Pagsapo sing Paghiusa sang mga Rasa sa Magamo nga Bagatnan nga Aprika

Subong gin-asoy ni Merlyn Mehl

TAGA Bagatnan nga Aprika ako, ukon, subong sang kinaandan nga paglaragway sa sining pungsod, taga-Bagatnan Aprika ako sa duag. Propesor man ako sa University of West­ern Cape, ang pinakadaku nga unibersidad sa pungsod nga madamo sing itom. Nakabaton ako sing mataas nga digri sa phys­ics ed­u­ca­tion. Sa sulod sang nagligad nga 20 ka tuig, isa man ako sa mga Saksi ni Jehova. Gani diin sa sining duha ka kahimtangan ang nakabulig sa akon nga maeksperiensiahan ang paghiusa sang mga rasa sa sining pungsod nga may pagbangigay kag inaway?

Pagdaku sa Bagatnan nga Aprika

Ang Cape Town, sa nabagatnan nga punta sang Aprika, ginalaragway subong ‘ang pinakamatahom nga Cape sa bug-os nga duta.’ Ang pagtangla sa mga bituon sa indi magal-um nga gab-i sa Cape Town isa ka makatalandog nga eksperiensia. Isa ka bes, samtang ginahimo ko ini, nadumduman ko nga nagsiling ako sa isa ka abyan: “Ano ang katuyuan sining tanan? Pat-od nga may kahulugan ini; apang, diri sa aton ang mga butang wala gid sing pulos. Ngaa ginadaugdaug gid sang iban nga tawo ang iban? Ngaa indi gid makatarunganon ang mga nagakatabo?”

Ang matawo ka sa Bagatnan nga Aprika nagakahulugan nga nahibaluan mo ang pag-ihig-ihig sa lanubo nga edad. Ang mga problema tuhoy sa rasa daw yara bisan diin. Kutob sa pagkabata, ang mga tawo ginabahinbahin kag ginaklase suno sa rasa. Ang amon pamilya ginaklase nga “de-kolor” sang kasuguan sang Bagatnan nga Aprika. Subong kabataan, gintudluan kami nga ang mga puti mga manugpigos samtang kami lakip sa mga ginapigos. Kag sanglit, samtang nagadaku, halos wala nagaupdanay ang duha ka rasa sa eskwelahan ukon sa katilingban, halangpunon nga ang mga tawo sang iban nga rasa ginatamod nga may suspetso. Para sa amon, daw subong bala nga yara sa mga puti ang tanan nga butang​—⁠lakip ang mga balay, mga pasilidad, kag mga eskwelahan. Ang “apartheid,” ang legal nga pagpain sa mga rasa, nangin isa ka tinaga nga ginadumtan gid sa amon bokabularyo.

Sa wala pa ako makatapos sa primarya, napilitan ang amon pamilya nga biyaan ang balay sa palibot nga salakot ang mga rasa kag sa diin natawo ako kag ang akon utod nga babayi. Ngaa? Bangod sang ­Group ­Areas Act, nga nagtugot sa isa ka partikular nga duog nga sonahon para lamang sa isa ka grupo sang rasa. Nagsaylo kami sa lain nga duog, nga sa diin nagpuyo kami didto sing madamo nga tuig, tubtob ini man ginproklamar nga “duog sang mga puti.” Nian, nagsaylo kami liwat.

Bangod sang maathag nga pagkamaynadampigan, ginpalig-on kami sang akon mga ginikanan subong man sang amon mga manunudlo nga magtuon sing maayo sa eskwelahan. “Dapat mo ipakita sa mga puti nga mas maayo ka sa ila,” amo ang ginasiling nila. Naapektohan sini ang akon panimuot sa eskwelahan. Bisan pa mahuluy-on ako, mahuyugon ako magtuon. Ang kalabanan sang akon tion ginahinguyang ko sa pagbasa sang bisan ano. Busa, nakatapos ako sa pag-eskwela nga nalakip sa nauna nga napulo sa pungsod. Gani natural lamang nga magpadayon ako sa unibersidad. Bangod mahuyugon ako sa siensya kag matematika, mahapos lamang mamat-od nga magkuha sing digri sa siensya, nga ang medyor amo ang phys­ics kag matematika.

Sanglit sang 1960 (ang tuig nga nagsugod ako sa unibersidad) ang Sep­a­rate Uni­ver­si­ties Act ginpahikot, napilitan ako sa pag-eskwela sa unibersidad nga para sa akon rasa. Daku ang publisidad tuhoy sa mga estudyante sa sining napain nga mga unibersidad. Naggradwar ako kada tuig nga may kadungganan kag sang ulihi natapos ko ang akon Master of Sci­ence nga digri sa nu­clear phys­ics, kag nakatawag yadto sing igtalupangod, labi na bangod gintangdo ako mangin manunudlo sa Uni­ver­sity of the West­ern Cape​—⁠ang nahauna nga itom nga estudyante nga gintangdo sing subong.

Apang, sa sini nga hugna nagbatyag ako sing daku nga kapaslawan. Indi ko masabat ang importante nga pamangkot sang kabuhi: Ano ang katuyuan sining tanan? Sa amo sini nga tion nga ginhambal ko ang ginsiling ko kaina sa akon abyan.

Ang Akon mga Pamangkot Nasabat

Tubtob sini nga punto, ang relihion nagtungod sing diutay gid nga bahin sa akon kabuhi. Sang bata pa ako, nakatambong ako sa Simbahan sang mga Anglikano kag nakompirmahan sa edad nga 16. Apang wala gid masabat ang akon mga pamangkot. Gani samtang nagadaku ako, naglaka ang akon pagsimba kag sang ulihi nag-untat ako.

Nian isa ka adlaw ginduaw ko ang puluy-an sang akon kaupod sa unibersidad. Ang iya asawa, nga si Julia, naggamit sang Biblia sa pagpakita sa akon nga may sabat ang politikal kag rasyal nga mga problema indi lamang sang Bagatnan nga Aprika kundi sang bug-os nga kalibutan man. Nakibot ako kag nagduhaduha. Apang ginbaton ko ang polyeto nga Basis for Belief in a New World, nagpauli, kag ginbasa ko ini agod mahibal-an kon ano ini.

Sang alas dos sang masunod nga aga, nagabasa pa ako gihapon! Ginasambit diri ang makatarunganon nga mga argumento sa kon ngaa matuod ang Biblia, kon ngaa masaligan ang mga tagna sini, kon ngaa ang katawhan yara sa daku nga kagamo, kon ngaa ang 1914 isa ka importante nga petsa, kag kon ngaa makalaum kita sa isa ka matarong nga bag-ong sistema diri sa duta. Pat-od nga amo gid ini ang kamatuoran!

Sang masunod nga adlaw nagbalik ako sa puluy-an sang akon kaupod. “May amo ka pa bala sini nga literatura?” pamangkot ko sa iya asawa. Naglakat ako nga dala ang isa ka hantal sang mga libro tuhoy sa sadsaran nga mga doktrina sang Biblia, mga paathag tuhoy sa tagna ni Daniel kag sang Bugna, ang kinaugali sang anom ka adlaw sang pagpanuga, kag madamo pa. Importante gid, wala sini ginpakita sa Biblia ang pagpakamatarong sa pagdampigdampig sa rasa, kay ang “Dios wala sing ginapasulabi.” (Binuhatan 10:34) Ginbasa ko ang tanan nga literatura. Yari diri ang mga sabat sa mga pamangkot nga madugay na nagatublag sa akon. Pagligad sang mga isa ka tuig nga maukod nga pagtuon sa Biblia, nabawtismuhan ako subong isa sang mga Saksi ni Jehova. Natabo ina sang Nobiembre 21, 1967.

Subong isa ka organisasyon, ang mga Saksi ni Jehova wala gid nagadampigdampig sa mga rasa kag wala nagapakigbahin sa politika. Ginahatag nila ang ila katutom sa isa ka pangulohan, ang Ginharian sang Dios. Para sa ila, ang kahimtangan sa katilingban indi importante. Apang sa Bagatnan nga Aprika, pirme may mga problema tuhoy sa mga hulusayon sa rasa. Bangod sang ­Group ­Areas Act, ang mga kongregasyon nagapabanaag kon ano nga rasa ang yara sa mga duog nga nahamtangan sini. Gani sa Kongregasyon sang Clare­mont nga akon ginatambungan, ang kalabanan nga tawo itom. Ang pila ka puti nga mga tawo nga nagatambong mga misyonero ukon mga lalaki nga manugtatap.

Madumduman ko pa, pagligad sining tanan nga tinuig, ang duha ka hitabo nga nagapakita kon daw ano kabudlay dulaon sa kaugalingon ang mga panimuot sa rasa. Sa mga asambleya, ang mga puti nga nagatambong naanad na sa pagkadto sa unahan sang linya para sa kapeterya, magkuha sang ila kalan-on, kag maglakat agod magkaon nga nagapain sang ila kaugalingon, samtang kami tanan nagatindog gihapon nga nagahulat. Naugot ako sa sadto nga butang. Ang puti nga mga Saksi may huyog man sa pagpakilala sang ila asawa sing subong sini: “Palangga, kilalaha si Merlyn. Nagatuon sia sing Biblia.” “Merlyn, amo ini ang asawa ko, si Sister Kwan.” Ginatawag nila ako sa akon ngalan, apang dapat ako maggamit sing “Sister” ukon “Brother.” Naakig ako!

Apang nian nagsugod ako sa pagbinagbinag. Ang problema amo nga ginabatyag mo pirme nga ang rasista amo ang iban nga tawo. Apang ang isa ka katilingban nga nabahinbahin sa rasa kaangay sang Bagatnan nga Aprika nakaapektar sa tanan nga nagapuyo diri. Matuod, kinahanglan sang iban nga puti nga mga Saksi nga pauswagon ang ila relasyon sa mga tawo nga may lain nga duag. Apang kinahanglan ko man. Sa sini nga punto ang Biblia nagahatag sining maayong laygay: “Dili ka magmadagmit sa pagpakita sing kaakig; kay ang kaakig ginapadaku sang mga buangbuang.” (Manugwali 7:​9, The New English Bible) Huo, dapat ko tinguhaan nga mangin indi sensitibo kag indi masaklaw sa mga termino nga ginagamit sa rasa.

Dapat ko man sambiton nga ang kabilugan nga kahimtangan sa pungsod nagbalhin kutob sadto. Sang nagligad nga mga tinuig, pila lamang ka puti ang ginatugutan sa pagtambong sa relihioso nga mga pagtinipon sang iban nga mga rasa, kag dapat sila magpain sa pagkaon. Indi na amo sini.

Apang ang labing importante amo nga diri may isa ka organisasyon sang mga tawo nga hilway sa pag-updanay, nga nagaabiabihay sa mga puluy-an sang isa kag isa, kag nagatawganay sing brother kag sister kag tampad gid sila sa sini! Ining mga pagpati ginapatihan gid sing malig-on kag napasad sa mga prinsipio sang Biblia. Gani kon may ginamo nga mag-utwas sa rasa​—⁠kag sa Bagatnan nga Aprika daw indi ini malikawan⁠—​ang pagbinagbinag sining mga kamatuoran pirme nagapakanay sang akon balatyagon. Samtang nagaligad ang tinuig, nakatuon ako sa pag-aplikar sang mga prinsipio sang Biblia sing mas maayo kag sa amo nakatigayon ako sing daku pa nga paghidait sa sulod nakon tuhoy sa mga hulusayon sa rasa. Apang dapat ini panikasugan sang isa!

Ang Bug-os-Tion nga Ministeryo

Wala madugay sa tapos sang akon bawtismo, nabatyagan ko ang kinahanglanon nga pauswagon ang akon ministeryo. Soltero ako kag may diutay nga mga salabton, gani sang Oktubre 1, 1968, nagregular payunir ako. Nagpautwas ini sing mga komento, kay nagkahulugan ini nga biyaan ko ang unibersidad kag talikdan ang ginakabig sang madamo subong isa ka makagalanyat nga karera. Ang isa ka artikulo sa pamantalaan nahanungod sa akon ginhimo may ulong-dinalan nga: “Ang Nagapanguna nga Sientipiko Nagabantala sing Biblia.” Wala madugay nagadumala ako sing napulo ukon kapin nga pagtuon sa Biblia upod sa nanuhaytuhay nga mga tawo ukon mga pamilya. Sa isa ka asambleya duha sining mga tawo ang nabawtismuhan, sa masunod, apat; nian pito, kag padayon pa.

Sang Septiembre 17, 1969, ginpakaslan ko si Julia, ang Saksi nga nagpakilala sa akon sa kamatuoran. Nakatigayon sia sing diborsio sa legal kag Makasulatanhon nga mga kabangdanan mga pila ka tion sa wala pa kami magpakasal. Nagkahulugan ini nga napanubli ko ang isa ka insigida nga pamilya, kay may duha sia ka anak, sanday John kag Leon. Namat-od kami nga magpadayon sa pagpayunir tubtob mahimo ini, nga nangin isa ka maayong sadsaran para sa mga bata nga lalaki kag nakabulig ini sa akon nga mangin madinalag-on sa akon tapik nga pamilya.

Ang maaga nga bahin sang 1970 nangin makakulunyag gid nga tion sa bug-os tion nga pag-alagad, subong ginapakita sining mga eksperiensia. Samtang nagapamalaybalay kami, nakilala namon ang isa ka babayi nga nagahingalan kay Annabel. Sa gilayon ginbaton niya ang libro nga Ang Kamatuoran nga Nagadul-ong sa Kabuhi nga Dayon kag ang Biblia. (Sang ulihi nahibal-an namon nga ang kuwarta nga ginbayad niya para sa literatura amo na lang ang nabilin sa iya​—⁠ang manugbaligya sing gatas napilitan sa pagbalik sang masunod nga semana sa pagsukot!) Kutob gid sa umpisa, ginahandaan niya sing maayo ang iya semanal nga pagtuon sa Biblia walay sapayan sang iya hulagan nga bata. Ginsugid man niya sa iya pamilya ang iya ginaton-an. Wala madugay ang iya bana, nga si Billy, nag-upod na sa iya sa mga miting. Ginhingalanan sang mga ginikanan ni Annabel ang ila lima ka kabataan suno sa alpabetiko. Ang iya utod nga babayi nga si Beattie nagsugod sa pagtuon. Amo man si Charlie kag ang iya asawa. Si Daphne nagpakita man sing interes, kag si Edna kag ang iya bana nagbuylog man. Karon inang bug-os nga pamilya matutom nga nagaalagad sa madamo nga tinuig na. Ang mga lalaki mga gulang ukon ministeryal nga mga alagad, kag madamo sang mga babayi ang nakapayunir.

Kag yara man si Stanley. Nakita namon sia sa pamalaybalay nga hilikuton, ang katapusan nga ginduaw sadtong matugnaw nga hapon sang Lunes. Apang maayo gid ang pagbaton sa amon! Ginpasulod kami sang iya asawa, kag sa gilayon nangin maathag nga ang amon ginaatubang isa ka matinahuron nga tawo. Sa kamatuoran, bag-o lang sia nangamuyo nga nagapangayo sing bulig sa pagtuon sing Biblia. Ang amon nahauna nga paghambalanay nasentro sa doktrina sang Trinidad. Sa tapos sang isa ka oras nga paghambalanay, daw nakombinse sia. Sang masunod nga semana, gintamyaw niya kami sining mga pulong: “Husto kamo. Nabasa ko ang bug-os nga ‘Bag-ong Testamento,’ kag wala sing Trinidad. Ginkadtuan ko ang ministro agod pamangkuton sia kon ngaa ginpatalang niya ako. Wala sia makigkita sa akon, gani ginbalik ko ang mga sobre nga ginagamit ko anay sa pagkolekta sing kuwarta gikan sa iban nga mga katapo sang iglesia.” Kag natabo ini tanan nga wala man lang sia makakuha sa amon sing bisan isa ka publikasyon! Nagsiling sia nga luyag niya magtambong sa mga miting, kag nanaad kami nga sugaton sia. Apang sadto nga Domingo naatrasar kami sing lima ka minutos sang sa amon ginpanaad. Nasugata namon sia nga nagasakay sa iya bisikleta padulong sa miting! “Pagdumdom ko nalipatan na ninyo ako,” siling niya. Nagtuon kami sing makatlo kada semana, kag ginbawtismuhan sia pagligad sang tatlo ka bulan nga nagkilalahay kami. Si Stanley nagaalagad sing madamo nga tuig na nga may amo gihapon nga kakugi subong sang una.

Ginabanabana namon ni Julia nga mga 50 ka tawo ang nabuligan namon nga mangin Saksi ni Jehova sa pagligad sang mga tinuig.

Pagbalik sa Sekular nga Trabaho

Pagligad sang apat ka tuig nga pagpayunir, ang kuwarta namon halos naubos na. Ang balaklon nagmahal, kag ang mga bata nagdalalagku na. Gani, sing masakit kag may pagpaganot, namat-od kami nga biyaan ang bug-os tion nga ministeryo. Natabo yadto sang Septiembre 1972. Ano ang masunod? Kapin sa isa ka tuig lamang sang ulihi, sang Enero 1, 1974, nagtudlo ako liwat sa unibersidad sang may bakante sa phys­ics. Nagkahulugan ini sing daku nga pagpasibu kag sing pagbantay man batok sa kapung-aw. Apang upod ang malig-on nga pagsakdag ni Julia, nasarangan ko ang mga pagpasibu. Mabuligon gid nga magpabilin ka nga aktibo sa ministeryo kag sa kongregasyon​—⁠sa pagkamatuod padayon nga ‘ginapangita sing una ang ginharian.’​—⁠Mateo 6:⁠33.

Sanglit ang tanan nga manunudlo sa unibersidad ginapaabot nga magpanalawsaw, ang pamangkot tuhoy sa pagbalik sa nu­clear phy­sics nag-utwas. Nabudlayan gid ako sa paghunahuna nga ginahimo ini nga sahi sang pagpanalawsaw bangod ang tion ko sa guwa sang unibersidad ginahinguyang sa pagtinguha nga tudluan ang katawhan sing kamatuoran gikan sa Biblia. Daw wala sing pulos nga himuon ining pagpanalawsaw para lamang sa sini. Kag, sa pagkamatuod, ang pagpanalawsaw sa nu­clear phys­ics mahimo gid nga may aplikasyon sa militar, kag makadala ini sing mga problema tuhoy sa Cristianong neutralidad.​—⁠Isaias 2:​2-4.

Sa Bagatnan nga Aprika ang unibersidad subong sang West­ern Cape may madamo nga estudyante nga ginatawag “nadisbentaha.” Nagasulod sila sa unibersidad nga wala nakahanda bangod sang mapigaw nga tinon-an kag iban pa nga mga kabangdanan may kaangtanan sa katilingban kag ekonomiya. Sa madamo nga kaso indi nga wala sila sing ikasarang​—⁠wala lamang sila sing kahigayunan. Sa sulod sang nagligad nga 13 ka tuig, subong bahin sang akon trabaho sa unibersidad, nagpanalawsaw ako sa mga problema sa pagtuon sina nga mga estudyante kag naghimo ako sing tal-us nga mga metodo sa pagtudlo. Ining pagpanalawsaw naghatag sa akon sing digri sa phys­ics edu­ca­tion kag nagresulta sa pagpadelanto sa akon nga mangin propesor. Ang nagabuligay nga mga programa sa pagpanalawsaw ginahimo karon sa mga unibersidad sa Estados Unidos kag sa Israel. Makawiwili ipaanggid ang mga natukiban sining pagpanalawsaw sa mga metodo sa pagtudlo nga ginagamit sang mga Saksi ni Jehova.

Ang teoriya nga ginhimo ni Propesor Reuven Feuerstein kag sang iya mga kaupod sa Israel ginatawag nga Me­di­ated Learn­ing Ex­pe­ri­ence. Ang punto sang teoriya amo nga ang kabataan nagapatubo sing ikasarang sa paghunahuna indi lamang gikan sa naguwa nga butang nga nagalab-ot sa ila paagi sa ila mga igbalatyag kundi gikan man sa tawhanon nga manugpatunga nga nagapaathag sang butang sa ila. Kon indi ini paghimuon, ang kabataan indi makapatubo sang ila ikasarang sa paghunahuna sing subong kadaku sa masarangan nila.

Ginapadaku gid sang mga Saksi ni Jehova ang papel sang ginikanan subong amo ang una nga manunudlo sang bata. Ang Saksi nga mga ginikanan nagahinguyang sing madamo nga oras sa pag-usisa sang mga bulig sa pagtuon sang Biblia nga may mga laragway upod sa ila kabataan, ginapamangkot sila nahanungod sa ila makita kag ginabuligan sila sa paghangop sang kahulugan sang mga sugilanon sa Biblia. Ginapadaku nila ang pagkakinahanglanon indi lamang sang semanal nga pagtuon sa Biblia kundi sang dalayon man nga pagtuon, labi na sang mga prinsipio sang Biblia. (Deuteronomio 6:​6-8) Ginapakita sang pagpanalawsaw sa ibabaw nga paagi sa paghimo sini, ginapauswag gid sang mga ginikanan ang kaalam sang ila kabataan.

Ang constructivism isa pa ka teoriya nga nagapati nga ang pagtudlo indi isa lamang ka simple nga pagsaylo sang kasayuran gikan sa painoino sang manunudlo padulong sa painoino sang nagatuon. Sa baylo, ang tagsa ka tawo nagaporma sang iya kaugalingon nga paghangop gikan sa iya nakita ukon nabatian ukon naeksperiensiahan. Amo kon ngaa ang duha ka tawo makapamati sa pareho nga kasayuran kag nagahimo sing magkatuhay nga konklusyon. Agod makatuon sing epektibo ang mga tawo, dapat sila mismo ang mag-atubang sa kasayuran.

Amo gid sini ang ginapalig-on sang mga miting sang mga Saksi ni Jehova. Ang tanan ginapaabot nga ihanda sing abanse ang kasayuran nga hambalan gikan sa literatura nga matigayon. Sa tion sang miting, ang tumalambong ginapakomento sa ginhanda nga materyal. Sa sining paagi ang mga tawo ginapalig-on indi lamang sa pagpabutyag sang ila naton-an kundi sa pagbenepisyo gikan sa paghanda sang iban.

Ang pag-abot sang napasad sa kompyuter nga edukasyon gin-abiabi subong paagi sa personal nga pagtudlo. Apang, ang pagtudlo sing Biblia nga ginahimo sang mga Saksi sa madamo nga tinuig sa mga puluy-an sang mga tawo naglabaw sa sina! Ang isa ka manunudlo nagabulig sa isa, duha, ukon tatlo ka tawo (malaka lang nga kapin pa) sa pagbinagbinag sa naimprinta nga materyal tuhoy sa isa ka tema sa Biblia nga narepaso na sang estudyante subong paghanda. Ang estudyante ginapalig-on nga ipaathag kon ano ang iya nahangpan, sing parapo por parapo, kag dayon ginahambalan ini​—⁠sa pagkamatuod isa ka personal nga pagtuon sa Biblia. Bangod sinang maayo nga mga prinsipio sa pagtudlo, indi katingalahan nga ang mga Saksi ni Jehova nagauswag. Sa pagkamatuod, indi na nila dapat ton-an pa ining mga prinsipio gikan sa unibersidad. Ginakuha nila ini gikan sa superyor nga tuburan​—⁠ang Biblia.​—⁠Mateo 28:​19, 20; Juan 6:⁠45.

Ang Paghiusa sang mga Rasa Nagabulos sa Tension sa mga Rasa

Kapin na sa 20 ka tuig ang nagligad sugod sang mangin isa ako sa mga Saksi ni Jehova. Si John kag si Leon, tapik sa akon nga mga anak, nga dalagku na karon, lunsay bawtismado na kag nagaalagad sing matutom. Sang 1976 natawo ang amon anak nga si Graeme. Isa man ka pribilehiyo nga padakuon sia sa dalanon sang kamatuoran. Ang amon pamilya ginpakamaayo bangod nakapayunir liwat si Julia, samtang ako naman nagaauxiliary payunir sa dimagkubos tatlo ka beses kada tuig. Sa palibot namon sa Bagatnan nga Aprika, ang tension sa mga rasa hinali nga nagbaskog. Makita ini sang isa sa mga sulat-sulat sa mga tinukod kag mabatyagan ini sa hangin. Apang, sa tunga sang pagbinahinbahin sa mga rasa, nagakatabo ang isa ka modernong milagro. Bangod ginpahugak sang Estado ang kasuguan sini tuhoy sa paghiliupod, makatipon na karon sing hilway ang mga Saksi ni Jehova, labi na sa dalagku nga mga asambleya. Nakatigayon ako sing pribilehiyo nga makapakigbahin sa pag-organisar sang pila sining mga asambleya para sa tanan nga grupo sang mga rasa. Didto nakita namon ang paghiusa sang mga rasa, mga tawo nga gintudluan sang mataas nga mga talaksan sang Biblia nga bulag gid sa duag! Ini ang katawhan nga makakita sa iban kon ano sila sa sulod, indi lamang ang duag sang ila panit.

Mga Saksi ni Jehova lamang karon ang nagaporma sing matuod gid nga paghiliutod sang katawhan sa bug-os nga globo. Sa dili madugay, sa iya bag-ong sistema sang mga butang, ‘pahiran [ni Jehova] ang tagsa ka luha sa ila mga mata, kag wala na sing kamatayon, ukon kalisod ukon paghibi ukon kasakit pa.’ Upod sa akon minilyon ka utod nga lalaki kag babayi sa bug-os nga kalibutan, ginapaabot ko inang makalilipay kag matarong nga bag-ong kalibutan nga wala sing pagdampigdampig sa rasa.​—⁠Bugna 21:​3-5.