Maino—Abia Dalana Ia Noho, A?
ENA BE niuspepa ena sivarai be unai bamona, to ita ibounai ita diba tanobada be maino korikori davaria amo ia daudau momokani. Io, ami idia halasia Afghanistan amo neganai maino momokani ia vara lasi. Bona tano momo ai, hegeregere, Philippines, Sudan, Israel, Northern Ireland, Lebanon bona Sri Lanka lalodiai hekwakwanai idauidau be idia ore lasi.
Lalohadai maoromaoro taudia be tuari idia ura henia lasi, to maino idia ura henia, vadaeni, dahaka dainai maino davaria dalana be auka herea? Gavamani gunalaia taudia be lagani momo lalodiai maino havaraia daladia idauidau idia karaia toho, to idia hekwarahi be anina lasi. Badina be dahaka? Namona be haheitalai haida ita laloa.
Maino Karana Tomadiho bona Taravatu Amo
Haida ese gunaguna Roma Gavamani idia heagilaia, idia gwau unai gavamani ese maino dalana korikori ia davaria. Unai gavamani henunai idia haginidia taravatudia be momo, gavamani haheaua namonamo daladia be idauidau, edia tuari oreana be bada bona dala karaia namonamo dalana idia davaria. Lagani sinahu momo lalodiai unai gavamani haheaua dalana, idia gwauraia Pax Romana (Roma ena Maino), be ia dika lasi bona unai gavamani ese ia naria tanodia be Western Asia, Africa, bona Europe. To gabeai, Roma Gavamani ena kara dika dainai bona ia ese bese haida ia tuari henia dainai, Roma ena Maino karana ia ore.
Unai ese taunimanima edia ura kavakavadia ia hahedinaraia. Idia laloa kara ta idia hamatamaia namonamo, to dokonai anina namona ia vara lasi. Dirava sibona ia hereva: “Taunimanima . . . idia be maragi negana amo edia laloa be dika,” bona unai lalohadai dikana ia kwalimu noho. (Genese 8:21) Danu, peroveta tauna Ieremia ia gwau: “Taunimanima edia kudouna be koikoi herea bona dika rohoroho. Daika ese do ia dibaia?” (Ieremia 17:9) Tau ta ena ura bona kara be ma haida idia lalo-pararalaia diba lasi. Ta ena kara namo be ma haida edia mama bona hekokoroku dainai idia gwauraia dika diba. Eiava, kara maoromaoro lohia tauna be gabeai do ia kara dika. Unai gaudia dekenai ita lalo-parara dainai taunimanima ese maino be edena bamona do idia havaraia diba?
Lagani 300 Iesu ia vara murinai, maino havaraia dalana be India dekenai idia sivarailaia. Unai negai siahu bada pavapavana ta ladana, Aśoka, ese taunimanima momo ia hamasedia ena Basileia ia habadaia totona. Bena sivarai ia gwau, murinai unai tau ese Buddha ena tomadiho ai ia vareai. Ia ese tuari ia negea bona ia lohiaia tanona dekenai nadi badadia ia haginidia bona latadiai mauri hanamoa revarevadia ia torea taunimanima durudia totona. Idia gwau ena basileia be ia heau maino dalanai bona anina namona ia davaria.
Aśoka ena dala be maino dalana korikori, a? Madi, lasi vaitani. Unai pavapava ia mase neganai, ia havaraia mainona be ia ore, bona ena basileia danu ia moru. Unai ese ia hahedinaraia, ena be pavapava ta be ia gaukara goada dala maoronai ia raka totona bona ia ura ia lohia namonamo, to ia mase dainai ena hekwarahi ibounai be anina lasi. Kohelete torea tauna ese unai hekwakwanai ia herevalaia, ia gwau: “Lau hekwarahilaia gaudia iboudiai be lau inai henidia, . . . murinai do ia mai tauna totona do lau rakatania. Bona daika ia diba do ia aonega eiava do ia kavakava? To lau hekwarahilaia gaudia iboudiai be ia ese do ia biagua. Unai danu be anina lasi.”—Kohelete 2:18, 19.
Oibe, taunimanima idia mase dainai maino hanaihanai abia dalana ia koua. Salamo torea tauna ena sisiba be mai aonegana ida unai ia hahedinaraia, ia gwau: “Lohia taudia oi abidadama henidia lasi. Tanobada tauna ena natuna danu oi abidadama henia lasi; idia dekenai be hahemauri dalana ta lasi. Ena lauma [mauri siahuna] ia lasi neganai, ena tano dekenai ia giroa lou; unai dina dekenai ena lalohadai idia ore.”—Salamo 146:3, 4.
Maino Davaria Daladia Ma Haida
Ma haheitalai haida ese ia hamomokania taunimanima ese maino dalana korikori idia davaria diba lasi. Hegeregere, lagani 900 Iesu murinai, Europe dekenai orea ta ladana Dirava ena Maino idia haginia. Unai orea ena gaukara be dubu ena kohu ia naria bona unai orea be manau oreana ta ai ia lao. Lagani 150 bamona murinai, kahirakahira Europe ena kahana ibounai ai ia gini.
Lalohadai matamata ta idia halasia ena ladana be “siahu ena metau hahegeregerea.” Unai lalohadai ena taravatu be bema bese idauidau idia haboua, hegeregere Europe besedia, tuari do idia vara momo lasi badina unai bese idauidau edia siahu idia hegeregere. Bema bese goadana ta ese bese manokana ta ida ia hepapahuahu, vadaeni, bese goadana ma ta ese unai bese manokana danu idia hakapua ia durua totona, bena unai dala amo tuari idia koua toho. Unai taravatu namona dainai Europe ena bese idauidau idia gaukara hebou lagani 1814 ia lao bona tanobada ibounai tuari ginigunana ia matamaia neganai.
Unai tuari murinai, League of Nations oreana idia haginia badina idia laloa unai orea dainai tanobada bese idauidau ese edia lalohisihisi do idia herevalaia hebou idia tuarilaia lasi. Tanobada ibounai ena tuari iharuana ia vara neganai, unai orea be ia moru, to tuari murinai idia haginia lou bona idia henia ladana be United Nations, bona unai orea ia do noho.
To, unai hekwarahi bona lalohadai idauidau ese maino korikori ia mailaia lasi. Ena be unai Dirava ena Maino oreana be Europe lalonai ia bada, to Keristen tuari lalonai, Europe taudia be Muslim tomadiho orea taudia idia aladia mase. Bona Europe tano gavamanidia be siahu ena metau hahegeregerea dalana idia badinaia Europe lalonai, to Europe ena murimuri tanodia idia tuari henidia. League of Nations oreana ese tanobada ibounai ena tuari iharuana ia koua diba lasi, bona United Nations oreana ese Kampuchea dekenai mai dagedage danu taunimanima alaia karana idia koua diba lasi, bona Korea, Nigeria, Vietnam, bona Zaire dekenai tuari idia koua diba lasi.
Oibe, ia mai bona hari gavamani gunalaia taudia edia maino davaria daladia idauidau ta ia maoro lasi. Lohia taudia be maino korikori havaraia dalana idia diba lasi, danu mase ia vara bona idia be taunimanima iboudiai hegeregeredia edia kara haida be idia dika dainai, maino idia havaraia diba lasi. Bema idia be kara dika lasi taudia, idia do hegeregere lasi maino do idia havaraia totona. Dahaka dainai? Badina hekwakwanai badana momokani ta dainai.
Hunia Siahuna Ta ese Maino Ia Koua
Bible ese unai hekwakwanai badana ia herevalaia, ia gwau: “Satani ese tanobada taudia ibounai ia gunalaia noho.” (1 Ioane 5:19) Unai kara dika tauna be Satana Diabolo, bona ena tauanina be lauma gauna dainai iseda goada ia hanaia momokani. Matamana amo Satana be gwau-edeede, koikoi bona ala-ala karadia ia havaraia. (Genese 3:1-6; Ioane 8:44) Tanobada ena kara dekenai iena lalo-ani siahuna ia noho, ena be ia hunia, to lauma helaga ese ia rohedia taudia edia toretore ai iena kara ia hedinarai. Paulo ese ia gwauraia “inai tanobada ena dirava” bona “hodahoda ena siahu ena lohia.” (2 Korinto 4:4; Efeso 2:2, NW.) Iesu ese nega momo ia gwauraia “tanobada ena lohia.”—Ioane 12:31; 14:30; 16:11.
Badina tanobada be Satana ena siahu henunai ia noho dainai, tanobada gunalaia taudia ese maino do idia havaraia diba lasi. Ta ese taunimanima ia durua diba maino do idia abia totona, a?
[Blurb on page 5]
Ena be lohia tauna be mai ena aonega bada bona ia ura ia lohia namonamo, to ia mase murinai reana iena gabu ia abia tauna be aonega lasi bona ia lohia namonamo lasi
[Blurb on page 6]
Maino ia koua gauna badana be Satana Diabolo
[Picture Credit Line on page 5]
U.S. National Archives photo