Ang Pagtapos sa Dumot sa Bug-os nga Kalibutan
MGA duha ka libo ka tuig ang nagligad, isa ka minoriya nga grupo ang biktima sang dumot. Ginpaathag ni Tertullian ang nagapangibabaw nga Romanong panimuot sa unang mga Cristiano: “Kon ang langit indi maghatag sing ulan, kon may linog, kon may tiggulutom ukon kamatay, sa gilayon ang ginasinggit amo, ‘Ipakaon sa leon ang mga Cristiano!’ ”
Walay sapayan nga puntariya sang dumot, ginbatuan sang unang mga Cristiano ang pagsulay nga itimalos ang pagkawalay katarungan. Sa iya bantog nga Sermon sa Bukid, si Jesucristo nagsiling: “Nabatian ninyo nga ginsiling, ‘Higugmaa ang imo isigkatawo kag dumti ang imo kaaway.’ Apang, ako nagasiling sa inyo: Padayon nga higugmaa ang inyo mga kaaway kag pangamuyo kamo tungod sa mga nagahingabot sa inyo.”—Mateo 5:43, 44.
Minitlang nga tradisyon anay sang mga Judiyo nga ang ‘pagdumot sa kaaway’ amo ang husto nga butang nga himuon. Apang, si Jesus nagsiling nga higugmaon naton ang aton kaaway, indi lamang ang aton abyan. Mabudlay ini apang indi imposible. Ang paghigugma sa kaaway wala nagakahulugan nga maluyagan mo ang tanan niya nga mga dalanon ukon ang iya mga buhat. Ang Griegong tinaga nga masapwan sa rekord ni Mateo naghalin sa a·gaʹpe, nga nagalaragway sing isa ka gugma nga nagapanghikot nahisanto sa prinsipio. Ang tawo nga nagapadayag sing a·gaʹpe, ukon gugma nga may prinsipio, nagahimo sing maayo bisan sa isa ka kaaway nga nagadumot kag nagapintas sa iya. Ngaa? Bangod amo ini ang paagi sa pag-ilog kay Cristo, kag amo ini ang paagi sa pagdaug sa dumot. Ang isa ka Griegong iskolar nagsulat: “Ang [a·gaʹpe] nagabulig sa aton nga madaug ang aton kinaugali nga huyog sa kaakig kag kalain sing buot.” Apang mangin epektibo bala ini sa puno-sing-dumot nga kalibutan karon?
Matuod, indi tanan sang nagapangangkon nga Cristiano ang nagapamat-od sa pagsunod sa huwaran ni Cristo. Ang pagpamintas sining karon lang sa Rwanda ginhimo sang etnikong mga grupo, nga ang madamo sang ila mga katapo nagapangangkon nga mga Cristiano. Si Pilar Díez Espelosín, isa ka Romana Katolika nga madre nga nangabudlay sa Rwanda sa sulod sang 20 ka tuig, nagsaysay sang isa ka hitabo. Isa ka lalaki ang nagkadto sa iya simbahan nga nagauyat sing bangkaw nga madugay na niya ginagamit. Ang madre namangkot sa iya: “Ano bala ang imo ginahimo nga nagapakadto-pakari ka nga nagapatay sang mga tawo? Wala mo bala ginahunahuna si Cristo?” Nagsiling sia nga ginahunahuna niya si Cristo kag nagsulod sia sa simbahan, nagluhod, kag nagrosaryo sing tudok. Apang sang makatapos sia, naglakat sia agod padayunon ang pagpamatay. “Nagapakita ini nga wala naton ginatudlo sing nagakaigo ang ebanghelyo,” baton sang madre. Apang, ina nga mga kapaslawan wala nagakahulugan nga ang mensahe ni Jesus kulang. Ang dumot mahimo madaug sadtong nagabuhat sing matuod nga Cristianismo.
Pagdaug sang Dumot sa Kampo Konsentrasyon
Si Max Liebster isa ka kinaugali nga Judiyo nga nakaeksperiensia kag nakalampuwas sa Holocaust. Walay sapayan nga ang iya apelyido nagakahulugan sing “hinigugma,” nakita niya ang daku nga pagdumot. Ginalaragway niya kon ano ang iya natun-an sa Nazi Alemanya nahanungod sa gugma kag dumot.
“Nagdaku ako malapit sa Mannheim, Alemanya, sang mga katuigan 1930. Si Hitler nagsiling nga ang tanan nga mga Judiyo manggaranon nga mga ganansyador nga naghingalit sa mga Aleman. Apang ang matuod amo nga ang akon amay isa lamang ka kubos nga sapatero. Walay sapayan, bangod sang impluwensia sang Nazi nga propaganda, ang mga kaingod nangin mapintas sa amon. Sang tin-edyer ako, pilit nga ginpalhitan sing dugo sang baboy ang akon agtang sang isa ka pumuluyo sang minuro. Ining daku nga insulto isa lamang ka pagtilaw sa kon ano pa ang mahanabo sa ulihi. Sang 1939 gindakop ako sang mga Gestapo kag ginkompiskar nila ang akon tanan nga mga pagkabutang.
“Halin sang Enero 1940 tubtob Mayo 1945, naninguha ako nga makalampuwas sa lima ka lainlain nga mga kampo konsentrasyon: Sachsenhausen, Neuengamme, Auschwitz, Buna, kag Buchenwald. Ang akon amay, nga ginpadala man sa Sachsenhausen, napatay sa sobra nga katugnaw sadtong 1940. Personal ko nga ginhakwat ang iya bangkay pakadto sa sulunugan, diin isa ka tumpok sang mga bangkay ang nagahulat nga sunugon. Sa kabilugan, walo sang akon pamilya ang napatay sa mga kampo.
“Sa tunga sang mga bilanggo, ang mga kapos labi pa nga ginadumtan sangsa mga bantay nga SS. Ang mga kapos amo ang mga bilanggo nga nakigkooperar sa mga SS kag busa nagaagom sing pila ka pabor. Gintangdo sila sa pagdumala sang pagpanagtag sing pagkaon, kag sila man ang mapintas nga nagabunal sa iban nga mga bilanggo. Sa masami dimakatarunganon kag malupigon sila makig-angot. Kuntani may madamo gid ako nga rason agod dumtan ang SS kag mga kapos, apang sadtong panahon sang akon pagkabilanggo, natun-an ko nga ang gugma mas gamhanan sangsa dumot.
“Ang kabakod sang mga bilanggo nga mga Saksi ni Jehova nagkumbinse sa akon nga ang ila pagtuo napasad sa Kasulatan—kag ako mismo nangin isa ka Saksi. Si Ernst Wauer, isa ka Saksi nga nakilala ko sa kampo konsentrasyon sa Neuengamme, naglaygay sa akon nga palambuon ang panghunahuna ni Cristo. Ang Biblia nagasiling nga ‘sang ginpasipalahan sia, wala sia magbalos sa pagpasipala. Sang nag-antos sia, wala sia mamahog, kundi gintugyan niya ang iya kaugalingon sa isa nga nagahukom sing matarong.’ (1 Pedro 2:23) Gintinguhaan ko nga himuon man ini, nga itugyan ang pagtimalos sa mga kamot sang Dios, nga amo ang Hukom sang tanan.
“Natun-an ko sa akon mga tinuig sa mga kampo nga sa masami ang mga tawo nagahimo sing malaut nga mga butang nga walay namang-an. Indi gid man tanan nga mga bantay nga SS malain—may isa nga nagluwas sang akon kabuhi. Isa ka bes ginlupot ako sing grabe kag tuman gid kaluya agod maglakat halin sa akon ulubrahan pakadto sa kampo. Ipadala na ako kuntani sa mga hurno sang gas sang Auschwitz pagkaaga, apang isa ka bantay nga SS, nga kasimanwa ko sa Alemanya, ang nagpasilabot para sa akon. Ginpaobra niya ako sa kapiterya sang SS, diin nakapahuwayhuway ako tubtob mag-ayo. Isa ka adlaw nagtu-ad sia sa akon: ‘Max, pamatyag ko nagasakay ako sa isa ka tren nga madasig gid katama ang dalagan kag indi makontrol. Kon maglumpat ako, mapatay ako. Kon magpabilin ako, madugmok ako!’
“Ini nga mga tawo nagakinahanglan gid sing gugma kaangay ko. Sa katunayan, ang gugma kag kaawa, lakip ang akon pagtuo sa Dios, ang nagbulig sa akon agod maatubang sing madinalag-on ang makaluluoy nga mga kahimtangan kag ang adlaw-adlaw nga pamahog sang kamatayon. Indi ko masiling nga nakalampuwas ako nga wala mahalitan, apang ang akon mga pinalian sa balatyagon diutay lamang.”
Ang kainit kag kalulo nga ginapakita gihapon ni Max pagligad sang 50 ka tuig maathag nga nagapamatuod sang kamatuoran sang iya pinamulong. Ang natabo kay Max indi pinasahi. May malig-on sia nga rason agod daugon ang dumot—luyag niya ilugon si Cristo. Ang iban nga ang ila kabuhi gintuytuyan sang Kasulatan nagpanghikot sa kaanggid nga paagi. Si Simone, nga isa sang mga Saksi ni Jehova halin sa Pransya, nagapaathag kon paano niya natun-an kon ano gid ang kahulugan sang dimakagod nga gugma.
“Ang akon iloy, si Emma, nga nangin isa ka Saksi wala gid lang madugay antes sang ikaduhang inaway kalibutanon, nagtudlo sa akon nga ang mga tawo nagahimo sa masami sing malain nga mga butang sa walay hinalung-ong. Ginpaathag niya nga kon dumtan man naton sila bilang balos, indi kita matuod nga mga Cristiano, kay si Jesus nagsiling nga dapat naton higugmaon ang aton mga kaaway kag ipangamuyo yadtong nagahingabot sa aton.—Mateo 5:44.
“Madumduman ko ang isa ka mabudlay gid nga kahimtangan nga nagtilaw sining malig-on nga pagtuo. Sang maagaw sang Nazi ang Pransya, si Nanay nag-antos sing daku bangod sang isa ka kaingod sa amon apartment. Ginsugid niya si Nanay sa mga Gestapo, kag bangod sini, ang akon iloy nabilanggo sing duha ka tuig sa mga kampo konsentrasyon sang Alemanya, diin haluson sia mapatay. Pagkatapos sang inaway, luyag sang Pranses nga mga pulis nga papirmahon si Nanay sing isa ka papeles nga nagasumbong sa sining babayi subong umulugyon sang mga Aleman. Apang nagdumili ang akon iloy, nagsiling nga ‘ang Dios amo ang Hukom kag Manugpadya sang maayo kag malaut.’ Pila ka tuig sang ulihi, ini man nga kaingod nagmasakit sing malala nga kanser. Sa baylo nga kalipayan ang pag-antos sang iya kaingod, ang akon iloy naghinguyang sing madamong inoras agod himuon nga masulhay ang katapusan nga mga binulan sang iya kabuhi. Indi ko gid malipatan ining pagdaug sang gugma sa dumot.”
Ining duha ka halimbawa nagalaragway sang gahom sang gugma nga may prinsipio sa atubangan sang pagkawalay katarungan. Apang, ang Biblia mismo nagasiling nga may “tion sa paghigugma kag tion sa pagdumot.” (Manugwali 3:1, 8) Paano ina matabo?
Tion sa Pagdumot
Wala ginapakamalaut sang Dios ang tanan nga dumot. Nahanungod kay Jesucristo, ang Biblia nagasiling: “Ginhigugma mo ang pagkamatarong, kag gindumtan mo ang kalautan.” (Hebreo 1:9) Apang, may kinatuhayan sa ulot sang pagdumot sa malain kag pagdumot sa tawo nga nagahimo sing malain.
Ginpakita ni Jesus ang huwaran sang nagakaigo nga pagkatimbang sang gugma kag dumot. Gindumtan niya ang pagkasalimpapaw, apang gintinguhaan niya nga buligan ang mga salimpapaw nga magbag-o sa ila paagi sang paghunahuna. (Mateo 23:27, 28; Lucas 7:36-50) Ginpakamalaut niya ang kasingki, apang ginpangamuyo niya yadtong nagpatay sa iya. (Mateo 26:52; Lucas 23:34) Kag bisan pa gindumtan sia sang kalibutan sa walay kabangdanan, ginhalad niya ang iya kaugalingon nga kabuhi agod hatagan sing kabuhi ang kalibutan. (Juan 6:33, 51; 15:18, 25) Nagbilin sia sa aton sing himpit nga halimbawa sang gugma nga may prinsipio kag diosnon nga pagdumot.
Ang pagkawalay katarungan mahimo magapukaw sing moral nga kaakig sa aton, kaangay sang natabo kay Jesus. (Lucas 19:45, 46) Apang, ang mga Cristiano indi awtorisado sa pagtimalos. “Indi magbalos sing malain para sa malain kay bisan sin-o,” laygay ni Pablo sa mga Cristiano sa Roma. “Kon mahimo, sa masarangan ninyo, magpakighidait sa tanan nga tawo. Indi kamo magtimalos . . . Indi kamo magpadaug sa malaut, kundi dag-a ang malaut paagi sa maayo.” (Roma 12:17-21) Kon kita personal nga wala nagatago sing dumot ukon nagabalos sing malain, ang gugma nagadaug.
Isa ka Kalibutan nga Wala sing Dumot
Agod madula ang dumot sa bug-os nga kalibutan, ang nagdulot na nga mga panimuot sang minilyon ka tawo dapat magbag-o. Paano ini matigayon? Si Propesor Ervin Staub naghatag sang masunod nga rekomendasyon: “Ginapakadiutay naton yadtong nahalitan naton kag ginapabaloran yadtong nabuligan naton. Kon mapabaloran naton sing daku ang mga tawo nga nabuligan naton kag mabatyagan ang kaayawan nga kinaugali sa pagbulig, makita man naton ang aton kaugalingon subong matinatapon kag mabinuligon. Ang isa sang aton mga tulumuron dapat amo ang pagtuga sing mga katilingban diin may yara pinakadakung posible nga pagpakigbahin sa paghimo para sa iban.”—The Roots of Evil.
Sa iban nga hambal, ang pagdula sa dumot nagakinahanglan sang pagtuga sing isa ka katilingban diin ang mga tawo magatuon sa paghigugma paagi sa pagbinuligay, sing isa ka katilingban diin kalimtan sang mga tawo ang tanan nga kapintas nga tuga sang pag-ihig-ihig, nasyonalismo, pagkamaunungon sa rasa, kag tribo. Nagaluntad bala ina nga katilingban? Binagbinaga ang eksperiensia sang isa ka tawo nga personal nga nag-atubang sang pagdumot sadtong panahon sang Rebolusyon sa Kultura sa China.
“Sang magsugod ang Rebolusyon sa Kultura, gintudluan kami nga wala sing duog nga magkompromiso sa ‘pagsumpunganay sa hubon.’ Ang dumot amo ang nagapangibabaw nga huyog. Nangin Red Guard ako kag ginpangita ko bisan diin ang ‘mga kaaway sang hubon’—bisan sa tunga sang akon kaugalingon nga pamilya. Bisan pa nga isa lamang ako ka tin-edyer sadto nga tion, nakigbahin ako sa pag-usisa sa mga kabalayan diin ginpangita namon ang ebidensia sang ‘mga huyog sa pagbatu.’ Ginpangunahan ko man ang miting publiko nga nagsumbong sa ‘tawo nga kontra sa rebolusyon.’ Sa pagkamatuod, ining mga panumbungon ginpasad lamang kon kaisa sa personal nga kaawayon sa baylo nga sa politikal nga mga butang.
“Nakita ko ang madamong mga tawo—bata kag tigulang, lalaki kag babayi—nga ginsilutan sing labi kag labi nga kapintas. Ang isa sang akon maestro—isa ka mabuot nga tawo—ginparada subong nga daw isa sia ka kriminal. Duha ka bulan sang ulihi ang isa pa ka respetado kaayo nga maestro sa akon eskwelahan nasapwan nga patay sa Suba sang Suzhou, kag ang akon maestro sa Ingles napilitan sa pagbitay sang iya kaugalingon. Nakibot ako kag naligban. Mabuot sila nga mga tawo. Ang pagtrato sa ila kaangay sini sayop! Gani ginbugto ko ang akon tanan nga mga kaangtanan sa Red Guards.
“Wala ko ginahunahuna nga ining panag-on sang pagdumot nga nagdalahig sa makadali sa China isa lamang sining sahi sang hitabo. Nakita sining siglo ang madamo kaayo nga pagsilabo sing pagdumot. Apang, nakumbinse ako nga sarang madaug sang gugma ang dumot. Butang ini nga nakita ko mismo. Sang nagsugod ako sa pagpakig-upod sa mga Saksi ni Jehova, gindayaw ko ang matuod nga gugma nga ginpakita nila sa mga tawo nga lainlain sing rasa kag gindak-an. Ginkalangkagan ko ang tion nga, subong sang ginasaad sang Biblia, ang tanan nga tawo magatuon sa paghigugmaanay sa isa kag isa.”
Huo, ang internasyonal nga katilingban sang mga Saksi ni Jehova isa gid ka buhi nga pamatuod nga ang dumot sarang madula. Ano man ang ginhalinan nila, ang mga Saksi nagapanikasog nga buslan ang pag-ihig-ihig sing pagtahod kag dulaon ang bisan anong agi sang pagkamaunungon sang tribo, rasa, ukon pungsod. Ang isa ka sadsaran sang ila kadalag-an amo ang ila determinasyon nga ilugon si Jesucristo sa pagpakita sing gugma nga natuytuyan sang prinsipio. Ang isa pa ka sadsaran amo nga nagalaum sila nga dulaon sang Ginharian sang Dios ang bisan anong pagkawalay katarungan nga mahimo nga ila ginaantos.
Ang Ginharian sang Dios amo ang pat-od nga solusyon agod matigayon ang isa ka kalibutan nga wala sing dumot, isa ka kalibutan diin wala na bisan sing malaut nga pagadumtan. Ginalaragway sa Biblia subong “bag-ong mga langit,” ining langitnon nga panguluhan magagarantiya sing isa ka kalibutan nga hilway gikan sa pagkawalay katarungan. Magagahom ini sa “bag-ong duta,” ukon bag-ong katilingban sang mga tawo nga gintudluan nga maghigugmaanay sa isa kag isa. (2 Pedro 3:13; Isaias 54:13) Nagapadayon na ini nga pagtudlo, subong ginapamatud-an sang mga eksperiensia nanday Max, Simone, kag madamo pa. Isa ini ka patimaan sang bug-os kalibutan nga programa sa pagdula sang dumot kag sang mga kabangdanan sini.
Paagi sa iya manalagna nga si Isaias, ginalaragway ni Jehova ang resulta: “Indi sila maghalit ukon maglaglag sa bug-os ko nga bukid nga balaan; kay ang duta matugob sang ihibalo kay Jehova subong nga ang mga tubig nagatabon sang dagat.” (Isaias 11:9) Ang Dios mismo magapahibalo sang pagdula sa dumot. Mangin isa gid ini ka tion sang gugma.
[Mga retrato sa pahina 7]
Ginpikahan sang mga Nazi ang nawala nga butkon ni Max Liebster sang numero sang bilanggo
[Retrato sa pahina 8]
Sa dili madugay ang pagdumot mangin isa ka butang sang nagligad