Karoa3
Inai Nega be Edena Negai Do Ia Ore?
ISEDA ura korikori be, ita ura ita diba lagani hida do idia ore guna bena Bible ese ia gwauraia gaudia, Aramagedono do idia hamatamaia gaudia unai, be do idia vara. Inai nega dikana be edena negai do ia ore? Do ita mauri noho ela bona kara maoromaoro idia ura henia taudia ese maino bona noho namo tanobada dekenai do idia davaria, a?
2 Iesu Keriso ese hoa herevadia amo unai henanadai ia haerelaia. Unai negai ena aposetolo taudia ese idia nanadaia, idia gwau: “Do oi giroa mai, bona tanobada dokona danu, ena toana be dahaka?” Inai nega ena dokona ia gwauraia neganai, Iesu ia gwau: “Unai dina, unai hora gauna, ta ia diba lasi, guba aneru danu idia diba lasi, Taunimanima ena Natuna ia diba lasi, to Tamana sibona ia diba.” (Mataio 24:3, 36) To ia ese nega dokonai do idia vara gaudia ia gwauraia goevagoeva, unai gaudia do idia vara guna bena dokona momokani do ia ginidae. Iena hereva be Mataio 24:3–25:46 dekenai mani oi duahia, bona Mareko 13:4-37 bona Luka 21:7-36 dekenai danu.
3 Inai sivarai oi duahia neganai, do oi diba gauna be inai: Iesu ese gau idauidau ia gwauraia, idia haida do idia vara guna bena Ierusalem bona ena dubu helagana be lagani 70 C.E. lalonai do idia hadikaia ore. To ita diba iena hereva ena anina ese unai negai idia vara gaudia ia hanaia momokani. Badina be dahaka? Badina be Mataio 24:21 dekenai ia ese “hisihisi bada herea” ia herevalaia, “Dirava ese tanobada ia karaia nega dekena amo hisihisi unai bamona idia vara lasi ia mai bona harihari, gabeai danu unai bamona ta do ia vara lou lasi.” Unai ena anina ese hanua tamona mai ena noho taudia hadikaia ore karana ia hanaia momokani. Bona Luka 21:31 dekenai ia gwau, ia herevalaia gaudia do idia vara neganai, unai ese do ia hahedinaraia “Dirava ena Basileia” ia kahirakahira vadaeni. Vadaeni, Iesu ese ia gwauraia “toana” be dahaka?
TOA TA MAI ENA KAHANA MOMO
4 Ia ese tuari, hitolo bona daihanai goreredia ia perovetalaia, ma ia gwau tano do idia mareremarere bada, bona kara dika do ia bada ia lao dainai taunimanima momo edia lalokau do ia keru; to inai gaudia tamona be “toana” lasi. “Toana” ia guguru totona, ia gwauraia gaudia iboudiai be uru tamona ena nega lalonai idia vara be namo. “Tanobada besedia be do idia hisihisi bona edia kudouna dekenai do idia gari dikadika” danu, badina be guba dekenai bona davara dekenai idia vara gaudia dainai. (Luka 21:10, 11, 25-32; Mataio 24:12; 2 Timoteo 3:1-5 danu itaia.) Iesu ese hari toa ena kahana idauna ta ia herevalaia danu, ia gwau ena be ena orea taudia be bese iboudiai ese do idia dagedage henidia, to Dirava ena Basileia ena sivarai namona be tanobada ibounai dekenai do idia harorolaia. (Mareko 13:9-13) Vadaeni, ia gwauraia gaudia idauidau iboudiai be hari inai negai idia vara noho, eiava?
5 Inai hereva idia abia dae lasi taudia idia gwau, idau nega amo ema bona hari tuari bona hitolo idia vara loulou bona tano idia mareremarere loulou. To unai gaudia edia anina be bada, badina be gabu ta ta sibodia dekenai idia vara lasi, to Bible ese ia gwauraia guna laganina ai idia vara matamaia bona tanobada ibounai dekenai idia vara noho ema bona hari.
6 Mani inai oi laloa: Lagani 1914 ai ia vara tuarina be bada herea dainai tanobada ibounai tuarina ginigunana idia gwauraia, bona unai nega amo ema tanobada ia maino momokani lou lasi. Unai tuari murinai hitolo bada herea ia vara, bona hari inai negai taunimanima 40 milion be lagani ta ta ai idia mase, edia aniani ia hegeregere lasi dainai. Lagani 1918 ai gorere ta ladana Spanish flu ese taunimanima momo herea ia hamasedia, bona hari ena be doketa taudia ese hanamodia daladia idia tahua to taunimanima milion momo be kansa, kudou gorere, VD goreredia, maleria bona ma gorere metaudia ese idia hagoreredia. Lagani 1914 amo ema bona hari tano idia mareremarere momo herea, hanaia laganidia 2,000 lalodiai be inai bamona lasi. Tanobada taudia iboudiai, matamatadia bona burukadia danu, idia gari bona idia lalo-hekwarahi. Badina be bisinesi momo idia heau namonamo lasi, raskol karadia idia bada idia lao, bona niuklia tuarina garina idia gari dainai.
7 Inai ibounai huanai Iehova ena Witness taudia ese tanobada ibounai lalonai Dirava ena Basileia idia harorolaia noho, Iesu ese ia perovetalaia hegeregerena. Lagani ta ta iboudiai, tano 200 bona ma haida lalodiai, Bible ena hereva amo taunimanima idauidau idia hadibadia, inai tanobada dekenai idia vara gaudia edia anina idia diba totona. Witness taudia ese taunimanima idia haroro henidia mai edia goada danu, idia hamaorodia namona be Dirava ena Basileia idia badinaia “hisihisi badana” amo idia roho mauri totona. Ena be Witness taudia ese dagedage ena hisihisi momo idia ania, to unai bamona idia karaia noho.
8 Namona be inai ita laloa danu: Ena peroveta herevana lalonai Iesu ese nega ta ena dokona ia gwauraia, ia gwau: “Idau bese taudia ese Ierusalema do idia moia diho, ia lao bona unai idau bese edia nega do ia ore.” (Luka 21:24) Vadaeni, unai nega ia ore vadaeni, eiava?
“IDAU BESE EDIA NEGA”
9 Haere ita lalo-pararalaia totona, Ierusalem ena anina ita lalo-pararalaia guna be namo. Unai hanua mai ena pavapava rumana Siona Ororona dekenai be idia gwauraia “Pavapava badana ena hanua . . . Iehova ena hanua.” (Salamo 48:2, 8; Mataio 5:34, 35) David ena iduhu taudia idia pavapava neganai, idia gwau “Iehova ena terona ai” idia helai. Unai dainai Ierusalem be toa ta bamona, ia hahedinaraia Iehova be tanobada dekenai ia lohia. (1 Sisiga 29:23) Unai dainai, Babulono taudia ese Ierusalem idia hadikaia ore, ena pavapava idia abia oho bona tano taudia idia abidia oho neganai, Dirava ena Basileia, King David ena iduhu tauna ta ese ia lohiaia gauna, idia moia unai. Unai be lagani 607 B.C.E. lalonai ia vara neganai, “idau bese edia nega” ia matamaia. Unai nega amo ema bona hari, David ena iduhu tauna ta be Ierusalem dekenai ia pavapava lasi.
10 Vadaeni, ‘Ierusalem idia moia’ negana ia doko, anina be dahaka? Anina be Iehova ese ena abia hidi pavapavana, David ena iduhu tauna ta, be pavapava siahuna ia henia, Iuda taudia sibodia lohiadia totona lasi, to taunimanima iboudiai lohiadia totona. Tauna be Lohiabada Iesu Keriso. (Luka 1:30-33) To edeseni amo do ia lohia? Tanobada hanuana Ierusalem amo a? Lasi, badina be Iesu ia hahedinaraia goevagoeva, Dirava ena Basileia be Israel besena amo do ia abia siri. (Mataio 21:43; 23:37, 38) Unai murinai, Dirava momokanina idia tomadiho henia taudia ese “ataiai ia noho Ierusalemana” be edia sinana idia gwauraia, Dirava ena kamonai anerudia guba dekenai edia orea unai. (Galatia 4:26) Guba Ierusalemana lalonai Iesu be ena terona latanai do ia helai, tanobada ia lohiaia totona. (Salamo 110:1, 2) Unai be “idau bese edia nega” ena dokonai do ia vara. Unai be edena negai?
11 Lagani 34 idia do noho ema bona unai nega ia ginidae neganai, Bible idia tahua taudia idia diba ia be lagani 1914 lalonai do ia ginidae, Daniel 4:10-17 ena “lagani 7” be dala badana ai do idia guguru neganai. To ena anina idia lalo-pararalaia momokani lasi, ema bona lagani 1914 murinai. Iesu ese ia gwauraia toana ena kahana idauidau be edia matana ai idia vara, Iesu ia gwau unai toa ese do ia hahedinaraia Basileia siahuna ia abia vadaeni guba dekenai. Idia vara gaudia ese idia hamomokania, “tanobada dokona” negana lalonai idia vareai vadaeni, Keriso be lagani 1914 ai ia pavapava matamaia vadaeni, bona inai nega dikana ena dokona do ia ginidae, inai gaudia idia vara matamaia idia itaia taudia idia do mase ore lasi neganai.
EMU HELARO BE MOMOKANI EIAVA?
12 Taunimanima haida, ena be idia diba inai gaudia ese Iesu ena peroveta herevadia idia hamomokania, to idia abia dae diba lasi Iesu ia lou mai vadaeni. Badina be dahaka? Badina be idia naria gauna be idau. Idia laloa Keriso do ia lou mai neganai taunimanima vairadiai do ia hedinarai bena taunimanima iboudiai do idia helalo-kerehai. Iesu ena negai Iuda taudia danu idia naria gauna be ia vara lasi. Edia helaro be, Mesia do ia mai neganai Roma amo do ia ruhadia mai ena siahu bada danu. Edia helaro kererena idia dogoatao dainai, Dirava ena Natuna idia dadaraia. Keriso be mai ena Basileia siahuna danu ia lou mai neganai, unai bamona ita kerere be aonega dalana lasi! Namona be Bible ena hereva ita tahua namonamo!
13 Bible ia hahedinaraia Keriso be ena inai taudia edia huanai do ia lohia matamaia. (Salamo 110:1, 2) Ia gwau Keriso ese Basileia siahuna do ia abia murinai Satana bona ena demoni be guba amo do ia negedia diho tanobada dekenai; unai dainai hisihisi momo be tanobada dekenai do idia vara. (Apokalupo 12:7-12) Unai nega lalonai Basileia sivaraina do idia harorolaia badabada; unai amo taunimanima ese roho mauri dalana do idia davaria diba. (Mataio 24:14; Apokalupo 12:17) To unai dainai tanobada taudia iboudiai do idia helalo-kerehai a? Lasi. Bible ia hahedinaraia unai murinai Keriso ese taunimanima momo herea do ia hamasedia ore. Ena be taunimanima ese Iesu Keriso mai ena hairai be edia matana korikori amo do idia itaia lasi, to Keriso ia lou mai vadaeni bona ia pavapava noho sivaraina idia abia dae lasi taudia be do idia lalo-parara ia ese ia hamasedia noho, Bible ese ia perovetalaia hegeregerena.—Apokalupo 1:7; Mataio 24:30; 1 Timoteo 6:15, 16; Ioane 14:19 itaia.
14 To lagani 1914 amo ema bona hari lagani 72 idia ore vadaeni; reana unai ese ia hahedinaraia ita be “nega dokonai” ita noho lasi bona Aramagedono be ia kahirakahira lasi, a? Lasi vaitani! ‘Toa’ be lagani 1914 ai ia hedinarai matamaia idia itaia taudia be Iesu ese inai bamona ia gwauraidia: “Inai nega noho taunimanima idia do ore lasi, ela bona inai gaudia ibounai do idia vara vadaeni.” (Mareko 13:30) Ena be unai uru taudia momo idia mase vadaeni, to idia haida idia do mauri noho.
15 Momokani, tanobada taudia iboudiai edia mauri lagani edia namba idia tahua neganai, idia davaria edia averes be lagani 60 sibodia, to taunimanima milion momo edia mauri lagani ese 60 idia hanaia. Lagani 1914 ai idia mauri noho taudia 250,000,000 be lagani 1980 ai idia do mauri noho. Unai uru ia do ore lasi. To United Nations ena ripoti ta ese ia hahedinaraia, lagani 1901 be do lasi negana lalonai idia vara taudia 35,316,000 sibodia be idia do mauri noho lagani 1980 lalonai. Anina be, lagani 70 idia hanaia taudia momo be idia mase, lagani 80 idia do abia lasi neganai. Inai hereva be Iesu ese ia perovetalaia toana ena kahana idauidau danu ita hahegeregeredia neganai, idia hahedinaraia goevagoeva dokona be ia kahirakahira.—Luka 21:28.
16 Namona be hari ita noho kava lasi, to ita kara haraga be namo! Iesu ese ena hahediba taudia ia hamaorodia hegeregerena: “Do umui hegaegae, badina be Taunimanima ena Natuna [Iesu Keriso] do ia mai ena hora be umui diba lasi.”—Mataio 24:44.
[Study Questions]
1. Ita momo be Bible ena gwauhamata edena bamona ita henanadailaia?
2. (a) Iesu ena aposetolo taudia edia henanadai be dahaka? (b) Inai nega dikana do ia ore dinana be ita diba a? (c) To Iesu ese dahaka ia gwauraia hedinarai?
3. Dahaka dainai ita diba Iesu ese aposetolo edia negai do idia vara gaudia sibodia ia gwauraia lasi?
4. Iesu ese ia gwauraia “toana” be dahaka?
5. Dahaka dainai inai gaudia idia idau, guna idia vara gaudia hegeregeredia lasi?
6, 7. Dahaka be hari inai nega lalonai idia vara, unai toa hegeregerena? (Oi haere neganai, emu Bible oi iusilaia bona oi hahedinaraia edena peroveta herevadia oi gwauraia noho.)
8. Iesu ese dahaka nega danu ia perovetalaia?
9. (a) Idau bese taudia ese idia “moia” “Ierusalemana” be dahaka? (b) Edena negai idia “moia” matamaia?
10. (a) Idia “moia” karana ia doko, anina be dahaka? (b) Unai neganai Iesu be edena ‘Ierusalem’ amo ia lohia, bona dahaka dainai?
11, bona rau 27 ena hereva. (a) “Idau bese edia nega” ena dokona be edena bamona idia laloa davari? (b) Unai nega ia ore neganai, dahaka ia matamaia? (c) Sivarai torea taudia edia lalohadai lagani 1914 dekenai be dahaka? (Rau 29 itaia.)
12. Haida be dahaka helaro kererena idia abia dainai inai hereva idia abia dae diba lasi? (Mataio 24:26, 27; Ioane 14:3, 19)
13. Bible ia gwau Keriso ia lou mai vadaeni neganai dahaka dahaka do idia vara?
14, 15. Ena be lagani 1914 amo ema bona hari lagani momo idia ore vadaeni, to dahaka dainai ita daradara lasi?
16. Unai dainai, edena bamona ita karaia be namo?
[Box on page 29]
Sivarai Torea Taudia ese Lagani 1914 Idia Gwauraia
Lagani 1914 ai ia matamaia tuarina be Tuari Badana bona Tanobada Ibounai Tuarina Ginigunana idia gwauraia be maoro. Ena dika ese tuari gunadia iboudiai edia dika ia hanaia. Unai tuari murinai idia vara tuaridia ese lagani 1914 lalonai ia matamaia hisihisina idia havaraia loulou sibona. Unai lagani mai anina bada be haida ese inai bamona idia gwauraia:
● “Unai tuari ese Europe ena bese edia tano hetoadia ia haidaua, bona ia lalonai idia vara gaudia dainai bese haida ese edia gavamani idia tuari henidia bona basileia toi idia hamorudia. Unai sibona lasi, to ma gau momo herea ia haidaua. Unai tuari murinai politikol taudia bona ma haida ese unai haidaua karana idia koua toho. Dala idia tahua, lagani 1914 be do lasi neganai idia noho hegeregerena ma idia noho lou totona. To dala be lasi. Unai tuari, tano be nega daudau lalonai ia mareremarere bada gauna bamona, ese tanobada gunana ia hamorua vaitani. Ta be hegeregere lasi do ia haginia lou, mai ena noho dalana, ena lalohadai bona ena taravatu danu.”—Världshistoria—Folkens liv och Kultur (Stockholm; 1958), Vol. VII, rau 421, 422.
● “Lagani 50 idia ore vadaeni, to Tuari Badana ena hisihisi be tanobada besedia dekenai ia do ore lasi . . . Unai hisihisi be bada herea dainai gau ta ia noho lasi guna ia noho bamona. Bese taudia edia noho hebou dalana: gavamani daladia, bese edia tano hetoadia, taravatu, tuari oreadia, bese idauidau idia kara heheni daladia, edia lalohadai badadia, ruma bese maurina, mauri daladia, dagi, varavara idia kara heheni daladia—unai gau iboudiai ia haidaua vaitani. . . . Tanobada taudia be dala maorona amo idia siri, bona idia davaria lou lasi ema bona hari.”—General Charles de Gaulle be inai hereva ia gwauraia lagani 1968 lalonai (Le Monde, November 12, 1968).
● “Lagani 1914 amo ema bona hari, tanobada dekenai idia bada idia lao karadia edia mamina idia abia taudia iboudiai be idia lalo-hekwarahi bada, badina be tanobada taudia idia kara, hegeregere hisihisi bada hereana, unai tuari ia hanaia gauna, idia raka henia noho bamona. Idia laloa namonamo taudia momo idia laloa unai dika koua dalana be lasi. Idia laloa tanobada taudia be idau negai Greek taudia ese idia gorilaia tauna bamona, dirava haida ese idia doria lao dainai ia be sibona ena raka dalana ia abia hidi diba lasi.”—Bertrand Russell, New York Times Magazine, September 27, 1953.
● Hari inai negai ita ese gunaguna idia vara gaudia ita laloa lou neganai, ita diba goevagoeva, Tanobada Ibounai Tuarina Ginigunana idia hamatamaia neganai unai ese nega dikana ia hamatamaia; Britain ena toretore tauna Arnold Toynbee ese ‘Hekwakwanai Momo Negana’ ia gwauraia be maoro. Tanobada besedia be unai hekwakwanai idia hekwarahilaia noho. Hanaia lagani 50 lalodiai idia vara hekwakwanaidia iboudiai edia badina tamona be lagani 1914 ai ia vara gauna.”—The Fall of the Dynasties: The Collapse of the Old Order (New York; 1963), Edmond Taylor ese ia torea bukana, rau 16.
To badina be dahaka unai hekwakwanai badadia idia vara?
Bible sibona ese haere maorona ia henia.
[Chart on page 27]
1914—Unai Lagani be Bible ese Ia Gwauraia, bona
Tanobada ai Idia Vara Gaudia ese Idia Hamomokania
Nega ena Lata Ia Gwauraia
→ Bible ia gwau, “lagani 7” do idia ore guna bena Dirava ese ena abia hidi tauna siahu do ia henia, tanobada ibounai ia lohiaia totona
(Daniel 4:3-17)
→ “Lagani 7” = lagani 2,520
(Apokalupo 11:2, 3; 12:6, 14; Esekiel 4:6 hahegeregeredia.)
→ “Lagani 7” be lagani 607 B.C.E. ai idia matamaia
(Esekiel 21:25-27; Luka 21:24)
→ “Lagani 7” be lagani 1914 C.E. ai idia ore
Unai neganai Iesu Keriso be ena terona latanai ia helai guba dekenai, ena inai taudia edia huanai ia lohia matamaia (Salamo 110:1, 2)
Satana be guba amo ia negea; taunimanima be hisihisi idia abia (Apokalupo 12:7-12)
Dina gabedia idia matamaia (2 Timoteo 3:1-5)
Nega Dokonai Idia Vara Gaudia
→ Tuari (Tanobada ibounai tuarina ginigunana be lagani 1914 ai ia matamaia; unai murinai maino momokani ia boio)
→ Hitolo (Lagani ta ta iboudiai taunimanima 40 milion be hitolo dainai idia mase)
→ Daihanai goreredia (Ena be doketa edia diba be bada, to unai gorere idia vara noho)
→ Tano mareremarere (Lagani 1914 amo ema tano idia mareremarere momo, guna be inai bamona lasi)
→ Gari (Raskol karadia, bisinesi idia moru, niuklia tuarina, garidia idia gari)
Lagani 1914 idia itaia taudia idia do mase ore lasi neganai, Dirava ese inai nega dikana do ia haorea (Mataio 24:3-34; Luka 21:7-32)