki kaain aia utu.
Aia Ibuobuoki Nakoia Raao n Taromauri
10. Tera ‘ana baire Ioteba n taekan riina,’ ao tera uaana?
10 A kona naba kaara ni buokiia raao n onimaki. E karaoa te mwakuri ae kaotaki iai ana onimaki natin Iakoba ae Ioteba ngke e a kara, are e rota maiuia mirion ma mirion taan taromauria te Atua ae koaua, ake a maiu imwina. Ai 110 ana ririki Ioteba ngke “e anga ana baire n taekan rina,” are e nanonna bwa a riai n uotia tibun Iteraera ngkana a kitana Aikubita. (Ebera 11:22, BK; Karikani Bwaai 50:25) A riki taeka akanne bwa kakorakoran riki aia kaantaninga kaain Iteraera, ake a a tia n tautoronaki n te aro n iowawa i nanon ririki aika mwaiti imwin maten Ioteba. A kakoauaa iai bwa e na bon roko kamaiuaia.
11. Tera ana kairiri ae raoiroi Mote are e a kara nakon Iotua?
11 Mai buakoia ake a kaungaki nanoia ni kaotiotan ana onimaki Ioteba, bon Mote. Ngke ai 80 ana ririki Mote, e a kakabwaiaki bwa ngaia are e uotii riin Ioteba n nako mai Aikubita. (Te Otinako 13:19) N te tai anne, ao e a moanna ni kinaa raoi Iotua, are e ataei riki nakoina. E riki Iotua bwa te tia buoka Mote i nanon 40 te ririki ake imwina. (Warekaia Iteraera 11:28) Bon raon Mote n ararakea te Maunga ae Tinai ao boni ngaia naba are butimwaea Mote ngke e ruo man te maunga ma baban Tuua ake Tebwina. (Te Otinako 24:12-18; 32:15-17) E riki Mote are e kara bwa nibwan te wanawana ao reirei aika manena ibukin buokan Iotua.
12. E kanga n riki Iotua bwa te tia kairiia barongan Iteraera nakon karaoan ae raoiroi ni kabane ana bong ni maiu?
12 E a riki Iotua bwa te tia kaungaunga nakoia barongan Iteraera, ni kabane bongin maiuna. Ti tuangaki ae kangai n te boki ae Taani Motiki-Taeka 2:7: “A toro aomata iroun Iehova ni kabane ana bong Iotua, ma ni kabane aia bong unimwane ake a oa maten Iotua, ma n nori ana makuri Iehova ake a ababaki ni kabane, ake E karaoi i bukiia Iteraera.” Ma ngke e a mate Iotua ma unimwaane ake tabeman, a a tiotionako aomata i marenan te taromauri ae koaua ao ae kewe i nanon te maan ae 300 te ririki, ni karokoa ana bong Tamuera are te burabeti.
E “Kakaraoa ae e Eti” Tamuera
13. Tera ae e kaakaraoia Tamuera ni kaineti ma ‘karaoan ae e eti’?
13 E aki taekinaki n te Baibara ana ririki Tamuera ngke e mate, ma baike a taekinaki n te boki ae 1 Tamuera, a riki i nanon tao 102 te ririki, ao e nori angiin baikai Tamuera. N Ebera 11:32, 33 (BK), ti wareka iai ae a “kakaraoa ae e eti” taani moti ma burabeti. Eng, e kairiia tabeman aomata ake a maiu n ana tai, Tamuera bwa a na kararoai ke ni katoki aroia aika bubuaka. (1 Tamuera 7:2-4) N te aro raa? E kakaonimaki nakon Iehova ni kabane ana bong ni maiu. (1 Tamuera 12:2-5) Akea maakuna n anga te reirei ae matoatoa nakon te uea. (1 Tamuera 15:16-29) Irarikina, e ngae ngke e a “kara ma n iaia” Tamuera, ma e kaotiota te aroaro ae moan te raoiroi n arona n tatataro ibukia aomata. E taekinna bwa e “bia aki bure nakon Iehova n toki n tataro” ibukia raona aika tibun Iteraera.—1 Tamuera 12:2, 23.
14, 15. A na kanga kaara ni boong aikai ni kakairi n aron Tamuera n tataro?
14 E katuruturuaki n aroaro aikai ni kabane te aro ae riai, are a kona ni karaoia kaara ibukin kairaia ana toro Iehova nakon karaoan ae eti. N aki ongei tiatianakiia ni marurungia ke aroaroia tabeua riki, ma a kona kaara n tataro ibukia raoia. Ngkami aika kaara, kam ataia bwa korakorara kakabwaian te ekaretia n ami tataro? Ibukina bwa kam onimakina raraan Kristo are e kawawaeaki, kam a akoaki iroun Iehova, ao ibukin nanomwaakami, e a tia ni ‘kataaki’ ami onimaki. (Iakobo 1:3; 1 Betero 1:7) Tai mwaninga are “e bati ni mwaka ana tataro te aomata ae raoiroi, ngkana e tataro ma nanona.”—Iakobo 5:16.
15 E kainnanoaki ami tataro ibukin boutokan tataekinan Rongorongon te Tautaeka n Uea. A kabureaki tarira tabeman ibukin teia i nuka ngkai Kristian ngaiia. A a tia tabeman ni karawawataki ni kabuanibwai aika riki n te aonnaba, buaka, ao kiriwe i marenaia aomata. Ao tabeman n ara ekaretia, a teimatoa naba ni kaaitara ma kataaki ke te kairiribai. (Mataio 10:35, 36) A kainnanoa naba buokaia mai iroumi taani kairiri n te mwakuri n uarongorongo ao mataniwi n ekaretia nako, bwa kam na katoatai n tataro ibukia. (I-Ebeto 6:18, 19; I-Korote 4:2, 3) Ai raoiroira ngkana kam mwaneweia raao n onimaki n ami tataro, n aron Ebabera!—I-Korote 4:12.
Aroia n Reiakina te Roro Are Imwia
16, 17. Tera ae taetae ni burabetinaki n Taian Areru 71:18, ao e kanga n tia ni koro bukin aei?
16 E a tia te bobotaki ma aika kakaonimaki aika kaain “te nanai ae uarereke” ake taan nako karawa, ni karekea reireiaia “tiibu tabemang” ae riai, ake a kaantaningaa te maiu n aki toki i aon te aba. (Ruka 12:32; Ioane 10:16) E taetae ni burabetinaki aei n Taian Areru 71:18 ni kangai: “Ngkana I a kara ma n iaia, te Atua, ao tai kitanai naba; ni katiaai moa ba N na kaota korakoram nakon te roro ae a kan roko, ma mwakam nakon rooro ni kabane aika na roko.” A rangi n ingainga taani kabiraki n reireinia raoia aika tiibu tabemwaang, ibukin tabeia aika mwaiti imwain kitanakiia ngkana a a nako karawa ike a nang neboaki iai ma Iesu Kristo.
17 A kona naba n taekinaki taeka ake n Taian Areru 71:18 ibukin reireiaia “rooro ni kabane aika na roko,” nakoia tiibu tabemwaang, ake a a tia n reireiaki irouia taani kabiraki. E a tia Iehova n angania kaara tibwangaia ae kaotiotan taekana nakoia ake a butimwaea te taromauri ae koaua ngkai. (Ioera 1:2, 3) A namakina kabwaiaia tiibu tabemwaang ni baike a a tia n atai mairouia taani kabiraki, ao a a ingarake ni kan tibwai nako baike a a tia n reiakin man te Baibara, nakoia aomata ake a kan toro iroun Iehova.—Te Kaotioti 7:9, 10.
18, 19. (a) Tera te rongorongo ae kakawaki ae a kona ni kaotia nakoia aomata ana toro Iehova aika a kara? (b) Tera ae a riai n onimakinna Kristian aika kaara?
18 Iai reitakia ana toro Iehova aika ikawai riki aika taani kabiraki ao tiibu tabemwaang, ma rongorongon rimoa aika kakawaki. Iai tabeman aika maiu naba ngkai ake a butimwaea te moan kaotioti ae “Photo-Drama of Creation.” Tabeman taan uarongorongo aika kara ngkai, a kinaia taari ake taani kairiri ngkoa ake a karabutinaki n 1918. Ake tabeman a ibuobuoki n te kanakobwanaa ni bwanan te Watchtower ngkoa ae WBBR. A mwaiti aika kona ni karakina te tai are e a uneakinaki iai kainaaomataia Ana Tia Kakoaua Iehova n taromauri, ni kaboowi aika ririeta. Iai naba tabeman aika tei n nene ibukin taromaurian te Atua ae koaua, e ngae ngke a mena i aan tautaeka aika kairimatoa. Eng, a kona kaara ni karakina aron rikiraken kaotaraean te koaua teutana imwin teutana. E kaungaira te Baibara bwa ti na karekei kakabwaiakira man rongorongo aika uaana aikai.—Te Tua-Kaua 32:7.
19 A kaumakaki Kristian aika a kara bwa a na riki bwa banna ni katoto aika raraoi nakoia aika ataei riki. (Tito 2:2-4) Tao ko aki kona n nora uaan nanomwaakam ma am tataro ao am reirei nakoia aomata tabeman n te tai aei. A aki kona naba n nora uaan aia kakaonimaki nakon te roro are imwia Noa, Aberaam, Ioteba, Mote, ao tabeman riki. Ma e rangi n uaana aia onimaki ao aia kakaonimaki; ngaia are e kona naba n titeboo ma uaan arom nakon te roro ae imwim.
20. Baikara kakabwaia aika kariariaa te koraki ake a teimatoa n nene aia kaantaninga ni karokoa tokin te waaki ae ngkai?
20 Ngkana tao ko kamaiuaki mai buakon te ‘rawawata ae korakora’ ke ko a kautaki man te mate, ma moan te kakukurei riki noran “te maiu ni koaua”! (Mataio 24:21; 1 Timoteo 6:19) Iangoa ana tai n Tautaeka Kristo ae Maanna Tenga te Ririki, are e nang kaokiia iai kaara Iehova nakon aroia n ataei. N onean mwin are ti na namakina rikirakera ni kara, ti nang uti ni katoa bong ma namakinan rikiraken marurungin rabwatara, ae nanona ti a korakora riki, ti a matairiki riki, a uki riki taningara ao ti a taraaraoi riki! (Iobi 33:25; Itaia 35:5, 6) A na riki n ataei n taai nako te koraki ake a na maiu n ana waaki te Atua ae boou, ni kabotauaki ma te maiu n aki toki ae na roko. (Itaia 65:22) Mangaia are ti bia bane ni kateimatoaa ara kaantaninga ae nene ni karokoa tokin te waaki ae ngkai, ao n teimatoa ni beku iroun Iehova ma nanora ni kabane. Ti kona ni kakoauaa bwa e na kakoroa bukin ana berita Iehova ni kabane, ao e na riaon ae ti kaantaningaia baika e na karaoi ni kabane.—Taian Areru 37:4; 145:16.
Tera Am Kaeka?
• A kanga ni kakabwaiaki botannaomata n nanomwaakan Noa ni karana?
• Baikara uaan aia onimaki baatua nakoia aia kariki rikaaki?
• A kanga Ioteba, Mote, Iotua ao Tamuera ni kakorakoraia raoia n taromauri n aia tai ni kara?
• Tera te kakabwaia ae a kona ni katikua kaara imwia?
[Taamnei n iteraniba 27]
E korakora rotakin Itaaka n nanomwaakan Aberaam
[Taamnei n iteraniba 28]
E kaungaki Iotua n Ana reirei Mote aika riai
[Taamnei n iteraniba 29]
E kona ni kabatiai baika raraoi, ami tataro ibukia aomata
[Taamnei n iteraniba 30]
A kakabwaiaki rooro n rikirake ngkana a kakauongo nakoia kaara aika kakaonimaki