Hari Inai Nega Ena Witnes Orea Ia Tubu Bona Ia Bada Ia Lao Dalana
HARI inai negai Iehova ena Witnes taudia edia sivarai be lagani handred bamona gunanai ia matamaia. Lagani 1870 murinai, hari Pittsburgh siti ena gabu ta, Allegheny, Pennsylvania, U.S.A. dekenai, Baibel stadi grup maragina ta ia matamaia. Ia lalonai Charles Taze Russell ena gaukara be bada. July 1879 ai, magasin ladana Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence matamatana idia halasia. Lagani 1880 ai, unai Baibel stadi grup maragina amo kongregesen momo be kahirakahira idia noho provinsi dekenai idia vara. Lagani 1881 ai, Zion’s Watch Tower Tract Society idia haginia, bona lagani 1884 ai koporeisen ai idia halaoa, bona Russell be ena presiden. Gabeai Society ena ladana idia gwauraia Watch Tower Bible and Tract Society. Momo be ruma ta ruma ta dekenai idia haroro bona Baibel idia herevalaia bukadia idia hariharilaia. Lagani 1888 ai, taunimanima 50 ese ful-taim unai idia karaia—hari unai ful-taim taudia tanobada hegegemadai be 700,000 bamona.
Lagani 1909 ai, unai gaukara be tano idauidau dekenai idia karaia vadaeni, bona Society ena hedikwota idia haidaua bona hari ia noho gabuna, Brooklyn, New York dekenai idia haginia. Idia printaia haroro herevadia be niuspepa lalodiai idia halasia, bona lagani 1913 lalonai niuspepa tausen momo lalonai, United States, Canada, bona Europe dekenai, gado hani dekenai idia printaia. Idia ese buka, buklet, bona pepapepa handred milioni momo idia hariharilaia.
Lagani 1912 ai, “Photo-Drama of Creation” idia karaia matamaia. Slaid piksa bona muvini piksa mai edia regena idia gaukaralaia, tanobada havaraia negana amo ia lao Keriso ena Lagani 1000 Lohia Negana ena dokona idia hahedinaraia totona. Lagani 1914 ai unai gauna idia hahedinaraia matamaia, bona taunimanima 35,000 ese dina ta ta ai idia itaia. Unai be muvini piksa mai edia regena ginigunadia ta.
LAGANI 1914
Mai anina bada negana ta ia kahirakahira. Lagani 1876 ai, Baibel stiuden tauna Charles Taze Russell ese sivarai ladana “Bese Idauidau Edia Nega: Edena Negai Do Ia Ore?” be Brooklyn, New York ai, idia halasia Bible Examiner magasin ai ia torea, bona October ena magasin ena rau 27 ai ia gwau, “Nega seven be A.D. 1914 ai do idia ore.” Baibel ma ta ese Bese Idauidau edia Nega ia gwauraia “idau bese edia nega.” (Luka 21:24) Idia laloa lagani 1914 ai do idia vara gaudia ibounai idia vara lasi, to Bese Idauidau edia nega be unai lagani ai ia ore bona unai lagani be mai anina bada. Histori torea taudia bona hereva gwauraia taudia momo idia abia dae lagani 1914 ai taunimanima edia mauri ia idau. Inai hereva haida ese unai idia hahedinaraia:
“Lagani 1913 be ‘vaia ia idau herea lasi’ laganina ginigabena, murina laganina ai Tanobada Tuarina Ginigunana ia vara.”—Hereva ta Times-Herald lalonai, Washington, D.C., March 13, 1949.
“Histori torea taudia idia gwau lagani 1914 amo ia lao 1989 laganidia 75, idia lalonai tanobada tuaridia rua bona cold war idia karaia, be nega idauna ta, unai nega lalonai tanobada besedia momo herea idia tuari, tuari ena dika amo idia namo idia lao eiava tuari totona idia hegaegae.”—The New York Times, May 7, 1995.
“Tanobada Tuarina Ginigunana ai tanobada ia dika, bona ena badina ita do diba lasi. Unai tuari ia do vara lasi neganai, taunimanima idia laloa nega namona ia vara gwauraia. Maino bona noho namo idia bada. Bena gau iboudiai idia dika. Unai nega amo ita be mase bamona ita noho . . . Inai lagani handred lalonai idia hamasea taudia edia namba ese guna idia hamasea taudia ibounai edia namba ia hanaia.”—Dr. Walker Percy, American Medical News, November 21, 1977.
Lagani 50 mai kahana lagani 1914 murinai, Germany ena gavamani tauna Konrad Adenauer ia gwau: “Lagani 1914 murinai, noho namo bona maino be taunimanima edia mauri amo ia boio.”—The West Parker, Cleveland, Ohio, January 20, 1966.
Society ena presiden ginigunana, C. T. Russell, be lagani 1916 ai ia mase bona lagani gabena ai Joseph F. Rutherford ese ena gabu ia abia. Gau momo idia haidaua. The Watchtower ida magasin ladana The Golden Age idia halasia matamaia. (Hari idia gwauraia Awake!, be gado 80 ai magasin 20,000,000 idia halasia.) Ruma ta ruma ta ai idia haroro gaukarana idia habadaia. Unai Keristani taudia idia ura Kerisendom ena dubu idauidau amo idia idau dainai, lagani 1931 ai ladana Iehova ena Witnes taudia idia abia dae. Unai ladana be Isaia 43:10-12 amo idia abia.
Lagani 1920 ia lao 1939 lalonai reidio idia gaukaralaia bada. Lagani 1933 ai, Society ese reidio steiseni 403 ia gaukaralaia Baibel herevadia halasia totona. Gabeai, reidio ena gabu ai Witnes taudia ese ruma ta ruma ta ai taunimanima idia vadivadi henia momo bona rekodi masini bona idia rekodia Baibel herevadia idia gaukaralaia. Baibel ena hereva momokani idia ura henia taudia ibounai ida Baibel stadi idia hamatamaia.
KOTA LALONAI IDIA KWALIMU
Lagani 1930 ia lao 1949 lalonai, Witnes taudia ese unai gaukara idia karaia dainai pulisi ese idia momo idia abia, bona kota vairanai taunimanima edia maoro do idia hereva, sivarai idia printaia, idia hebou, bona tomadiho totona idia herevalaia. United States lalonai, Witnes taudia be kota maragidia ai idia kwalimu lasi dainai, United States ena Kota Badana Momokani idia lao bona nega 43 idia kwalimu. Unai hegeregerena, tano ma haida ai kota badadia dekenai idia kwalimu danu. Witnes taudia be kota lalonai idia kwalimu dainai, Profesa C. S. Braden ese ena buka ladana These Also Believe lalonai idia ia herevalaia, ia gwau: “Idia ese edia maoro idia haboioa lasi totona kota lalonai idia vareai karana amo, demokratik dalana idia durua bada, badina edia hekwarahi amo America dekenai idia noho orea maragidia danu ese unai maoro idia haboioa lasi.”
KOSI NAMODIA IDIA KARAIA
J. F. Rutherford be lagani 1942 ai ia mase bona N. H. Knorr be iena gabu ai presiden ai ia lao. Kosi idauidau idia hamatamaia. Lagani 1943 ai, misinari taudia hadibaia sikuli idia haginia, idia gwauraia Watchtower Bible School of Gilead. Unai nega amo ema bona hari unai sikuli idia haorea taudia be tanobada hegegemadai tano idauidau dekenai idia siaia. Guna kongregesen be lasi tanodia dekenai kongregesen matamatadia idia haginia, bona tano idauidau dekenai hari idia noho brens opesi edia namba be 100 ia hanaia. Nega haida kosi idauidau idia karaia, kongregesen elda taudia, brens edia volantia taudia, bona ful-taim haroro gaukara (painia gaukara) idia karaia taudia totona. Patterson, New York dekenai, hadibaia gabuna badana ta ai haroro gaukara taudia totona sikuli idauidau idia karaia.
N. H. Knorr be lagani 1977 ai ia mase. Ia do mase lasi lalonai orea ena heau dalana haidaua totona ma haida ida ia palanilaia karadia ginigabedia ta be Brooklyn dekenai edia hedikwota ai ia noho Hakaua Oreana idia habadaia. Lagani 1976 ai, orea haheaua gaukaradia idia hapararaia bona Hakaua Oreana taudia, idia ibounai be lagani momo herea lalonai hesiai gaukara idia karaia taudia, idia noho komiti idauidau dekenai idia henia.
PRINTA GABUDIA IDIA HABADAIA
Hari inai negai Iehova ena Witnes taudia edia sivarai ese gau badadia ia hahedinaraia. Lagani 1870 ai, Witnes taudia ese Pennsylvania dekenai idia hamatamaia Baibel stadi grup maragina ia bada ia lao ela bona lagani 2000 ai tanobada hegegemadai kongregesen 90,000 idia noho. Matamanai edia buka ibounai be bisinesi idauidau dekenai idia printaia; to, lagani 1920 ai, Witnes taudia ese idia rentaia faktori rumadia ai buka haida idia printaia. To lagani 1927 amo, buka momo herea be Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. ena stori 8 faktori rumana Brooklyn, New York dekenai, idia printaia. Unai ruma idia habadaia bona hari faktori bona opesi rumadia ma haida idia noho. Brooklyn dekenai, mahuta rumadia ma haida idia noho unai printa rumadia dekenai idia gaukara volantia taudia totona. Danu, Wallkill ai, New York provinsi ena not kahana dekenai, biru bona printa gabuna ta ia noho. Unuseniai Gima Kohorona bona Noga! magasin idia printaia bona gabu idauidau ai idia noho gaukara taudia totona aniani idia hatubua. Hua ibounai, volantia taudia ta ta ese moni sisina idia abia sibona edia gau haida abia totona.
INTENESENEL HEBOUHEBOUDIA
Lagani 1893 ai, hebouhebou badana ginigunana be Chicago, Illinois, U.S.A., dekenai idia karaia. Idia lao taudia be 360, bona bapatiso matamata taudia be 70. Idia karaia intenesenel hebouhebou bada hereana ginigabena be lagani 1958 ai, New York City dekenai, idia karaia. Unai totona idia ese Yankee Stadium bona unai negai ia do noho Polo Grounds idia gaukaralaia. Idia lao taudia edia namba badana be 253,922; bapatiso matamata taudia be 7,136. Unai nega amo ema bona hari, intenesenel hebouheboudia be lagani tamona ai tano idauidau dekenai idia karaia. Unai bamona lagani ai, tanobada hegegemadai reana unai bamona hebouheboudia 1,000 bamona do idia karaia.
[Blurb on page 8]
Taunimanima edia maoro ia durua gaukarana
[Picture on page 6]
“Gima Kohorona,” guna gado tamona ai 6,000 idia printaia hari gado 132 ai 22,000,000 mai kahana idia printaia
[Picture on page 7]
Taunimanima edia mauri ia haidaua negana
[Full-page picture on page 10]