Te Uarongorongo Nakon Ana Tautia te Embera n Rom

N 59 C.E., a a rin i Rom rinanon te mataroa ae Porta Capena buure aika bati ibukini kamanoaia irouia tautia ake a mwananga ma ngaiia ma te kua. E mena ana baareti te Embera are Nero i aon te tabuki ae Palatine ao e tararuaaki irouia ana Tautia te Embera ma aia kabaang aika karabaaki i aan aia kunnikai n tautia.a E kairiia ana bure te mataniwi n tautia ae Julius rirarikin te tabo ni kaboowi i Rom n riaon te tabuki ae Viminal. A rirarikin naba te onnaroka ma baonikarea aika bati ibukin atuaia kaain Rom ao te tabo ni boorein ibukia tautia.

Bon raoia naba buure te abotoro Bauro. Tabeua te namwakaina imwain aei, e tokara te kaibuke Bauro are e taonaki n te angibuaka ike e a roko iai ana anera te Atua ao e taku nakoina: “Ko riai n tei i matan te Embera n Rom.” (Mwakuri 27:24) E koaua bwa e nang riki anne nakoni Bauro? Ngke e tei n taraa kautuni kaawan te Embwaea n Rom, akea te nanououa bwa e uringi ana taeka te Uea ae Iesu nakoina n te Taua ae Antonia i Ierutarem. E taku Iesu: “Ko na ninikoria! Bwa ngkai ko a tia ni kakororaoa kaotiotan taekau i Ierutarem, ao ko riai naba ni kaotioti ibukiu i Rom.”​—Mwakuri 23:​10, 11.

Tao e motirawa teutana Bauro ao n taraa te Castra Praetoria ae te baareti ae bubura are karaoaki ni buriki aika uraura man rietata, ao n tei oona mai eta ma bwaai ni buaka iai ao taian taua. E kaainaki te baareti aei irouia ana Tautia te Embera n Rom ake a beku bwa taan teinna ao n riki naba bwa taanga ni bureitiman ibukin te kaawa. A kona ni maeka n te baareti ana taanga n tautia te Embera n Rom aika 12,000 mwaitiia, ao tabeua te nga tautia riki tabeman ake a riki bwa bureitiman, n ikotaki naba ma tautia ake a toka i aon taian aoti. E riki te Castra Praetoria bwa te bwai ni kauring ibukin nibwan te mwaaka mairoun te embera. Kioina ngkai a mwiokoaki buure mani kaawa nako i nanoni bain Ana Tautia te Embera n Rom, e a kairiia ana bure Julius rinanon teuana mai buakoni mataroana ake aua. Imwini mwanangaia ae karuanikai i nanon tabeua te namwakaina, e a roko n tokina ma ana bure n te tabo are a uaiakinna.​—Mwakuri 27:​1-3, 43, 44.

E UARONGORONGO TE ABOTORO “N AKI TUTUKAKI”

A roko miitara mairoun te Atua nakoni Bauro n ana tai ni borau are e taekinaki iai bwa a na aki mate kaimoa ni kabane ngkana e koro te kaibuke. Bon akea marakina n tenaakina n te naeta ae boitin. E katoki aorakia aomata n te aba ae Merita, ao e a moanna n taekinaki bwa te atua irouia. E bae n tanoata taekani baikai i buakoia ana Tautia te Embera ake a boto aia koaua i aoni maakakia taimonio.

E a kaman noriia taari mai Rom Bauro ake ‘a roko ni butimwaeia n te tabo ni Mwakete i Abia ao n Auti n Iruwa Aika Tenua.’ (Mwakuri 28:15) Ma e na kanga ni kakororaoa te bae tangiria ae tataekinan te rongorongo ae raoiroi i Rom ngkai e kabureaki? (I-Rom 1:​14, 15) A iangoia tabeman bwa a na kairaki buure nakon te mataniwi n tautia. Ngkana ngaia anne, e na bae ni kairaki Bauro nakon Afranius Burrus ae tao te Kauoman ni Mataniwi n Ana Tautia te Embera.b N oneani mwin are e na teinaki Bauro irouia tautian Rom, e a teinaki ngkai iroun ana Tautia te Embera ae tii temanna. E kariaiakaki bwa e na bairea nanon ana ruu ao e uki kawarana irouia aomata ao e uarongorongo naba nakoia “n aki tutukaki.”​—Mwakuri 28:​16, 30, 31.

E UARONGORONGO BAURO NAKOIA AIKA MANGORI MA AIKA KAKANNATO

N ana mwakuri n tia moti Burrus, e bae ni maroro ma Bauro n te baareti ke n aia kaembwa Ana Tautia te Embera n Rom, imwain ongoraeakinan rongorongona iroun Nero. E aki tarariaoa te tai ae onoti aei Bauro n ‘uarongorongo iai nakoia aika mangori ma aika kakannato.’ (Mwakuri 26:​19-23) E ngae ngke tao tera mwin ana maroro Burrus, ma e a kawakinaki Bauro n te karabuuti n aia kaembwa ana Tautia te Embera n Rom.c

A bon tau buburan ana tabo ni maeka Bauro ake e kabooi tangoaia n te aro are a a kona n roko irouna ‘mwaane ake a kakannato riki mai buakoia I-Iutaia,’ ike e a uarongorongo naba nakoia n ikotaki ma ‘te koraki ae bati riki ake a kawaria n ana tabo ni maeka.’ Iai naba kaain te baareti ake Ana Tautia te Embera ake a ongora ngke “e kakororaoa kaotiotan” te Tautaeka n Uea, ao Iesu nakoia I-Iutaia “man te ingabong ni karokoa ae e a moantairiki.”​—Mwakuri 28:​17, 23.

A uatei ana tautia te Embera n te baareti ni katoa wanua te aoa ni katoabong. A katoatai naba ni bibitaki tautia ake a teiakina Bauro. Inanon ana tai ni kabureaki te abotoro ae uoua te ririki, a ongora tautia ni warekan ana reta nakoia Kristian ake i Ebeto, i Biribi, i Korote ao i Iteraera, ao a noria naba ni korea ana reta nakon te Kristian ae Biremon. N ana tai ni kabureaki Bauro, e tabeakina te toro are birinako ae Onetimo, ‘are e a tia n riki Bauro bwa kaanga tamana n ana tai ni kabaeaki,’ ao ni kaokia nakon ana toka. (Biremon 10) Akea te nanououa bwa e tabeakinia naba taan teinna. (1 I-Korinto 9:22) Ti kona naba n iangoa arona ngke e titirakina te tautia manenani bwain nako bwaia ni buaka ao imwina e kamanena te rongorongo anne bwa te kaikonaki ae uaana.​—I-Ebeto 6:​13-17.

“NINIKORIA RIKI N TATAEKINA ANA TAEKA TE ATUA N AKI MAAKU”

E ibuobuoki kabureani Bauro ni “karikirakea te rongorongo ae raoiroi” i buakoia Ana Tautia te Embera n Rom ao aomata ni kabane. (I-Biribi 1:​12, 13) A bane n reitaki i marenaia kaain te Castra Praetoria i aon Rom ni kabutaa, n ikotaki naba ma te embera ao kaain ana autii aika mwaitikurikuri. E nanonaki n aei, kaain ana utu, tabonibai, tooro, ao tabeman riki mai buakoia ake a a riki bwa Kristian. (I-Biribi 4:22) Ao ibukin ninikoriani Bauro n uarongorongo, a a namakinna taari i Rom bwa a “tataekina ana taeka te Atua n aki maaku.”​—I-Biribi 1:14.

E riki naba ana uarongorongo Bauro i Rom bwa nibwan te kaungaunga nakoira, ngkai ti ‘uarongorongoa te taeka, n te tai ae nakoraoi ao n tain naba te kangaanga.’ (2 Timoteo 4:2) Iai tabeman i buakora ake a aki kona ni kitana te auti n aroia aomata ake a mena n taabo ake a kawakinaki iai kaara ke onnaoraki ke ni kabureaki ibukin ara onimaki. E ngae ngke tera ae riki nakoira, ma ti boni kona naba ni kaongoraeia naake a kawarira tao n aroia aika a kakawari auti ke ake a roko ni karaoi bwaai aika kakaokoro ibukira. Ngkana ti ninikoria n uarongorongo n taai ni kabane, ti a kona n noria iai bwa “e aki kabaeaki ana taeka te Atua.”​—2 Timoteo 2:​8, 9.