Mga Serbisyo kag Kapuslanan sang Internet

ANG kinaandan nga kapuslanan nga ginahatag sang Internet amo ang bug-os kalibutan nga sistema sang pagpadala kag pagbaton sing elektroniko nga sulat, nga nakilal-an subong E-mail. Sa katunayan ang E-mail nagarepresentar sa daku nga bahin sang tanan nga koneksion sang Internet kag para sa madamo ang lamang nga tuburan sang impormasyon sang Internet nga ila ginagamit. Paano ini nagapanghikot? Agod masabat ina nga pamangkot, repasuhon anay naton ang kinaandan nga sistema sing pagsulat.

Handurawa nga nagapuyo ikaw sa Canada kag luyag mo padalhan sing sulat ang imo anak nga babayi nga nagapuyo sa Moscow. Pagkatapos masulatan sing husto nga direksion ang sobre, ginpadala mo ini sa koreo, nga amo ang ginsugdan sing paglakbay sang sulat. Sa talatapan sang koreo, ang sulat ginadala sa masunod nga lokasyon, ayhan sa isa ka rehiyonal ukon pungsudnon nga sentro sang pagpanagtag, kag dayon sa isa ka lokal nga talatapan sing koreo nga malapit sa imo anak nga babayi.

Amo man sini nga proseso ang nagakatabo sa E-mail. Pagkatapos nga mahuman ang imo sulat sa kompyuter, dapat mo isulat ang E-mail nga direksion nga nagapakilala sa imo anak nga babayi. Sa tion nga ipadala mo ining elektroniko nga sulat, nagalakbay ini halin sa imo kompyuter, sa masami paagi sa isa ka kasangkapan nga ginatawag modem, nga nagaangot sang imo kompyuter sa Internet paagi sa linya sang telepono. Nian, nagalakbay ini padulong sa lainlain nga kompyuter nga nagapanghikot kaangay sing lokal kag pungsudnon nga mga pasilidad sang koreo. May bastante ini nga impormasyon agod madala ang sulat sa kaladtuan nga kompyuter, diin mabaton ini sang imo anak nga babayi kag mabasa ini sa iya kompyuter.

Indi kaangay sang kinaandan nga sulat, ang E-mail masami makalab-ot sa destinasyon sini, bisan sa lain nga mga kontinente, sa sulod sang pila ka minuto ukon sing kubos pa magluwas lamang kon ang pila ka bahin sang network tuman ka gutok ukon temporaryo nga wala nagapanghikot. Kon tan-awon sang imo anak nga babayi ang iya elektroniko nga buson, makit-an niya ang imo E-mail. Bangod mahapos kag madasig mabaton ang E-mail bisan sang madamo nga ginsulatan sini sa bilog nga kalibutan nangin bantog ini nga porma sing komunikasyon.

Mga Newsgroup

Ang isa pa ka popular nga serbisyo ginatawag nga Usenet. Ang Usenet nagatanyag sing koneksion sa mga newsgroup para sa grupo nga paghinun-anon tuhoy sa espesipiko nga mga topiko. Ang pila ka mga newsgroup interesado sa pagbakal ukon pagbaligya sing pila ka pangunang mga balaklon. May yara linibo ka newsgroup, kag kon ang isa ka tawo nga nagagamit sing Internet makatigayon sing koneksion sa Usenet, wala sing bayad ang magsuskribe sa sini.

Handurawon naton nga may isa nga nag-entra sa newsgroup nga nadalahig sa pagpangolekta sing mga selyo. Bangod ang mga balita tuhoy sini nga kalingawan ginapadala sang iban nga nagasuskribe sa sini nga grupo, ang mensahe matigayon sining bag-o nga miembro. Ginarepaso sini nga tawo indi lamang kon ano ang ginapadala sang iban sa newsgroup kundi subong man kon ano ang ginasulat sang iban subong sabat. Halimbawa, kon may isa nga nagpangabay sing impormasyon tuhoy sa isa ka partikular nga serye sang selyo, sa indi madugay matigayon ang madamo nga sabat gikan sa bilog nga kalibutan, nagatanyag sing impormasyon nga matigayon gilayon sang tanan nga nagsuskribe sa sini nga newsgroup.

Ang isa pa ka sahi sining serbisyo amo ang Bulletin Board System (BBS). Ang BBS kaangay sa Usenet, lamang nga ang tanan nga file nahamtang sa isa lamang ka kompyuter, nga sa masami ginamentinar sang isa ka tawo ukon grupo. Bangod ang mga butang nga ginahambalan sang mga newsgroup may kahilabtanan sa nanuhaytuhay nga interes, pagtamod, kag moral nga mga kabilihanan sadtong nagagamit sini, kinahanglan ang paghalong.

Pagpaambit Sing mga File kag Pagpangita Sang mga Topiko

Ang isa sang orihinal nga mga tulumuron sang Internet amo ang bug-os globo nga pagpaambit sing impormasyon. Ang manunudlo nga ginsambit sa una nga artikulo nakakita sing isa pa ka edukador sa Internet nga handa magpaambit sing nabalay na nga mga materyales sa pagtudlo. Sa sulod lamang sang pila ka minuto nasaylo ang mga file, walay sapayan sang 2,000 ka milya nga kalayuon.

Ano ang makabulig kon ang isa wala makahibalo kon diin makit-an ang isa ka topiko sa Internet? Subong sang pagpangita naton sing numero sang telepono paagi sa paggamit sing direktoryo sang telepono, mahimo makit-an sang isa nga nagagamit sing Internet ang nahamtangan sing mga topiko paagi sa pagtigayon anay sing koneksion sa ginatawag nga mga search site. Ginasulat sang nagagamit sang Internet ang isa ka tinaga ukon prase nga ginapangita; nian ginahatag sang search site ang isa ka listahan sang mga lokasyon sa Internet diin masapwan ang impormasyon. Sa kalabanan, ang pagpanalawsaw wala sing bayad kag nagadugay lamang sing pila ka segundo!

Nabatian sang mangunguma nga ginsambit sa panugod ang tuhoy sa bag-o nga teknik nga ginatawag precision farming, nga nagagamit sa mga mapa sang kompyuter kag satellite. Paagi sa pagpasulod sing amo nga prase sa search nga programa, nasapwan niya ang mga ngalan sang mga mangunguma nga nagagamit sini subong man ang detalyado nga impormasyon tuhoy sa metodo.

Ang World Wide Web

Ang bahin sang Internet nga ginatawag World Wide Web (ukon, Web) nagatugot sa mga awtor sa paggamit sang dinumaan nga ideya​—⁠kaangay sa paggamit sing mga footnote​—⁠sa bag-o nga paagi. Kon ang awtor sang isa ka artikulo sang magasin ukon libro nagasal-ot sang isa ka simbolo sang footnote, ginatan-aw naton ang ubos nga bahin sang pahina kag ginatuytuyan kita sini sa iban nga pahina ukon libro. Mailog gid sang mga awtor sang mga dokumento sa kompyuter sa Internet ang pareho nga butang paagi sa paggamit sing isa ka teknik nga nagakurit ukon nagapadukot sa isa ka tinaga, sa isa ka prase, ukon sa larawan sa mga dokumento nila.

Ang madukot nga tinaga ukon larawan isa ka tanda para sa nagabasa nga may dugang pa nga tuburan sang impormasyon sa Internet, nga sa masami isa ka dokumento. Ining Internet nga dokumento sarang mapalutaw kag makita gilayon sang nagabasa. Ang dokumento mahimo nga halin sa lain nga kompyuter kag nahamtang sa lain nga pungsod. Si David Peal, awtor sang Access the Internet!, nagasiling nga ining teknik “nagaangot sa imo sa aktuwal nga mga dokumento, indi lamang sa mga reperensia sa sini.”

Ginahimo man sang Web ang pagtago kag pagretrieve, (pagkuha liwat sing natago nga impormasyon) ukon ang pagpaguwa, sing mga larawan, mga drowing, mga animation, mga video, kag mga tunog. Si Loma, ang ginang sang puluy-an nga ginsambit sa panugod sang una nga artikulo, nakatigayon kag nagpaguwa sing malip-ot dekolor nga sine tuhoy sa moderno nga mga teoriya tuhoy sa uniberso. Nabatian niya ang pagsaysay paagi sa audio system sang iya kompyuter.

Pagtan-aw sa Internet

Paagi sa paggamit sing Web browser, mahapos kag madali matan-aw sang isa ka tawo ang impormasyon kag ang maduagon nga mga drowing nga mahimo ginpasulod sa mga kompyuter sa madamo lainlain nga pungsod. Sa pila ka paagi ang paggamit sing Web browser mahimo nga kaanggid sa aktuwal nga paglakbay, ugaling mas mahapos ini. Sarang matan-aw sang isa ang mga eksibit sang Web sa mga Dead Sea Scroll ukon sa Holocaust Memorial Museum. Ining ikasarang sa madasig nga pagpakadto-pakari sa lainlain nga lokasyon sa Internet Web kinaandan nga ginatawag pagtan-aw sa Internet.

Ang mga negosyo kag iban pa nga organisasyon nangin interesado sa Web subong paagi sa pagpasayod sang ila mga produkto ukon mga serbisyo subong man sa pagtanyag sing iban pa nga sahi sang impormasyon. Nagatuga sila sing Web page, isa ka sahi sang elektroniko nga storefront window. Sa tion nga mahibaluan ang direksion sang Web page sang isa ka organisasyon, sarang magamit sang potensial nga mga manugbakal ang isa ka browser sa “pagpamalaklon,” ukon sa pagtan-aw sing mga impormasyon. Apang, kaangay sa bisan anong balaligyaan, indi tanan nga produkto, serbisyo, ukon impormasyon nga makita sa Internet maayo.

Ginatinguhaan sang mga mananalawsaw nga himuon ang Internet nga masaligan kon tuhoy sa pagtago sing kompidensial kag ginaamligan nga mga transaksion. (Hambalan naton ang tuhoy sa seguridad sa ulihi.) Isa pa ka bug-os kalibutan nga Internet​—⁠gintawag sang iban nga Internet II​—⁠ang gintukod bangod sang nagadugang nga pagginutok sang impormasyon nga gintuga sining komersial nga hilikuton.

Ano ang “Chat”?

Ang isa pa ka kinaandan nga serbisyo sang Internet amo ang Internet Relay Chat, ukon Chat. Ang chat nagatugot sa isa ka grupo sang mga tawo, nga nagagamit sing mga alyas, sa pagpadala sing mga mensahe sa isa kag isa sa gilayon. Walay sapayan nga ginagamit sang nagkalainlain nga pangidaron, popular ini ilabi na sa mga pamatan-on. Sa tion nga makatigayon sing koneksion sa sini, ang nagagamit sarang na makapakig-angot sa madamo iban pa nga nagagamit sang Internet gikan sa bug-os nga kalibutan.

Gin-imbento ang ginatawag nga mga chat room, ukon mga chat channel, nga nagapaguwa sing isa ka partikular nga tema, subong sang science fiction, mga pelikula, isport, kag paghigugmaanay. Ang tanan nga sahi sang mensahe nga ginpasulod sa chat room halos dungan nga makita sa screen sang kompyuter sang tanan nga nagapakigbahin sa sina nga chat room.

Ang isa ka chat room kaangay sang isa ka grupo sang mga tawo nga nagapakig-angot kag nagasugilanunay, lamang ang tanan nagapasulod sing malip-ot nga mga mensahe. Sa masami ang mga chat room nagapanghikot sa sulod sing 24 ka oras kada adlaw. Sa pagkamatuod, nahibaluan sang mga Cristiano nga ang mga prinsipio sang Biblia tuhoy sa pagpakig-upod, subong sang masapwan sa 1 Corinto 15:​33, naaplikar man sa pagpakigbahin sa mga chat group kon paano nga naaplikar ini sa tanan nga bahin sang kabuhi.⁠a

Sin-o ang Nagabayad sa Internet?

Mahimo nagapalibog ikaw, ‘Sin-o ang nagabayad sa madamo nga paglakbay nga ginahimo sang isa paagi sa Internet?’ Ang gasto ginatunga sang tanan nga nagagamit, korporasyon kag mga indibiduwal. Apang, ang tawo nga nagagamit sing Internet wala ginasukot sing balayran sa long-distance nga tawag sa telepono, bisan pa kon nakig-angot sia sa madamo nga duog sa kalibutan. Ang kalabanan nga nagagamit sing Internet nagabayad sa isa ka lokal nga kompanya sa serbisyo sang Internet, nga sa madamo nga kaso nagasukot sa nagagamit sing pat-od nga balayran kada bulan. Sa kalabanan ang mga kompanya sa serbisyo sang Internet nagahatag sing lokal nga numero sang telepono agod malikawan ang dugang nga bayad sa telepono. Ang kinaandan bulanan nga balayran nagalab-ot sa dimagkubos $20 (U.⁠S.).

Subong sang nakita mo, tuman gid kadaku ang pagkamapuslanon sang Internet. Apang dapat ka bala magtigayon sining daku nga alagyan sang impormasyon?

[Footnote]

[Kahon/Retratro sa pahina 7]

Mga Direksion sa Internet—Ano Ini?

Ang pagkilala sa mga tawo nga may koneksion sa Inter­net ginahimo paagi sa mga direksion sa E-mail. Handurawa nga luyag mo magpadala sing E-mail sa isa ka abyan nga ang iya E-mail nga direksion amo ang drg@tekwriting.com.⁠b Sa sining halimbawa, ang identidad sang tawo, ukon log-in, amo ang “drg.” Sa kalabanan ginagamit sang mga tawo ang una nga letra sang ila ngalan ukon ang bug-os nila nga ngalan subong ila log-in. Ang tinaga nga nagasunod sa “@” nga simbolo mahimo nga amo ang ila ginatrabahuan, ang duog sang ila trabaho, ukon ang ila kompanya sa serbisyo sang E-mail. Sa sini nga kaso, ginapakilala sang “tekwriting” ina nga kompanya sa serbisyo. Ang katapusan nga bahin sang direksion nagapakilala sa sahi sang organisasyon diin may log-in ang imo abyan. Sa sini nga kaso, ang “com” nagapatuhoy sa komersial nga organisasyon. Ang edukasyunal nga mga organisasyon may kaanggid nga ngalan apang nagahingapos sa “edu,” kag ang indi komersial nga mga organisasyon nagahingapos sa “org.” Ang isa pa ka direksion sang E-mail nagahingapos sa simbolo sang ngalan sang pungsod sang tawo. Halimbawa, ang direksion nga lvg@spicyfoods.ar nagapakita nga ang tawo nga may log-in nga “lvg” nagatrabaho sa isa ka kompanya nga may ngalan nga “spicyfoods” sa Ar­gen­ti­na.

Ang isa pa ka sahi sang direksion nagapangita sa mga dokumento sa Web sa Inter­net. Halimbawa ang impormasyon tuhoy sa mga ­rain for­est nga masapwan sa Web nga dokumento nahamtang sa http://www.ecosystems.com/research/forests/rf. Ang mga letra nga “http” (Hypertext Transfer Protocol) nagapakilala sa pro­to­col nga nagadumala sa isa ka sahi sang Web nga dokumento kag ang “www.ecosystems.com” nagapakilala sa ngalan sang Web ­server, nga isa ka kompyuter​—⁠sa sini nga kaso isa ka komersial nga kompanya nga ginahingadlan “eco­sys­tems.” Ang aktuwal nga Web nga dokumento amo ang katapusan nga bahin sang direksion​—⁠“/research/forests/rf.” Ang mga direksion sa Web masami ginatawag nga Uni­form Re­source Lo­ca­tors, ukon sa malip-ot, URLs.

[Footnote]