E Maiu Ana Taeka Iehova
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Neemia
E A TIA ni bwakanako tebwi ma uoua te ririki ngkai, imwin korean te kabanea n rongorongo n te boki ae Etira. Ao e a kaan “otinakon te tua are manga-karaoan Ierutarem ma kateana,” are te mwakuri ae e kanikinaeaki iai moan wiiki-aika-ririki aika 70 ake imwain rokon te Mesia. (Taniera 9:24-27) Te boki ae Neemia bon rongorongoia ana aomata te Atua rimoa n irekereke ma manga katean oon Ierutarem. A koreaki n te boki aei, rongorongon baika kakawaki aika riki i nanon 12 tabun te ririki, man 456 B.C.E. nakon tabeua te tai imwin 443 B.C.E.
E koreaki te boki aei iroun te Kowana ae Neemia, ao e kakaongora bwa rongorongon karietatan te taromauri ae koaua, ae reke imwin te kakorakora ni mwakuri ae boto i aon onimakinan Iehova ae te Atua ni bwaai ni kabane. E teretere n aei aron Iehova ni kaangaraoi waaki ibukin kakororaoan nanona. Bon rongorongon naba te tia kairiri ae korakora ao n ninikoria. A katauraoaki n te boki ae Neemia reirei aika manena ibukia taan taromauri ni koaua ni kabane ni boong aikai, “ba ana taeka te Atua e maiu, ao e mwaka.”—Ebera 4:12.
“AO E A TIA TE NONO”
E mena Neemia i Tutian are te bareti, bwa e mwakuri iai ni mwiokoana iroun te Uea ae Atatokititi Longimanus. E uruaki nanon Neemia ngke e ongo rongorongoia ana aomata ae “a mena i buakon te rawawata ae ababaki ma te taetaebuakaki: ao e uruaki nonon Ierutarem ni kabwakaki, ao a kabuokaki mataroana n te ai.” E kakorakoraa n tataro nakon te Atua ibukin ana kairiri. (Neemia 1:3, 4) Tabeua te tai imwina, e a noraki nanokawakin Neemia iroun te uea, ao e a reke iai kariaiakana n nako Ierutarem.
Ngke e a roko i Ierutarem Neemia, e karabaa n tuoa te oo n te tairiki, ao e a kaota ana iango ibukin manga kateana nakoia I-Iutaia. E a moanaki te kateitei. Ao ai uana naba ma te totoko. Ma e ngae n anne, “ao e a tia te nono” i aan ana babaire te tia kairiri ae ninikoria ae Neemia.—Neemia 6:15.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i Aon te Baibara:
1:1; 2:1—E koaua bwa “te kauangaun n ririki” ae e taekinaki ni kiibu aika uoua aikai, titeboo te tai are a moani warebwaiaki iai? Eng, bwa bon ana kauabwi n ririki n uea Atatokititi. Ma e kaokoro aron warebwaiakina ni kiibu aika uoua aikai. N rongorongon rimoa, e koteaki 475 B.C.E. bwa te ririki are e a toka iai Atatokititi n te kaintokanuea. Kioina ngke a taneiai taani koroboki i Baburon ni warebwaia aia ririki n uea uean Botia man Nitian (Maati/Eberi) nakon Nitian are imwina, nanona ngkanne bwa e moana ueana Atatokititi n Nitian, 474 B.C.E. Mangaia are, e moanaki te ka 20 n ririki are e taekinaki n Neemia 2:1 n Nitian n 455 B.C.E. Te namwakaina ae Kitirewi (ae titeboo ma Nobembwa/Ritembwa) are e taekinaki n Neemia 1:1 bon te Kitirewi n te ririki are mai mwaina ae 456 B.C.E. E taekina naba te namwakaina anne Neemia, bwa e bwakara raoi ana ka 20 n ririki n uea Atatokititi. Tao n te itera aei, e warebwaia te ririki man moan tokan te uea n ana kaintokanuea. E kona naba n ae e warebwaia te tai Neemia n aroia I-Iutaia ni boong aikai ni warebwaia te ririki ae kaineti ma ana waaki te botannaomata, ae e moanaki man te namwakaina ae Tetiri, ae titeboo ma Tebetembwa/Okitobwa. E ngae n anne, te ririki are e otinako iai te taeka ibukin manga katean Ierutarem bon 455 B.C.E.
4:17, 18—E na kanga ni karaoa te mwakuri ni kateitei te aomata ma baina ae tii teaina? Irouia taani uouotii bwaai aika rawawata, bon tiaki te kangaanga aei. N te tai are e a katokaaki uotaia i aon atuia ke i aon angaia, e bebete irouia kabaerantana i aoia ma baia teaina, ‘ao a taua aia kai ni buaka ni baia are teaina.’ Taani kateitei ake a riai ni bai uaai ni mwakuri, ‘a kabaeaki i rarikiia aia kabaang ao a kateitei.’ A a tatauraoi nako naba ni buaka ke ni kamanoia ngkana a buakanaki irouia kairiribai.
5:7—E “kauntaeka ma tooka ma mataniwi” Neemia, n te aro raa? A kairoroa bakaon aia mwane ae tangoaki irouia raoia n I-Iutaia mwaane aikai ao a a urua iai te Tua Rinanon Mote. (Nakoaia Ibonga 25:36; Te Tua-Kaua 23:19) Irarikin anne, te raka are a kairoroia e a rangi ni bubura. Ngkana a anaa “te katebubua ni makoro” ni katoa namwakaina titeboo ngkanne ma a anaa 12 te katebubua ni katoa ririki. (Neemia 5:11) Bon te aro n iowawa karaoan aei nakoia aomata ake a a kaman karawawataki n te angabwai ao karakon kanaia. E tiribureia naake a kaubwai Neemia, n arona ni kabongana Ana Tua te Atua ibukin reireiaia ao boakiia ma ni kaotaraea iai kairuan aia mwakuri.
6:5—E taneiai te aba ma karinakin reeta aika riai ni karabaaki kanoaia n te baeki ae kainaki, ma e aera Tanebarata ngke e kanakoa ana “reta ae uki” bwa e na uotaki nakon Neemia? Tao e tangiria Tanebarata bwa e na ataaki irouia aomata ana bukibuki ni kewe, ai ngaia are e a kanakoa ana reta ae uki. Tao e kaantaningaia naba bwa e na un iai Neemia n te aro are e na kitana ana mwakuri ni kateitei, ao e na roko moa ni kaitiaka kabuakakana. Ke tao e a tia n iangoia Tanebarata bwa a na maaku I-Iutaia ni kanoan te reta ao a na bane n toki ni mwakuri. E aki maaku Neemia ma e waakina nako mwiokoana mairoun te Atua ma te raunnano.
Reireiara:
1:4; 2:4; 4:4, 5. Ngkana ti aitara ma aroaro aika kangaanga, ke karaoan motinnano aika kakawaki, ti riai ni “botumwaaka n tataro” ao ni maiuakina te kairiri ae mena n ana Taeka te Atua ke ake ti anganaki rinanon ana botaki.—I-Rom 12:12.
1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Iehova e kaekai aia tataro ma nanoia ni koaua ana toro.—Taian Areru 86:6, 7.
1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. E ngae ngke te aomata ae mwamwannano Neemia, ma e katea te katoto ae raoiroi n arona ni mwamwakuri ao n tei n nene ibukin te eti.
1:11–2:3. E aki boto kimwareirein Neemia n nakoana ae rietata ae te tia taraa niman te uea, ma e boto i aon karikirakean te taromauri ae koaua. Tiaki te koaua bwa taromaurian Iehova ao bwaai ni kabane aika karikirakea, boni ngaia ae ti rangi n tabeakinna riki ao boton naba kimwareireira?
2:4-8. E kaira Atatokititi Iehova bwa e na kariaia mwanangan Neemia ni manga katea oon Ierutarem. E taku Taeka N Rabakau: 21:1: “E mena nanon te uea i nanoni bain Iehova ba kaanga karangan raan. E rairia nako ike e kan rairia nako iai.”
3:5, 27. Ti aki riai n iangoia bwa e aki botau kakannatora ma te mwakuri korakora ni baira ibukin te taromauri ae koaua, n aroia “aia toka” I-Tekoa. Ma ti riai ni katotongia I-Tekoa ake a aki kakannato ake a kabanei korakoraia n te mwakuri.
3:10, 23, 28-30. E ngae ngkai a kona tabeman ni mwaing nakon taabo ake e korakora iai kainnanoaia taan tataekina rongorongon te Tautaeka n Uea, ma a mwaiti naba i buakora aika boutokaa te taromauri ae koaua ae ti uakaan mangaia. Ti kona ni karaoa aei, rinanon buokan katean te Tabo n Taromauri ao n ara ibuobuoki nakoia ake a taonaki ni kabuanibwai aika a karina n riki n te aonnaba, ma ae moamoa riki, boni buokan te mwakuri n tataekina rongorongon te Tautaeka n Uea.
4:14. Ngkana ti aitara ma taeka n totoko, ti kona naba n tokanikai i aon te maaku ngkana ti teimatoa n ururinga “te Uea, ae kakanato, ae kakamaku.”
5:14-19. Ibukia mataniwi aika Kristian, bon te katoto ae te kabanea n tamaroa te Kowana ae Neemia ibukin te nanorinano, te aki-bangaaomata ao te aroaro ni maiu ae riai. E ngae ngke e ingainga nanona ni kakoauaa raoi bwa a ongeaba nakon Ana Tua te Atua aomata, ma e aki tau aroia ibukin kabwaiana. E kaota tabeakinaia ake a karawawataki ao ake a maiu ni kainnano. Ibukina bwa e kaotiota te akoi Neemia, e a tia ngkanne ni katea te katoto ae moan te tamaroa ibukia ana toro te Atua ni kabane.
“ATUAU, KO NA URINGAI NI KAKABAIAAI”
Ngke e a bobonga raoi oon Ierutarem, e karaoi mataroana Neemia ao e karaoi ana babaire ibukin kamanoan raoi te kaawa. E waakina naba korean te boki ibukin kateirikiaia aomata. Ngke a a bane ni botaki aomata n “te marae i rarikin te mataroa n ran,” e a warekaki te boki n Tua Rinanon Mote iroun Etira are te ibonga, ao e kabwarabwaraki te Tua nakoia aomata irouia tibun Rewi ao Neemia. (Neemia 8:1, BK) Ngke a ongora taekan te Toa ae Uumwa-n-Rianna, e a reke ngkanne aia iango bwa a na kakauringnga ma te kimwareirei.
E a manga boo te botaki riki teuana imwin aei ike a a kaotii iai aia bure “ana kariki Iteraera,” ngaia are a kauringaki ana mwakuri te Atua ibukia irouia tibun Rewi, ao a a taetae n tuea tibun Iteraera “ba a na nakonako i nanon ana tua te Atua.” (Neemia 9:1, 2; 10:29) Kioina ngke a karako kaain Ierutarem, a rineaki 1 mai buakoia 10 mwaane aika maeka i tinanikun te kaawa, bwa a na mwaing nako nanon te kaawa. Imwina, e a katabuaki te oo ma te kimwareirei ae bati ao e “ongo te aba kimareirein Ierutarem mai kiraroa.” (Neemia 12:43) E a manga okira ana mwakuri iroun Atatokititi Neemia tebwi ma uoua te ririki imwin rokona i Ierutarem. Ma e a waekoa ni manga riki te aki-itiaki i buakoia I-Iutaia. Ngke e a manga okira Ierutarem Neemia, e a kakorakoraa ni mwakuri ni kaetii aroia. E tabeka ana bubutii i bon ibukina ma te nanorinano ni kangai: “Atuau, Ko na uringai ni kakabaiaai.”—Neemia 13:31.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i aon te Baibara:
7:6-67—Bukin tera bwa araia kaain te nikira ake a oki nako Ierutarem ma Terubabera are e koreaki iroun Neemia, e kaokoro mwaitiia kaain utu tabeua iai ma ana ware Etira? (Etira 2:1-65) A reke kaokoro aikai ibukina bwa tao a kakaokoro naba rongorongo ake a boto aia wareaomata mai iai, Etira ao Neemia. N te katoto, te ware ibukia te koraki ake a karinaki araia n te boki bwa a na oki, e kona ni kaokoro ma mwaitiia ake a bon oki. A kona naba ni kaokoro tauan mwiia akana uoua ibukina bwa tabeman I-Iutaia ake a aki kona n taekina kateirikiaia n te moani waaki, a a tibwa kona ni karaoia rimwi riki. A boraoi rongorongo aika uoua aikai n te bwai teuana: Mwaitiia raoi ake a oki, bon 42,360, ao a aki warekaki i buakoia tooro ao taan anene.
10:34—Bukin tera bwa a riai n uouota te kai aomata? Akea te kaetieti ibukin te angakarea ae te kai n te Tua Rinanon Mote. E a tibwa riki te kaetieti aei imwin noran kainnanoakin kaai aika rangi ni bati ibukin aian taiani karea. E teretere bwa e aki tau mwaitiia Netinim, ake a beku n te tembora bwa tooro aika tiaki tibun Iteraera. Ngaia are, a rineaki aomata bwa a na uouotii kaai bwa e aonga n tauraoi te aia n taai nako.
13:6—Maanra kitanan Ierutarem iroun Neemia? E taekinaki n te Baibara bwa “i mwin tabe bong,” ke n taeka tabeua “n tokin boong akekei,” ao e butiia te uea Neemia bwa e na oki nako Ierutarem. Mangaia are, e kangaanga katautauan maanna ni kitana Ierutarem. Ma ngke e a okira Ierutarem Neemia, e a noria bwa e a aki boutokaki te waaki n ibonga, ao e a aki kawakinaki tuan te Taabati. A mwaiti ake a a tia ni karekei buuia ianena, ao natiia a aikoa kamanena aia taetae I-Iutaia. Ibukina bwa e a rangi ni korakora te kerikaki, tao e a bae n tia ni kitana Ierutarem Neemia i nanon te tai ae maan.
13:25, 28—Irarikin ‘kauntaekana’ ma I-Iutaia ake a a manga karaoa ae aki riai, baikara riki ana mwakuri Neemia ibukin kaetan aroia aomata? E “karereantiia” Neemia, ike e a mwanewea iai taekinan te motiki-taeka ae mena n Ana Tua te Atua. E “oroiia temangina mai buakoia,” tao n arona n anga ana kaetieti ibukin motikan taekaia i aan te tua. E kaota unna ibukin aia mwakuri ae aki riai, ngke e “taeki iranatuia” tabeua. E kakionakoa naba tibun te Ibonga ae Rietata are Eriatiba, are e a tia ni mare ma natin Tanebarata te aine are te I-Orana.
Reireiara:
8:8. Ngkai taan angareirei n Ana Taeka te Atua ngaira, ti ‘kaeta nanona’ ni katiribwarean raoi te taeka, ni katuruturuan ara taetae-nikawai, ni kabwarabwaraan te kibu ao kamatataan aron maiuakinana.
8:10. E reke ‘kimwareireim iroun Iehova’ ngkana ko ataa kainnanoan taromauriana, ao ko karaoi baika reitaki iai, ao n touan naba mwin ana reirei te Atua. Ai kakawaki ra bwa ti na botumwaaka n reirei n te Baibara, ni katoatai n iri botaki ni Kristian, ao n tataekina rongorongon te Tautaeka n Uea ma te ingaingannano, ao ni kairiia aomata bwa a na riki bwa taan rimwin Kristo!
11:2. E irekereke ma te kabane mwane ao kangaanga tabeua, kitanakin abaia aia utu ao te mwaing nako Ierutarem. A kaota te nano ni kan anga boni ngaia, te koraki ake a anga nanoia ibukin karaoan aei. Ti kona naba ngaira ni kaota te aeka n nano anne, ngkana ti anganano ibukin karaoan te mwakuri n ibuobuoki ibukia tabeman n tain te bwabwaro ao n taai riki tabeua.
12:31, 38, 40-42. Te anene bon te anga naba teuana ibukin kamoamoaan Iehova ao kaotan ara kakaitau nakoina. Ti riai n anene ma nanora ni kabane n taiani bobotaki ni Kristian.
13:4-31. Ti riai n tarataraira raoi man kariaiakan te mataai ni kanibwaibwai, te babakanikawai, ao kabwaouan te koaua bwa e na uruana maiura teutana imwin teutana.
13:22. E ataia raoi Neemia bwa e riai n angan te Atua taekan aroarona. Ti riai naba ngaira n ataia bwa e riai anganakin Iehova taekan aroarora.
E Kakawaki Ana Kakabwaia Iehova!
E anenea ae kangai te tia areru: “Ngkana tao E aki katea te maneaba Iehova, ao e matebuaka aia makuri taani kateia.” (Taian Areru 127:1) Ai nakoraoi ra kabwarabwaran koauan taeka aikai, n te boki ae Neemia!
E mataata reireiara iai. Ti riai ni karekea akoara iroun Iehova, ngkana ti kani kakororaoi ara mwakuri ake ti kananomwaakaira iai. Ti kona ni kaantaningaa kakabwaiakira mairoun Iehova, tii ngkana ti moanibwaia te taromauri ae koaua ni maiura. Ti riai ni katotonga Neemia ni moanibwaia taromaurian Iehova ao karikirakeana naba.
[Taamnei n iteraniba 8]
“E mena nanon te uea i nanoni bain Iehova ba kaanga karangan raan”
[Taamnei n iteraniba 9]
E roko i Ierutarem Neemia ae te mwaane ae mwamwakuri ma ni mwamwannano
[Taamnei n iteraniba 10]
Ko rabakau ni ‘kaeta nanon’ Ana Taeka te Atua