Karoa 30
“Babulono Badana be Ia Moru Vadaeni!”
DIRAVA ena hahemaoro negana ia ginidae! Vadaeni, Dirava ena hereva dekenai oi kamonai: “Vadaeni aneru ma ta, iharuana, be unai aneru ginigunana ena murinai ia roho mai, ia gwau, ‘Babulono badana be ia moru vadaeni, oibe, unai hanua badana ia dika vadaeni. Oibe, Babulono ese bese ibounai iena heudahanai ena badu ena uaina ia henidia idia inua totona.’ ” (Apokalupo 14:8, “NW”) Apokalupo bukana be nega ginigunana, to nega ginigabena lasi, Babulono Badana ia herevalaia. Apok Karoa 17 lalonai, ia gwau ia be lebulebu ariara hahinena ta bamona. Ia be dahaka? Do ita itaia, ia be tanobada basileiana ta. Ia be tomadiho oreana ta, bona Satana ese ia gaukaralaia, Dirava ena hahine ena garana ia tuari henia totona. (Apokalupo 12:17) Babulono Badana be tanobada ibounai ena tomadiho koikoi oreana. Babulono gunana ena hahediba herevadia idia halasia bona ena kara idia badinaia tomadihodia iboudiai be Babulono Badana lalonai idia noho.
2 Lagani 4,000 bona ma haida gunanai, Babulono dekenai, Iehova ese Babel Kohorona idia haginia gwauraia taudia edia gado ia haidaua. Gado idauidau taudia be tano iboudiai dekenai idia heau karoho, bona edia tomadiho koikoi herevadia bona karadia be unai tano dekenai idia abia lao. Ema bona hari, tomadiho momo ese Babulono ena tomadiho idia badinaia. (Genese 11:1-9) Babulono Badana be Satana ena orea ena tomadiho kahana. (Ioane 8:43-47 itaia.) Babulono Badana ena kahana badana be Kerisendom. Keriso ia mase lagani 300 bona ma haida murinai, Kerisendom ia vara. Ia be mai ena siahu bada bona Dirava ena taravatu ia utua. Iena hahediba herevadia bona iena kara be Baibel amo ia abidia lasi, to idia momo be Babulono tomadihona amo ia abidia.—2 Tesalonika 2:3-12.
3 Reana do oi henanadai, ‘Tomadiho be mai ena siahu bada tanobada dekenai, unai dainai dahaka dainai aneru ia gwau Babulono Badana ia moru vadaeni?’ Lagani 539 B.C.E. ai, Babulono gunana ia moru murinai, dahaka ia vara? Israel besena be mai ena dala Israel dekenai do ia giroa lao bona tomadiho momokanina be unuseniai ia haginia lou! Unai dainai lagani 1919 ai, lauma Israel be lauma dalanai ia goada lou neganai, ia hedinarai Babulono Badana be unai lagani ai ia moru. Ema bona hari lauma Israel be lauma dalanai ia goada. Harihari Dirava ena orea taudia ia guidia noho lasi. Danu, Babulono Badana lalonai hekwakwanai momo idia vara. Lagani 1919 amo, ena kara gagevagageva, ena koikoi, bona ena lebulebu idia hedinarai goevagoeva. Europe tanodia momo lalodiai, taunimanima momo be dubu dekenai idia lao lasi. Dirava ena Hereva idia ura henia taudia iboudiai edia matana ai Babulono Badana ena hemarai be bada. Babulono Badana ia dika vadaeni bona Iehova ena hahemaoro maoromaoro karana amo panisi do ia abia.
Babulono Badana Ia Moru mai Hemarai Danu
4 Babulono Badana be mai hemarai bada danu ia moru dalana mani ita tahua namonamo. Aneru ia gwau: “Babulono badana . . . ese iena heudahanai ena badu ena uaina ia henidia idia inua totona.” Unai hereva ena anina be dahaka? Ena anina be gau ta dekenai ia kwalimu. Hegeregere, Iehova be Ieremia ia hamaoroa, ia gwau: “Lauegu imana amo inai badu uaina ena kapusi oi abia, bona idia dekenai oi do lau siaia besedia iboudiai oi henidia idia inua totona. Bona do idia inua bona idia kekero bona kavakava taudia bamona do idia karaia edia bogaraginai lau siaia tuari kaiana dainai.” (Ieremia 25:15, 16) Lagani 700 B.C.E. ia lao 500 B.C.E. ai, Iehova ese Babulono gunana ia gaukaralaia, laulau ai hisihisi kapusina be bese momo latanai ia bubua totona. Tomadiho koikoi Iuda besena latanai danu ia bubua. Unai dainai Iehova ena orea taudia danu idia tuari henidia bona idia guidia. Murinai, Babulono ia moru, badina ena pavapava ia heagi dainai, Iehova, “guba Lohiana,” ia dadaraia.—Daniela 5:23.
5 Babulono Badana danu ia kwalimu, to ena kwalimu momo be tuari amo ia abia lasi. Ariara hahinena bamona tanobada besedia edia lalona ia veria, bona tomadiho dalana ai idia danu ia heudahanai. Unai dala amo, ia ese “bese ibounai iena heudahanai ena badu ena uaina ia henidia.” Politikol lohia taudia ia veridia, idia be ia danu idia gwauhamata heheni bona idia hetura heheni totona. Tomadiho karadia amo taunimanima ia veria dainai, politikol dalana ai, bisinesi dalana ai, bona moni dekenai taunimanima ia biagudia auka dalana ai. Iena ura politikol karadia dekenai, bona bisinesi karadia dekenai dainai, tomadiho idaudia ia dagedage henia bona idia tuari heheni, bona gavamani edia tuari ia havaraia danu. Bona unai tuari ia hahelagadia, ia gwau Dirava ena ura dainai idia tuari.
6 Taunimanima momo idia diba hari inai negai tomadiho be tuari bona politik karadia lalonai idia vareai. Hegeregere Shinto tomadiho ena kara Japan dekenai, Hindu tomadiho ena kara India dekenai, Buddhist tomadiho ena kara Vietnam dekenai, “Keristen” tomadiho ena kara Northern Ireland dekenai bona Latin America dekenai, bona tano ma haida dekenai danu. Bona, tanobada ibounai tuaridia rua lalonai, kahana ruaosi dekenai ami pasto taudia ese memero idia hagoadaia idia ala-ala heheni totona. Babulono Badana ena lebulebu ia haheitalaia gauna ta be inai: Lagani 1936 ia lao 1939 lalonai Babulono Badana be Spain ena Tuari Badana lalonai ia vareai. Unai tuari lalonai taunimanima 600,000 bona ma haida idia mase. Unai rara bubua karana ena badina ta be Katolik dubu gunalaia taudia edia durua taudia bona edia turadia edia kara dainai. Unai idia karaia badina be Spain ena gavamani ese dubu ena moni bona dagi ia kokia gwauraia.
7 Babulono Badana be Satana ena garana ena tomadiho kahana. Unai dainai hanaihanai Iehova ena “hahine,” ‘guba dekenai ia noho Ierusalem,’ ia dagedage henia momo. Keristen taudia ginigunadia edia negai, ia hedinarai goevagoeva horoa Keristen kongregesen taudia be hahine ena garana. (Genese 3:15; Galatia 3:29; 4:26) Babulono Badana ia hekwarahi bada, unai kongregesen goevana ia halusia totona. Unai dainai ia ese unai horoa kongregesen ia veria toho, tomadiho dalanai do ia heudahanai totona. Aposetolo taudia Paulo bona Petero idia peroveta, momo be unai kara dainai do idia moru, bona unai dainai momo herea ese tomadiho momokanina do idia rakatania. (Kara 20:29, 30; 2 Petero 2:1-3) Iesu be kongregesen 7 dekenai ia henia hadibaia herevadia idia hahedinaraia Ioane ia mase gwauraia neganai, Babulono Badana ese Keristen taudia haida ia hakereredia vadaeni. (Apokalupo 2:6, 14, 15, 20-23) To unai ia do vara lasi neganai, Iesu ia hahedinaraia vadaeni Babulono Badana do ia kwalimu momokani lasi.
Uiti Bona Ava
8 Iesu be uiti bona ava be parabole lalonai ia herevalaia neganai, ia gwau tau ta be uma dekenai uiti uhena ia hadoa. To, “taunimanima idia mahuta neganai,” badu tauna ta ia mai bona ava dikadia be uiti edia huanai ia hadoa. Unai dala amo, ava dikadia ese uiti idia koua. Iesu ese unai parabole ena anina be inai bamona ia gwauraia hedinarai: “Uiti uhena namodia ia negea lao negea mai tauna be Taunimanima ena Natuna. Uma be tanobada. Uhe namodia be Basileia ena taunimanima. Ava dikadia be Satani ena taunimanima. Badu tauna, ava uhena ia negea lao negea mai be Satani.” Bena Iesu ia hahedinaraia, uiti bona ava idia tubu nega tamona ela bona “tanobada ena dokona.” Unai neganai, aneru ese haheitalai dekenai ava idia “abia siri.”—Mataio 13:24-30, 36-43.
9 Iesu bona aposetolo taudia Paulo bona Petero edia hereva ena anina ia vara momokani. “Taunimanima idia mahuta neganai,” anina be aposetolo iboudiai idia mase murinai eiava Keristen naria taudia be Dirava ena mamoe idia naria namonamo lasi negana lalonai, Babulono ena tomadiho koikoi be Keristen kongregesen lalonai ia vareai. (Kara 20:31) Nega sisina murinai, ava dikadia be momo, uiti be momo lasi, bona ava ese uiti ia koua. Lagani handred haida lalodiai, reana toana be Babulono Badana be ena rami badana bamona amo hahine ena garana ia koua vaitani.
10 Lagani 1870 murinai, horoa Keristen taudia ese dala idia tahua goadagoada Babulono Badana ena ariara karadia amo do idia gini siri totona. Kerisendom ena tomadiho koikoi herevadia idia dadaraia, bona gari lasi danu Baibel amo idia haroro Idau Bese Taudia edia nega be lagani 1914 ai do idia ore. Unai dala amo idia ese tomadiho momokani idia haginia lou dainai, Babulono Badana ena gaukara oreana badana, Kerisendom ena dubu gunalaia taudia unai, idia badu. Tanobada ibounai tuarina ginigunana lalonai taunimanima momo idia lalohisihisi. Dubu gunalaia taudia ese taunimanima edia lalohisihisi idia gaukaralaia, kamonai Keristen oreana maragina idia hadikaia toho totona. Lagani 1918 ai, Keristen taudia edia gaukara kahirakahira iboudiai idia doko neganai, toana be Babulono Badana ia kwalimu. Toana be ia ese Keristen taudia ia halusidia vadaeni.
11 Heagi hanuana Babulono be lagani 539 B.C.E. ai ia moru neganai, inai boiboi idia karaia: “Ia moru vadaeni! Babulono ia moru vadaeni!” Mede-Parasa tuari oreadia Kurese Badana henunai ese unai tanobada basileiana badana idia halusia vadaeni. Ena be Babulono hanuana idia hadikaia lasi, to Babulono basileiana ese ena siahu ia haboioa momokani, bona unai dainai ena Iuda guia taudia idia ruhadia. Idia giroa lao Ierusalem dekenai, unuseniai tomadiho goevana do idia haginia lou totona.—Isaia 21:9; 2 Sivarai 36:22, 23; Ieremia 51:7, 8.
12 Hari iseda nega lalonai danu idia boiboi, Babulono Badana ia moru vadaeni! Lagani 1918 ai, Babulono ia tohotohoa Kerisendom oreana be nega sisina lalonai ia kwalimu, to lagani 1919 ai, horoa taudia oredia, Ioane oreana taudia, be lauma dalanai idia toreisi lou neganai, unai kwalimu karana ia boio. Babulono Badana ese ena siahu Dirava ena orea taudia dekenai ia haboioa vadaeni. Keriso ena horoa tadikakadia be kwadi bamona dobu masemase gurina amo idia daekau, bona idia hegaegae gaukara do idia karaia totona. (Apokalupo 9:1-3; 11:11, 12) Hari inai negai, idia be “hesiai tauna mai ena kamonai bona mai ena kara maoromaoro” oreana, bona ena Biaguna ese ia abidia hidi ena ruma gaudia iboudiai tanobada dekenai do idia naria totona. (Mataio 24:45-47) Biaguna be unai bamona ia gaukaralaidia neganai, ia hamomokania ena be Kerisendom ia gwau tanobada dekenai ia be Iehova ena hereva gwauraia oreana, to Iehova ese Kerisendom ia dadaraia vaitani. Tomadiho goevana ia gini lou, bona dala ia kehoa 144,000 taudia oredia edia baguna ai maka atoa gaukarana idia haorea totona. Unai 144,000 taudia oredia be Dirava ena hahine ena garana taudia oredia. Idaunega amo Babulono Badana ese unai taudia ia inai henidia. Unai gau ibounai ese idia hahedinaraia Satana ena tomadiho oreana ia lusi momokani.
Helaga Taudia Idia Gini Goada
13 Aneru ihatoina ia hereva. Kamonai! “Ma aneru ta, ihatoina, unai aneru ruaosi edia murinai ia roho mai, ia boiboi bada, ia gwau, ‘Tau ta ese, bema dagedage gauna mai ena laulauna danu ia tomadiho henia, bona iena maka iena baguna dekenai o iena imana dekenai do ia abia, unai tauna ese uaina auka herea do ia inua. Inai uaina be Dirava ena badu, bona Dirava ese ranu dekena amo iena uaina ia hamanokaia lasi. Lasi momokani. Dirava ese iena badu kapusi dekenai ia bubua, vadaeni unai tau ese do ia inua.’ ” (Apokalupo 14:9, 10a) Apokalupo 13:16, 17 ai ia gwau Lohiabada ena dina lalonai, dagedage gauna ena laulau idia tomadiho henia lasi taudia ese hisihisi do idia ania—reana do idia mase danu. Ita davaria danu, Iehova ese “inai dagedage gauna ena maka iena ladana o iena namba” idia abia taudia iboudiai do ia hahemaoro henidia. Iehova ese unai taudia do ia doridia, iena “badu kapusi” do idia inua totona. Unai ena anina idia dekenai be dahaka? Lagani 607 B.C.E. ai, Iehova ese Ierusalem hanuana ia doria ena “badu kapusi” do ia inua totona. Unai neganai, Babulono taudia ese Ierusalem hanuana idia hadikaia, Ierusalem taudia ese inai gau idia davaria: “Kohu dadia, hadikaia ore, doe bona tuari kaia.” (Isaia 51:17, 19) Unai hegeregerena, inai tanobada ena politikol lohiadia bona edia laulau, United Nations oreana, idia tomadiho henia taudia ese Iehova ena badu kapusi do idia inua; unai neganai, dika do idia davaria. (Ieremia 25:17, 32, 33) Dirava ese unai taudia do ia hadikaia ore vaitani.
14 To unai ia do vara lasi neganai, dagedage gauna ena maka idia abia taudia do idia hisihisi Iehova ena badu dainai. Aneru be Ioane dekenai dagedage gauna bona ena laulau idia tomadiho henia taudia be inai bamona ia herevalaia: “Oibe, unai bamona idia karaia taudia be lahi bona salifa nadina edia siahu dekena amo do idia hahisia bada, aneru helagadia bona Mamoe ena Natuna edia vairana dekenai. Idia do ia hahisia lahina ena kwalahu be ia daekau lao noho hanaihanai. Unai dagedage gauna mai ena laulauna idia tomadiho henia, bona iena maka idia abia taudia be laga-ani do idia abia lasi. Dina bona hanuaboi do idia hisihisi, doko lasi.”—Apokalupo 14:10b, 11.
15 Taunimanima haida idia gwau, unai siri lalonai lahi bona salifa nadina ia gwauraia dainai, unai ese ia hamomokania hel ena lahi ia noho. To, peroveta herevana ma ta ese unai hereva edia anina korikori unai siri lalonai ia hahedinaraia. Isaia ena nega lalonai, Iehova ese Edom besena ia hadibaia, do ia panisia, badina be Edom ese Israel besena ia inai henia dainai. Ia gwau: “Edom ena sinavai be havevea nadidia ai do ia halaoa, bona ena tano be araia nadidia ai do ia lao. Hanuaboi ai bona dina ai do ia bodo lasi; ena kwalahu do ia daekau ela bona hanaihanai. Uru ta ta iboudiai lalonai ena tano be do ranu lasi; tau ta do ia rakalaia lasi ela bona hanaihanai.”—Isaia 34:9, 10.
16 Dirava ese Edom be hel ena lahi dekenai ia negea, unuseniai do ia araia ela bona hanaihanai, a? Lasi, ani? To, Edom besena ia ore vaitani, lahi bona salifa ese ia haorea vaitani hegeregerena. Unai panisi ena anina be hisihisi ela bona hanaihanai lasi, to ia be “anina lasi . . . tano gagae . . . noho lasi.” (Isaia 34:11, 12) “Do ia daekau ela bona hanaihanai” kwalahuna ese unai ia haheitalaia. Lahi ese ruma ta ia araia ore neganai, nega daudau lalonai, ena be lahi ia bodo vadaeni to kwalahu be lahi kahuna amo ia daekau noho. Unai dainai idia itaia taudia idia diba, lahi ese ruma ia hadikaia vadaeni. Ema bona hari, Dirava ena orea taudia ese Edom ia haorea sivaraina ena anina idia laloatao. Unai dala amo laulau dalanai, Edom ena lahina “ena kwalahu do ia daekau ela bona hanaihanai.”
17 Dagedage gauna ena maka idia abia taudia danu do idia ore vaitani, lahi ese ia araia ore hegeregerena. Inai peroveta hereva ena karoa ta lalonai ia gwau, edia mase tauanina do idia guria lasi, to animal bona manu ese do idia ania. (Apokalupo 19:17, 18) Unai dainai ia hedinarai goevagoeva, hisihisi ela bona hanaihanai idia ania lasi! Vadaeni, edena dala amo “lahi bona salifa nadina edia siahu dekena amo do idia hahisia bada”? Dalana be, taunimanima ese hereva momokani idia harorolaia neganai, dagedage gauna ena maka idia abia taudia edia dika idia hahedinaraia, bona idia hadibadia gabeai Dirava ena hahemaoro do idia abia. Unai dainai Dirava ena orea taudia idia gwauraia dika, bona bema mai edia dala, hehuni dalana amo politikol dagedage gauna ena lalona idia ania, ia ese Iehova ena Witness taudia do ia dagedage henidia, bona do ia hamasedia totona. Dirava ese unai dagedage taudia do ia hadikaia ore, lahi bona salifa amo ia hadikaia hegeregerena. Unai negai, “idia do ia hahisia lahina ena kwalahu be ia daekau lao noho hanaihanai,” badina nega vairai bema haida ese Iehova ena lohia siahuna ena maoro idia hepapahuahulaia, Dirava ena hahemaoro karana unai dagedage taudia dekenai do ia hahedinaraia, unai hepapahuahu be badina korikorina lasi. Iehova ese gau ibounai ia lohiaia karana ena maoro ia hedinarai goevagoeva ela bona hanaihanai.
18 Hari inai negai daidia ese unai hahisia herevana idia henia? Oi laloatao, haheitalai dekenai kwadi be mai edia siahu Dirava ena maka be edia baguna dekenai idia abia lasi taudia do idia hahisidia totona. (Apokalupo 9:5) Aneru ese ia hakaudia noho lalonai, unai kwadi ese unai taudia idia hahisia. Unai kwadi idia gaukara goadagoada dainai, “unai dagedage gauna mai ena laulauna idia tomadiho henia, bona iena maka idia abia taudia be laga-ani do idia abia lasi. Dina bona hanuaboi do idia hisihisi, doko lasi.” Bena, nega dokona ai Dirava ese ia hadikaia ore neganai, do ia hedinarai goevagoeva Iehova ese gau ibounai ia lohiaia karana ena maoro ia hamomokania gauna, “hahisia lahina ena kwalahu,” do ia daekau ela bona hanaihanai. Ela bona unai kwalimu ia guguru, namona be Ioane oreana taudia idia haheauka! Aneru ena hereva dokona ai ia gwau: “To inai bamona ia vara neganai, Dirava ena bese taudia do idia gini goada be namo. Dirava ena bese taudia be inai: Dirava ena taravatu idia badinaia, bona Iesu idia abidadama henia mai momokani danu.”—Apokalupo 14:12.
19 Oibe, “Dirava ena bese taudia do idia gini goada” ena anina be Iehova sibona mo idia tomadiho henia, Iesu Keriso amo. Taunimanima momo ese edia haroro idia dadaraia. Unai dainai edia gaukara idia koua toho, idia dagedage henidia, bona idia haida be edia abidadama dainai idia hamasedia. To Ioane ena hereva ta ese edia lalona ia hagoadaia, ia gwau: “Vadaeni gado ta, guba dekena amo lau kamonai, ia gwau, ‘Inai hereva do oi torea: Harihari ia lao, Lohiabada idia abidadama henia noho neganai idia mase taudia be do idia moale.’ Ma Lauma Helaga danu ia hereva, ia gwau, ‘Oibe, idia ese edia gaukara mai hekwarahi dekena amo do idia laga-ani, badina be do idia laga-ani kava lasi. To edia kara namodia ena sivarai be idia danu nega tamona ia lao noho.’ ”—Apokalupo 14:13.
20 Unai gwauhamata be Paulo ese Iesu ena giroa mai negana ia perovetalaia dalana hegeregerena. Ia gwau: “Vadaeni Iesu idia abidadama henia taudia, bona mase dekenai idia mahuta vadaeni taudia be do idia toreisi lou guna. Unai neganai ita mauri noho taudia [Lohiabada ena dina lalonai idia mauri noho horoa taudia] be Dirava ese idia danu ita do ia abia daekau, guba ena ori latanai, Lohiabada danu do ita hedavari.” (1 Tesalonika 4:15-17) Satana be guba amo idia negea diho murinai, Keriso idia abidadama henia taudia, idia mase vadaeni taudia, idia toreisi lou guna. (Apokalupo 6:9-11 itaia.) Unai murinai, Lohiabada ena dina lalonai idia mase horoa taudia dekenai hahenamo idauna idia gwauhamatalaia. Idia mase neganai, idia be guba dekenai idia lao haraga, “matana hakapua haraga ena nega bamona.” (1 Korinto 15:52) Unai be namo herea momokani! Bona guba dekenai idia noho neganai, idia kara maoromaoro noho.
Tanobada Ena Anina
21 Unai hahemaoro negana ese ma haida danu do ia durua, Ioane ena hereva hegeregerena, ia gwau: “Lauegu matana lau negea lou, ori kurokurona ta lau itaia, bona ta, iena toana be Taunimanima ena Natuna bamona, be ori latanai ia helai. Iena kwarana dekenai be golo kwara gauna ia noho, bona iena imana dekenai be kaia badana ta mai matana ia dogoatao. Vadaeni aneru ma ta [namba 4] dubu helaga dekena amo ia raka mai, ori latanai ia helai tauna dekenai ia boiboi badabada, ia gwau, ‘Oiemu kaia badana harihari do oi gaukaralaia, badina be anina utua negana be ia ginidae vadaeni, tanobada ena anina ia mage vadaeni.’ Unai neganai ori latanai ia helai tauna ese iena kaia badana ia gaukaralaia, tanobada ena anina ia utua haorea.”—Apokalupo 14:14-16.
22 Ita diba ori kurokurona latanai ia helai tauna be daika. Ori kurokurona latanai ia helai, ia be taunimanima ena natuna bamona, bona golo kwara gauna ia karaia dainai ia hedinarai goevagoeva ia be Iesu, Mesia Pavapavana, Daniel be matahanai lalonai ia itaia tauna. (Daniela 7:13, 14; Mareko 14:61, 62) To unai siri lalonai dahaka aniani utua negana ia perovetalaia? Iesu be tanobada dekenai ia noho neganai ia gwau hadibaia taudia karaia gaukarana be aniani utua negana bamona tanobada taudia bogaraginai. (Mataio 9:37, 38; Ioane 4:35, 36) Unai aniani utua gaukarana be Lohiabada ena dina lalonai idia karaia haorea. Unai negai Iesu ese ena Pavapava korona ia abia bona ena Tamana ese ia henia hahemaorona ia karaia. Unai dainai, lagani 1914 amo, ia lohia negana be aniani utua negana mai moalena.—Deuteronomi 16:13-15 itaia.
23 Ena be Iesu be Pavapava bona Hahemaoro Tauna, to aniani ia do utua lasi neganai, ena Dirava Iehova ena hahegani ia naria. Unai hahegani be aneru ta amo “dubu helaga dekena amo” ia mai. Karaharaga, Iesu ese hahegani ia badinaia. Lagani 1919 amo, ia mai ena aneru ese 144,000 taudia gogoa gaukarana idia haorea guna. (Mataio 13:39, 43; Ioane 15:1, 5, 16) Bena murinai, mamoe idaudia hutuma bada herea taudia idia gogodia. (Ioane 10:16; Apokalupo 7:9) Idia vara vadaeni gaudia idia hahedinaraia, lagani 1931 bona 1935 padanai, unai mamoe taudia momo idia hedinarai. Lagani 1935 ai, Iehova ese Ioane oreana taudia ia durua, Apokalupo 7:9-17 lalonai ia gwauraia hutuma bada herea taudia dekenai do idia lalo-parara totona. Unai nega amo, unai hutuma bada herea taudia gogodia gaukarana idia gwauraia momo. Lagani 2005 ia mai neganai, unai hutuma ena namba be milion 6 ia hanaia momokani, bona ena namba ia bada daekau noho. Momokani, taunimanima ena natuna bamona tauna be inai nega dokona lalonai idia moale taudia momo ia gogodia vadaeni.—Esodo 23:16; 34:22 itaia.
Tanobada Ena Vain Huahua Ia Moia
24 Hahemauri idia abia taudia ia gogodia murinai, aniani utua negana ma ta ia vara. Ioane ia gwau: “Vadaeni aneru ma ta [namba 5] guba ena dubu helaga dekena amo ia raka mai. Ia danu iena imana dekenai kaia badana mai matana ia dogoatao. Ma aneru ta [namba 6] be pata helagana dekena amo ia raka mai. Unai aneru be mai ena siahu lahi do ia gaukaralaia. Ia ese unai kaia badana mai matana ia dogoatao aneruna ia boiboi henia badabada, ia gwau, ‘Oiemu kaia badana harihari do oi gaukaralaia, tanobada ena vain huahua do oi utua vain dekena amo, badina idia mage vadaeni.’ ” (Apokalupo 14:17, 18) Lohiabada ena dina lalonai aneru ese aniani utua gaukarana momo idia karaia. Kara namo bona kara dika taudia idia hapararaia!
25 Aneru namba 5 be dubu helaga dekena amo ia raka mai, unuseniai Iehova ia noho. Unai dainai aniani utua negana ginigabena danu be Iehova ena ura hegeregerena ia vara. Ma aneru ta be “pata helagana dekena amo ia raka mai.” Unai aneru amo Dirava ese aneru namba 5 ia oda henia ena gaukara do ia hamatamaia totona. Unai be mai anina bada, badina abidadama taudia be pata helagana henunai idia henanadai, idia gwau: “Siahu Ibounai Lohiabadana, helaga bona momokani, edena negai tanobada taudia do oi kota henia, edia davana do oi henia, aiemai rarana dainai?” (Apokalupo 6:9, 10) Tanobada ena vain idia utua neganai, edia ura gauna do idia davaria, edia boiboi hegeregerena.
26 To, “tanobada ena vain” be dahaka? Heberu Revarevadia lalonai, Iuda besena idia gwauraia Iehova ena vain. (Isaia 5:7; Ieremia 2:21) Unai hegeregerena, Iesu Keriso bona ia ida Dirava ena Basileia lalonai hesiai gaukara idia karaia hebou taudia idia gwauraia vain. (Ioane 15:1-8) Unai siri lalonai, vain ena kara badana be huahua ia havaraia, bona Keristen vain momokanina ese huahua momo ia havaraia vadaeni dainai, Iehova ia hanamoa bada. (Mataio 21:43) Unai dainai, “tanobada ena vain” be unai vain maoromaorona lasi, to Satana ena koikoi gauna, taunimanima ia biagua gavamani dalana gagevagagevana, mai ena “huahua” dikadia demoni amo, lagani handred momo lalonai ia havaraia gaudia. Babulono Badana lalonai Kerisendom be mai ena dagi bada. Babulono Badana be mai ena siahu bada unai vain mai ena poisini dekenai.—Deuteronomi 32:32-35 itaia.
27 Hahemaoro do ia karaia! “Bona aneru ese ena kaia badana ia gaukaralaia tanobada dekenai bona tanobada ena vain auna ia gogoa, bona vain moimoilaia gabuna badana lalonai ia negea, Dirava ena badu unai. Bona vain moimoilaia gabuna be hanua murimurinai bona unuseniai vain idia moimoilaia, bona rara be vain moimoilaia gabuna lalona amo ia mai, ena dobu be tano amo ela bona hosi edia uduna dogoatao gaudia, bona gabu ibounai be rara amo ia honu ela bona kilomita 300 bamona.” (Apokalupo 14:19, 20, “NW”) Idaunegai idia gwauraia hedinarai Iehova ese unai vain ia badu henia. (Sepanaia 3:8) Isaia bukana ena peroveta herevana ta ia hahedinaraia Dirava ese vain huahua ia moia neganai, bese idauidau do ia hadikaia ore. (Isaia 63:3-6) Ioel danu ia peroveta, ia gwau Dirava ese “hutuma herea” bese idauidau, be “vain moia gabuna” lalonai do ia moidia haorea, “lalona hadaia taorana” dekenai. (Ioela 3:12-14) Momokani, unai be aniani utua negana badana, gabeai do ia vara lou lasi! Ioane ena matahanai lalonai vain huahua sibona idia utua lasi, to vain ibounai idia utua bona vain moia gabuna dekenai idia negea, ia moia totona. Unai dala amo tanobada ena vain do idia moia haorea, bona do ia tubu lou diba lasi.
28 Matahanai lalonai hosi ese vain idia moia, badina vain ena rara ena dobu be “tano amo ela bona hosi edia uduna dogoatao gaudia.” Nega momo “hosi” ena anina be tuari, unai dainai tuari lalonai vain idia moia. Guba tuari oreadia ese Iesu idia badinaia bona tuari ginigabena lalonai idia gaukara hebou Satana ena tanobada idia tuari henia totona. Unai negai, idia ese “vain huahua moia gabunai uaina ena ranu do [idia] gigia murimuri dekenai. Inai moia gabuna be Siahu Ibounai Dirava ena badu, siahu dikadika.” (Apokalupo 19:11-16) Unai taudia ese tanobada ena vain idia moia taudia. Unai “vain moimoilaia gabuna be hanua murimurinai bona unuseniai vain idia moimoilaia,” ena anina be guba Siona murimuri ai vain ena huahua idia moia. Momokani, tanobada dekenai unai vain idia moia be maoro. To danu, vain ena huahua be “hanua murimurinai . . . idia moimoilaia” ena anina be hahine ena garana taudia oredia do idia hadikaia lasi. Idia ese guba Siona idia laulaulaia tanobada dekenai. Iehova ese unai taudia bona hutuma bada herea taudia be ena tanobada oreana lalonai do ia hunidia dainai, dika do idia davaria lasi.—Isaia 26:20, 21.
29 Unai matahanai be Daniela 2:34, 44 ena hereva hegeregerena, ia gwau Basileia nadina ese tanobada basileiadia ia moia. Taunimanima momo do idia mase. Vain ena huahua moia gabuna amo ia aru lao rarana ia dobu momokani, ena dobu be tano amo ia lao hosi edia uduna dogoatao gaudia hegeregerena, bona unai rara sinavaina ena lata be kilomita 300.a Unai namba badana ia hahedinaraia, tanobada ibounai lalonai taunimanima do idia mase. (Isaia 66:15, 16) Satana ena tanobada ena vain do idia haorea vaitani. Do ia tubu lou lasi, lasi vaitani!—Salamo 83:17, 18.
30 Ita be nega dokona lalonai ita noho dainai, unai aniani utua negadia rua be mai edia anina bada. Satana ena vain ena huahua ita itaia. Sinana ena bogana lalonai natuna hamasea karana bona ala-ala karadia ma haida; tatau be tatau ida bona hahine be hahine ida idia mahuta hebou karana, heudahanai, bona sihari kava karadia ma haida; koikoi karana bona hebogahisi lasi karana—unai gau iboudiai dainai inai tanobada ia miro momokani Iehova ena matana dekenai. Satana ena vain ese “tubutubu gauna mai poisini ena huahua bona mamina dika huahuana” ia havaraia. Iena dika rohoroho bona dirava koikoi tomadiho henia dalana amo taunimanima Havaraia Tauna Badana ena ladana idia hadikaia. (Deuteronomi 29:18; 32:5; Isaia 42:5, 8) Hahenamo badana be Ioane oreana taudia ida, aniani namona utua gaukarana lalonai ita vareai. Iesu ese unai huahua ia havaraia Iehova ia hanamoa totona! (Luka 10:2) Namona be ita ibounai ese iseda lalona ita hadaia inai tanobada ena vain ese ita do ia hamiroa lasi. Unai dala amo, Iehova ese ena hahemaoro aukana ia henia neganai, inai tanobada ena vain danu ita do ia moia lasi.
[Footnote]
a Kilomita 300 be furlong 1,600 eiava English mile 180 bamona.—Apokalupo 14:20, New World Translation Reference Bible, futnout.
[Study Questions]
1. Aneru iharuana ese dahaka ia gwauraia, bona Babulono Badana be dahaka?
2. (a) Edena dala amo Babulono tomadihona be tanobada ena kahana iboudiai dekenai ia lao? (b) Babulono Badana ena kahana badana be dahaka, bona edena negai ia be siahu oreana ai ia lao?
3. Dahaka dainai idia gwau diba Babulono Badana ia moru vadaeni?
4-6. Edena dala amo “Babulono badana . . . ese bese ibounai iena heudahanai ena badu ena uaina ia henidia idia inua totona”?
7. Babulono Badana ese daika ia dagedage henia momo, bona edena dala idauidau amo ia dagedage henia?
8, 9. (a) Iesu ese uiti bona ava be parabole lalonai ia herevalaia neganai, dahaka ia hahedinaraia? (b) “Taunimanima idia mahuta neganai,” dahaka ia vara?
10. Lagani 1870 murinai dahaka ia vara, bona unai dainai Babulono Badana ese dahaka ia karaia?
11. Babulono gunana ia moru dainai, dahaka ia vara?
12. (a) Hari iseda nega lalonai, dahaka dainai ita gwau diba Babulono Badana ia moru vadaeni? (b) Dahaka ia hamomokania, Iehova ese Kerisendom ia dadaraia vaitani?
13. (a) Aneru ihatoina ena hereva be dahaka? (b) Iehova ese edena bamona dagedage gauna ena maka idia abia taudia ia hahemaoro henidia?
14. Dirava ese dagedage gauna bona ena laulau idia tomadiho henidia taudia iboudiai ia do hadikaia ore lasi neganai, idia ese dahaka do idia ania, bona Ioane ese unai gau edena bamona ia gwauraia?
15, 16. Apokalupo 14:10 lalonai “lahi bona salifa nadina” ena anina be dahaka?
17, 18. (a) Dagedage gauna ena maka idia abia taudia dekenai dahaka ia vara? (b) Edena dala amo dagedage gauna idia tomadiho henia taudia ese hisihisi idia ania? (c) Edena dala ai “ia hahisia lahina ena kwalahu be ia daekau lao noho hanaihanai”?
19. Dahaka dainai Dirava ena bese taudia idia gini goada be gau badana, bona Ioane ese dahaka hereva ia gwauraia neganai, edia lalona ia hagoadaia?
20. (a) Edena bamona Ioane ia gwauraia gwauhamatana be Paulo ese Iesu ena giroa mai negana ia perovetalaia dalana hegeregerena? (b) Satana be guba amo idia negea diho murinai, idia mase horoa taudia dekenai dahaka hahenamo idauna idia gwauhamatalaia?
21. Ioane ese “tanobada ena anina” utua negana edena bamona ia gwauraia?
22. (a) Golo kwara gauna ia karaia bona ori kurokurona latanai ia helai tauna be daika? (b) Aniani utua gaukarana be edena negai bona edena dala ai idia karaia haorea?
23. (a) Hahegani be daika ena amo ia mai, aniani utua gaukarana do idia hamatamaia totona? (b) Lagani 1919 amo ia mai hari, daidia idia gogodia?
24. Aneru namba 5 ena imana dekenai dahaka ia dogoatao, bona aneru namba 6 ese dahaka ia boiboilaia?
25. (a) Aneru namba 5 be dubu helaga dekena amo ia raka mai dainai, unai ese dahaka ia hahedinaraia? (b) Dahaka dainai ia maoro “pata helagana dekena amo ia raka mai” aneruna ese oda ia henia, aniani utua gaukarana do ia hamatamaia totona?
26. “Tanobada ena vain” be dahaka?
27. (a) Aneru mai ena kaia badana ese tanobada ena vain auna ia gogoa neganai, dahaka ia vara? (b) Heberu Revarevadia lalodiai dahaka peroveta herevadia ese unai aniani utua karana ena bada idia hahedinaraia?
28. Daidia ese tanobada ena vain idia moimoilaia, bona vain be “hanua murimurinai . . . idia moimoilaia” ena anina be dahaka?
29. Vain huahua moia gabuna amo ia aru lao rarana ena dobu be dahaka, ena lata be dahaka, bona unai ibounai ese dahaka ia hahedinaraia?
30. Satana ena vain ena huahua be dahaka, bona namona be iseda lalona ita hadaia, dahaka do ita karaia totona?
[Box on page 208]
‘Iena Heudahanai Uaina’
Babulono Badana ena kahana badana ta be Roman Katolik Oreana. Rome amo pope ese orea ia biagua. Idia gwau pope ta ta iboudiai be aposetolo Petero ena gabuna abia taudia. Pope haida edia sivarai be inai:
Formosus (lagani 891-96): ‘Ia mase hua 9 murinai, Formosus ena mase tauanina be guri amo idia abia, bona idia kota henia. Pope matamatana, Stephen, ese unai kota ia biagua. Ia mase vadaeni pope idia samania, idia gwau ia ura dikadika pope dagina ia abia, bona ena kara iboudiai be anina lasi. Pope dabuana be ena mase tauanina amo idia kokia; ena imana idibana ena ima kwakikwaki idia utua oho.’—New Catholic Encyclopedia.
Stephen Namba 6 (lagani 896-97): “[Formosus ena mase tauanina be kota dekenai idia samania] hua haida murinai dagedage karana amo, Pope Stephen ena pope gaukarana idia hadokoa; iena pope dagina idia kokia, dibura rumana ai idia negea, bona ena aiona idia gigia ela bona ia mase.”—New Catholic Encyclopedia.
Sergius Ihatoina (lagani 904-11): “Iena pope negana vairanai, pope rua . . . dibura rumana lalonai edia aiona idia gigia ela bona idia mase. . . . Rome dekenai Theophylactus besena ese ia idia durua. Idia gwau unai bese ena natu kekenina ta, Marozia, amo Sergius ese natu merona ta ia havaraia (gabeai unai natuna be Pope John Namba 11).”—New Catholic Encyclopedia.
Stephen Namba 7 (lagani 928-31): “Ena pope laganidia ginigabedia lalonai, Pope John Namba 10 . . . ese Marozia, Roma ena Donna Senatrix, ia habadua. Unai pope be dibura rumana ai idia negea bona idia hamasea. Unai murinai, Marozia ese pope ena dagi be Pope Leo Namba 6 ia henia. Hua 6 mai kahana murinai ia mase. Stephen Namba 7 ese iena gabu ia abia, reana Marozia ena siahu dainai. . . . Lagani 2 lalonai Pope gaukarana ia karaia, to Marozia ese ia biagua dainai iena siahu be lasi.”—New Catholic Encyclopedia.
John Namba 11 (lagani 931-35): “Stephen Namba 7 ia mase murinai . . . , Theophylactus besena hahinena Marozia ese pope dagina be iena natuna John ia henia; John ena lagani be 20 bona ma haida sibona. . . . Ia be pope neganai iena sinana ese ia biagua.”—New Catholic Encyclopedia.
John Namba 12 (lagani 955-64): “Mauri lagani 18 sibona ia abia, bona ena negai idia noho taudia idia gwau lauma gaudia ia laloa lasi, lebulebu moale karadia ia ura henia dikadika, bona ia kara dika, hemarai lasi.”—The Oxford Dictionary of Popes.
Benedict Namba 9 (lagani 1032-44; 1045; 1047-48): “Nega rua pope dagina be iena godfather dekenai ia hoia lao, bena ma ia abia lou.”—The New Encyclopædia Britannica.
Unai dainai, unai pope bona ma pope haida danu ese Petero ena haheitalai namona idia badinaia lasi, to dika idia havaraia. Dala idia koua lasi dainai, idia biagua dubu oreana be rara dekenai ia kerere, bona heudahanai karadia lauma dalanai bona tauanina dalanai edia dubu oreana idia hamiroa. (Iamesi 4:4) Lagani 1917 ai, Bible Student taudia edia buka The Finished Mystery ese unai sivarai ia hahedinaraia goevagoeva. Unai be dala ta, Bible Student taudia ese hisihisi idauidau dekena amo ‘tanobada taudia idia hahisia’ totona.—Apokalupo 11:6; 14:8; 17:1, 2, 5.
[Picture on page 206]
Iena terona latanai ia helai neganai, Keriso ese hahemaoro karana ia karaia, bona aneru ese unai gaukara idia durua
[Picture on page 207]
Babulono be lagani 539 B.C.E. ai ia moru murinai, ia guidia taudia idia ruhaia