Enero

Timoteo ojerovia vaʼekue ojasegura rupi umi mbaʼe oĩva Ñandejára Ñeʼẽme haʼeha pe añetegua, ha upéva omomýi chupe oikose hag̃ua Jehová amígoramo. Nde avei restudia vaʼerã la Biblia, ha hesakã porã vaʼerã ndéve umi mbaʼe oikuaaukáva Jehovágui haʼeha pe añetegua. Ñepyrũrã reime vaʼerã segúro mbohapy enseñánsa iñimportántevare. Primero, reĩ vaʼerã segúro Ñandejára Jehová haʼeha opa mbaʼe Apohare (Éx. 3:14, 15; Heb. 3:4; Apoc. 4:11). Segundo, nde reikuaa vaʼerã mbaʼérepa reĩ segúro la Biblia haʼeha Ñandejára mensáhe yvyporakuérape g̃uarã (2 Tim. 3:16, 17). Ha tercero, reĩ vaʼerã segúro Jehová orekoha peteĩ puévlo organisádo oadoráva chupe Cristo poguýpe, ha umi testígo de Jehová haʼeha upe puévlo (Is. 43:10-12; Juan 14:6; Hech. 15:14). Upearã natekotevẽi reikuaa entéro mbaʼe la Biblia heʼíva. Nde reipuru vaʼerã ‘ne akã ha ne pensamiénto’ reimeve hag̃ua segúro umi mbaʼe regueroviáva haʼeha pe añetegua (Rom. 12:1). w20.07 10 párr. 8, 9

Ko profesía omombeʼu umi tuku rova ‘haʼeteha peteĩ persóna rova’ ha ‘iñakãre orekoha hikuái peteĩ mbaʼe haʼetéva koróna de óro’ (Apoc. 9:7). Haʼekuéra ombosufri “umi persóna ndoguerekóivape Ñandejára séllo isyváre”, umíva hína Ñandejára enemigokuéra, ha umi tuku ombosufri chupekuéra 5 mésere, upéva hína pe tiémpo oikoveha jepi umi tuku (Apoc. 9:4). Koʼã tuku añetehápe orrepresenta hína Jehová unhidokuérape. Haʼekuéra ningo pyʼaguasúpe oikuaauka mbaʼépa Ñandejára ojapóta ko múndo añáre, ha upe mensáhe ndogustaiete umi oapojávape ko múndo. Upéva heʼise umi tuku oñeñeʼẽha Joel 2:7-9-pe ndahaʼeiha el mísmo umi tuku oñeñeʼẽha lívro de Apocalípsispe. Sapyʼánte la Bíbliape ojepurúnte voi peteĩ mbaʼe oñerrepresenta hag̃ua diferénte kósa, ha orekóva diferénte signifikádo asegún mbaʼéichapa ojepuru. Por ehémplo, Apocalipsis 5:5-pe Jesúspe oñehenói “pe León Judá trivupegua”, péro 1 Pedro 5:8-pe pe Diablo rehe ojeʼe haʼeha “peteĩ león okororõva hína”. w20.04 3 párr. 8; 5 párr. 10

Sarái siérva Agar ningo ofalla vaʼekue oiko rire chugui Abrán rembireko. Agar hyeguasu rire oñepyrũ oapoʼi Saráipe, pórke haʼe naimembýi. Sarái okastiga Agárpe, ha upévare haʼe okañy chugui ha oho mombyry (Gén. 16:4-6). Ñande ñaneimperfékto rupi, ikatu ñapensa Agar ijorgullósa hague ha omereseha voi ojetrata chupe upéicha. Péro Jehová nopensái vaʼekue upéicha Agar rehe. Haʼe omondo peteĩ ánhel hendápe, ha pe ánhel otopárõ guare Agar rehe oipytyvõ chupe okambia hag̃ua ha ovendesi chupe. Agar ohechakuaa Jehová ojesareko hague hese oikóvo ha oikuaaha opa mbaʼe ohasáva. Upéva omomýi chupe heʼi hag̃ua Jehovápe: “Nde ningo Ñandejára ohecháva opa mbaʼe” (Gén. 16:7-13). ¿Mbaʼépa Jehová ohecha rakaʼe Agar rehe? Haʼe oikuaa umi mbaʼe Agar ohasa vaʼekue ha entéro mbaʼe tekotevẽ vaʼekue oaguanta. Jehová ohechakuaa vaʼekue oĩ vaiha Agar oapoʼírõ guare Saráipe, péro haʼe ontende avei Agar oñandúva ha ohasáva, upévare otrata chupe mborayhúpe. w20.04 16 párr. 8, 9

Apóstol Pablo heʼi vaʼekue enterove kristiáno tee ohaʼãha hína peteĩ karréra (Heb. 12:1). Ha enterove ñande, tahaʼe ñandeeda térã ñanemitãva, ñanderetiaʼe térã ñanekaneʼõva, ñaaguanta vaʼerã ipahaite peve jahupytyséramo pe prémio Jehová oofreséva ñandéve (Mat. 24:13). Apóstol Pablo ikatu vaʼekue omeʼẽ upe konsého, pórke haʼe voi ‘odipara vaʼekue pe karréra omohuʼã meve’ (2 Tim. 4:7, 8). Péro, ¿mbaʼeichagua karrérarepa oñeʼẽ hína ápe apóstol Pablo? Pablo sapyʼánte oñeʼẽ vaʼekue umi depórte yma ojejapo vaʼekuére Gréciape, ha oipuru umíva omboʼe hag̃ua heta mbaʼe iñimportánteva (1 Cor. 9:25-27; 2 Tim. 2:5). Por ehémplo, haʼe heta vése okompara peteĩ kristiáno rekove peteĩ karrérare (1 Cor. 9:24; Filip. 2:16). Peteĩ persóna oñepyrũ ko karréra oñemeʼẽ vove Jehovápe ha ojevautisa (1 Ped. 3:21). Ha otermina pe karréra Jehová omeʼẽ vove chupe pe prémio, haʼéva hína pe vída etérna (Mat. 25:31-34, 46; 2 Tim. 4:8). w20.04 26 párr. 1-3

“Ñande Ruvicha siémpre okumpli iñeʼẽ, ha haʼe omombaretéta pende jerovia ha pendeprotehéta Satanásgui” (2 Tes. 3:3). ¿Mbaʼéichapa Jehová ñandeprotehe? Jehová omeʼẽ ñandéve peteĩ armadúra ikatúva ñandeprotehe Satanás ñandeataka jave (Efes. 6:13-17). Ko armadúra oúva Ñandejáragui ningo imbarete ha oikoite. Péro ikatu hag̃uáicha ñandeprotehe jareko vaʼerã ñandejehe káda párte, ha ani jaipeʼa ñandejehegui. Upévare, peteĩ síntoicha ñamoĩ vaʼerã ñande kuʼáre pe añetegua. Upe sínto orrepresenta hína pe añetegua oĩva la Bíbliape. ¿Mbaʼérepa ñamoĩ vaʼerã ñande kuʼáre? Pórke ñandeprotehéta ani hag̃ua ñanembotavy Satanás, “pe japu ruvicha” (Juan 8:44). Haʼe hetaiterei áñoma oiko ijapu ha “ombotavy ko múndo kompletoitépe” (Apoc. 12:9). ¿Péro mbaʼéichapa ñamoĩ ñande kuʼáre peteĩ síntoicha pe añetegua? Jajapo upéva ñaaprendévo pe añetegua Jehovágui, ‘jahejávo pe espíritu sánto ñandegia, jasegi umi enseñánsa verdadéra’ jaadora jave chupe, ha ñaneonrrádo jave opa mbaʼépe (Juan 4:24; Efes. 4:25; Heb. 13:18). w21.03 26, 27 párr. 3-5

Upe yvy iporãiterei vaʼekue pórke upe lugárpe ojeadora vaʼekue Jehovápe. Pentekostés áño 33 guive “pe Yvy iporãitéva” noĩvéima peteĩ lugárpe ko yvy ápe ári. ¿Mbaʼérepa? Pórke Jehová puévlo oĩ ko yvy tuichakuére. Upéva rangue “pe Yvy iporãitéva” haʼe hína Jehová organisasión, pe párte oĩva ko yvy ápe ári. Umi mbaʼe ojapóva apytépe ko organisasión oike pe adorasión ñameʼẽva Jehovápe umi rreunión ha predikasión rupive. Umi ára pahápe pe rréi del nórte heta vése oike “pe Yvy iporãitévape”. Por ehémplo, pe Alemania nazi haʼérõ guare pe rréi del nórte, koʼýte pe segunda gérra mundiál aja, oike “pe Yvy iporãitévape” opersegi ha ojukárõ guare Ñandejára puévlope. Pe segunda gérra mundiál rire, pe Unión Soviéticagui oiko pe rréi del nórte ha haʼe oike “pe Yvy iporãitévape” opersegírõ guare Ñandejára puévlope ha omondo chupekuéra mombyry hogakuéragui. w20.05 13 párr. 7, 8

Ñañeʼẽmi unos kuánto kuimbaʼe oiko vaʼekuére Jesús tiémpo mboyve ha haʼe vaʼekue Ñandejára amígo. Abrahán ningo peteĩ kuimbaʼe ijerovia mbareteterei vaʼekue. Mas de 1.000 áño Abrahán omano rire Jehová heʼi vaʼekue hese “che amígo” (Is. 41:8). Upéva ohechauka peteĩ persóna omanóramo jepe, Jehová osegiha ohecha chupe iñamigoitéramo. Jehová imanduʼa gueteri Abrahán rehe oikoveramoguáicha (Luc. 20:37, 38). Ótro ehémplo hína Job. Enterove umi ánhel oñembyatýrõ guare yvágape, Jehová heʼíva rupive ohechauka ojeroviaha Job rehe. Jehová heʼi hese: “Haʼe ningo ijerovia mbarete ha siémpre ojapo iporãva. Haʼe orrespeta Ñandejárape, okyhyje chugui ha omboykete umi mbaʼe ivaíva” (Job 1:6-8). ¿Ha mbaʼépa Jehová opensa Daniel rehe? Haʼe oservi vaʼekue ipyʼaite guive chupe amo 80 áñorupi peteĩ país oikohápe umi hénte ndoadoráiva Jehovápe. Tres vése umi ánhel oasegura vaʼekue ko kuimbaʼe ijedámavape ‘Ñandejára ohayhuetereiha’ chupe (Dan. 9:23; 10:11, 19). Ikatu jajerovia Jehová ohechaseterei jeymaha umi iñamigokuéra ohayhuetéva omano vaʼekuépe, ha omoingovese jeýma chupekuéra (Job 14:15). w20.05 26, 27 párr. 3, 4

Peteĩ estudiánte oho porãva hese ikatu oaprende Ñandejára léi ha omombaʼeterei voi umíva. ¿Péro heʼisépa upéva pe estudiánte iñeʼẽrendutaha Jehovápe ohayhúgui chupe? Ñanemanduʼa vaʼerã Eva oikuaa hague Ñandejára léi, péro haʼe ndohayhuañetéi vaʼekue Ñandejárape, ha Adán upéichante vaʼekue avei (Gén. 3:1-6). Upévare ndahaʼéi vaʼerã ñamboʼénteva ótrope umi mbaʼe Ñandejára ojeruréva ha imandamientokuéra. Umi mbaʼe Jehová ojeruréva ha imandamientokuéra ningo siémpre iporã ñandéve g̃uarã (Sal. 119:97, 111, 112). Péro ñane estudiantekuéra ndohechakuaamoʼãi upéva nontendéiramo Jehová omeʼẽ hague ñandéve umi léi ñanderayhúgui. Upévare ikatu ñaporandu ñane estudiántepe: “¿Mbaʼérepa nde repensa Ñandejára oipotaha jajapo kóva, térã ndoipotaiha jajapo? ¿Mbaʼépa upéva ñanemboʼe Jehovágui?”. Ñaipytyvõramo ñane estudiántepe ojepyʼamongeta hag̃ua Jehováre ha ohayhu añete hag̃ua pe héra porãite, upéicharõ ifasilvéta ñandéve ñag̃uahẽ hag̃ua ikorasõme. Ñane estudiánte ndahaʼemoʼãi omombaʼétanteva umi léi, síno ohayhúta voi Upe omeʼẽ vaʼekuépe umíva. Upéva omombaretevéta ijerovia ha oipytyvõta chupe oaguanta hag̃ua umi situasión ijetuʼúva ohasátava (1 Cor. 3:12-15). w20.06 10 párr. 10, 11

Tekotevẽ ningo ñanepasiénsia pórke ndahaʼéi hína ensegidaite peteĩ persóna oñemoag̃ui jeýtava Jehováre. Heta ermáno oĩ vaʼekue inaktívo heʼi umi ansianokuéra ha umi ótro ermáno kongregasionpegua ovisita hague chupekuéra heta vése, ha upe rire ae oñemoag̃ui jey hague hikuái Jehováre. Peteĩ ermána hérava Nancy oikóva Ásiape oskrivi: “Peteĩ che amíga kongregasionpegua tuichaiterei chepytyvõ vaʼekue. Haʼe cherayhu che haʼeramoguáicha iñermána majór, ha chemomanduʼa umi mbaʼe porã rohasa vaʼekuére yma. Avei ipasiénsia cherendu hag̃ua amombeʼu aja mbaʼéichapa añeñandu, ha ndodudái omeʼẽ hag̃ua chéve konsého. Haʼe ohechauka vaʼekue haʼeha che amíga teete oĩva chepytyvõ hag̃uáicha oimeha órape”. Peteĩ persóna ipochy jave, ikatu hasy chupe upéva peteĩ erídaicha. Péro ñañemoĩramo ilugárpe haʼetévaicha ñamoĩva hína pe persónare peteĩ pohã iporãitereíva oipytyvõtava chupe oñeñandu porãve hag̃ua. Oĩ umi opytáva inaktívo pórke peteĩ ermáno ombopochy vaʼekue chupe, ha ohasámaramo jepe heta áño, haʼe oñeñandu vai ha ipochy gueteri upe oiko vaʼekuére. Péicha oñeñandu haguére, ojoko chupekuéra oñemoag̃ui jey hag̃ua Jehováre. Ikatu voi algúno opensa ojejapo hague hesekuéra inhustísia. Upévare ikatu oikotevẽ hikuái peteĩ ohendúva chupekuéra ha ontendéva mbaʼéichapa oñeñandu. w20.06 26 párr. 10, 11

Amáske reaguanta ha ndereʼái umi ñuhãme, ifasilvétama ndéve rejapo iporãva. Nemanduʼa vaʼerã avei oĩ vaiha ko múndo ohecha lája umi rrelasión sexuál, ha ouha Satanásgui. Upévare, ndereaseptái jave repensa ko múndope oñepensaháicha, ‘ndepuʼaka hína Satanás rehe’. Ñande ñarrekonose Jehová orekoha derécho heʼívo mbaʼe mbaʼépa hína pekádo, ha ñañehaʼãmbaite ani hag̃ua jajapo umichagua mbaʼe vai. Péro japeka jave, ñañemboʼe Jehovápe ha ñamombeʼu chupe mbaʼépepa jafalla raʼe (1 Juan 1:9). Ha oimérõ japeka vai raʼe, jajerure vaʼerã umi ansiánope tañanepytyvõ, pórke Jehová onombra vaʼekue chupekuéra oñangareko hag̃ua ñanderehe (Sant. 5:14-16). Péro ndovaléi ningo jasegi ñañeñandu kulpávle umi mbaʼe vai jajapo vaʼekuére yma, pórke ñande Túa ñanderayhuetéva omeʼẽ vaʼekue Itaʼýra sakrifísioramo, ñanderreskata ha operdona hag̃ua ñandéve ñande pekadokuéra. Jehová heʼíramo operdonataha umi pekadór oñarrepentívape, haʼe añetehápe ojapo upéva. Upévare mbaʼeve ndaikatúi ñandejoko jaservi hag̃ua Jehovápe konsiénsia potĩ reheve (1 Juan 2:1, 2, 12; 3:19, 20). w20.07 22, 23 párr. 9, 10

Peteĩ tiémpore Jehová oĩ vaʼekue haʼeñoite, péro noñeñandúi vaʼekue haʼeño, pórke haʼe noikotevẽi avavére ovyʼa hag̃ua. Upéicharõ jepe, Jehová oipota vaʼekue oĩ ótro oikovéva ha ovyʼáva avei haʼéicha. Upéicharõ, Jehová oporohayhu rupi, oñepyrũ ojapo opa mbaʼe (1 Juan 4:19). Ñepyrũrã Jehová ojapo vaʼekue iñajudanterã, Itaʼýra Jesúspe. Ha upéi “ojevale hese ojapo hag̃ua entéro mbaʼe”, umíva apytépe kompletoite umi ánhel (Col. 1:16). Jesús ovyʼaiterei vaʼekue ikatu haguére ombaʼapo Itúandi (Prov. 8:30). Ha umi ánhel ovyʼa vaʼekue avei. Haʼekuéra ohechapaite vaʼekue Jehová ha pe ikonstruktór ivaletereíva Jesús ojapórõ guare yvága ha yvy. ¿Mbaʼéichapa umi ánhel oñeñandu vaʼekue? Haʼekuéra osapukaipa vyʼágui ojejapórõ guare ko yvy, ha katuete osegíne raʼe oguerohory káda uno umi mbaʼe Jehová okrea vaʼekue ohóvo, ha koʼýte ojapórõ guare yvyporakuérape (Job 38:7; Prov. 8:31). Káda uno umi mbaʼe Jehová okrea vaʼekue ohechauka haʼe oporohayhu ha iñaranduha (Sal. 104:24; Rom. 1:20). w20.08 14 párr. 1, 2

Jehová ñandeapo vaʼekue ikatu hag̃uáicha japorohayhu, ha jaipota hag̃uáicha umi ótro ñanderayhu. Upévare, oĩ jave ndaijaʼéiva ñanderehe ñañeñandu vaieterei ha ikatu voi jakyhyje. Peteĩ ermáno heʼi: “Che ningo apyta kuri akyhyjeterei ha añeñandu ndavaleirõguáicha mbaʼeverã umi soldádo chembyepotírõ guare, ijarhél vaipaite chéve ha cheamenasa haʼe haguére testígo de Jehová”. Katuete ningo japyta yvýre umi hénte ndochaʼéi jave ñanderehe, péro upéva nañanesorprendéi pórke Jesús oprofetisáma vaʼekue voi oĩtaha ndaijaʼéiva ñanderehe. ¿Mbaʼérepa ko múndo ndaijaʼéi ñanderehe? Pórke Jesús ojapo haguéicha, ñande ‘ndajaikói umi hénte ko mundopegua oikoháicha’ (Juan 15:17-19). Ñande ningo jarrespeta umi governantekuérape ha umi mbaʼe ojepurúvape oñerrepresenta hag̃ua peteĩ tetã, por ehémplo pe vandéra, pe ímno nasionál ha umícha. Péro nañamombaʼeguasúi umíva, ñande ñamombaʼeguasu Jehovápe añoiténte. Avei jaapoja pe derécho Ñandejára orekóva ñanegovernávo, péro Satanás ha umi ifamiliare odesafia upe derécho (Gén. 3:1-5, 15). Ñande ningo japredika Ñandejára Rréino añoiténte osolusionataha umi provléma orekóva yvyporakuéra, ha koʼẽrõite ohunditaha enterove umi oñemoĩvape hese (Dan. 2:44; Apoc. 19:19-21). Ko mensáhe ningo notísia porã umi hénte ivuénovape g̃uarã, péro notísia vai umi iñañávape g̃uarã. w21.03 20 párr. 1, 2

Jehová ningo ohechauka omombaʼeha ermanakuérape omeʼẽvo chupekuéra peteĩ lugár kongregasiónpe. Haʼekuéra ningo omoĩ ehémplo porã, pórke iñarandu, ojerovia, ikyreʼỹ, ipyʼaguasu, ipojera ha ojapo heta mbaʼe iporãva (Luc. 8:2, 3; Hech. 16:14, 15; Rom. 16:3, 6; Filip. 4:3; Heb. 11:11, 31, 35). Javyʼaiterei ningo avei jareko haguére kongregasiónpe heta ermáno ha ermána ijedámava. Haʼekuéra ijedáma rupi hasykatuvéma ohóvo. Upéicharõ jepe, koʼã ermáno ijedámava ojapo ikatúva guive predikasiónpe ha oipuru opa imbaretekue omokyreʼỹ ha omeʼẽ hag̃ua entrenamiénto ótrope. Ñande ningo ikatu ñaaprende heta mbaʼe chuguikuéra. Jehovápe g̃uarã haʼekuéra iporãiterei ha ñandéve g̃uarã avei (Prov. 16:31). Ñapensamína avei umi imitãvare. Haʼekuéra ningo ombohovái heta provléma, pórke okakuaa ko múndo oĩvape Satanás poguýpe ha henyhẽtéva umi enseñánsa ivaívagui. Upévare ñanemokyreʼỹeterei jahecha jave umi imitãva okomenta rreunionhápe, osẽ predikasiónpe ha pyʼaguasúpe odefende umi mbaʼe ogueroviáva. Añetehápe peẽ imitãva peguereko peteĩ lugár iñimportánteva Jehová kongregasiónpe (Sal. 8:2). w20.08 22 párr. 9-11

Ñañepyrũ jave japredika ha jajekuaauka testígo de Jehováramo, ikatu hína ñambohovái peteĩ “torménta”, ñane hentekuéra oñemoĩ jave ñane kóntrape, ñane konosidokuéra oñembohory jave ñanderehe ha oĩ jave umi nohenduséiva umi notísia porã. ¿Mbaʼépa ikatu rejapo ndepyʼaguasuve hag̃ua? Primeroite, reime vaʼerã segúro Jesús osegiha odirihi yvága guive pe predikasión (Juan 16:33; Apoc. 14:14-16). Upéi remombarete vaʼerã nde jerovia Jehová promésare oñangarekotaha nderehe (Mat. 6:32-34). Nde jerovia imbaretevévo, ndepyʼaguasuvéta. Upéicha avei nde rehechauka ndejerovia mbareteha remombeʼúrõ guare ne amígo ha ne hentekuérape, reñepyrũ hague restudia la Biblia umi Testígondi, ha reho rreunionhápe. Katuete oiméne nde rejapóma heta kámbio ne kondúktape ha reiko lájape ikatu hag̃uáicha reiko Jehová oipotaháicha. Ha rejapo hag̃ua upéva tekotevẽ avei kuri rejerovia ha ndepyʼaguasu. Resegi aja reñembopyʼaguasuve, ikatu rejerovia ‘Jehová nde Jára oĩha nendive reho rehohápe’ (Jos. 1:7-9). w20.09 5 párr. 11, 12

Rréi Asá oheja vaʼekue peteĩ ehémplo iporãitereíva, pórke haʼe ohechauka vaʼekue iñaranduha ojeroviávo Jehováre ipyʼaite guive. Haʼe oservi vaʼekue Jehovápe ivaírõ guare la situasión, ha avei oikórõ guare hikuái pyʼaguapýpe. Imitãite guive, Asá “oservi vaʼekue Jehovápe ipyʼaite guive” (1 Rey. 15:14, nóta). Asá ohechauka vaʼekue oserviha Jehovápe ipyʼaite guive oipeʼávo Judágui pe adorasión fálsa. La Biblia heʼi hese: “Haʼe oipeʼapa umi dios extranhéro altár, umi lugár ijyvatéva, omonguʼi umi kolúmna sagráda ha oikytĩ umi póste sagrádo” (2 Crón. 14:3, 5). Haʼe oipeʼa vaʼekue ijavuéla Maacápe jepe ipuéstogui, haʼe ningo rréina vaʼekue upérõ. Ojapo hese upéicha, pórke haʼe omokyreʼỹ vaʼekue la héntepe oadora hag̃ua peteĩ taʼanga (1 Rey. 15:11-13). Asá ndahaʼéi vaʼekue ohundínteva umi taʼanga ojeadoráva, síno oipytyvõ vaʼekue umi hénte oikóvape Judápe oadora jey hag̃ua Jehovápe. Jehová ovendesi rupi Asá ha umi israelítape, oiko hikuái pyʼaguapýpe. Asá ogovernárõ guare, 10 áño aja “pe yvýpe oiko hikuái pyʼaguapýpe” (2 Crón. 14:1, 4, 6). w20.09 14 párr. 2, 3

Ñande ningo pyʼỹinte jaheja ótro kárgope umi mbaʼe ivaliósova ñandéve g̃uarã. Por ehémplo ikatu ñamoĩ ñande pláta vánkope. Upéicha jave ñande ñahaʼarõ ojasegura ñandéve ñande pláta ani hag̃ua oñemonda ni okañy. Apóstol Pablo omomanduʼa vaʼekue Timotéope ojeheja hague ikárgope peteĩ mbaʼe ivaliósova: Haʼe oikuaa porã vaʼekue mbaʼépa Ñandejára rembipota yvyporakuérape g̃uarã. Timotéope oñenkarga avei pe priviléhio ‘opredika hag̃ua Ñandejára ñeʼẽ’ ha ‘osegi hag̃ua opredika umi notísia porã’ (2 Tim. 4:2, 5). Pablo omokyreʼỹ Timotéope oñangareko hag̃ua upe ojeheja vaʼekuére ikárgope. Timotéoicha avei, ojeheja vaʼekue ñande kárgope umi mbaʼe ivaliósova. Jehová ningo imbaʼeporãitereígui oikuaauka porã ñandéve umi enseñánsa porãite oĩva Iñeʼẽ la Bíbliape. Koʼã enseñánsa ningo ivaliosoiterei, pórke ñanemboʼe mbaʼéichapa ikatu jareko peteĩ amista iporãva Jehovándi, ha oikuaauka ñandéve mbaʼéichapa añetehápe ikatu jaiko vyʼápe. Ñande jagueroviávo umi enseñánsa ha jaiko umíva heʼiháicha, nañanembotavyvéima umi japu oñemboʼéva ha ikatúma ñanderekopotĩ (1 Cor. 6:9-11). w20.09 26 párr. 1-3

Pe estudiánte ohecha vaʼerã ñande ñanekyreʼỹha ha jagueroviaha umi mbaʼe la Biblia omboʼéva. Upéicha ndahasyivéta avei ovyʼa hag̃ua umi mbaʼe oaprendévare hína. Ha opyta porãramo, ikatu ñamombeʼu chupe mbaʼéichapa la Biblia ñanepytyvõma raʼe ñandéve. Upéicha haʼe ohechakuaáta la Bíbliape oĩha heta konsého porã ideprovéchotava avei chupe. Pe estúdio aja, ñamombeʼúkena ñane estudiántepe oĩha ermáno ha ermanakuéra ombohovái vaʼekue avei umi situasión ijetuʼúva haʼe ohasáva hína. ¿Oĩpa peteĩ ermáno ñane kongregasiónpe ikatúva oipytyvõ ñane estudiántepe iñehémplo rupive? Upéicharõ jajerure chupe oho hag̃ua ñanendive jajapo hag̃ua pe estúdio. Ñaipytyvõ ñane estudiántepe ohechakuaa hag̃ua la Biblia ikatuha oajuda chupe okambia hag̃ua. Oiméramo pe estudiánte omenda térã oñakompaña, ¿ostudiápa hína avei la Biblia upe iñirũ? Oiméramo nahániri, ikatu ñainvita avei chupe ñanemoirũ hag̃ua pe estúdio aja. Ñamokyreʼỹkena ñane estudiántepe omombeʼu hag̃ua umi mbaʼe oaprendéva umi ihentekuéra ha iñamigokuérape (Juan 1:40-45). w20.10 16 párr. 7-9

José ha María ojapo vaʼekue umi mbaʼe Jehová ojeruréva umi tuakuéragui, upévare oipytyvõ vaʼekue Jesúspe oiko hag̃ua chugui peteĩ kuimbaʼe Ñandejára oguerohorýva (Deut. 6:6, 7). José ha María ningo ohayhu vaʼekue Jehovápe ipyʼaite guive, ha haʼekuéra oipytyvõse kuri ifamíliape ohayhu hag̃ua avei Jehovápe, ha upéva la iñimportantevéva chupekuéra g̃uarã. José ha María odesidi vaʼekue orekotaha pe kostúmbre oadorávo Jehovápe ifamíliandi. Haʼekuéra káda semána oho vaʼekue pe sinagógape Nazarétpe, ha káda áño oho Jerusalénpe pe Paskuarã (Luc. 2:41; 4:16). Oiméne oaprovecha rakaʼe oviaha aja Jerusalénpe, omombeʼu hag̃ua Jesús ha iñermanokuérape umi mbaʼe ohasa vaʼekue yma Jehová puévlo. Oiméne tapére ovisita raʼe avei ohóvo hikuái umi lugár oñemensionáva Ñandejára Ñeʼẽme. Ha ifamília retavévo ohóvo hikuái, oiméne ijetuʼuvéma raʼe José ha Maríape osegi hag̃ua pe kostúmbre orekóva oadorávo Jehovápe ifamíliandi. Péro ñapensamíntena umi mbaʼe porãite ohupytývare hikuái. Haʼekuéra omotenonde rupi pe adorasión oñemeʼẽva Ñandejárape, oipytyvõ vaʼekue ifamíliape oñemoag̃ui hag̃ua Jehováre. w20.10 28 párr. 8, 9

Peteĩ ermáno ñaneinvitáramo jajapo hag̃ua hendive ijestúdio bíblico, iporãta jajepreparáramo pe leksión ojestudiátava. Diosnel, peteĩ prekursór espesiál, heʼi: “Amombaʼeterei ningo umi chemoirũva ojeprepara jave pe estudiorã. Upéicharõ, haʼekuéra ikatúta heʼi umi mbaʼe ideprovéchotava pe estudiántepe”. Péicha jajapórõ, pe estudiánte ohechakuaáta avei mokõivéva jajeprepara porã hague, ha ñamoĩta chupe peteĩ ehémplo porã. Ndaikatúiramo jepe jastudiapaite pe informasión, ñañemotiémpo vaʼerã jatopa hag̃ua umi idéa iñimportantevéva oĩva pe leksiónpe. Pe orasión ningo iñimportanteterei ojejapóta jave peteĩ estúdio bíblico. Upévare ñapensáma vaʼerã mbaʼépa jaʼéta ojejeruréramo ñandéve ñañemboʼe hag̃ua. Upéicharõ, umi mbaʼe jaʼéva ñañemboʼe jave ideprovechovéta pe estudiántepe (Sal. 141:2). Hanae, oikóva Japónpe, imanduʼa umi orasión ojapo vaʼekuére pe ermána omoirũ vaʼekue iñinstruktórape. Haʼe heʼi: “Ahechakuaa haʼe orekoha peteĩ amista imbaretéva Jehovándi, ha che asegise iñehémplo. Añandu avei haʼe cherayhuha, pórke oñemboʼe jave imanduʼa che rérare”. w21.03 9, 10 párr. 7, 8

Jesús opromete vaʼekue apóstol Páblope haʼe og̃uahẽtaha Rómape. Péro Jerusalénpe unos kuánto judío opeska hína kuri Páblore ojuka hag̃ua chupe. Pe komandánte Roma ehersitopegua hérava Claudio Lisias oikuaárõ guare upéva, oipytyvõ Páblope. Pyaʼe porã Claudio omondo Páblope Cesaréape, ha heta soldádo oho hendive oñangareko hag̃ua hese. Upépe pe governadór Félix “oheja chupe préso Herodes palásiope”. Upe lugárpe ndaikatumoʼãi kuri ojapo hese mbaʼeve umi ojukase vaʼekue Páblope (Hech. 23:12-35). Péro Félix rendaguépe ojupíma pe governadór Festo, ha haʼe “oñemoĩ porãségui umi judío ndive”, oporandu Páblope: “¿Nderehoséi piko Jerusalénpe rejehusga hag̃ua upépe koʼã mbaʼére che renondépe?”. Pablo oikuaa vaʼekue Jerusalénpe umi judío ikatuha ojuka chupe. Haʼe heʼi: “¡Ajerure ohecha hag̃ua che káso César!”. Upéi Festo heʼi Páblope: “Nde reipota ndehusga César, ha César ndehusgáta”. Tiémpo riremínte, Pablo oĩma Rómape, mombyry umi judío ojukasévagui chupe (Hech. 25:6-12). w20.11 13 párr. 4; 14 párr. 8-10

Enterove ningo sapyʼánte ñañeñandu vaínte voi umi mbaʼe jajapo vaʼekuére. Por ehémplo, oĩ oñeñandu vaietereíva umi mbaʼe ojapo vaʼekuére oservi mboyve Jehovápe. Ótro katu oñeñandu vai umi mbaʼe ojapo vaʼekuére oiko riréma chugui Testígo (Rom. 3:23). Ñande jajapose pe oĩ porãva, péro “enterovéva ningo jajavy heta vése” (Sant. 3:2; Rom. 7:21-23). Ndaigústoiramo jepe ñañeñandu vai umi mbaʼe jajapo vaʼekuére, upéva ikatu ojapo porã hína ñanderehe. ¿Mbaʼérepa? Pórke upéva ñanepytyvõta ñakambia hag̃ua, ha jajedesidi hag̃ua ndajajapomoʼãveimaha umi mbaʼe vai jajapo vaʼekue (Heb. 12:12, 13). Péro ikatu hína ñañeñandu vai rasáma umi mbaʼe vai jajapo vaʼekuére. Upéva heʼise jasegiha ñañeñandu vai ñañarrepenti riréma, ha Jehová ohechauka riréma ñandéve ñaneperdona hague. Peichagua sentimiénto ikatu hína ñandeperhudika (Sal. 31:10; 38:3, 4). Upévare ñañatende porã vaʼerã ani hag̃ua jasegi ñañeñandu vaieterei umi mbaʼe jajapo vaʼekuére yma. ¿Mbaʼérepa? Pórke Satanás ovyʼaitereíta ñande ñañentregáramo ha ndajaservivéi Jehovápe, jepe Jehová nopensái ñanderehe nañanepohãveimaha (ekompara 2 Corintios 2:5-7, 11 heʼívare). w20.11 27 párr. 12, 13

Pe levita oskrivi vaʼekue avei Salmo oñepyrũ oenvidia umi iñaña ha oñemombaʼeguasúvape, ndahaʼéi haʼe ojaposégui umi mbaʼe vai, síno haʼete rupi haʼekuéra oiko porãvéva chugui (Sal. 73:2-9, 11-14). Haʼetévaicha haʼekuéra orekopaitéva: Ipláta heta, oiko porã ha ndojepyʼapýi mbaʼevére. Ha anivéma hag̃ua oporoenvidia ni oñedesanima, pe levita tekotevẽ kuri ohecha opa mbaʼe Jehová ohechaháicha. Ojapo rire upéva, haʼe ipyʼaguapy jey ha ovyʼa. Haʼe heʼi: ‘Ko yvy ape ári, nderehénte aikotevẽ Ñandejára’ (Sal. 73:25). Upéicha avei, aníkena arakaʼeve ñaenvidia umi hénte añáme, haʼetévape oiko porãva hína. Pe vyʼa orekóva hikuái sapyʼami g̃uarãnte ha opáta (Ecl. 8:12, 13). Ñande ñaenvidiáramo chupekuéra, ñañedesanimáta ha ikatu voi japerde ñane amista Jehovándi. Upéicharõ, sapyʼánte ñañeñandúramo pe levita oñeñandu haguéicha jajapo vaʼerã upe haʼe ojapo vaʼekue. Jasegi umi konsého mborayhúpe omeʼẽva ñandéve Ñandejára, ha jajeheʼa umi ótro oadorávare avei chupe. Jahayhuvéramo Jehovápe oimeraẽ mbaʼégui jarekóta pe vyʼa añetetéva. Ha ikatúta jahupyty ‘pe jeikove añetetéva’ (1 Tim. 6:19). w20.12 19, 20 párr. 14-16

Ñamombeʼu jave Jehovápe umi mbaʼe ñanekevrantáva, jajasegura vaʼerã avei jaagradese hag̃ua chupe. Ñaneprovléma hetáramo jepe, iporãta ñapensa entéro umi mbaʼe porã jarekóvare. ¿Péro mbaʼépa ikatu jajapo ndajaikuaái jave mbaʼéichapa ñamombeʼúta Jehovápe umi mbaʼe ñañandúva? Upéicha jave, ñanemanduʼa vaʼerã Jehová okontestataha ñane ñemboʼe jaʼénteramo jepe chupe: “Chepytyvõmína Jehová” (2 Crón. 18:31). Jajerovia Jehováre, ha ani ñandejehe. Proféta Isaías tiémpope, umi hénte oikóva Judápe okyhyje vaʼekue umi asirio oatakárõ g̃uarã chupekuéra. Haʼekuéra ndopytaseieterei kuri umi asirio poguýpe, upéicha rupi ojerure Egíptope oipytyvõ hag̃ua chupekuéra (Is. 30:1, 2). Jehová oavisa vaʼekue chupekuéra oikotaha hesekuéra sarambi ojerovia haguére umi egípciore (Is. 30:7, 12, 13). Isaías rupive Jehová heʼi pe puévlope mbaʼépa la ojapo vaʼerã ikatu hag̃uáicha oiko segúro porã. Isaías heʼi vaʼekue: “Tuicha penembaretevéta pepytáramo pyʼaguapýpente ha pejerovia” Jehováre (Is. 30:15b). w21.01 3, 4 párr. 8, 9

Haʼekuéra ifiél haguére oikóta chuguikuéra rréi ha saserdóte Crístondi yvágape (Apoc. 20:6). Jehová, Jesús ha umi ánhel ovyʼaitereíta ág̃a umi 144.000 unhído orresivi vove iprémio yvágape. Oñeʼẽ rire umi 144.000 rréi ha saserdótere, apóstol Juan ohecha peteĩ mbaʼe ñanemopirĩmbáva: “Peteĩ aty guasu” ojesalváva Armagedónpe. Koʼã mokõi grúpo ningo idiferénte ojuehegui pórke pe ‘aty guasúpe’ noĩri 144.000 persónante, síno hetaitereive, ha ndajaikuaái voi mboýpa exáktamente oĩta hikuái (Apoc. 7:9, 10). Haʼekuéra “omonde ao puku morotĩ asýva”, upéva ohechauka haʼekuéra ndohejái hague ‘Satanás múndo omongyʼa chupekuéra’, ha osegi hague ifiél Ñandejárape ha Crístope (Sant. 1:27). Pe aty guasu osapukáita vyʼágui, ha heʼíta: “Pe salvasión ou Ñandejáragui, pe oguapýva pe trónope, ha pe Ovecha Raʼýgui”. Haʼekuéra oreko avei ipópe palméra rakã ha upéva ohechauka haʼekuéra vyʼápe oasepta hague Jesús haʼeha pe Rréi Jehová oiporavo vaʼekue (ekompara Juan 12:12, 13 heʼívare). w21.01 15, 16 párr. 6, 7

Peteĩ kuimbaʼe ikatu oaprende omoakã porã hag̃ua hogapy osegívo Jehová ha Jesús ehémplo. Ojapo hag̃ua upéva, jahechami mbaʼérepa ñaneumílde vaʼerã. Jehová hína pe persóna iñaranduvéva oexistíva, upéicharõ jepe haʼe ohendu isiervokuéra heʼíva (Gén. 18:23, 24, 32). Jehová ningo perfékto, upéicharõ jepe haʼe nohaʼarõi ñandehegui ñandeperfékto. Upéva rangue, haʼe oipytyvõ yvypóra imperféktope oservi porã hag̃ua chupe (Sal. 113:6, 7). Añetehápe la Biblia heʼi voi Jehová ñanepytyvõha (Sal. 27:9; Heb. 13:6). Rréi David orrekonose vaʼekue Jehová iñumílde ha oipytyvõ haguérente chupe, haʼe ikatu hague ojapo heta mbaʼe tuicháva. Jahechamína koʼág̃a Jesús ehémplo. Haʼéramo jepe idisipulokuéra Ruvicha ha Mboʼehára, haʼe ombojepyhéi vaʼekue chupekuéra. Jesús voi heʼi vaʼekue: “Che amoĩ peẽme pe ehémplo, upéicharõ che ajapo haguéicha, peẽ pejapo vaʼerã avei” (Juan 13:12-17). Jesús orekóramo jepe tuicha autorida, nohaʼarõi vaʼekue ojeservi chupe, upéva rangue haʼe oservi vaʼekue umi ótrope (Mat. 20:28). w21.02 3, 4 párr. 8-10

Mitãrusukuéra, peẽ ningo ikatu pendedeprovechoiterei kongregasiónpe. Heta pende apytépe oĩ imbaretéva ha ikyreʼỹetereíva. Peẽ ningo pejapo hína heta mbaʼe peipytyvõ hag̃ua ermanokuérape. Oiméne hiʼãitereíma peẽme peñenombra siérvo ministeriál. Péro ikatu peñandu umi ótro opensaha penderehe penemitãiterei térã napeimeiha gueteri preparádo oñemeʼẽ hag̃ua peẽme peteĩ asignasión iñimportánteva. Péro penemitãramo jepe, oĩ heta mbaʼe koʼág̃ama voi ikatúva pejapo pe kongregasión okonfia hag̃ua penderehe ha penderrespeta hag̃ua. Upéicharõ, peẽ mitãrusukuéra, ¿oĩpa peteĩ mbaʼe pejapokuaáva ikatúva peipuru peipytyvõ hag̃ua umi ermanokuérape? Por ehémplo, umi ijedáva ningo omombaʼetereíta peẽ imitãva peipytyvõramo chupekuéra oipurukuaa hag̃ua iselulár, itávlet térã ótro aparáto elektróniko ojapo hag̃ua ijestúdio personál, térã oipuru hag̃ua rreunionhápe. Peẽ ningo pendevale hína koʼã mbaʼépe, ha upévare ikatu peipytyvõ umi ijedávape. Opa mbaʼe pejapóvape, pembovyʼákena pende Túa yvagapeguápe. w21.03 2 párr. 1, 3; 7 párr. 18

Peteĩ tembireko ijestúdio porãvéramo jepe iménagui, pe ména rresponsavilida hína oipytyvõ ifamíliape oikuaa hag̃ua Jehovápe, por ehémplo ojapo hag̃ua pe estúdio de família (Efes. 6:4). Peteĩ tembireko oñemoĩ vaʼerã iména poguýpe, péro irresponsavilida hína osegi omombarete ijerovia. Upearã haʼe oñemotiémpo vaʼerã ojapo hag̃ua ijestúdio personál ha ojepyʼamongeta hag̃ua. Upéva oipytyvõta chupe osegi hag̃ua ohayhu ha orrespeta Jehovápe, ha ovyʼa hag̃ua oñemoĩvo iména poguýpe. Umi tembireko oñemoĩva iména poguýpe ohayhu rupi Jehovápe, ovyʼavéta umi ndojaposéivagui upéva Jehová heʼi haguéicha. Haʼekuéra omoĩ hína ehémplo porã umi mitãrusu ha mitãkuñanguérape. Avei oipytyvõ hikuái oĩ hag̃ua mborayhu ha pyʼaguapy ifamíliape, ha kongregasiónpe (Tito 2:3-5). Koʼág̃arupi ermána hína la majoría umi oservíva Jehovápe (Sal. 68:11). w21.02 13 párr. 21-23

Apóstol Pablo omoĩ vaʼekue peteĩ ehémplo iporãitereíva, pórke haʼe ipyʼaguasu ha oaguanta vaʼekue heta mbaʼe. Sapyʼánte haʼe ikangy vaʼekue, péro ikatu vaʼekue ogueropuʼaka ojerovia rupi Jehová omeʼẽtaha chupe pe fuérsa oikotevẽva (2 Cor. 12:8-10; Filip. 4:13). Ñande ikatu avei ñanembarete ha ñandepyʼaguasu haʼéicha, ñaneumílderamo ha ñarrekonoséramo ñaikotevẽha Jehová ajúda (Sant. 4:10). Ikatu ñaime segúro umi pruéva jahasáva ndahaʼeiha kastígo oúva Jehovágui. Pe disípulo Santiago oasegura voi ñandéve: “Oĩramo ohasa asýva, aníkena heʼi: ‘Ñandejára cheprova hína’, pórke avave ndaikatúi oprova Ñandejárape mbaʼe vaípe, ha haʼe ndoprovái avei avavépe mbaʼe vaípe” (Sant. 1:13). Ñaiméramo segúro siertoha upéva, ñande ñañemoag̃uivéta ñande Ru yvagapegua ñanderayhuetévare. Jehová ningo “nokambiái” (Sant. 1:17). Haʼe oipytyvõ vaʼekue umi kristiáno ypykuépe ohasárõ guare heta situasión ijetuʼúvare, ha ñandéve katuete avei ñanepytyvõta. Jajerurékena Jehovápe ñande pyʼaite guive tañanepytyvõ ñanearandu, jajerovia ha ñandepyʼaguasu hag̃ua. Haʼe ningo katuete ombohováita ñane ñemboʼe. w21.02 31 párr. 19-21

Ñande ningo ikatu ñamokyreʼỹ peteĩ estudiánte de la Biblia ohóvape rreunionhápe jahechaukávo ñañeinteresaha hese (Filip. 2:4). Ñande ikatu ñañehaʼã jaikuaa porãve chupe. Por ehémplo, jafelisita pe estudiántepe umi kámbio iporãva ojapóvare, ha ñaporandu chupe mbaʼetekópa oho hese la ijestúdio, ifamília ha itraváho. Péro ñañatende vaʼerã ani jahasa la rrája ha ñaporandu umi mbaʼe omoñeñandu vaítava chupe. Upéicharõ, ñañemongetáramo hendive ñañamigavéta hese, ha ñaipytyvõta chupe oprogresa ha ojevautisa hag̃ua. Pe estudiánte osegíramo oprogresa ha okambia, ñaipytyvõ vaʼerã chupe oñandu hag̃ua orekoha peteĩ lugár kongregasiónpe. Ñande ikatu jajapo upéva jarresivi porãvo chupe ñande rógape, ha jahasávo tiémpo hendive (Heb. 13:2). Pe estudiántegui oiko vove puvlikadór, ikatu ñainvita chupe ñanemoirũ hag̃ua predikasiónpe. Diego, peteĩ puvlikadór Brasilpegua, heʼi: “Heta ermáno cheinvita vaʼekue asẽ hag̃ua apredika hendivekuéra. Péicha ifasilve chéve aikuaa porãve hag̃ua chupekuéra. Aaprende kuri heta mbaʼe chuguikuéra, ha añandu añemoag̃uiveha Jehová ha Jesús rehe”. w21.03 12 párr. 15, 16

Jesús heʼi vaʼekue isegidorkuérape ohayhu vaʼerãha iñenemigokuérape (Mat. 5:44, 45). ¿Péro ifásilpa upéva? ¡Ni mbaʼevéicharõ! Péro ikatu hína, ñanepytyvõ rupi Ñandejára espíritu sánto, pórke umi mbaʼe porã oúva Ñandejára espíritugui apytépe oĩ hína mborayhu, avei pasiénsia, pyʼaporã, akãguapy ha jejokokuaa (Gál. 5:22, 23). Koʼã kualida ningo ñanepytyvõ ñaaguanta hag̃ua oĩ jave ndaijaʼéiva ñanderehe. Heta hénte ymave oñemoĩ mbarete vaʼekue ermanokuérare koʼág̃a ndojapovéima upéva, pórke iména térã hembireko, ifamília térã ivesíno ohechauka koʼã kualida porãite. Ha heta ijapyteguikuéra koʼág̃a haʼéma voi ñane ermáno ha ermána. Upévare ñañemboʼékena Jehovápe omeʼẽ hag̃ua ñandéve ijespíritu sánto, oiméramo ijetuʼu ñandéve jahayhu hag̃ua umi ndaijaʼéivape ñanderehe jaservi haguére chupe (Luc. 11:13). Ha jajeroviákena siémpre iporãvetaha ñaneñeʼẽrendu Jehovápe (Prov. 3:5-7). Añetehápe pe ódio ipoderosoiterei ha ikatu ñanembohasa asy, péro pe mborayhu imbaretetereive hína. Jahechaukáramo jahayhuha ñande rapichakuérape, ikatu okambia hikuái la opensáva ñanderehe ha Jehováre. Ha jasegíramo japorohayhu ñambovyʼáta Jehovápe. Péro umi ñandepersegíva osegíramo jepe ndaijaʼéi ñanderehe, ñande lomímonte ikatu javyʼa. w21.03 23 párr. 13; 24 párr. 15, 17

Proféta Joel oprofetisa vaʼekue oĩtaha peteĩ ehérsito oporoatakáva (Joel 2:1, 8, 11). Jehová heʼi kuri omondotaha ‘ijehérsito tuicháva’, térã umi soldádo babilóniope okastiga hag̃ua umi israelita naiñeʼẽrendúivape (Joel 2:25). Ko ehérsitope oñehenói “umi nortéño”, pórke umi babilonio oikéta Israélpe nórteguio ládo (Joel 2:20). Ko ehérsitope oñekompara hetaiterei tuku oñeorganisa porãvare. Joel heʼi voi hesekuéra: “Káda [soldádo] osegi hape. [...] Ojatropella hikuái umi siuda ha oike [...]. Ojupi hikuái umi ógare, ha mondaháicha oike umi ventánarupi” (Joel 2:8, 9). Eñeimahinamína upéva. Oparupiete oĩ umi soldadokuéra. Ndaipóri lugár oñekañy hag̃ua. ¡Ni peteĩva ndojesalvamoʼãi Babilonia ehérsitogui! Umi babilonio, térã umi caldeo, tukúicha ojagarrapaite Jerusalén áño 607-pe a.C. La Biblia omombeʼu mbaʼépa ojapo vaʼekue umi caldeokuéra rréi. Heʼi voi hese: “Haʼe [...] nombyasýi ojuka hag̃ua umi mitãkuimbaʼe ni kuñataĩ, itujáva ni hasykatúvape” (2 Crón. 36:17). w20.04 5 párr. 11, 12