E Maiu Ana Taeka Iehova
Reirei Aika Kakawaki man te Boki ae Karikani Bwaai—I
NANON te taeka ae “Karikani Bwaai” bon “moan rikin” ke “bungiaki.” Aio te ara ae kaineti raoi ma te boki ae e taekina moan rikin te iuniweeti, katauraoan te aonnaba ibukiia aomata bwa a na maekanna ao aroia aomata ni moan maekanna. E korea te boki aei Mote n te rereua are Tinai ao e katiaa tao n te ririki 1513 B.C.E.
N te boki ae Karikani Bwaai ao e taekinaki iai rongorongon te aonnaba imwain te Ieka, baikara bwaai aika riki imwain raoi rokon te Ieka i aon te aba, ao aron te Atua ae Iehova n reitaki ma Aberaam, Itaaka, Iakoba ao Ioteba. E na maroroakinaki n te kaongora aei reirei aika kakawaki ni moa man Karikani Bwaai 1:1 ni karokoa 11:9, are te tai are e a moana reitakina iai Iehova ma te baatua are Aberaam.
TE AONNABA IMWAIN TE IEKA
Taeka ni kaukuki ake a koreaki ni Karikani Bwaai aika kangai, “ngke a tuai ni karikaki bwaai,” e rooti ririki aika birion ma birion mwaitiia aika aki-ataaki. Bwaai aika riki i nanon onoua te “bong” ni karikibwai, bon taai ibukin karikani bwaai aika kakaokoro, ao a kabwarabwaraki n aron ae iai te aomata i aon te aba are e mataku iai. N tokin te kaonoua ni bong, ao e a karika te aomata te Atua. E ngae ngke e kai bua te baretaiti ibukin ana aki-ongeaba te aomata, ma e a bon tia n anganira te kaantaninga ae raoiroi ibukin aei, Iehova. Te moan taetae ni burabeti are e taekinaki n te Baibara, bon te “kariki” are e na kamaunai ana urubwai nako te bure ao e na kamanatua atun Tatan.
I nanon tienture aika 16 ake imwina riki, ao e a tokanikai Tatan ni katannakoia angiia aomata mairoun te Atua, ma bon iai naba aika a aki kioina ngke a kakaonimaki, n aroia Abera, Enoka ao Noa. N te katoto, e tiringa tarina ae raoiroi are Abera Kain. “A a tiba moa n taboa aran Iehova ngkekei,” n te aro ae akea te karinerine iai. E kaotiota te nano n tiritiri ni boong akekei, Rameka ngke e otea te kamatenano teuana ae taekan arona ngke e tiringa te roronga are aongkoa ibukin irantangaana. E a riki rake ni korakora riki te buakaka ngke a ruo natin te Atua ake anera ake a aki-ongeaba, n iein ma ainen te aonnaba ao a karikia natiia aika a aintoa man tiritiri ao a aranaki bwa Nebirim. Ma e ngae n anne ao Noa are e kakaonimaki, e kabaa te ake ao e ninikoria naba ni kauringia aomata nako taekan te Ieka are e a kaan roko, ao e boni kamaiuaki ma ana utu man te kamaunanakoaki are e riki man te Ieka.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i aon te Baibara:
1:16—E na kanga te Atua ni karika te oota n ana moani bong ni karikibwai ngkai a aki karikaki taian oota ni karokoa te kaabong ni karikibwai? Te taetae n Ebera ae rairaki bwa “karaoi” n te kibu 16, e boni kaokoro nanona ma te taeka ae “karika” are e kamanenaki ni Karikani Bwaai mwakoro 1, kibuna 1, 21, ao 27. E a kaman karikaki “karawa” are a mena iai taian oota imwain moanakin “te Moa ni bong” ni karikibwai, ma e aki roko i aon te aba otaia. E a oota naba” n te moani bong kioina ngke a rinnako taian oota rinanon taian nang aika kiriuatao n te aro are e a kona n noraki iai ngkanne te oota i aon te aba. Ao ibukina ngkai e minomino te aonnaba, e a reke iai ngkanne te ngaina ao te bong. (Karikani Bwaai 1:1-3, 5, BK) E teimatoa n aki noraki i aon te aba nibwan taian oota akanne. Ma e ngae n anne ao i nanon te kaaua ni bong, ao e a riki te bwai ae kamimi. E a karaoaki taai, namwakaina ao itoi bwa a “na kaoota aon te aba.” (Karikani Bwaai 1:17) “Te Atua E karaoi” oota n te aro are a na kona n noraki mai aon te aba.
3:8—Te koaua bwa e bon taraa matan Atam Iehova ae te Atua ngke e kataetaea? E taekinaki n te Baibara bwa e aki toki ni kataetaeia aomata te Atua rinanon te anera. (Karikani Bwaai 16:7-11; 18:1-3, 22-26; 19:1; Taani Motiki-Taeka 2:1-4; 6:11-16, 22; 13:15-22) Ana tia taetae ae kakannato te Atua bon Natina are ana rikitemanna are e aranaki bwa “te Taeka.” (Ioane 1:1, BK) N etina, e kataetaea Atam ao Nei Ewa te Atua rinanon “te Taeka.”—Karikani Bwaai 1:26-28; 2:16; 3:8-13.
3:17—E karekeaki kain aontano n te aro raa, ao maan ra? Karekean kain aontano are e taekinaki, e nanonaki iai bwa e na rikirake ni matoatoa ribanakina. E korakora namakinan te kangaanga ibukin karekean kain aontano ma arokana aika akanta ma kaai aika kateketeke, irouia kanoan Atam ike e a taekina iai ae kangai taman Noa are Rameka: “Bekuni baira ae kamamate, i bukin te tano ae e reke kaina iroun Iehova.” (Karikani Bwaai 5:29) Imwin te Ieka, ao e a manga kakabwaiaki Noa ma natina mwaane ake teniman iroun Iehova ao e kaota Ana kaantaninga ibukiia, are a na kariki ni kaona te aonnaba. (Karikani Bwaai 9:1) E a kakeaaki karekean kain aontano are mairoun te Atua.—Karikani Bwaai 13:10.
4:15—E kanga ni “kanikinaea Kain” Iehova? E aki taekinaki n te Baibara bwa e kanimwaki te kanikina ke iai te mwaake i aon rabwatan Kain, n te aro teuana ma teuana. N etina, te kanikina arei bon te kaetieti ae e ataaki ao e touaki mwina irouia aomata nako ike e a riki iai bwa totokoan tiringana man te karekekai.
4:17—E karekea buuna Kain maia? “E karikiia naati mwane ma aine,” Atam. (Karikani Bwaai 5:4) Mangaia are tao e anaa mwanena temanna Kain bwa buuna ke tao ai natina. Rimwi riki ao e a anga ana tua te Atua nakoia tibun Iteraera bwa e aki kariaiakaki te kabwaroua.—Nakoaia Ibonga 18:9.
5:24—‘E anaa Enoka’ te Atua n te aro raa? E taonaki n te kangaanga Enoka n te aro are e nang tiringaki, ma e aki kariaia te Atua bwa e na kammarakaki teuaei irouia ana kairiribai. E korea ae kangai te abotoro Bauro: “E a uotaki rake Enoka iai ngke e maiu, ba e na aki nora te mate.” (Ebera 11:5) E aki nanonaki n aei bwa e uotaki rake Enoka iroun te Atua n nako karawa, ike e a teimatoa ni maiu iai ikekei. Bon Iesu ae e na moan kauka te waerake nako karawa. (Ioane 3:13; Ebera 6:19, 20) ‘Uotakirakean Enoka ba e na aki nora te mate,’ e kona n nanonaki iai bwa e kabwakaa te kiro te Atua i aona, ao imwina e a anaa naba maiuna. N te aro aei, e aki rinanon te kammarakaki Enoka ke n “nora te mate,” i nanon baiia kairiribai.
6:6—N te aro raa are e a kona iai n taekinaki bwa e “bita nanona” Iehova ibukin karaoaia aomata? Te taeka n Ebera ae rairaki bwa “bita nanona” e kaineti nakon bitakin te aroaro ke te kaantaninga ibukin karaoan te mwakuri teuana. E kororaoi Iehova, mangaia are bon akea kairuan ana mwakuri ae karikaia aomata irouna. Ma iai bitakin aroarona ni kaineti ma te roro are e buakaka imwain ngkoa te Ieka. E bita aroarona te Atua are te tia Karikiriki ao e riki bwa te tia kamaunaia ibukin rawawatan nanona n aia buakaka. Arona ngke e kamaiuia tabeman, e oti iai bwa e bon tii bita nanona nakoia te koraki ake a buakaka. —2 Betero 2:5, 9.
7:2—Tera are e kamanenaki ibukin kaotan te boto n iango ae iai te kaokoro i marenaia maan aika itiaki ao aika baareka? Te boto n iango ibukin kaotan te kaokoro aei, e kaineti riki nakon kamanenan te angakarea n tain te taromauri, ao tiaki ibukin bwaai aika kona ni kanaki ke aika a aki. A aki kakana irikon te man aomata imwain te Ieka. Atongan taeka aika “itiaki” ao “aki itiaki” ibukin te amwarake, e a tibwa reke n te Tua Mairoun Mote, ao a toki ngke a a kamaunaki tuua akanne. (Mwakuri 10:9-16; I-Ebeto 2:15) Ma e atai bwaai aika riai Noa ibukin te anga karea n taromaurian Iehova. Ngke e a tibwa otinako man te ake Noa, ao e a “katea te baonikarea nakon Iehova, ao e anaiia tatabeman mai buakoia maan ake a itiaki n aeka nako, ao mai buakoia maan ake a kibakiba ake a itiaki n aeka nako, ao e kareani karea ni kabuokaki i aon te baonikarea arei.”—Karikani Bwaai 8:20.
7:11—E roko maia te ran are e karika te Ieka are e kabutaa te aonnaba? N te kauatai ni karikibwai, ke n te kauoua ni “bong” ngke e a karikaki te eea i “aan-nang” ao bon iai raan “i aan aan-nang” ao raan “i etan aan-nang.” (Karikani Bwaai 1:6, 7) Raan ake “i aan” te aba bon raan ake a a kaman mena n te aba. Raan ake mai “i eta” bon taiani mwaimwai aika tauaki i eta are e a riki mai iai “koburakeni marawa ae ababaki.” Bon raan aikai ake a bwaro nako aon te aba n ana bong Noa.
Reireiara:
1:26. Kioina ngkai a karikaki aomata bwa katotongan te Atua, iai ngkanne te konabwai irouia ni kaotiota te aroaro are e kaotiotia te Atua. Ni koauana, ti riai ni kataia ni karikirakei aroaro aika aron aikai, te tangira, te nanoanga, te akoi, te raoiroi ao te taotaonakinnano, bwa ti aonga ni kaotiota bannan Teuare e karikira.
2:22-24. Bon ana babaire te Atua te mare. E na kawakinaki raoi te reitaki n te mare n aki toki ao e tabu, ao te buu te mwaane boni ngaia atun te utu.
3:1-5, 16-23. E boto te kukurei i aon kinaakin riain Iehova n tautaeka i aoni bwaai ni kabane i aoni maiura.
3:18, 19; 5:5; 6:7; 7:23. A kokoro bukin ana taeka Iehova n taai nako.
4:3-7. E kukurei Iehova n ana anga karea Abera kioina ngke e raoiroi ao e onimaki. (Ebera 11:4) Ma, n te itera are teuana bon akea ana onimaki Kain bwa e kaotaki aei n ana mwakuri nako. A bubuaka ana mwakuri, ao a irianaki n te bakantang, te kairiribai ao te tiritiri. (1 Ioane 3:12) I rarikin naba anne, tao e aki iaiangoi raoi bwaai ake e na anga bwa ana karea n te aro are e a kabwarabae ni karaoi. E koaua bwa a aki riai n nako mai nanora ni koaua ara anga karea n nebonebo nakon Iehova, ao n irianaki n te aroaro ae riai ao te katei ae raoiroi?
6:22. E ngae ngke e kainnanoaki kabaakin te ake i nanon ririki aika mwaiti, ma e karaoa aei Noa kioina ngkai bon ana kaetieti te Atua. Mangaia are e a kamaiuaki Noa ma ana utu n tain te Ieka. E kataetaeira Iehova rinanon ana Taeka ao e kairira rinanon ana botaki nako. Ngkana ti kani kakabwaiaki, ti riai ngkanne ni kakauongo raoi ao n ongeaba naba.
7:21-24. E aki kona Iehova ni kamaunaia aomata aika raoiroi i rarikia aika buakaka.
A A ROKO AOMATA I NANON TE RORO AE BOOU
A a roko aomata i nanon te roro ae boou, kioina ngkai e a tia ni bua te aonnaba are imwain te Ieka. A kariaiakaki aomata ni kana irikon te man ma a tuangaki n te tua bwa a na rarawa nakon te raraa. E katea te tuaa Iehova bwa ngkana iai ae tiritiri ao e na manga tiringaki naba, ao e karaoa Nei Wirara bwa ana berita are e kaotia iai bwa e na aki manga karokoa te Ieka. A bane n riki reeti n aomata ni kabane mairouia natin Noa ake mwaane ake teniman, ma tibutoruna are Nimrota e a riki bwa te “tia kaeiia maan aika katamanti ae e aintoa,” ma e rawa nakon Iehova. N onean mwin are a na kariki ni kaona aonnaba ni kabutaa, a iangoia aomata aikai bwa a na katea te kaawa ae arana Babera ao te taua bwa a aonga ni karekei araia aika kakannato mai iai. E totokoaki nanoia anne ngke e a kaokoroi aia taetae-ni-kawai Iehova, n te aro are a aikoa manga oota n nanon aia taetae-ni-kawai i marenaia, ao e kamaenakoia ni kabutaa aonnaba.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i aon te Baibara:
8:11—Ngkana ngaia bwa a mate kaai n tain te Ieka, e karekea maia ngkanne baan te oriwa te taobe? Uoua bwaai aika kona n riki n aei. Kioina ngkai te kai ae matoatoa te oriwa, tao e boni bae n teimatoa ni maiu i aan te ran i nanon tabeua te namwakaina n tain te Ieka. Ngke a a ikinako ranin te ieka, e a mwau aon te aba, ao e a manga maiu ngkanne te kai are te oriwa are e mena ngkoa i aan te ran ao a a riki baana. Teuana riki, e kona naba n ae baan te oriwa are e uotaki ngkoa nakon Noa iroun te taobe, tao baan te oriwa are e a tibwa bwebwerake ngke a a ikinako raan.
9:20-25—Bukin tera ngke e karekeaki kain Kanaan iroun Noa? N etina, e karaoa ae bure Kanaan ngke e karaoa te aro ae e aki-riai nakon tibuna ae Noa. E ngae ngke e bon nora te aro aei taman Kanaan are Am, ma e aki totokoa rikin te mwakuri ae e aki-riai aei, ma e a manga kabuta nako ni winnantia aron tamana ae kamwara aei. Ma e ngae n anne, ao natin Noa ake uoman riki aika mwaane, ake Tem ma Iabeta, a kekerake ao a rabuna tamaia. A kakabwaiaki uakai ibukin aia mwakuri aei, ao e karekeaki kain Kanaan, ao e taonaki Am n te rawawata kioina ngke e a maamaa n rongorongoia ana kariki.
10:25—E a kanga n “tibaki” aon te aba n ana bong Bereka? E maiu Bereka man 2269 nakon 2030 B.C.E. E bita aia taetae aomata ake a katea Babera Iehova “n ana bong” Bereka ao e kamaeia nako ni kabuta te aba. (Karikani Bwaai 11:9) Mangaia are e a “tibaki aonaba [ke, kaain aonnaba] n ana bong” Bereka.
Reireiara:
9:1; 11:9. Bon akea ana iango ke ana mwakuri te aomata ae e na kona n tokobitoa te bwai ae e kaantaningaia Iehova.
10:1-32. E kamatataaki rikin te botannaomata n rongorongon taian kateiriki aika uoua ake a taekinaki n te Baibara n rongorongon te Ieka ni mwakoro 5 ao 10, ni moa mairoun te moan aomata are Atam, ni karokoa natin Noa ake mwaane aika teniman. A riki mairoun Tem I-Aturia, I-Kareria, I-Ebera, Turia ao barongan Arabia. Kanoan Am, I-ITiobia, I-Aikubita, Tibuni Kanaan, ao tabeman I-Aberika ao barongan Arabia. Te reeti riki teuana ae e aranaki bwa te Indo-Europeans bon kanoan Iabeta. A a bane ni karikaki n te raraa ae tii teuana aomata ni kabane ao akea te kakaokoro i marenaia i matan te Atua. (Mwakuri 17:26) Man te koaua aei, ti riai ngkanne n taratarai raoi arora n iaiangoia aomata ao mwakuri aika ti karaoi nakoia.
E Mwaaka Ana Taeka te Atua
E koreaki moan rongorongon te botannaomata ae e eti raoi tii ni moan iteran te boki ae Karikani Bwaai. Ti a karekea iai te atatai ni kaineti ma ana kaantaninga te Atua ibukin kamaekaia aomata i aon te aba man rongorongo aikai. Ai karau nano ra noran ae akea ana mwakuri te aomata, n aron are e karaoaki iroun Nimrota ae e kona n totokoa karaoan nanon te Atua!
Ngkai ko a tabe ni kaakaraoa am wareware n te Baibara ibukin te wiki n am tai ni katauraoi imwain Te Kuura ni Kataneiai Ibukia Taan Uarongorongo, ao karekea am tai n iangoi bwaai aika taekinaki i aan te atu ae, “A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i aon te Baibara,” ao ane ko na buokaki iai bwa ko na mataata ni mwakoron te Baibara tabeua aika kangaanga. A na buokiko ni kaotako rongorongo aika taekinaki i aan te atu ae “Reireiara” bwa e na kanga n reke kakabwaiakim man te wareware n te Baibara n te wiki. Ngkana e angaraoi, a kona naba n riki bwa boton te reirei ibukin kainnanon te ekaretia n te mwakuri ni minita. E boni maiu ana Taeka Iehova ao e mwaaka i nanon maiura.—Ebera 4:12.