Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • g93 1/8 rau 17-19
  • Aonega Manumanudia ese Taunimanima Edia Peleini Idia Hanaia

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Aonega Manumanudia ese Taunimanima Edia Peleini Idia Hanaia
  • Noga!—1993
  • Sinado maragidia
  • Mapu Ia Karaia Manumanu Maragina
  • Edia Apena
  • Roho Totona​—⁠Sibona Ia Abia Isi
Noga!—1993
g93 1/8 rau 17-19

Aonega Manumanudia ese Taunimanima Edia Peleini Idia Hanaia

TUARI idia ore murinai, niuspepa taudia bona aonega ami taudia ese tuari kohudia edia siahu idia heagilaidia. Tuari ia ore murinai niuspepa torea taudia bona ami edia aonega taudia ese hari idia karaia tuari kohudia edia siahu idia heagilaidia. Idia ese “simati bomu” eiava laser-guided cruise missiles, (inai bomu be laser diarina ese haraga momokani ia abia lao gau ta idia bomua totona), bona ala-ala totona idia karaia helikopeta matamata ta, haraga momokani ia roho loaloa gauna idia heagilaidia. Momokani inai gaudia idia karaia taudia be mai edia diba bada. To inai ala-ala kohudia idia heagilaia karana be inai ia hamomokania: Bema taunimanima ese idia karaia masini matamatadia, idia roho loaloa gaudia be manumanu maragidia danu ita hahegeregerea neganai, idia be hegeregere lasi.

Haraga momokani ia heau bomu mani oi laloa. Niuspepa ta ladana The Wall Street Journal, ia gwau “inai bomu ena dala be kompiuta lalonai idia atoa mapu ese ia lailaia. Ia lao henia gabuna ia haboioa lasi totona, kamera dekenai ia gaukara gauna bamona, zoom lens bona gau maragimaragi ia mamia diba gauna, electronic sensor ese tano kahirakahira momokani ia heau haraga gabu korikori dekenai ia lao.” Unai be aonega momokani, ani? To mani ita ese, manumanu maragina ta​—⁠hanibi hamasea manumanuna danu ita hahegeregerea.

Mapu Ia Karaia Manumanu Maragina

Kompiuta magasin ta ladana BYTE ia torea tauna ladana, Ben Smith ese hereva ta ia torea, ia gwau: “Haraga momokani ia heau bomu be hanibi ia hamasea manumanuna ida oi hahegeregerea neganai inai bomu be kavakava momokani.” Badina be dahaka? Badina inai bomu be aonega taudia ese idia karaia to unai bomu oi koia diba. Smith be inai bamona ia herevalaia: “Oi ese ia bomua gauna oi abia siri, bona koikoi gauna ta oi atoa. Unai gauna ia bomua neganai bomu danu be sibona ia hamasea dainai, ia diba lasi ia ese kerere ia karaia vadaeni.”

To hanibi hamasea manumanuna oi koia be auka momokani. Inai manumanu maragina ia stadilaia tauna ese ia tohoa. Ia itaia idia momo herea be kone ena miri dekenai toana tamona matu dekenai idia noho, ia naria ela bona unai manumanu ta ia roho oho, bena haraga momokani miri amo unai hanibi ena noho gabuna ena matu ia koua. Bena ia naria, ia ura itaia unai hanibi hamasea manumanuna be ena ruma ia davaria diba. Ia hoa dikadika, badina unai manumanu ese ena matu korikorina dekenai ia diho bona ia geia! Ia itaia unai manumanu ia roho oho neganai eiava ia giroa mai neganai, vaia ena kara ena noho gabuna ataiai ia roho loaloa dainai, unai manumanu ia stadilaia tauna ia laloa sedira unai manumanu ese ena noho gabuna kahirakahira dekenai idia noho gaudia ia lalodia tao unai amo ia noho gabuna ena mapu ia karaia.

Ena lalohadai hamomokania totona, unai manumanu ena noho gabuna be miri amo ia koua lou bona kahirakahira dekenai idia noho au huahua edia gabu ia haidaudia. Unai manumanu ia giroa mai neganai, vaia ena kara ataiai ia roho loaloa bena gabu kererena dekenai ia diho! Nega sisina lalonai ia daradara bamona. Bena ia roho oho lou bona ataiai ia roho loaloa​—⁠to unai neganai atai amo ia roho loaloa. Inai kara amo hari manumanu ese sisina daudau dekenai idia noho gaudia ia itaia diba, badina haraga momokani ena matu, miri amo idia hunia gauna ia davaria bona ia geia lou.

Haraga momokani ia heau bomu lalonai idia atoa kompiuta ena davana be 1 milion kina bamona bona ena metau be 45 kilogram. Hanibi hamasea manumanuna ena harana ena bada be pine maragina ta ena kwarana bamona. Ben Smith ia hereva lou, ia gwau: “Hanibi hamasea manumanuna be ia raka diba, ia geigei diba bona ia ania manumanu maragidia ia luludia diba, bona turana ta ia abia diba danu (bomu ta ese unai ia karaia diba lasi).” Smith ena hereva dokonai, ia gwau: “Inai lagani lalonai idia karaia tuari masini ese vanegai lagani idia karaia masini edia aonega ia hanaia, to idia be hanibi ia hamasea manumanuna ena harana, bona taunimanima ena harana ena aonega danu idia hanaidia diba lasi.”

Edia Apena

Taunimanima ese idia karaia tuari-helikopeta danu be unai bamona ita gwauraidia diba. Robin J. Wootton be manumanu maragidia edia turia ia stadilaidia tauna ta England dekenai, bona ia be lagani 20 lalonai manumanu edia roho dalana ia stadilaia. Magasin ta ladana, Scientific American, lalonai inai bamona ia torea, ia gwau: “Manumanu be hoa daladia idauidau ai idia roho. Ruma lalonai idia noho manumanu be haheitalai ta, hegeregere lao manumanuna, haraga momokani ia roho noho lalonai ia stopu haraga diba, gabu tamona dekenai ia roho diba, ia giroa, hedagwa dalanai idia roho, idia roho hegegehegege diho, idia giroa giroa bona guhi dekenai idia helai​—⁠inai ibounai idia karaia sekeni kahana ta lalonai.”

Inai manumanu maragidia be edena bamona taunimanima ese idia karaia peleini idia hanaia? Peleini momo be mai edia gyroscope, ia be wili maragina ta bona ia giroa giroa haraga neganai, peleini ia heau maoromaoro diba, ia giroa, ia diho o daekau neganai. Manumanu maragidia danu be mai edia gyroscope​—⁠ia be apena iharuana, manumanu maragidia haida dekenai be edia apena badana murinai ia noho. Gyroscope eiava apena iharuana be apena badana danu ia gaukara hebou. Idia ese manumanu ena roho dalana idia naria bona ia ena roho dalana idia hamaoromaoroa.

Manumanu edia roho dalana ia stadilaia tauna, Wootton ia gwau, hehuni gauna korikori be manumanu ena apena lalonai. Ia gwau lagani 1960 lalonai ia sikuli noho neganai, ia laloa manumanu edia apena be nega momo idia herevalaia, “edia tauanina ena varovaro bona kopina kahana ta sibona” bamona lasi. To ia gwau, “lau itaia neganai apena ta ta be mai aonega bada ida idia karaia.”

Hegeregere, manumanu edia apena lalonai be varovaro latana, paipa aukana bamona ia noho mai ena paipa maragidia (tracheae) hodahoda amo idia honu. Inai paipa maragidia be varovaro maragina ese ia hakapudia. Wootton ia gwau, unai bamona idia karaia ena revareva be hairai momokani; hegeregere ruma ena palani karaia taudia ese au eiava auri idia atoa baribara (lattice girder) ruma ia gini goada bona auka totona.

Kopi ta ese baribara ia koua bona saiens taudia be idia daradara badina inai kopi be ia goada herea momokani bona ia metau lasi danu. Wootton ia gwau inai kopina ese manumanu ena baribara ia koua neganai manumanu ena apena ia hagoadaia bona ia ha-aukaia.

To edia apena ia auka momokani lasi be namo. Namona be edia apena be haraga momokani, idia roho neganai bona idia bampa neganai idia dika lasi totona. Unai diba namonamo totona, Wootton ese manumanu edia apena ia utua bona ia stadilaia neganai ia davaria ena badina be bada to ia maragi ia lao ela bona dorina dekenai ia maragi ia lao momokani, unai dainai ia lokua eiava haidaua diba. Ia torea, ia gwau: “Manumanu edia apena be lai ida idia roho lao, bena haraga momokani ena roho dalana ia haidaua lou, hegeregere ava ta be lai ese ia abia lao abia mai bamona.”

To sedira hoa gauna momokani be, idia roho noho lalonai edia apena edia toana idia haidaua diba. Manu badadia danu be unai bamona idia karaia diba, to idia ese edia apena lalonai masolo idia gaukaralaia edia apena ena toana haidaua totona. To manumanu edia muscle be edia apena lalonai lasi. Unai dainai manumanu edia apena be hegeregere lagatoi ena palai bamona. Toana haidaua totona, ena badina dekena amo do ia haidaua, eiava manumanu ese ena masolo ena apena ena badina dekenai do ia gaukaralaia. Wootton ia hereva, ia gwau: “To manumanu edia apena be mai aonega bada bona hoa dalanai idia karaia, palai bamona lasi. . . . Edia tauanina dekenai gau haida idia noho, roho ena mamina ia hanamoa totona, bona ia maoromaoro totona, bona bema apena ena kahana ta ia hedare gau ta ese unai hedare ia koua gabu haida dekenai ia lao lasi totona bona ma gau idauidau idia karaia diba, inai ibounai ese edia apena ena gaukara ia durua bada.”

Roho Totona​—⁠Sibona Ia Abia Isi

Inai gaudia ibounai, bona ena apena ia karaia gaudia idauidau amo manumanu ese mai anina bada gauna roho totona ia karaia diba, unai be​—⁠tano amo sibona ia abia isi. Wootton ese dala idauidau ia gwauraidia manumanu ese edia apena idia gaukaralaia sibodia idia abia isi totona.

Peleini ia karaia tauna, ladana Marvin Luttges be lagani 10 lalonai dragonfly edia roho dalana ia stadilaia. America ena magasin ta ladana, National Wildlife ia gwau, “ia be hoa gauna momokani,” badina inai manumanu be ia goada masemase sibona ia abia isi diba. Luttges ese dragonfly ta ladana, widow latanai metau gaudia, ia atoa bona dragonfly ia roho diba​—⁠metau lasi. Unai anina be, ena be idia maragi, idia ese nega toi idia sibodia edia metau ia hanaia gauna idia huaia diba, taunimanima ese idia karaia peleini idia hanaia momokani!

Edena bamona unai idia karaia diba? Luttges bona ena turadia idia davaria dragonfly ena apena ia diho neganai ia giroa sisina, inai ese lai be fanol ena toana bamona ia karaia ena apena ataiai dekenai. Aonega taudia ese lai ia toa idauidau idia haidaua diba lasi peleini ia heau namonamo totona, idia ese lai ia toa namonamo sibona lalonai peleini idia haheaua diba. National Wildlife magasin ia gwau ena be lai ia toa idauidau dragonfly “ese lai ena toa dalana ia haidaua diba fanol bamona ia karaia” ena apena ataiai unai amo “ia sibona ia abia isi diba.” U.S. Air Force bona U.S. Navy be moni amo Luttges ena gaukara idia durua noho. Bema peleini be dragonfly edia abia isi karana idia tohotohoa diba, idia abia isi haraga diba bona peleini diho gabudia maragidia dekenai idia diho diba danu.

Dragonfly ena roho dalana tohotohoa be gaukara auka herea. National Wildlife magasin ia gwau dragonfly ta be nega ginigunana ia roho neganai, “roho daladia idauidau mai hoana ia karaia diba bona peleini idia karaia taudia idia mama.”

Unai dainai, Wootton ena hereva dokona dekenai inai bamona ia hereva: “Manumanu edia apena ena kara be hoa gauna bona ena toana ena hairai ita diba namonamo be namo.” Ia hereva lou ia gwau: “Idia bona taunimanima ese idia karaia peleini edia kara​—⁠idia do hegeregere lasi.”

Inai hereva “idia do” ena anina be dahaka? Ena anina be​—⁠taunimanima be idia hekokoroku momo​—⁠bona idia laloa nega sisina murinai idia ese peleini do idia karaia diba unai manumanu hegeregeredia. Oibe taunimanima ese manumanu do idia tohotohodia bona mai aonega danu peleini haida do idia karadia, to namona be gau ta ita laloa tao. Gau ta ena toana bamona oi karaia diba to gau matamatana korikori ta oi karaia be kara idauna ta. Aonega tauna Iobu be lagani 3,000 idia lao vadaeni, ia gwau: “Uda boromadia do oi nanadaidia, bona oi do idia hadibaia; atai manudia danu, bona oi do idia hamaoroa. Idia iboudiai bogaradiai daika be ia diba lasi Iehova imana ese unai kara ibounai ia karaia, a?”​—⁠Iobu 12:​7, 9.

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2026)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia