Regalo sang Kabuhi Ukon Halok sang Kamatayon?
“Pila pa ang mapatay? Pila pa ka kamatayon ang ginakinahanglan ninyo? Sugiri kami kon pila pa ang dapat mapatay agod magpati kamo nga nagakatabo ini.”
GINPULPOG ni Don Francis, isa ka opisyal sang CDC (Centers for Disease Control sang E.U.), ang iya inumol sa lamesa samtang ginasinggit niya ang mga pulong sa ibabaw sa isa ka miting upod sa nagapanguna nga mga tiglawas sang industriya sang bangko sang dugo. Ginakombinse sang CDC ang mga bangkero sang dugo nga ang AIDS nagalapta paagi sa dugo nga suplay sang pungsod.
Wala makombinse ang mga bangkero sang dugo. Gintawag nila ang ebidensia nga maluya—pila lamang ka kaso—kag namat-od nga indi pagpauswagon pa ang pagtesting ukon pagsala sa dugo. Natabo ina sang Enero 4, 1983. Anom ka bulan sang ulihi, ang presidente sang American Association of Blood Banks nagsiling: “Diutay lamang ukon wala sing katalagman sa publiko sa kabilugan.”
Para sa madamo nga eksperto, may bastante na nga ebidensia nga takus sa pila ka paghulag. Kag kutob sadto, yadtong orihinal nga “pila lamang ka kaso” makahaladlok nga nagdamo. Antes sang 1985, mahimo nga 24,000 ka tawo ang gintughungan sing dugo nga may HIV (Human Immunodeficiency Virus), nga amo ang kabangdanan sang AIDS.
Ang mahigko nga dugo amo ang madasig nga paagi sa pagpalapta sang virus sang AIDS. Suno sa The New England Journal of Medicine (Disiembre 14, 1989), ang isa lamang ka yunit sang dugo mahimo nga nagadala sing bastante na nga kadamuon sang virus sa pagtuga sing tubtob sa 1.75 ka milyon nga impeksion! Ang CDC nagsiling sa Magmata! nga sang Hunyo 1990, sa Estados Unidos lamang, 3,506 ka tawo ang may AIDS na nga nakuha gikan sa pagpatughong sing dugo, mga elemento sang dugo, kag pagsaylo sang mga tisyo.
Apang mga numero lamang ini. Indi sini mapaalinton ang kadakuon sang personal nga mga trahedya nga nadalahig. Binagbinaga, halimbawa, ang trahedya ni Frances Borchelt, 71 anyos. Maathag nga ginsilingan niya ang mga doktor nga indi niya luyag magpatughong sing dugo. Apang gintughungan gihapon sia. Napatay sia nga nagaantos sa AIDS samtang nagatan-aw ang iya pamilya nga wala sing mahimo.
Ukon binagbinaga ang trahedya sang 17-anyos nga lin-ay nga, bangod sang sobra nga pagguwa sang dugo sa tion sang iya pamulanon, ginhatagan sing duha ka yunit sang dugo agod bulngon ang iya anemia. Sang 19 anyos sia kag nagabusong, natukiban niya nga ang dugo nga gintughong sa iya may virus sang AIDS. Sa edad nga 22 nagmasakit sia sing AIDS. Wala labot nga nahibal-an niya nga mapatay sia sa indi madugay bangod sa AIDS, nagpalibog sia kon bala ginpaliton niya ang balatian sa iya bata. Ang listahan sang mga trahedya daw wala sing katapusan, halin sa mga bata tubtob sa mga tigulang, sa bug-os nga kalibutan.
Sang 1987 ang libro nga Autologous and Directed Blood Programs nanganduhoy: “Halos sa gilayon nga nakilal-an na ang orihinal nga mga grupo nga makatalagam, natabo ang wala ginapaabot: ang pamatuod nga ining makamamatay nga balatian [AIDS] sarang kag napaliton na sang gindonar nga mga dugo. Amo ini ang pinakamasakit sa tanan nga pagsumpakilay sa medisina; nga ang hamili kag nagahatag sing kabuhi nga dugo nga ginregalo nangin instrumento sang kamatayon.”
Bisan ang bulong nga ginakuha sa plasma nagabulig sa pagpalapta sining kalalat-an sa bug-os nga kalibutan. Ang mga hemophiliac, nga ang kalabanan sa ila nagagamit sing ginpasad sa plasma nga pangpakorta sa pagbulong sang ila balatian, nagkalamatay. Sa Estados Unidos, sa ulot sang 60 kag 90 porsiento sa ila ang nagmasakit sing AIDS sa wala pa matukiban ang paagi nga initon ang medisina agod madula sa sini ang HIV.
Tubtob sa karon, ang dugo indi pa masigurado sing bug-os nga wala sing AIDS. Kag indi lamang AIDS ang peligro sa pagpatughong sing dugo. May dugang pa.
Ang mga Risgo nga Daku Pa sa AIDS
“Amo ini ang labing makatalagam nga sustansya nga ginagamit namon sa medisina,” siling ni Dr. Charles Huggins tuhoy sa dugo. Dapat lamang nga mahibaluan niya; sia ang direktor sang serbisyo sa pagtughong sing dugo sa isa ka ospital sa Massachusetts. Madamo ang nagahunahuna nga ang pagpatughong sing dugo subong lamang ka simple sa pagpangita sing tawo nga pareho mo sing klase sang dugo. Apang luwas sa ABO nga klase kag Rh factor nga sa diin kinaandan na nga ginapaanggid-anggid ang dugo, mahimo nga 400 ka iban pa nga pagkatuhay ang wala ginapaanggid-anggid. Subong sang ginsiling sang cardiovascular nga manugbusbos nga si Denton Cooley: “Ang pagtughong sing dugo isa ka pagsaylo sang organo. . . . Sa banta ko may pila ka indi pag-anggid sa halos tanan nga pagtughong sing dugo.”
Indi makapakibot nga ang pagtughong sing masibod nga sustansya mahimo, suno sa ginsiling sang isa ka manugbusbos, “maggumon” sa sistema sang imunidad sang lawas. Sa kamatuoran, ang pagpatughong sing dugo nagapakunol sa imunidad sing tubtob sa isa ka tuig. Para sa iban, amo ini ang labing makatalagam nga bahin sang pagpatughong.
Nian may yara man makaimpeksion nga mga balatian. Matahom ang ila mga ngalan, subong sang balatian nga Chagas kag cytomegalovirus. Ang mga epekto sini halin sa hilanat kag pagpalangurog tubtob sa kamatayon. Si Dr. Joseph Feldschuch sang Cornell University of Medicine nagasiling nga 1 sa 10 napulo ang posible nga makatigayon sing isa ka sahi sang impeksion bangod sa pagpatughong sing dugo. Kaangay ini sang paghampang sing Ruso nga roleta nga may napulo-sing-kamara nga rebolber. Ginpakita man sang mga pag-usisa kasan-o lang nga mahimo nga ginapadugang sang pagpatughong sing dugo sa tion sang operasyon sa kanser ang risgo nga maglukmat ang kanser.
Indi katingalahan nga ang isa ka programa sang balita sa telebisyon nagpangangkon nga ang pagtughong sing dugo mahimo nga amo ang labing daku nga balagbag sa pag-ayo gikan sa operasyon. Ang hepatitis nagalaton sa ginatos ka libo kag kapin sa gintughungan sang dugo ang pinatay sini sang sa AIDS, apang wala ini ginabalita. Wala sing bisan sin-o nga nakahibalo kon daw ano kadamo ang nagakalamatay, apang ang ekonomista nga si Ross Eckert nagsiling nga mahimo katumbas ini sang DC-10 nga eroplano nga puno sang pasahero nga nagakahulog kada bulan.
Risgo kag ang mga Bangko sang Dugo
Ano ang reaksion sang mga bangko sang dugo sa pagbuyagyag sining tanan nga risgo sa ila produkto? Indi maayo, sumbong sang mga kritiko. Sang 1988 gin-akusar sang Report of the Presidential Commission on the Human Immunodeficiency Virus Epidemic ang industriya nga “mahinay katama” sa paghulag tuhoy sa peligro sang AIDS. Ang mga bangko sang dugo ginpalig-on nga punggan sa pagdonar sing dugo ang mga katapo sang mga grupo nga may daku nga katalagman. Ginpalig-on sila nga testingan ang dugo, usisaon ini agod pangitaon ang mga tanda nga naghalin ini sa mga donador nga may daku nga katalagman. Nagpalantang ang mga bangko sang dugo. Ginpakadiutay nila ang mga risgo subong sobra nga pagsalasala. Ngaa?
Sa iya libro nga And the Band Played on, nagsumbong si Randy Shilts nga ginapamatukan sang pila ka bangkero sang dugo ang dugang pa nga pagtesting “bangod lamang sang pinansial nga kabangdanan. Bisan pa ginapalakat sang wala nagaganansia nga mga organisasyon subong sang Red Cross, ang industriya sang dugo nagarepresentar sing daku nga kuwarta, kag nagabaton ini sing isa ka bilyon [isa ka libo ka milyon] ka dolyar kada tuig. Ang ila negosyo sa pag-aman sing dugo para sa 3.5 ka milyon ka pagtughong kada tuig nabutang sa peligro.”
Dugang pa, sanglit ang wala nagaganansia nga mga bangko sang dugo nagasandig sing daku sa boluntaryo nga mga donador, nagpang-alag-ag sila nga masaklaw ang bisan sin-o sa ila paagi sa indi paglakip sa pila ka grupo nga may daku nga katalagman, labi na ang mga homoseksuwal. Ang mga sumalakdag sang kinamatarong sang mga agi nagpaandam nga ang pagdumili sa ila sa pagdonar sing dugo magasumpakil sa ila mga kinamatarong sibil kag magapahangop sang kampo-konsentrasyon nga mentalidad sang isa ka dag-on.
Ang pagkadula sing mga donador kag ang pagdugang sing bag-o nga mga pagtesting magakahulugan man sing dugang pa nga gasto. Sang tigpamulak sang 1983, ang Stanford University Blood Bank amo ang nangin nahauna sa paggamit sing ginatawag nga surrogate test sa dugo, nga makapakita kon bala ang dugo naghalin sa mga donador nga may daku nga posibilidad sa AIDS. Ginmulay sang iban nga mga bangkero sang dugo ini nga hublag subong isa ka komersial nga maniobra sa pagganyat sing dugang pa nga pasyente. Nagadugang ang presyo bangod sang mga pagtesting. Apang suno sa isa ka mag-asawa, nga ang ila bata gintughungan sing dugo nga lipod sa ila ihibalo: “Mabayad gid kami kuntani sing dugang nga $5 sa isa ka pint” para sa amo nga pagtesting. Ang ila bata napatay sa AIDS.
Ang Pagluwas-sa-Kaugalingon nga Butang
Ang iban nga mga eksperto nagasiling nga ang mga bangko sang dugo uyaya sa pag-atubang sang mga katalagman sa dugo bangod indi sila manabat sa resulta sang ila kaugalingon nga mga pagsayop. Halimbawa, suno sa report sa The Philadelphia Inquirer, ang FDA (Food and Drug Administration sang E.U.) amo ang may salabton sa pag-usisa nga ang mga bangko sang dugo nagatuman sang talaksan, apang nagasandig gid ini sa mga bangko sang dugo sa pagpahamtang sini nga mga talaksan. Kag ang iban nga mga opisyal sang FDA mga lider anay sa industriya sang dugo. Sa amo, ang mga pag-usisa sa mga bangko sang dugo nabuhinan samtang nagaathag ang krisis sang AIDS.
Ang mga bangko sang dugo sa E.U. nagtinguha man sa pag-impluwensia sa mga nagahimo sang kasuguan agod proteksionan sila gikan sa mga asunto. Sa halos tagsa ka estado, ang kasuguan karon nagasiling nga ang dugo isa ka serbisyo, indi isa ka produkto. Nagakahulugan ina nga dapat pamatud-an sang isa ka tawo nga nagademanda sa isa ka bangko sang dugo nga nagpatumbaya ang bangko—isa ka mabudlay nga balagbag sa asunto. Ina nga kasuguan mahimo nga nagaluwas sa mga bangko sang dugo sa mga asunto, apang wala sini ginahimo ang dugo nga luwas para sa mga pasyente.
Subong ginpangatarungan sang ekonomista nga si Ross Eckert, kon ang mga bangko sang dugo papanabton sa dugo nga ila ginabaligya, magatinguha sila sing kapin pa sa pagpat-od sang kalidad sini. Ang retirado nga bangkero sang dugo nga si Aaron Kellner nagaugyon: “Paagi sa diutay nga pagmaniobra sa kasuguan, ang dugo nangin isa ka serbisyo. Ang tanan luwas, kon sayoron ang tanan, wala labot sa inosente nga biktima, ang pasyente.” Nagdugang sia: “Kuntani ginsugid man lang naton ang pagkadimakatarunganon, apang wala naton ginhimo ini. Nabalaka kita sa aton kaugalingon nga katalagman; diin ang aton kabalaka sa pasyente?”
Ang konklusion daw indi malikawan. Ang industriya sang dugo mas interesado sa pag-amlig sang iya kaugalingon sa pinansial sang sa proteksionan ang mga tawo gikan sa mga katalagman sang iya produkto. ‘Apang importante bala ining mga katalagman,’ mahimo irason sang iban, ‘kon ang dugo amo lamang ang posible nga bulong agod maluwas ang isa ka kabuhi? Indi bala labaw ang mga benepisyo sa mga risgo?’ Maayo ini nga mga pamangkot. Daw ano gid ka kinahanglanon ini tanan nga pagtughong sing dugo?
[Piktyur sa pahina 9]
Ginahimo sang mga doktor ang ila labi nga masarangan agod amligan ang ila kaugalingon gikan sa dugo sang ila mga pasyente. Apang ginaamligan bala ang mga pasyente gikan sa ginatughong nga dugo?
[Kahon/Laragway sa pahina 8, 9]
Luwas Bala ang Dugo sa AIDS Karon?
“ISA Ini ka Maayong Balita Tuhoy sa Dugo,” siling sang isa ka ulong-balita sa Daily News sang Nueva York sang Oktubre 5, 1989. Nagreport ang artikulo nga ang kahigayunan nga makakuha ang isa sing AIDS gikan sa ginatughong nga dugo 1 sa 28,000. Ang proseso sa pagkuha sang virus gikan sa dugo nga suplay, siling sini, 99.9 porsiento nga epektibo karon.
Kaanggid man nga optimismo ang nagluntad sa industriya sang mga bangko sang dugo. ‘Ang dugo nga suplay luwas sang sa bisan ano nga tion,’ pangangkon sini. Ang presidente sang American Association of Blood Banks nagsiling nga ang risgo nga makakuha ang isa sing AIDS gikan sa dugo “halos nadula na.” Apang kon ang dugo luwas matuod, ngaa gin-insultohan ini sang mga korte kag sang mga doktor paagi sa mga etiketa subong sang “makahililo” kag “dimalikawan nga indi luwas”? Ngaa ang iban nga doktor nagaopera nga nagasuksok sing mga panapton nga daw subong sang mga panapton para sa kahawaan, sing mga maskara kag sing mga bota, agod lamang malikawan ang pagkontak sa dugo? Ngaa madamo gid nga ospital ang nagapangabay sa mga pasyente nga magpirma sa isa ka porma nga nagahilway sa ospital sa salabton sa makahalalit nga mga epekto sang pagtughong sing dugo? Luwas gid bala ang dugo gikan sa mga balatian subong sang AIDS?
Ang pagkaluwas nasandig sa duha ka tikang nga ginagamit sa pag-amlig sa dugo: pag-usisa sa mga donador nga nagahatag sini kag pagtesting sa dugo. Ginpakita sang mga pagtuon sining karon lang nga walay sapayan sang tanan nga panikasog sa pag-usisa sa mga donador sang dugo nga ang ila estilo sang pagkabuhi nagabutang sa ila sa grupo nga may daku nga risgo sa AIDS, nakalusot sila gihapon sa sini nga pag-usisa. Nagahatag sila sing sayop nga sabat sa pamangkot kag nagadonar sing dugo. Luyag lamang sang iban nga mahibal-an sing mainandamon kon bala may AIDS gid sila.
Sang 1985 gintesting sang mga bangko sang dugo ang dugo agod hibaluon kon may antibody ini nga ginapatubas sang lawas sa pag-away sa virus sang AIDS. Ang problema sa test amo nga ang isa ka tawo sarang matapikan sing virus sang AIDS sing pila ka tion antes sia magpatubas sing antibody nga mamutikan sang test. Ining importante nga kal-ang ginatawag nga window period.
Ang ideya nga 1 sa 28,000 ang posible nga makatigayon sing AIDS gikan sa dugo nga ginatughong naghalin sa isa ka pagtuon nga ginbalhag sa The New England Journal of Medicine. Ginsambit sini nga magasin nga ang promedyo nga kalawigon sang window period walo ka semana. Apang, mga binulan lamang antes sini, sang Hunyo 1989, ang amo gihapon nga magasin nagbalhag sing pagtuon nga naghinakop nga ang window period mahimo nga mas malawig—tatlo ka tuig ukon kapin pa. Ginpahangop sining nauna nga pagtuon nga inang malawig nga window period mahimo nga mas kinaandan sang sa ginahunahuna anay, kag ginbanabana sini nga, mas malain pa, ang iban nga tawo nga nakatigayon sing AIDS mahimo nga indi gid magpatubas sing antibody batok sa virus! Apang, wala ginlakip sang mas malaumon nga pagtuon ini nga natukiban, kag gintawag ini nga “wala mahangpi sing maayo.”
Indi katingalahan nga si Dr. Cory SerVass sang Presidential Commission on AIDS nagsiling: “Mahimo padayunon sang mga bangko sang dugo nga sugiran ang publiko nga ang dugo wala gid sing peligro, apang ang publiko wala na nagabakal sini bangod nahangpan nila nga indi ini matuod.“
[Ginkuhaan]
CDC, Atlanta, Ga.
[Kahon sa pahina 11]
Gintughong nga Dugo kag ang Kanser
Natukiban sang mga sientipiko nga ang dugo nga ginatughong makapakunol sa sistema sang imunidad kag nga ang nagkunol nga imunidad mahimo nga may malain nga epekto sa mga tawo nga gin-operahan bangod sa kanser. Sa Pebrero 15, 1987 nga guwa sini, ang magasin nga Cancer nagreport tuhoy sa impormatibo nga pagtuon nga ginhimo sa Netherlands. “Sa mga pasyente nga may kanser sa colon,” siling sang magasin, “nakita ang malain nga epekto sang pagtughong sa kaluwasan sang pasyente pagligad sang malawig nga tion. Sa sini nga grupo, sa sulod sang lima ka tuig, 48% sang gintughungan ang nabuhi kag 74% sa mga pasyente nga wala gintughungan.”
Natukiban man sang mga manugbulong sa University of Southern California nga sa mga pasyente nga gin-operahan bangod sa kanser, madamo ang naglukmat ang ila kanser sang gintughungan sila sing dugo. Ang Annals of Otology, Rhinology & Laryngology, Marso 1989, nagreport tuhoy sa padayon nga pagtuon sa isa ka gatos ka pasyente sining mga manugbulong: “Ang kadamuon sang paglukmat sa tanan nga kanser sa larynx 14% sa mga wala gintughungan sing dugo kag 65% sa mga gintughungan. Tuhoy sa kanser sa baba, pharynx, kag ilong ukon sinus, ang kadamuon sang paglukmat 31% sa mga wala gintughungan sing dugo kag 71% sa mga gintughungan.”
Sa iya artikulo nga “Blood Transfusions and Surgery for Cancer,” si Dr. John S. Spratt naghinakop: “Ang manugbusbos sa kanser mahimo nga kinahanglan nga mangin manugbusbos nga wala nagagamit sing dugo.”—The American Journal of Surgery, Septiembre 1986.
[Mga Laragway sa pahina 10]
Nga ang dugo isa ka nagaluwas sang kabuhi nga bulong ginabaisan. Apang indi ang punto nga ini nagapatay sing mga tawo