Kaaro, Ataei Maroro Ma Te Tangira

1, 2. Tera aia namakin kaaro ma ataei i marenaia n angiin te tai, ma tera te kangaanga ae a aitara ma ngaia n tabetai?

“IANGOIA bwa aongkoa ko a ataia ae a nangi mate n ningabong am karo, tera ae ko rangi ni kan tuangia n te bong aei?” Bon anne te titiraki nakoia ataei aika bubua ma bubua n te United States. N oneani mwin are a na kaatuui aia iango i aoni kangaanga aika riiriki ao bitaki aika a bae n tia ni karawawataaki iai, a taekinna tao 95 te katebubua mai buakoia bwa a na kangai nakoia aia karo: “Kabwaraa au bure n arou n aki ongeaba iroumi n taai nako.” ao “I rangi n tangiriko.”​—For Parents Only, ae aia boki Shaunti Feldhahn ao Lisa Rice.

² N angiin te tai, a tangiriia aia karo ataei ao kaaro a tangiriia naba natiia. E rangi n nonoraki riki aei n utu ni Kristian. E ngae ngke a ingainga kaaro ao naati bwa a na kaan i marenaia, ma e kangaanga n tabetai te maroro. E ngae naba ngkai e kona n inaomata te aba ni maroro n akea te imamaakin, ma e aera ngkai e totokoaki maroroakinani bwaai tabeua? Baikara bwaai tabeua aika a tuka te maroro ae raoiroi? E na kanga n tokanikai te aba i aoia?

“KABONGANAI RAOI” AMI TAI IBUKIN TE MARORO

3. (a) E aera bwa e kangaanga te maroro ae raoiroi irouia utu aika bati? (b) Bukin tera bwa e aki kangaanga kabatiaan aia tai kaaro ma natiia irouia utu i aon Iteraera rimoa?

³ A noria utu aika bati bwa e kangaanga karekean te tai ae tau ibukin te maroro ae manena. Ma e aki riki anne n taai nako. E tua ae kangai Mote nakoia taama aika tibun Iteraera: “Ko na reireiia raoi natim n aikai, ma n taekin ngkana ko tekateka i nanon am auti, ao n nakonakom i nanon te kawai, ao ni wenem, ao n teirakem.” (Te Tua-Kaua 6:​6, 7, BG) A tiku ma tinaia n te mwenga ataei ni kabongnga ke a ira tamaia nakon aia tawaana ke ana tabo ni mwakuri. A rangi ni bati aia tai ataei ni bobotaki ao ni kakaraki ma aia karo. Ao ibukin anne, a a reke iai aia tai kaaro n atai baika a kainnanoi natiia, a tangiri, ao anuaia. N aron anne, e reke naba aia tai ataei ni kinaia raoi aia karo.

4. E aera bwa e kangaanga reken te maroro irouia utu aika bati ni boong aikai?

⁴ Ai boni kaokorora te maiu ni boong aikai ma anne! N aaba tabeua, a moana aia reirei n te kintakaaten ataei ma ngke a uarereke, n tabetai man uoua aia ririki. A bati kaaro aika a raroa nako aia tabo ni mwakuri ma mwengaia. Ngkana e reke aia tai ni bobotaki ae uarereke kaaro ma natiia, a a manga kamanena ni mataku n te T.V., te kaombiuta ao ai aeka kanakorongorongo riki tabeua. N rongorongo aika bati, a kaokoro aia tabo ni maeka kaaro ma ataei n te aro are a a bon aki rangi ni kinaia raoi. E a boni kuri n aki reke aia tai ni kakaraki i marenaia.

5, 6. A kanga kaaro tabeman ni “kabonganai raoi” aia tai ae bati riki ma natiia?

⁵ Ko kona ni “kabongana raoi” am tai ibukini bwaai tabeua bwa ko aonga ni kabatiaa riki am tai ma am utu? (Wareka I-Ebeto 5:​15, 16.) A boonnano utu tabeua bwa a na kauarerekei aia tai ni mataku n te T.V. ke kamanenaan te kaombiuta. A kakorakoraia utu ake tabeua bwa a na kaai n amwarake teuana te tai ni katoabong. Ai raoiroira te babaire ibukin te taromauri n utu bwa e a reke iai aia tai kaaro ma natiia ni kaaniaki i marenaia ao ni maroroakini bwaai n taamnei ma te rau! Bon te moani waaki ae raoiroi kamwawaan teuana te aoa ke e raka riki ni katoa wiki ibukin aei, ma ae tamaroa riki boni kaukan te mataroa ibukini maroroakinani baika raba. A riai ni karekea aia tai ni maroro ni katoabong. Imwain nakon natim ae uarereke nakon te reirei, taekin taeka ni kaungaunga tabeua, maroroakina te kibu ibukin te bong ke tataro ma ngaia. Ni karaoani baikai, e a kona ni buokaki iai n te bong anne.

⁶ A a tia kaaro tabeman ni kona ni bitii aroaroni maiuia bwa a aonga ni kabatiai riki aia tai ma natiia aika uarereke. N te katoto, e kitana ana mwakuri are e kabwanina iai ana tai Lauraa ae iai natina aika uoman aika uarereke bwa e aonga ni kabatiaa ana tai ma ngaiia. E taku: “Ti bane n ienikuri ni kitana mwengara n te ingabong tao n nakon ara mwakuri ke tao te reirei. Ngkana I a oki n te tairiki, a a kamani matu natiu imwini kaamwarakeaia iroun te tia tobwa. Man te tai are I kitana iai au mwakuri ao e a karako riki ara mwane, ma I namakinna bwa I a rangi ni kai atai riki aia iango ma aia kangaanga natiu. I kakauongo n te bwai ae a taekinna n aia tataro ao I a kona n tuatuangia aroia, I kaungaia ao n reireinia.”

TAI “TABWARA N ONGORA”

7. Tera te ngurengure ae taabangaki irouia kaaro ao ataei?

⁷ Imwini karaoani maroro aika bati ma ataei aika uarereke irouia taan korea te boki ae For Parents Only, a a nora te bwai ae tutuka reken te maroro. A taku: “Te bwai ae taabangaki ae a ngurengure iai ataei ibukia aia karo, a bon taekinna ni kangai: ‘A aki kakauongo.’ ” E bon riiriki anne ni kauaitera. A aki toki ni ngurengure naba kaaro ibukia natiia. Ma ngkana e na kateimatoaaki te maroro n taai nako, a riai kaain te utu ni kakauongo, ae nanona bwa a na kakauongo raoi​—i marenaia.​—Wareka Iakobo 1:19.

8. A na kanga ni kona ni kakauongo raoi kaaro nakoia natiia?

⁸ Kam kakauongo raoi ngkami kaaro nakoia natimi? E kona ni kangaanga aei ngkana kam kua ke ngkana e aki rangi manena te kakarabakau. Ma te bwai ae taraa n aki manena iroum, e kona n rangi ni manena iroun natim. Te bwai ae nanonaki n te “aki tabwara n ongora,” boni kakauongom raoi tiaki tii nakon ana kakarabakau natim ma arona naba n taekinna. E kaotaraeaki ana namakin te ataei mani bwanaana ao tein rabwatana. E kakawaki naba tabekan titiraki nakoina. E taekinaki n te Baibara bwa, “te taeka ni kawanawana te aba ae i nanon te aomata ai aron te ran ae iabuti, Ma e na itia te aomata ae rabakau.” (Taeka N Rabakau 20:​5, Te Baibara) E kainnanoaki riki te ataibwai ao te wanawana ngkana ko maroroakini baika a aki rangi ni kan taekin bwa ko aonga n ataa aia namakin.

9. E aera bwa a riai ni kakauongo raoi ataei nakoia aia karo?

⁹ Ataei, kam ongeaba irouia ami karo? E taekinaki ae kangai n Ana Taeka te Atua: “Natiu, ko na ongo ana reirei tamam, Ao tai kaki ana tua tinam.” (Taeka N Rabakau 1:​8, BG) Uringnga bwa a tangiringkami ami karo ao a kani karaoi baika kam tangiri, mangaia are kam wanawana ngkana kam kakauongo n aia taeka ao n ongeaba irouia. (I-Ebeto 6:1) Ko rang ni kan ongeaba riki ngkana e kakaraoaki te maroro ae raoiroi ao ngkana ko ataia naba ae ko bon tangiraki. Kaota am namakin nakoia am karo ibukini baika karaoaki. A na buokaki iai n ataa te bwai ae ko tangiria. Ni koauana, ko riai naba ni kataia n atai baika a tangiri.

10. Tera reireiara man rongorongon Reoboam n te Baibara?

¹⁰ Ngkana ko kakauongo n aia taeka n reirei tabonrorom, ko riai n taratara raoi. A kona n tuangko te bwai ae ko kan ongoraeia, ma tao ko na bon aki buokaki n aia taeka n reirei. Ko boni kona naba n ruanikai iai. Ibukina bwa iai kaokoroni wanawanaia ikawai ao baika a a tia n rinanoi, angiia ngkanne ataei a tuai n n reke aia tai n iaiangoi bwaai n te tai ae maan ao tao a aki kona n ataia bwa tera ae na riki imwini karaoani mwakuri tabeua. Uringa ana katoto natin te Uea are Toromon ae Reoboam. Ngke e riki bwa te uea i aon Iteraera, e wanawana riki ngke e toua mwin aia reirei ni kairiri mwaane ake a a ikawai riki. Ma e aki, bwa e toua mwin aia taeka n reirei ae nanobaba rorobuaka ake e ikawairake ma ngaia. Ai ngaia are e a kabuaa boutokaan ana tautaeka mairouia ana aomata aika bati. (1 Uea 12:​1-17) N oneani mwin ae ko na kakairi ni maiun Reoboam ae aki wanawana, kakorakorako ni kateimatoa kamwawaan am tai ibukin te maroro ma am karo. Kaotii am iango nakoia. Karekea kakabwaiaam man aia reirei ni kairiri ao karekea reireiam mani wanawanaia.​—Taeka N Rabakau 13:20.

11. Tera ae kona n riki ngkana e kakamaaku kataetaeaia kaaro?

¹¹ Kaaro, ngkana kam aki tangiriia natimi bwa a na onimakin aia taeka n reirei tabonroroia, karaoi aroaro ake a oti iai bwa ko kani mamaroro ma ngaiia ao a na aki maakuko. E korea ae kangai temanna te tari te aine ae te roro n rikirake: “Te bwai ae I karaoia bon tii atongan aran te ataeinimwaane ao a a bon tabeaianga naba iai au karo. Ibukin aroia anne, I a manga raraoma ao I a teimatoa n rawa ni waakinaanako au kakaraki.” E korea ae kangai te tari te aine ae ataei riki: “A bati rooro n rikirake aika a kan ongoraei aia taeka n reirei aia karo, ma ngkana a aki mutiakinaki irouia, a a nako naba n ukera buokaia mairouia aomata riki tabeman ake a aki rangi ni mwaatai.” Ngkana kam kukurei ni kakauongo raoi nakoia natimi ni baike a kani maroroakin ni kabane, ane kam na noria bwa a na kaotii aia iango n aki wimakiki ao a na butimwaea ami kairiri.

BWAINA TE “IREMWE N TAETAE”

12. E na kanga aroia kaaro nakon te bwai ae a taekinna natiia n riki bwa te bwai n tutuki nakon te maroro?

¹² E kona n riki naba aki tabeakinan raoi ke rawaia kaaro n ongora n te bwai ae a taekinna ataei bwa te bwai n tutuki nakon te maroro. E teretere bwa a tangiria kaaro aika Kristian bwa a na kamanoia natiia. A karawawata “kabaneani boong” aikai mani kabuanibwai ni kaineti ma te itera n taamnei ao n rabwata. (2 Timoteo 3:​1-5) Ma te bwai ae a ataia kaaro bwa a kamanoaki iai natiia, e kona n taraa n rangi n riao irouia ataei.

13. E aera ngkai a riai ni bwaina te wanawana kaaro ni kaineti ma waekoaia n taekin aia iango?

¹³ A wanawana kaaro ngkana a aki waekoa n taekin aia iango. Ni koauana, e aki bebete n taai nako te kainabwabu ngkana a taekina te bwai ae karawawata ataei nakoim. Ma e kakawaki te ongora raoi imwaini kaekaaia. E korea ae kangai te Uea are Toromon ae wanawana: “Ane kaeka te aba ngkae e tuai n ongo raoi, Ao bon te aro n nanobaba te aro anne ao kamamaeana.” (Taeka N Rabakau 18:​13, BG) Ngkana ko teimatoa n aki taetae, ane ko na ongoraei baika bati riki ao e na teimatoa ni kakaraki natim. Ko riai ni kabwanina raoi te karaki imwaini buokana. E riki te ‘taetae ae aki riai’ man te nano ae rangi n raraoma. (Iobi 6:​1-3, BG) Ngkai kaaro ngkami aika tatangira, kakauongo raoi ao kataia ni karekei otami bwa kam aonga ni kona n taekina te bwai ae a na buokaki iai.

14. E aera ngkai a riai n iremwe n taetae ataei?

¹⁴ Ataei, kam riai naba n “iremwe n taetae,” tiaki n are kam a bon taetae naba ni kaitaraa te bwai ae a taekinna ami karo, bwa a mwiokoaki iroun te Atua bwa a na reireiningkami. (Taeka N Rabakau 22:6) A a bae n tia n aitara ma baika kam aitara ma ngaai ngkai. Irarikina, a uringaaba ni kairua ake a a tia ni karaoi n aia bong n ataei, ao a korakora nanoia ni kani kamanoingkami man aaro akanne. Ngaia are iangoia ami karo bwa raoraomi ma tiaki ami kairiribai, ao a kani buokingkami ma aki kani kammarakingkami. (Wareka Taeka N Rabakau 1:5.) “Karinea tamam ma tinam” ao kaotia nakoia bwa ko tangiriia n aron ae a tangiriko. E na bebete riki iai ngkanne ‘kaikawaam i nanon ana reirei ni kaetieti Iehova ao kaboraoan ami iango ma ana iango.’​—I-Ebeto 6:​2, 4.

BWAINA TE “IREMWE N UN”

15. Tera ae na buokira bwa ti aonga n taotaon nanora ao n aki kakaiun nakoia aika tangiraki iroura?

¹⁵ E kona ni kangaanga taotaonan nanora n taai nako nakoia naake ti tangiriia. E korea ae kangai te abotoro Bauro nakoia Kristian ake i Korote: “Ngkami aika buumwaane, teimatoa n tangiriia buumi ao e na aki korakora unimi nakoia. Ngkami aika taama, kam na tai kaunia natimi bwa e kaawa n rawawata nanoia.” (I-Korote 1:​1, 2; 3:​19, 21) E kaumakiia kaain Ebeto Bauro ni kangai: “Kam na kaaki te riribai ae korakora ma te marakinnano ma te un ma te takakaa ma te tinaraa.” (I-Ebeto 4:31) Ti na buokaki n teimatoa ni bwaina te rau e ngae naba n taini karawawataara, ngkana ti karikirakea te taotaonakinnano, te nimamannei, ao te taubaang aika uaan taamnein te Atua.​—I-Karatia 5:​22, 23.

16. Tera aron Iesu ni kaetiia taan rimwina, ao bukin tera bwa e kakawaki aei?

¹⁶ Iangoa ana katoto Iesu, ngke e korakora rawawatana n ana kabanea ni katairiki ma ana abotoro. E ataia Iesu bwa imwin tabeua te aoa, e na mate imwin ririkirakeni marakina ni karokoa e mate. E boto katabuan aran Tamana ao kamaiuaia botannaomata i aoni kakaonimakina. Ma n ana tai n amwarake anne, e a riki “te kauntaeka i marenaia [abotoro] i aon ae antai te kabanea ni kakannato i buakoia.” E aki mwangaingai nakoia Iesu ke ni kaota unna irouia. Ma e kaetiia n te aro ae rau. E kauringia Iesu are a a tia ni boutokaia n ana tai ni karawawataaki. Ao e kaotia Iesu nakoia ae e aki nanououa bwa a na bon teimatoa ni kakaonimaki, e ngae naba ngkana a kataaki iroun Tatan. E boni karaoa naba ana berita ma ngaiia.​—Ruka 22:​24-32.

17. Tera ae na buokiia ataei n teimatoa n aki un?

¹⁷ A riai naba n teimatoa n aki un ataei. A kona n namakinna ataei bwa e kaotaki n aia kairiri kaaro bwa akea onimakinaia, ai moarara riki ngkana ai tebwi tabun aia ririki. E ngae ngke ko kona n iango n aron anne n tabetai, ma ko riai n ataia bwa tabeaiangaia am karo iroum boni kaotan tangiram. Ngkana ko kakauongo ma te nano ae rau ao n ongeaba irouia, ane a na karineko ao n onimakiniko. Ko kona ni kainaomataaki n itera riki tabeua ngkana ko karaoi aeka n aroaro akanne. E kaotaki n te Baibara bwa e wanawana te aomata ae rau. E taekinaki ae kangai n te taeka n rabakau teuana: “E kaota unna ni kabanea te nanobaba: Ao te aomata ae rabakau e taotaonna ao e katokia.”​—Taeka N Rabakau 29:​11, BG.

18. E na kanga n reke te maroro ae raoiroi mani bwainan te tangira?

¹⁸ Mangaia are kaaro ao ataei aika kam tangiraki, tai kabwarai nanomi ngkana e aki nakoraoi te maroro n ami utu n aron ae kam tangiria. Teimatoa ni mwakuria ao nakonako i nanon te koaua. (3 Ioane 4) A nang kona aomata aika kororaoi ni kaai ni mwakuri n akea kairuaia ao n aki kauntaeka n te waaki ae boou i aon te aba. Ma ni boong aikai, ti bane ni karaoi bwaai aika ti uringaaba iai imwina. Ngaia are tai tabwara ni kabwaraa am bure. Tauraoi ni kabwarai aia bure aomata nako. ‘Bwaina te boonnano n te tangira.’ (I-Korote 2:2) E mwaaka te tangira. ‘E taotaonakinnano te tangira ao e akoi. E aki kakaiun. E aki taua mwini karawawataana. E taona nanona nakoni bwaai ni kabane, e onimakini bwaai ni kabane, e kantaningai bwaai ni kabane, ao e nanomwaaka nakoni bwaai ni kabane.’ (1 I-Korinto 13:​4-7) Teimatoa ni karikirakea te tangira ao ane e na katamaroaaki iai te maroro n ami utu ike e nang reke iai te kimwareirei ao neboan Iehova.