Tiiku I Nanon Ana Mwarua Ni Kamanomano Iehova

1, 2. Tera te buaka ni koaua ae e a rangi ni kaan rokona ao tera ae a aki riai ni karaoia ana toro te Atua iai?

N OKITOBWA 30 n 1938, mirion ma mirion aomata n te United States ake a ongoraea te kaongora teuana n te rerio. E boto te kamataku ane n te tairiki anne i aon te karaki ae The War of the Worlds ae akea koauana ibukin te rabakau n aonnaba ae te science. A kabwarabwaraa aekita iai ake a tei ibukia taani katanoataa rokon te taanga ni buaka man te buraneti ae Mars, ike a na ninia ao ni kamauna ara buraneti ae Earth. E ngae ngke e a tia ni katanoataaki bwa te kaongora man te rerio bon tii te kaotioti, ma a bati aomata ake a iangoia bwa e koaua ao ni maaku iai. Iai tabeman ake a karaoi mwakuri tabeua ni kaineti ma kamanoaia mairouia ianena ake aongkoa a na roko ni buaka.

² Ma e a boni kaan rokon te buaka ni koaua. E ngae n anne, a na aki tauraoi angiia aomata imwaina. E a kaman taetae ni burabetinaki te buaka aei n Ana Taeka te Atua ae te Baibara are e kaira koreana, ma tiaki n te boki n rabakau n aonnaba ae te science ae akea koauana. Bon te buaka ae Aremaketon are ana buaka te Atua ni kamauna te waaki ae buakaka ae ngkai i aon te aba. (Te Kaotioti 16:​14-16) A aki riai ni kamanoia ana toro te Atua man te buaka aei ni kaaitaraia ianena, ma e na boni kamanena mwaakana Iehova ni kamaiuira n te aro ae kamimi.

3. Tera te taetae ni burabeti ae ti na rinanona, ao bukin tera bwa e kakawaki nakoira ni boong aikai?

³ Ti wareka te taetae ni burabeti n Tekaria mwakoro 14 ike ti a tuangaki iai taekan te buaka ae Aremaketon. E ngae ngke e koreaki te taetae ni burabeti aei tao 2,500 te ririki n nako, ma e rangi ni kakawaki ibukira ni boong aikai. (I-Rom 15:4) E taekinaki iai baika a a tia n riki nakoia ana aomata te Atua man te tai are e moana iai ana tautaeka Kristo n 1914. Ti tuangaki naba iai taekani baika a kakukurei ake a na riki n te tai ae e a kaan rokona, n ikotaki ma taekan “te marua ae rangi n ababaki” ao “raan ni kamaiu.” (Tekaria 14:​4, 8, BG) N te kaongora aei, ti na reiakinna bwa tera te mwarua aei ao aroia taan taromauria Iehova ni kona ni kamanoaki iai. Ti na reiakinna naba bwa tera te ran ni kamaiu ao arora ni kona ni kakabwaiaaki mai iai. N tokina, ti na aki tii ataa kainnanoan nimakin te ran anne ma ti na kani moi naba iai. Ngaia are ti bia kaatuua ara iango i aon te taetae ni burabeti aei.​—2 Betero 1:​19, 20.

E ‘NA MOANAKI ANA BONG IEHOVA’

4. (a) E moanaki n ningai “ana bong Iehova”? (b) Tera are a tataekinna Kristian aika kabiraki i nanon ririki aika bati imwain 1914, ao tera aroia taan tautaeka ao mataniwi n Aaro iai?

⁴ E moan taekinaki ae kangai n te taetae ni burabeti n Tekaria mwakoro 14: “E na roko ana bong Iehova.” (Wareka Tekaria 14:​1, 2, BG.) Tera te bong aei? Bon “ana bong te Uea,” are e moanaki ngke e riki “te tautaeka n uea ae tautaekania kaain te aonnaba” bwa ana bwai “ara Uea ma ana Kristo.” (Te Kaotioti 1:10; 11:15) E moanaki te bong anne n 1914 ike e a tei iai te Tautaeka n Uea iroun te Mesia i karawa. A a tia Kristian aika kabiraki n tataekinna bwa e na roko tokin “aia tai botannaomata ae baireaki” i nanon ririki aika bati imwain 1914. A taetaekinna naba bwa n te tai anne, e na roko te rawawata ae korakora ae akea arona mai mwaina. (Ruka 21:24) A mutiakina te kauring aei te “botannaomata”? A bon aki. A boni kakanikoia ao ni bwainikirinia Kristian akanne taani kairiri n te tautaeka ao mataniwi n Aaro. Ni karaoan anne, a a kakanikoa iai te Atua ae Moan te Mwaaka, ibukina bwa a tei ibukin Ana Tautaeka n Uea te Atua Kristian aika kabiraki akanne.​—I-Ebera 12:​22, 28.

5, 6. (a) Tera ae a karaoia taan riribai nakoia ana aomata te Atua? (b) Antai “nikiraia aomata”?

⁵ E taetae ni burabetina te bwai ae a na karaoia natannaomata Tekaria ni kangai: “E na tauaki te kawa [ae Ierutarem].” E kaikonakaki “te kawa” ae Ierutarem ma te Tautaeka n Uea iroun te Mesia. Boni kaain te Tautaeka n Uea anne nikiraia Kristian aika kabiraki ake i aon te aonnaba. (I-Biribi 3:20) A “tauaki” ke ni kabureaki n te Moani Buaka are Kabutaa Aonnaba mataniwi n ana botaki Iehova n te aonnaba ao ni karabuutinaki i Atlanta, i aon Georgia n te U.S.A. A karaoi mwakuri n ribuaka ao n iowawa taan riribaiia Kristian aika kabiraki, a katabuakaki tibwaan aia boki ao a kataia naba ni katoka te mwakuri n uarongorongo. Ai aron ae a bon iraei ke ni ‘kuribwai’ taian auti n te kaawa taan ribaiia ana aomata te Atua.

⁶ E ngae ngke a bwainikirinaki ana aomata te Atua irouia taan ribaiia ao n taekini keewe ibukia ma a bon aki kona ni kamauna te taromauri ae koaua. Bon iai “nikiraia aomata” ae nanonaki iai Kristian aika kabiraki aika a teimatoa ni kakaonimaki ake a “aki teweaki nako” man te kaawa.

7. Tera aia katoto ibukira Kristian aika kabiraki ni boong aikai?

⁷ E koaua bwa e kakoroaki raoi nanon te taetae ni burabeti aei n tokin te Moani Buaka are Kabutaa Aonnaba? E bon aki. E a korakora riki kaitaraaia nikiraia taani kabiraki ao raoia aika kakaonimaki ake a karekea te kantaninga n te aonnaba, irouia te botannaomata. (Te Kaotioti 12:17) E a kakoauaaki riki anne n te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba. Ti kaungaaki n aia katoto Kristian aika kabiraki ni boong aikai ibukin te kakaonimaki, bwa ti na tokanikai i aoni kataaki nako ake ti rotakibuaka iai. A irekereke kataaki aikai ma taiani kakaaitara mairouia ara utu aika tiaki kaain te onimaki, raora ni mwakuri ke raora n reirei ake a kakanikoira n ara onimaki. (1 Betero 1:​6, 7) N aki ongeia bwa a maeka ia taan taromauri ni koaua, ma a kamatoaa riki nanoia nakon are mai mwaina bwa a na “tei n nene ni katiteuanaaki n [aia] iango” bwa a na aki “maakuia naba teutana taani [kaaitaraia].” (I-Biribi 1:​27, 28) A na kanga ngkanne ni kamanoaki ana aomata Iehova n te aonnaba ae a riribaaki iai?​—Ioane 15:​17-19.

E KARAOA “TE MARUA AE RANGI N ABABAKI” IEHOVA

8. (a) A kona ni kaikonakaki maunga ma tera n te Baibara? (b) E tei ibukin tera “te maunga are Oriweta”?

⁸ Kioina ngkai Ierutarem are “te kawa” boni kaikonakan Ierutarem are i karawa, ngkanne “te maunga are Oriweta, are i nanoaan Ierutarem” bon te kaikonaki naba. E tei ibukin tera te maunga anne? E na kanga n “tabwena te maunga” anne nakon uoua? E aera Iehova ngke e taekini bwa ana “maunga”? (Wareka Tekaria 14:​3-5, BG.) A kona n tei maunga ibukin ueea ke taian tautaeka, n te Baibara. E aki toki n taekinaki n te Baibara bwa a roko kakabwaia ao te kamanomano man ana maunga te Atua. (Taian Areru 72:3; Itaia 25:​6, 7) Ngaia are e tei te maunga are Oriweta ibukin ana tautaeka Iehova are e na tautaekani ana karikibwai nako.

9. N te aro raa ae e tabwena iai “te maunga are Oriweta”?

⁹ Tera ae nanonaki n tabwenan te maunga are Oriweta? E bwenaua te maunga are i mainikun Ierutarem n te aro are e a katea te tautaeka teuana riki Iehova, ae te kauoua. E kairiri Iesu Kristo n te Tautaeka n Uea iroun te Mesia ae te tautaeka ane te kauoua anne. Anne bukina are e taekini iai maunga aika uoua Iehova bwa ana “maunga” imwin tabwenan “te maunga are Oriweta.” (Tekaria 14:​4, BG) Bon ana maunga ni kauoua.

10. E tei ibukin tera “te marua ae rangi n ababaki” are i marenan maunga aika uoua?

¹⁰ Ngke e tabwena te maunga n te aro ni kaikonaki, bwa iterana teuana nakoiang ao are te iterana nakoaiaki, e bon teimatoa naba waen Iehova i aoia. E reke “te marua ae rangi n ababaki” man tabwenani maunga aika i marenani waen Iehova. E tei te mwarua ni kaikonaki aei ibukin ana kamanomano te Atua, ike a a karekea iai kamaiuaia ana toro Iehova i aani mwaakana n tautaeka i aoni bwaai ni kabane ao te Tautaeka n Uea iroun te Mesia rinanon Natina. E na tararuaa raoi te taromauri ae koaua Iehova bwa e na aki kamaunaaki. N ningai are e tabwena iai te maunga are Oriweta? E riki aei ngke e kateaki te Tautaeka n Uea iroun te Mesia n tokin Aia Tai Botannaomata n 1914. E moanaki n ningai birinakoia taan taromauri ni koaua nakon te mwarua ni kaikonaki?

MOANAKIN TE BIRINAKO NAKON TE MWARUA!

11, 12. (a) E moanaki n ningai te birinako nakon te mwarua ni kaikonaki? (b) Tera ae oti iai bwa e boni kamanoia ana aomata Iehova?

¹¹ E kauringia taan rimwina Iesu ni kangai: “Ane kam na riribaaki irouia botannaomata ni kabane ibukin arau.” (Mataio 24:9) Ma n 1914, e a tabe n rikirake riki te riribai anne ni kabaneani bongin te waaki ae ngkai. N aki ongei bwainikirinaia nikiraia taani kabiraki n te aro ae riao irouia taan riribaiia n te Moan Buaka Are Kabutaa Aonnaba, ma a aki kona ni kamaunai mataia te koraki ake a kakaonimaki akanne. N 1919, a a kainaomataaki man tautoronakia i aani Baburon ae Kakannato are te botaki n Aro ae kewe ae katobibia te aonnaba. (Te Kaotioti 11:​11, 12)a Bon anne te tai are e a moanaki iai te birinako nakon ana mwarua Iehova.

¹² A teimatoa ni kamanoaki taan taromauri ni koaua ni kabutaa te aonnaba n ana mwarua ni kamanomano te Atua, man 1919. Inanon tatabebwi te ririki, ao a bati tautaeka aika a kataia ni katoka aia mwakuri ni minita Ana Tia Kakoaua Iehova ao ni katabui tibwaan aia boki ake a boto man te Baibara. E teimatoa n riki anne n aaba tabeua. Ma e aki kariaia Iehova bwa e na kamaunaaki te taromauri ae koaua irouia tautaeka akanne. N aki ongei aia mwakuri n totoko tautaeka n aomata, ma e na teimatoa Iehova ni kamanena mwaakana ae korakora ni kamanoia iai ana aomata.​—Te Tua-Kaua 11:2.

13. Ti na kanga n tiku i nanon ana mwarua ni kamanomano Iehova, ao e aera bwa e rangi ni kakawaki riki ngkai nakon taai aika nako?

¹³ Ngkana ti nimta Iehova ao n tei n nene n te koaua, e na boni karaoa tabena ma Natina ae Iesu Kristo ao e na aki kariaia te Atua te aomata temanna ke te bwai teuana bwa e na ‘buritiira mai baina.’ (Ioane 10:​28, 29) E tauraoi Iehova ni karababaa ana ibuobuoki ngkana e kainnanoaki, ngaia are ti riai n ongeaba nakoina ngkai ngaia te tia Tautaeka i aoni Bwaai ni Kabane ao n teimatoa n riki bwa aomata aika aantaeka nakon te Tautaeka n Uea iroun te Mesia. E rangi ni kakawaki bwa ti na teimatoa n tiku i nanon te mwarua ni kamanomano anne, ike e rangi ni manena riki ibukia taan taromauri ni koaua n tain te rawawata ae korakora ae i aoni kawaina n roko.

E A ROKO “TE BONGI NI BO-BUAKA”

14, 15. Tera ae na riki nakoia te koraki ake i tinanikun te mwarua, n “ana bong ni bo-buaka [te Atua]” ni buakania taan ribaia?

¹⁴ E na rangi ni kakorakoraa riki Tatan ni buakania ana toro Iehova ngkai e a rangi ni kaan tokin te waaki ae ngkai i aon te aba. Ngkanne e nang roko iai ana “bongi ni bo-buaka [te Atua]” nakoia taan riribaia. E na taraia raoi Iehova bwa bon anne ana kabanea ni buaka Tatan. N te bong anne, e nang kaotia te tia Tautaeka i aoni bwaai ni kabane bwa bon te tia Buaka ngaia ae akea n ai arona mani “bongi ni bo-buaka ngkoa.”​—Tekaria 14:​3, BG.

¹⁵ Tera ae na riki nakoia te koraki ake i tinanikun ana “mwarua ae rangi n ababaki” ni kamanomano te Atua n ana bong ni boo ni buaka? A na aki karekea “te ota ae kakawaki” mairoun te Atua are e na kaotaia. N rokon te bong ni buaka naba anne, a na rotakibuaka “aoti, miure, kamero, aati, ao maan ni kabane” ake a kaikonakaki iai aia bwai ni buaka te botannaomata. A na bane ni “buraoki” bwaai ni buaka akanne n aki kona ni mwakuri ibukin te mwaitoro. E na kamanena naba te rekenikai Iehova ao “te aoraki ae kamamate” ae e ituia aomata nako. Ti bon aki ataia bwa bon te aoraki ni koaua ke tiaki, ma ti bon ataia bwa a na bon aki kona ni kaikoakira ke ni kaitaraa Iehova. N te bong naba anne, ao ‘a na mka mataia ao neweia’ taan iowawa ike a na tii kamatakiaki ao ni kainaki wia. (Tekaria 14:​6, 7, 12, 15, NW) A na aki kona ni kamanoia mani kamaunaia waaki n tautaeka n te aonnaba aei. E na rangi ni bati te taanga ni buaka n uarerena n ana itera Tatan. (Te Kaotioti 19:​19-21) “A na mena akana kamateaki iroun Iehova mai tabon aonaba te tabona n toki i tabon aonaba te tabona n te bong arei.”​—Ieremia 25:​32, 33, BG.

16. Baikara titiraki aika ti riai n iaiangoi ngkai e a rangi ni kaan ana bong ni boo ni buaka te Atua, ao tera ae ti riai ni karaoia?

¹⁶ E aki toki ni karika te rawawata nakoia aomata te buaka ao nakoia naba taan tokanikai. E kona n tare te amwarake. A kona ni bua aia bwai aomata. E kona n uruaki te mweraoi. E na akea inaomatara are ti karekea ngkai. Tera ae ti na karaoia ngkana ti rotaki n rawawata akanne? A na nako nanora? Ti na kerikaaki man ara onimaki ibukin te rawawata? A na bwara nanora ao ni bua ara kantaninga ni kabane? Ai kakawakira kateimatoaan onimakinani mwaakan Iehova ni kamaiuira ao n teimatoa n tiku i nanon ana mwarua ni kamanomano, n tain te rawawata ae korakora!​—Wareka Abakuka 3:​17, 18.

“A NA OTI NAKO RAAN NI KAMAIU”

17, 18. (a) Baikara “raan ni kamaiu”? (b) A tei ibukin tera “te nama are i mainiku” ao “te nama are i maeao”? (c) Tera am motinnano ae ko iangoia nakon taai aika imwaim?

¹⁷ Imwin Aremaketon, ao a na teimatoa n raanga “raan ni kamaiu” man ana kaintekateka te Tautaeka n Uea iroun te Mesia. A tei “raan ni kamaiu” ibukini baike e katauraoi Iehova ibukin te maiu. E kaineti “te nama are i mainiku” ma Taari ae Mate, ao “te nama are i maeao” ma Taari ae te Meriteranian. A kamanenaaki taeka akana uoua akanne ibukia aomata. E tei Taari ae Mate ibukia te koraki ake a mena i nanon ruaia ni mate. Kioina ngkai e onrake n te maiu Taari ae te Meriteranian, e tei ngkanne ibukia “te koraki ae uanao” ake a maiu imwin Aremaketon. (Wareka Tekaria 14:​8, 9; Te Kaotioti 7:​9-15) Ngaia are a na kakabwaiaaki koraki akana uoua akanne rinanoni kainaomataaia man te rekenikai are te mate mairoun Atam ngkai a a teimatoa n toki takaia n te ran ni kamaiu ni kaikonaki, ke “karaangan te ran ni kamaiu.”​—Te Kaotioti 22:​1, 2.

¹⁸ Ti na boni kamaiuaki n tokin te waaki ae buakaka ae ngkai i aon te aba, i aan ana kamanomano Iehova ao n rin naba n ana waaki ae boou i aon te aba ae raoiroi. E ngae ngke ti aitara ma te riribai mairouia botannaomata nako, ma ti bia motinnanoia bwa ti na teimatoa n riki bwa aomata aika aantaeka nakon Ana Tautaeka n Uea te Atua, ao n teimatoa n tiku i nanon ana mwarua ni kamanomano Iehova.