Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • g91 1/8 rau 20-24
  • Kahana Namba 21: 1900 C.E. amo—Dabua be Rara Amo Idia Hamiroa

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Kahana Namba 21: 1900 C.E. amo—Dabua be Rara Amo Idia Hamiroa
  • Noga!—1991
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Dirava Koikoina Dekenai Taunimanima Idia Bouboulaia
  • “Kerere Lasi Taudia Edia Rara Idia Bubua Noho”
  • Tomadiho ena Kerere Rara Dekenai
  • Tanobada Ena Tomadiho Do Ia Doko Ena Badina
    1996 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Babulono Badana Idia Samania
    1989 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Tomadiho Koikoi amo Raka Siri
    1991 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Kahana Namba 22: 1900 C.E. amo—Tomadiho Koikoina—Guna Ia Karaia Gaudia Edia Davana Ia Abia!
    Noga!—1991
Ma Haida Itaia
Noga!—1991
g91 1/8 rau 20-24

Tomadiho Sivaraina Amo Gabeai Idia Vara Gaudia Ita Diba

Kahana Namba 21: 1900 C.E. amo—Dabua be Rara Amo Idia Hamiroa

“Rara latanai badina goadana idia haginia diba lasi.”—Shakespeare, England ane bona drama torea tauna (1564-1616)

LAGANI 12 gunanai, Jonestown, Guyana dekenai, gau dika hereana ta ia vara. Unai gau oi laloatao, a? Tomadiho oreana ta, ladana People’s Temple, ena memba taudia 900 bona ma haida ese sibona idia alaia mase, idia momo be mai edia ura ida idia karaia. Kodial mai muramura dikana, ladana cyanide, idia inua.

Taunimanima be unai kara dainai idia hoa dikadika bona idia henanadai: ‘Edena bamona tomadihona ese iena memba taudia edia mauri ia bouboulaia?’ To lagani kahirakahira 6,000 lalodiai, tomadiho ena ladana ai kerere lasi taudia edia rara idia bubua. To hari inai negai, rara momo herea be nega momo herea dekenai bona dala momo herea amo idia bubua. Unai hereva hamomokania gaudia haida oi laloa.

Dirava Koikoina Dekenai Taunimanima Idia Bouboulaia

Lagani 1914 amo, tanobada ibounai tuaridia rua bona tuari maragidia 100 bona ma haida lalonai, rara bada herea idia bubua. Lagani 100 gunanai, France toretore tauna ta, ladana Guy de Maupassant, ia gwau bese lalokau henia karana be “gatoi ta bamona, bona tuari be unai gatoi amo idia papa,” bona ia gwau bese lalokau henia karana be “tomadiho gauna ta bamona.” The Encyclopedia of Religion lalonai ia gwau bese lalokau henia karana bamona gauna, bese abia isi karana, “be hari inai negai tanobada lalonai tomadiho badana ta ai ia lao. Tomadiho gunadia idia dika idia lao dainai, taunimanima ese tomadiho namona idia davaria diba lasi. Unai dainai, bese abia isi karana be tomadiho gunadia edia gabu ia abia.” (Aiemai italik.) Tomadiho koikoi ese tomadiho momokanina ia abia isi lasi dainai, lauma dalanai taunimanima idia hegeregere lasi, unai dainai, bese abia isi karana be edia tomadiho ai idia halaoa.

Nazi Germany dekenai unai kara idia haheitalaia. Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana ia matamaia neganai, idia gwau Germany taudia iboudiai 1,000 1,000 amo 944 944 be Keristen taudia. Germany lalonai, Protestant tomadihona ia vara matamata bona lagani 1914 ai Pope Pius Namba 10 ia gwau Germany Katolik taudia ese “ma Katolik taudia iboudiai tanobada dekenai idia hanaia.” Unai dainai, namona be Germany ese Kerisendom ena namo ia hahedinaraia.

Mai anina gauna be inai: Protestant taudia ese Katolik tauna Adolf Hitler idia abia dae haraga, to Katolik taudia ese idia abia dae haraga lasi. Lagani 1930 lalonai, eleksen idia karaia neganai, Protestant gabudia dekenai, taunimanima 100 100 amo 20 20 ese edia vouti be Adolf Hitler dekenai idia henia, to Katolik gabudia ai, taunimanima 100 100 amo 14 14 sibona be unai idia karaia. Lagani 1932 ai, eleksen idia karaia neganai, Oldenburg taudia 100 100 amo 50 50 bona ma haida ese edia vouti be Nazi Pati idia henia. Oldenburg taudia 100 100 amo 75 75 be Protestant taudia.

Toana be, “tomadiho gunadia idia dika idia lao dainai, . . . tomadiho namona idia davaria diba lasi” taudia momo be Protestant taudia, Katolik taudia lasi. Unai be hoa gauna lasi. Germany gado idia veria tomadiho stadilaia Protestant taudia momo ese Bible ena taravatu idia matauraia lasi bona iena hereva idia hakoikoia toho.

Guna, Katolik taudia momo ese Hitler idia abia dae lasi, to gabeai, Hitler idia abia dae. Edia kara ena badina be mai anina. Guna idia vara gaudia edia sivarai ia stadilaia Germany tauna Klaus Scholder ia gwau: “Gunaguna amo, Germany Katolik taudia bona Rome idia tura heheni.” Vatican taudia idia laloa Nazi karana ese Komiunis taudia edia siahu do ia koua. Unai dainai, edia siahu idia gaukaralaia Hitler idia durua totona. Scholder ia gwau: “Curia [Vatican ena Gavamani] ese Germany Katolik taudia edia kara ia biagua, bona momokani Katolik taudia edia dagi bona kara Third Reich [Nazi Gavamanina] lalonai be nega momo Curia ena ura hegeregerena.”

Taunimanima momo herea ese Kerisendom idia matauraia lasi badina Tanobada Ibounai Tuaridia rua lalonai iena kara idia dika herea. Buka ta, Concise Dictionary of the Christian World Mission lalonai ia gwau: “Keristen lasi taudia be edia matana amo idia itaia . . . lagani 1,000 lalonai, Keristen hahedibana idia badinaia besedia ese edia badu idia koua diba lasi bona tanobada ibounai idia hadikaia, sibodia edia ura dikadia idia hagugurua totona.”

Momokani, idau nega amo tomadiho ese tuari ia havaraia. Guna, tomadiho idauidau besedia idia tuari heheni. To lagani 1900 murinai, tomadiho tamona besedia idia tuari heheni. Bese abia isi karana, dirava ta bamona gauna, ese tomadiho diravadia ia doria diba. Unai dainai, Tanobada Tuarina Iharuana lalonai, Katolik bona Protestant taudia Great Britain bona United States lalonai ese Katolik bona Protestant taudia idia alaia mase Italy bona Germany lalonai, bona Buddhist taudia Japan dekenai ese southeast Asia dekenai idia noho Buddhist taudia idia alaia mase.

To, iena dabua be rara amo ia miro dainai, Kerisendom ese ma tomadiho haida ia gwau henidia be maoro lasi. Sibona idia gwauraia Keristen taudia bona Keristen lasi taudia iboudiai be mai edia kerere, badina idia ese goevadae lasi tanobada gavamanidia idia ura henia, idia durua bona idia haginia. Unai dainai, unai gavamani idia bubua rarana ena kerere be idia dekenai danu ia noho.

To edena bamona tomadihona ese gavamani be Dirava ena gabu ai do ia haginia, bona iena memba taudia be tuari diravana ena pata helagana latanai do ia bouboulaia?

“Kerere Lasi Taudia Edia Rara Idia Bubua Noho”

Lagani handred handred gunanai, atai herevadia amo Israel besena idia gwauraia, ia be tomadiho momokani ia rakatania murinai. Unai hereva be momokani tomadiho koikoi iboudiai dekenai bona Kerisendom tomadiho koikoidia dekenai danu. (Salamo 106:38) Oi laloaboio lasi, Holocaust lalonai taunimanima milion milion idia hamasea, bona unai kara dika hereana lalonai Kerisendom dubudia be mai edia kerere.

Germany dubu taudia ese ma kara dikana ta danu idia gwauraia dika lasi. Taunimanima momo ese unai kara idia diba lasi, to unai kara ia dika herea momokani. Lagani 1925 ai, Hitler ese iena lalohadai tanobada besedia dekenai be iena buka Mein Kampf lalonai ia torea. Lagani 1927 ai, toretore bona tomadiho stadilaia Katolik tauna Joseph Mayer ese buka ta ia karaia, unai buka ena kopina dekenai bisop oreana ena gwaumaoro makana ia noho. Unai buka lalonai ia gwau: “Kavakava taudia, kara dika kavakava taudia bona idia hegeregere lasi taudia ma haida ese natudia idia havaraia be maoro lasi, lahi idia karaia be maoro lasi hegeregerena.” Lutheran pasto Friedrich von Bodelschwingh ia gwau tauanina dika taudia idia doria sterilization idia abia totona be Iesu ena ura hegeregerena.

Tomadiho ese unai lalohadai ia abia dae dainai, dala ia kehoa Hitler be lagani 1939 lalonai, “euthanasia decree [hamasea to hahisia lasi karana ena taravatu]” ia karaia, unai taravatu dainai, kavakava taudia 100,000 bona ma haida idia hamasea bona taunimanima 400,000 idia doria sterilization idia abia totona.a

Lagani 1985 ai, Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana ia ore lagani 40 murinai, Lutheran Dubu gunalaia taudia Rhineland dekenai ese hereva momokani idia gwauraia hedinarai, idia gwau: “Taunimanima idia doria sterilization idia abia totona, gorere bona tauanina dika taudia idia hamasea bona saiens taudia ese taunimanima edia tauanina idia hahisia bona idia hadikaia, diba idia tahua totona. Unai bamona kara idia vara neganai, Dubu ese unai kara ia maumauraia goadagoada lasi. Unai dika idia davaria taudia, idia mauri noho taudia, bona unai kara dainai idia mase vadaeni taudia edia varavara ai noia aiemai kara dika do idia gwauatao.”

August 3, 1941 dekenai, Katolik bisop ta, Münster dekenai, ese hereva aukana ia henia, ia gwau unai “euthanasia” karana be ala-ala karana. To dahaka dainai tau ta ese unai bamona hereva ia gwauraia lasi ela bona hua 19 idia ore bona taunimanima 60,000 idia mase murinai?

Tomadiho ena Kerere Rara Dekenai

Tomadiho momo idia gwau mauri idia matauraia bona idia ura taunimanima idia naria, dika idia davaria garina. To pris bona pasto ese edia dubu memba taudia idia hadibaia hanaihanai kuku ania, drag ania kava, bona inuinu kekero, rara abia bona sihari kava karadia ese tauanina idia hadikaia, a? Gau badana, idia ese unai tauanina karadia idia gwauraia dika, Bible ese ia karaia hegeregerena, bona idia hahedinaraia unai kara dainai, Dirava ese iena lalo-namo be ita amo ia kokia diba, a?​—⁠Kara 15:​28, 29; Galatia 5:​19-⁠21.

Momokani, dubu taudia haida be unai bamona idia karaia. Bona Katolik Dubu bona Fundamentalist dubudia ese mauri idia matauraia dainai, sinana ena bogana lalonai ia noho natuna hamasea karana idia gwauraia kara dika, kerere lasi taudia edia rara bubua karana unai. To, Katolik Italy lalonai gavamani ena taravatu ese nega momo gwaumaoro ia henia sinana ena bogana lalonai ia noho natuna idia hamasea totona. Europe tanodia idaudia edia gavamani be unai bamona gwaumaorodia idia henia lasi.

Buddhist tomadihona danu ia gwau sinana ena bogana lalonai ia noho natuna hamasea karana be kara dika. To Japan lalonai, lagani tamona lalonai, natudia 618,000 be unai bamona idia hamasea, ena be Japan taudia 100 100 amo 70 70 ese Buddhist tomadihona idia badinaia. Unai dainai, henanadai ta ia vara: Edena dala amo tomadiho ta ita tahua ia namo o ia dika, ena orea badadia bona ena dubu gunalaia taudia haida edia hereva ita laloa, eiava edia dubu lalonai mai edia gwaumaoro idia gini taudia momo edia kara ita laloa?

Kara dika taudia idia hadibaia lasi edia kara dainai dika do idia davaria. Haheitalai ma ta be mai anina Bible ese idia vara gaudia edia nega ia makaia dalana bona Bible peroveta herevadia idia guguru dalana dekenai. Unai gau rua idia hahedinaraia, lagani 1914 ai, Dirava ena guba Basileia be Iesu Keriso ena imana dekenai idia haginia.b Ena be lagani iboudiai, December dekenai, Kerisendom ese Keriso ena vara dinana ia laloatao, to dubu gunalaia taudia idia hahedinaraia lasi, Iesu be Pavapava bamona ia lohia noho. Edia kara be Iuda tomadihona gunalaia taudia edia kara hegeregerena, lagani 1,900 gunanai idia abia dae lasi Iesu be Pavapava ai do ia lao.

Herevana edena dubu lalonai idia noho, dubu gunalaia taudia bema taunimanima idia hadibaia lasi Dirava ena taravatu idia dadaraia taudia bona iena Basileia idia gwau-edeede henia taudia ese dika do idia davaria, Esekiel 33⁠:8 ena hereva hegeregerena, rara dekenai idia kerere bada. Edia dubu edia memba taudia milion milion be rara dekenai kerere bada idia karaia neganai, edia kara koua totona dubu gunalaia taudia ese gau ta idia karaia lasi.

Unai dainai, tomadiho koikoina ese iena dabua be kerere lasi taudia edia rara amo ia hamiroa dainai, Keriso Iesu ena rara, mauri ia henia gauna, ena siahu ia dadaraia. (Mataio 20:28 bona Efeso 1:⁠7 itaia.) Unai badina dainai, kahirakahira, tomadiho koikoina ena dabua do ia hamiroa rarana be sibona ena rara!​—⁠Apokalupo 18:⁠8.

“Tomadiho Koikoi​—⁠Guna Ia Karaia Gaudia Edia Davana Ia Abia!” Unai dainai do ia roho mauri diba lasi. Hereva gabena ese unai hereva ena anina do ia hahedinaraia.

[Footnotes]

a Lagani 1400 murinai, hahine 300,000 ia lao 3,000,000 idia gwauraidia rohe hahinedia bona idia hamasedia. Pope ese unai kara ia hanamoa. Nazi taudia edia kara be unai kara hegeregerena.

b Mauri Hanaihanai Paradaiso Lalonai bukana, karoa 16 ia lao 18 oi itaia, lagani 1982 ai Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. ese unai buka idia karaia English gado dekenai.

[Box on page 23]

“Hari inai negai, tano momo lalonai, tomadiho ese gwau-edeede karadia ia durua . . . Northern Ireland dekenai, India dekenai bona Philippines dekenai taunimanima ia do veria noho ma taunimanima haida idia alaia mase totona.”​—⁠The Encyclopedia of Religion

[Picture on page 21]

Inai laulau ia hahedinaraia, nega gunanai rara dekenai tomadiho koikoi ia kerere. Hari laulau be lagani 1400 murinai idia karaia. Laulau lalonai, dubu ena hereva idia hakoikoia taudia momo be lahi dekenai idia gabua. To, lagani 1900 murinai, tomadiho koikoina ena kerere rara dekenai be bada herea, guna ia abia kererena ena bada ia hanaia

[Pictures on page 23]

Tanobada Ibounai Tuarina Ginigunana idia karaia neganai, Germany dubudia edia gaba idia havevea tuari idia durua totona

[Credit Line]

Bundesarchiv Koblenz

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2026)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia