Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • re karoa 33 rau 235-245
  • Ariara Hahine Badana Hahemaoro Henia

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Ariara Hahine Badana Hahemaoro Henia
  • Apokalupo—Ena Hagugurua Negana Ia Kahirakahira!
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • ‘Ariara Karana’ Hari Inai Nega Lalonai
  • Sinavai Momo Latanai Ia Helai
  • Ariara Hahinena be Dagedage Gauna ta Latanai Ia Helai
  • Ladana ta, Hehuni Gauna
  • Ariara Hahinena Dika Rohorohona—Idia Hadikaia Ore
    1989 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Babulono Badana Idia Haorea
    Apokalupo—Ena Hagugurua Negana Ia Kahirakahira!
  • “Dirava Do Umui Gari Henia, Ia Do Umui Hanamoa Bada”
    1989 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Hehuni Gauna Ta—Ariara Hahinena Babulono Badana be Daika?
    1989 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
Apokalupo—Ena Hagugurua Negana Ia Kahirakahira!
re karoa 33 rau 235-245

Karoa 33

Ariara Hahine Badana Hahemaoro Henia

Matahanai 11​—⁠Apokalupo 17:​1-​18

Anina: Babulono Badana ese dagedage gauna kakakakana latanai ia helai, bena unai dagedage gauna ese Babulono Badana do ia dagedage henia bona do ia hadikaia ore

Hagugurua negana: Lagani 1919 amo ia lao hisihisi bada herea negana

IEHOVA ena hahemaoro maoromaoro ibounai do idia bubua ore, ia lao ela bona disi 7 idia bubua! Aneru namba 6 ese ena disi be idaunegai Babulono ena gabu dekenai ia bubua neganai, unai be laulau ta, ia hahedinaraia Aramagedono tuarina ia mai kahirakahira neganai, Babulono Badana ese hisihisi ia ania. (Apokalupo 16:​1, 12, 16) Reana unai aneru namba 6 ese Iehova ena hahemaoro maoromaoro ia henia ena badina bona ena dala ia hahedinaraia. Ioane ia hoa dikadika ia itaia bona ia kamonaia gauna dainai: “Unai disi 7 idia bubua aneruna ta be lau dekenai ia mai, ia gwau. ‘Oi mai, ariara hahine badana do idia panisia dalana oi dekenai do lau hedinaraia. Ia be unai hanua badana, sinavai momo edia badinai idia haginia hanuana. Tanobada ena king ese ia danu matabodaga karadia idia karaia. Bona tanobada noho taudia ese iena matabodaga uaina idia inua, vadaeni idia kekero.’ ”​—⁠Apokalupo 17:​1, 2.

2 “Ariara hahine badana!” Badina be dahaka unai ladana dika herea idia hatoa? Unai hahine be daika? Haida idia gwau unai ariara hahine be idaunegai Roma ia laulaulaia. To Roma be politikol siahuna ta. Unai ariara hahine be tanobada ena king ida heudahanai karana idia karaia, anina be Roma pavapavadia ida ia heudahanai. Danu, Babulono Badana ia ore murinai, “tanobada ena king taudia” ese iena mase idia taitailaia. Unai dainai Babulono Badana be politikol siahuna ta lasi. (Apokalupo 18:​9, 10) Danu, tanobada ena hoihoi taudia ese Babulono Badana ena mase idia taitailaia. Unai dainai Babulono Badana ese bisinesi oreadia badadia ia laulaulaia lasi. (Apokalupo 18:​15, 16) To, Baibel ia gwau Babulono Badana ena “meamea karadia ese bese ibounai idia koia.” (Apokalupo 18:23) Unai dainai ia hedinarai goevagoeva, ariara hahinena be tanobada ibounai ena tomadiho gauna ta.

3 Edena tomadiho gauna ia laulaulaia? Haida idia gwauraia hegeregerena, Roman Katolik Oreana ia laulaulaia, a? Eiava ia be Kerisendom dubudia iboudiai, a? Lasi, bese ibounai do ia koia totona, iena bada ese unai gaudia edia bada ia hanaia. Ia be tanobada ibounai ena tomadiho koikoi oreana. Babulono ena hehuni karadia amo ia vara. Unai ia hedinarai badina tanobada ibounai dekenai tomadiho momo ese Babulono ena hahediba herevadia bona ena kara idia badinaia. Hahediba haida be inai: Taunimanima be mai edia mase diba lasi soulina, hel ena lahi lalonai haida idia hisihisi, bona toi tamona diravadia. Unai lalohadai be Ist Kahana ena tomadiho momo lalonai idia abia dae bona Kerisendom ena orea dekenai idia abia dae danu. Lagani 4,000 bamona gunanai, tomadiho koikoi be idaunegai Babulono hanuana dekena amo ia vara. Ia be gau dika herea ai ia lao, ena ladana idia hatoa Babulono Badana be maoro.a To, dahaka dainai idia gwauraia “ariara hahine badana”?

4 Babulono (eiava Babel, anina be “Heiriheiri”) ena siahu ia bada ia lao Nebukadnesara ena negai. Ia be tomadiho bona politikol basileiana ta, mai ena dubu bona guriguri gabu maragidia 1,000 bona ma haida. Iena pris oreana be mai ena siahu bada herea. Ena be harihari Babulono be tanobada basileia badana ta lasi, to tomadiho gauna Babulono Badana ia do noho, bona idaunegai Babulono hegeregerena, dala ia tahua politikol karadia do ia biagua bona do ia haidaua totona. To Dirava ia gwau tomadiho be politikol karadia lalonai ia vareai be dika lasi, a? Heberu Revarevadia lalonai ia gwau Israel besena be tomadiho koikoi lalonai ia vareai, bona Iehova dekenai ia tabekau lasi, to tanobada besedia ida gwauhamata ia karaia. Unai neganai, ia be ariara hahine bamona ia karaia. (Ieremia 3:​6, 8, 9; Esekiela 16:​28-​30) Babulono Badana danu ia heudahanai. Iena ura hegeregerena, kara idauidau ia karaia tanobada ena king taudia do ia biagudia totona.​—⁠1 Timoteo 4:⁠1.

5 Hari inai negai, tomadiho gunalaia taudia ese dagi bada herea idia tahua gavamani lalonai, bona tano haida lalonai idia be mai edia gaukara gavamani lalonai, bona kabinet lalonai dagi idia abia. Lagani 1988 ai, Protestan pasto taudia rua ese presiden dagina idia tahua United States dekenai. Babulono Badana ena dubu gunalaia taudia idia ura taunimanima bogaraginai dagi bada herea idia abia, bona nega momo, ladana bada politikol taudia idia tura henia neganai, edia laulau be niuspepa lalonai idia atoa. To Iesu ena kara be idau momokani. Politikol karadia ia dadaraia, bona iena hadibaia taudia ia gwauraidia neganai, ia gwau: “Idia be tanobada ena lasi, lau hegeregerena, lau be tanobada ena lasi.”​—⁠Ioane 6:15; 17:16; Mataio 4:​8-​10; Iamesi 4:4 itaia danu.

‘Ariara Karana’ Hari Inai Nega Lalonai

6 Ariara hahine badana be politikol karadia lalonai ia vareai dainai, taunimanima ia hahisidia bada herea. Hegeregere inai oi laloa​—⁠Hitler be Germany lalonai siahu bada ia abia. Kara dika bada idia vara dainai, taunimanima haida idia ura buka amo unai kara edia sivarai do idia kokia. May 1924 ai, Germany dekenai Nazi Pati taudia 32 be Germany ena Gavamani lalonai idia noho. May 1928 ia do mai lasi neganai, Nazi taudia edia namba ia diho ia lao 12 sibona. To, lagani 1930 ai Great Depression negana ese tanobada ibounai ia abia. Unai murinai, Nazi taudia idia goada lou, bona July 1932 ena eleksen dekenai idia kwalimu dainai, Gavamani dagi taudia 608 amo, 230 be Nazi taudia. Nega sisina murinai, Germany ena praiminista gunana ta, ladana Franz von Papen, Papal Knight tauna ta, ese Nazi taudia ia durua. Histori toretore taudia idia gwau, von Papen ia ura Roma Basileia Helagana matamatana do ia havaraia. Ia be nega kwadogina lalonai praiminista gaukarana ia karaia neganai, ia kwalimu lasi. Unai dainai, ia laloa Nazi taudia edia amo ena siahu do ia abia lou. January 1933 ia do mai lasi neganai, von Papen ese bisinesi taudia badadia ia veria Hitler do idia badinaia totona, bona hehuni karadia amo dala ia kehoa January 30, 1933 ai, Hitler be Germany ena praiminista ai do ia lao totona. Von Papen be praiminista durua tauna ai ia lao bona Hitler ese von Papen ia gaukaralaia, Germany ena Katolik taudia edia lalona do ia veria totona. Hua rua Hitler ese siahu ia abia murinai, parlamen ia kokia, politikol pati idaudia edia gunalaia taudia tausen haida be dibura kamepadia dekenai ia siaia, bona Iuda taudia ia dagedage henidia.

7 Nazi taudia edia siahu ia bada ia lao neganai, Vatican, (Katolik Dubu ena hedikwota taudia) idia laloa unai kara be mai anina bada idia dekenai. July 20, 1933 dekenai, edia lalohadai idia hahedinaraia goevagoeva. Unai dina ai, idia bona Nazi taudia idia gwauhamata heheni. Rome hanuana dekenai Kadinal Pacelli (gabeai ia be Pope Pius Namba 12 ai ia lao) ese unai gwauhamata pepana ia sainia. Unai gwauhamata idia karaia neganai, Hitler ese siahu von Papen dekenai ia henia unai gwauhamata pepana ia sainia totona. Vadaeni, unai negai Pacelli ese dagi bada, pope amo ia mai gauna, ia henia von Papen dekenai, ladana be Grand Cross of the Order of Pius.b Iena buka Satan in Top Hat lalonai, Tibor Koeves ia gwau: “Unai Gwauhamata be kwalimu ahuna badana Hitler dekenai. Bese ma haida ese ia idia hanamoa negana ginigunana be unai, bona unai hahenamo be dagi hereadaena tauna amo ia mai.” Unai gwauhamata ena hereva hegeregerena, Vatican taudia ese Germany ena Katolik Senta Pati do ia durua lao lasi, bona unai dala amo Hitler ena politikol dalana, mai pati tamona gauna, “total state” ia abia dae.c Danu, unai Gwauhamata ena hereva badana namba 14 lalonai ia gwau: “Bisop badadia, bisop, bona unai bamona taudia idia abia hidi diba lasi ela bona gavana, Nazi Gavamani ese ia abia hidi tauna, ese unai taudia edia politikol lalohadai ia tahua guna.” Lagani 1933 (Pope Pius Namba 11 ese ia gwauraia “Lagani Helagana”) ena dokona ia do mai lasi neganai, Vatican taudia ese Hitler idia durua bada, ia ese tanobada ibounai ena lohia siahuna ia tahua neganai.

8 Ena be pris bona dubu edia sisita momo lasi ese Hitler ena dagedage karadia idia maumauraia​—⁠bona unai dainai hisihisi idia abia​—⁠to Vatican taudia bona Katolik Oreana taudia bona edia dubu gunalaia taudia momo herea ese Nazi taudia edia dagedage idia durua, eiava idia gwauraia dika lasi. Idia laloa Nazi taudia edia kara ese Komiunis taudia edia siahu tanobada dekenai do ia koua. Vatican dekenai ia noho namo lalonai, Pope Pius Namba 12 ese Iuda taudia, Iehova ena Witness taudia bona ma taunimanima haida idia dagedage henidia karadia dika hereadia ia maumauraidia lasi. Hoa gauna ta be inai: May 1987 lalonai, Pope John Paul Iharuana be Germany dekenai ia vadivadi neganai, pris tauna ta ia hanamoa badina ia ese Nazi taudia ia dadaraia dainai. Hitler ena dagedage lohia negana lalonai Germany ena pris bona pasto tausen momo ese dahaka idia karaia? September 1939 ai, Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana ia matamaia neganai, Germany ena Katolik Bisop taudia ese idia siaia revarevana ese edia kara ia hahedinaraia. Unai hereva be inai: “Hari mai anina bada negana lalonai Katolik tuari taudia ai hagoadaia, edia maduna do idia huaia bona Fuehrer, Germany ena lohia, Hitler idia kamonai henia bona edia lalona idia hegaegaelaia, sibodia edia mauri bona lalohadai ibounai do idia bouboulaia totona. Abidadama Taudia ai noia mai edia ura ibounai ida idia guriguri, Dirava ena Hahekau ese inai tuari do ia hanamoa, ita kwalimu totona.”

9 Katolik oreana be unai bamona gavamani ia tura henia neganai, idia hanai laganidia 4,000 lalonai, be tomadiho edia ariara karadia ia haheitalaia. Unai lagani lalodiai, tomadiho ese politikol Gavamani idia tura henia, tomadiho ese siahu bona noho namona do ia abia totona. Politikol oreadia bona tomadiho oreadia be unai bamona idia hetura heheni dainai, tuari, dagedage, bona hisihisi momo herea idia vara. Taunimanima idia moale diba badina Iehova ena hahemaoro ariara hahinena dekenai be kahirakahira do ia karaia. Namona be ia mai haraga!

Sinavai Momo Latanai Ia Helai

10 Idaunegai Babulono be sinavai momo​—⁠Eufrate Sinavaina bona sinavai maragidia momo⁠​—⁠​latanai ia helai. Unai gaudia amo hanua idia naria bona moni momo idia abia ela bona hanuaboi tamona lalonai unai ranu idia ore. (Ieremia 50:38; 51:​9, 12, 13) Babulono Badana danu be ena “sinavai momo” dekenai ia tabekau, do idia naria totona bona idia edia amo moni bona kohu momo do ia abia totona. Haheitalai dekenai unai ranu edia anina be “tano idauidau taudia, bese idauidau taudia, kopina idauidau taudia bona gado idauidau taudia,” Babulono Badana ia biagua taudia be milion momo, idia ese moni bona kohu be ia dekenai idia henia taudia unai. To unai ranu danu idia ore gwauraia, anina be edia heduru idia kokia gwauraia.​—⁠Apokalupo 17:15; Salamo 18:4; Isaia 8:⁠7 itaia danu.

11 Danu, idaunegai Babulono idia gwauraia, ia be “golo kapusi ta Iehova ena imana ai, tanobada ibounai ia hakekeroa.” (Ieremia 51:⁠7) Idaunegai Babulono ese ia kahirakahira dekenai idia noho besedia ia doria Iehova ena badu idia abia, Babulono be tuari lalonai ia halusidia neganai, bona ia hamanokadia kekero tataudia bamona ai idia lao. Unai dala ai, ia be Iehova ena gaukara gauna. Babulono Badana danu ia kwalimu loulou ela bona ia be tanobada ibounai basileiana ta ai ia lao. To, ia be Iehova ena gaukara gauna ta lasi. Ia ese “tanobada ena king,” idia ida matabodaga karadia ia karaia taudia, edia ura ia karaia. Ia be ena hahediba koikoi herevadia amo bona iena taunimanima guia karadia amo “tanobada noho taudia” hutuma ia hamanokaia ela bona idia be kekero tataudia bamona idia lao bona edia biagudia edia siahu henunai idia gwau-edeede lasi. Unai dala amo, tanobada ena king ia hamoalea.

12 Japan dekenai Shinto tomadiho amo idia vara gaudia ese unai kara idia haheitalaia. Japan tuari tauna ia laloa, ena mauri ia atoa diho ena pavapava​—⁠Shinto diravana atai hereana​—⁠totona be hahenamo hereadaena. Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana lalonai, Japan tuari taudia 1,500,000 bamona be tuari lalonai idia mase; idia ta ta kahirakahira iboudiai idia laloa, bema idia ese sibodia idia atoa edia inai taudia edia imana dekenai, do idia hemarai. To, Japan ia lusi dainai, unai ese Pavapava Hirohito ia doria taunimanima ia hadibaia, ia be dirava ta lasi. Unai dainai, “ranu” momo, heduru henia taudia momo unai, ese Babulono Badana ena Shinto kahana idia rakatania​—⁠to, madi, unai bamona idia karaia lasi ela bona Shinto tomadihona ese gwaumaoro ia henia, taunimanima ese rara bada herea be Pacific gadobada ena tuari gabuna dekenai idia bubua totona! Shinto tomadihona ena siahu ia boio dainai unai ese danu dala ia kehoa Japan taudia 200,000 bona ma haida, guna idia be Shinto taudia bona Buddhist taudia, ese gau ibounai ia Lohiaia Diravana Iehova idia gwauhamata henia, bena bapatiso hesiai taudia ai idia lao.

Ariara Hahinena be Dagedage Gauna ta Latanai Ia Helai

13 Unai peroveta herevana ese ma dahaka gaudia idia hahedinaraia ariara hahine bona ia dekenai do idia vara gaudia dekenai? Ioane be inai bamona ia gwauraia: “Unai neganai Lauma Helaga ese lau ia abia, bona unai aneru ese taunimanima noho lasi tano dekenai lau ia abia lao. Unuseni hahine ta, dagedage gauna kakakakana ta latanai ia helai, lau itaia. Unai dagedage gauna ena kwarana be 7, bona iena doana be 10. Ia latanai be Dirava hadikaia ladana momo herea idia torea.”​—⁠Apokalupo 17:⁠3.

14 Dahaka dainai aneru ese Ioane be tano gagaena dekenai ia abia lao? Babulono gunana dekenai idia henia hereva metauna ta be “tano gagaena, davara kahana gauna dekenai,” idia gwauraia. (Isaia 21:​1, 9) Unai hereva ia hahedinaraia, ena be idaunegai Babulono ena ranu momo ese hanua idia naria, to dika do ia davaria bona mauri lasi tano gagaena ai ia lao. Unai dainai Ioane be unai matahanai lalonai ia lao tano gagaena ai Babulono Badana ena dokona do ia itaia totona be maoro. Babulono Badana danu do idia hadikaia, bona tano gagaena ai ia lao. (Apokalupo 18:​19, 22, 23) To, Ioane be unuseniai ia itaia gaudia dainai ia hoa. Unai ariara hahinena be sibona ia noho lasi! Ia be dagedage gauna dika hereana latanai ia helai!

15 Unai dagedage gauna be mai ena kwarana 7 bona mai ena doana 10. Hari dagedage gauna bona gunanai Ioane ia itaia dagedage gauna, ia danu be mai ena kwarana 7 bona mai ena doana 10, be gau tamona, a? (Apokalupo 13:⁠1) Lasi, hari dagedage gauna be idau. Iena kala be kakakaka bona ia be dagedage gauna gunana bamona lasi, badina be ena kwarana dekenai kwara gaudia, dagi toana, idia noho lasi. Dirava hadikaia ladana be ena kwarana 7 dekenai idia torea sibona lasi, to ia lalonai ‘Dirava hadikaia ladana momo herea idia torea.’ To, unai dagedage gauna matamatana bona dagedage gauna gunana idia durua heheni; unai ita diba badina edia toana be tamona bamona dainai.

16 Vadaeni, unai dagedage gauna matamatana, kakakaka gauna, ena anina be dahaka? Ia be dagedage gauna ena laulau. Doana rua, mamoe ena natuna ena doana toana bamona, Anglo-America dagedage gauna, ese unai laulau ia havaraia. Idia karaia murinai, doana rua dagedage gauna ese mauri ena laga be dagedage gauna ena laulau ia henia. (Apokalupo 13:​14, 15) Ioane ese unai laulau ia itaia, ia mauri bona ia hahodi noho. Unai ese League of Nations oreana ia laulaulaia. Lagani 1920 lalonai, doana rua dagedage gauna ese mauri ia henia unai orea dekenai. Presiden Wilson ia laloa, League oreana “amo hahemaoro maoromaoro be taunimanima iboudiai do idia henia bona tuari ena dala do ia koua ela bona hanaihanai.” Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana murinai, unai orea idia hamauria lou bona ena ladana idia hatoa United Nations. Idia gwau unai orea idia haginia ena badina be “tanobada ena maino bona noho namona do ia naria totona.”

17 Edena dala amo unai dagedage gauna be Dirava hadikaia ladana momo herea amo ia honu? Badina be taunimanima ese unai bese idauidau kaivakukuna idia haginia Dirava ena Basileia ena gabu dekenai​—⁠Dirava ia gwau iena Basileia sibona ese do ia karaia gauna do ia karaia toho totona. (Daniela 2:44; Mataio 12:​18, 21) To, Ioane ena matahanai lalonai hoa gauna be inai: Babulono Badana be dagedage gauna kakakakana latanai ia helai. Babulono tomadihona be hari peroveta herevana hegeregerena ia karaia. League of Nations bona United Nations oreadia ia tura henidia. Kerisendom ese unai kara ia karaia momo. December 18, 1918 ai, orea ta, hari ena ladana be National Council of the Churches of Christ in America, ese gwaubou herevana ta ia karaia. Unai hereva ena kahana ta be inai bamona: “League of Nations be politikol dalana mo Dirava ena Basileia be tanobada dekenai ia haheitalaia. . . . Dubu ese unai orea ia durua diba; bema Dubu ena heduru be lasi, League of Nations oreana ia gini noho diba lasi. . . . League of Nations oreana ena badina be Evanelia bukadia edia hereva; League of Nations oreana idia haginia ‘tanobada dekenai be maino, Dirava ia moale henidia taudia ese inai maino do idia abia totona.’ ”

18 January 2, 1919 ai, niuspepa ta, San Francisco Chronicle, be ena rau ginigunana ai inai hereva kwarana ia printaia: “Pope Ia Noinoi Taunimanima ese Wilson Ena League of Nations Oreana Do Idia Abia Dae.” October 16, 1919 ai, dubu badadia edia pris bona pasto taudia 14,450 ese pepa ta idia sainia bona idia henia U.S. Senate oreana dekenai. Senate oreana idia hamaoroa inai bamona do ia karaia be namo: “Paris maino gwauhamatana, mai ena league of nations gwauhamatana, do idia hamomokania.” Ena be U.S. Senate oreana ese unai gwauhamata ia hamomokania lasi, to Kerisendom ena pris bona pasto taudia ese League oreana idia abia isi noho. Bona League oreana ese ena gaukara ia hamatamaia neganai, dahaka idia karaia? Switzerland amo idia siaia nius herevana ta, November 15, 1920 gauna, ia gwau: “Hari dabai 11 okaloka neganai, Geneva ena dubu iboudiai edia gaba idia toua, taunimanima idia hadibaia, League of Nations ena hebou ginigunana idia kehoa.”

19 Ioane oreana taudia, tanobada dekenai edia orea sibona ese Mesia ena Basileia ia abia dae, be Kerisendom ida unai dagedage gauna kakakakana idia tomadiho henia, a? Lasi momokani! Sunday, September 7, 1919 ai, Iehova ena orea taudia be Cedar Point, Ohio, dekenai idia hebou. Unai hebou ena pablik tok ena ladana be “Idia Hisihisi Noho Tanobada Taudia Edia Helaro Namona.” Unai dina murinai, Sandusky niuspepa ta, Star-Journal, ia gwau J. F. Rutherford be taunimanima kahirakahira 7,000 ia haroro henidia neganai ia gwau, “Lohiabada ese League oreana do ia badu henia . . . badina pris bona pasto taudia​—⁠Katolik bona Protestan oreadia amo​—⁠idia gwau Dirava ena hereva idia gwauraia, to iena palani idia rakatania bona League of Nations idia hamomokania, bona idia gwau tanobada dekenai League oreana be politikol dalana ai Keriso ena basileia ia haheitalaia.”

20 League of Nations oreana ia kwalimu lasi dainai, namona be pris bona pasto taudia idia diba unai bamona oreadia, taunimanima ese idia haginia gaudia, be Dirava ena Basileia tanobada dekenai lasi. Unai bamona idia hereva taudia ese Dirava ena ladana idia hadikaia momokani! Unai kara dikana dainai, toana be Dirava be League of Nations oreana ena kerere ia havaraia. Dirava be inai bamona: “Iena gaukara be goevadae.” Iehova ena guba Basileia Keriso henunai ese tanobada dekenai maino do ia havaraia bona dala do ia karaia iniseniai Iena ura do idia karaia, guba dekenai idia karaia hegeregerena. Idia heai heheni politikol taudia, idia momo ese Dirava idia abia dae lasi taudia, ese unai bamona do idia karaia diba lasi.​—⁠Deuteronomi 32:4; Mataio 6:⁠10.

21 League oreana ena gabu ia abia gauna, United Nations, be edena bamona? Ia matamaia negana amo, ariara hahine badana be unai orea ena doruna latanai ia helai danu. Ia ese unai orea ia tura henia, bona ena kara idauidau ia biagua toho. Hegeregere, June 1965 ai, United Nations oreana be ena vara laganina idia laloatao negana namba 20 ai, Roman Katolik Oreana, Ist ena Otodoks Oreana, Protestan taudia, Hindu taudia, Buddhist taudia, bona Muslim taudia ida​—⁠haida idia gwau idia be tanobada taudia 2,000,000,000 edia ura gwauraia taudia​—⁠be San Francisco dekenai idia hebou, idia hahedinaraia idia ura UN oreana idia durua bona idia matauraia bada. October 1965 ai, Pope Paul Namba 6 ia gwau unai orea be “bese idauidau edia orea iboudiai ia hanaidia” bona ma ia gwau: “Taunimanima be United Nations oreana sibona dekenai idia tabekau diba, lalo-tamona bona maino abia totona.” October 1979 ai, ma pope ta, Pope John Paul Iharuana, ese UN oreana ia hereva henia, ia gwau: “Egu helaro be United Nations oreana be maino bona hahemaoro maoromaoro havaraia dalana hereadaena ela bona hanaihanai.” Mai anina bada gauna be inai, pope be ena hereva lalonai Iesu Keriso eiava Dirava ena Basileia ia herevalaia momo lasi. The New York Times niuspepa ia gwau, September 1987 ai, United States ia vadivadi henia neganai, “John Paul ese iena hereva momo lalonai ia gwau, United Nations oreana ena kara be heduru bada . . . ‘tanobada ibounai lalonai lalo-tamona matamatana’ ia havaraia totona.”

Ladana ta, Hehuni Gauna

22 Nega sisina murinai aposetolo Ioane ia itaia, ariara hahine ese dagedage gauna dika momokanina ia abia hidi, ia latanai ia helai totona. To, Babulono Badana ia laloa momo guna. Iena dabua bona herahera be mai davana bada, to ena toana be ia dika herea momokani! “Unai hahine ena dabua kala be kakakaka bona ma sisina kakakaka. Iena herahera gaudia be golo, davana bada nadidia, bona davana bada kavabukavabu. Iena imana dekenai golo kapusi ia dogoatao. Kapusi be iena matabodaga gau dika rohorohodia bona gau mirodia dekenai ia honu. Hahine ena baguna dekenai be ladana ta ia torea. Inai ladana ena anina be hunia gauna: ‘Babulono badana, ariara hahine ibounai bona tanobada ena kara mirodia ibounai edia sinana.’ Bona lau itaia, unai hahine be ia kekero vadaeni. Momokani, ia ese Dirava ena taudia edia rarana, bona Iesu idia badinaia dainai idia alaia mase taudia edia rarana ia inua dainai unai hahine ia kekero.”​—⁠Apokalupo 17:​4-6a.

23 Idaunegai Roma lalonai idia karaia hegeregerena, unai ariara hahine ena ladana be ena baguna dekenai idia torea.d Iena ladana be lata herea: “Babulono badana, ariara hahine ibounai bona tanobada ena kara mirodia ibounai edia sinana.” Unai ladana be “hunia gauna,” ena anina be ia hehuni. To Dirava ia abia hidi negana ai, unai hunia gauna ena anina do ia gwauraia hedinarai. Aneru be Ioane dekenai ia gwauraia gaudia dainai, hari inai negai Iehova ena hesiai taudia be unai ladana ena anina dekenai idia lalo-parara namonamo. Ita lalo-parara Babulono Badana ena anina be tomadiho koikoi iboudiai. Ia be “ariara hahine ibounai . . . edia sinana” badina be inai tanobada ena tomadiho koikoi ta ta iboudiai, Kerisendom tomadihodia danu, be iena natu hahinedia bamona, iena heudahanai karadia lauma dalana ai idia tohotohoa. Danu ia be “tanobada ena kara mirodia ibounai edia sinana” badina kara dika rohorohodia idauidau, kaivakuku tomadiho henia karana, meamea, gabeai do idia vara gaudia gwauraia karana, hisiu tahua karana, imana dekenai toa tahua karana, taunimanima bouboulaia karana, ariara karadia dubu lalonai, dirava koikoidia matauraia totona idia kekero karana, bona ma kara bodaga haida danu.

24 Babulono Badana ena dabua be “kakakaka bona ma sisina kakakaka,” pavapava taudia edia kala unai, bona “iena herahera gaudia be golo, davana bada nadidia, bona davana bada kavabukavabu.” Unai be maoro! Inai tanobada ena tomadiho be mai edia dubu rumadia namo hereadia, mai davana bada kaivakukudia bona laulaudia, kaivakuku helagadia bona mai edia tomadiho kohudia bona tano bona moni momo herea. Vatican ena hedikwota dekenai, United States televisen dekenai idia haroro taudia edia bisinesi oreadia lalonai, bona Ist Kahana tanodia lalonai idia noho dubu hairaidia dekenai, Babulono Badana ese moni bona kohu momo herea ia haboua​—⁠bona, nega haida, ia haboioa danu.

25 Ariara hahine be ena imana dekenai ia dogoatao gauna mani ita itaia. Reana Ioane ia hoa dikadika unai gau ia itaia neganai​—⁠ia be golo kapusi ta, “iena matabodaga gau dika rohorohodia bona gau mirodia dekenai ia honu!” Unai kapusi lalonai “iena uaina aukana . . . iena heudahanai karadia” idia noho. Unai kara amo bese iboudiai ia hakekeroa vadaeni. (Apokalupo 14:8; 17:⁠4) Unai kapusi ena toana be namo herea, to iena lalona ai gau mirodia idia noho. (Mataio 23:​25, 26 itaia.) Ariara hahine be ena kara mirodia bona ena kara koikoi amo tanobada besedia ia veria bona ia biagua. Unai kapusi lalonai unai kara mirodia bona unai koikoi iboudiai idia noho. To gau miro herea momokani be inai: Ioane ia itaia ariara hahine danu ia kekero, badina Dirava ena hesiai taudia edia rara ia inua dainai! Momokani, “tanobada dekenai idia alaia mase taudia ibounai edia rarana be, ia lalonai idia davaria vadaeni.” (Apokalupo 18:24) Rara dekenai iena kerere be bada herea!

26 Idia hanai laganidia handred momo lalodiai, tanobada ibounai ena tomadiho koikoi oreana ese rara bada herea ia bubua. Hegeregere, gunaguna, Japan lalonai, Kyoto hanuana ena dubu badadia be tuari ruma goadadia ai idia halaodia, bona idia tuari fada taudia be “Buddha ena ladana helagana ai” idia tuari heheni ela bona rara bada be dala dekenai ia aru lao. Lagani 1900 murinai, Kerisendom ena pris bona pasto taudia be idia ta ta edia bese edia tuari oreadia ida idia raka hebou, bona unai tuari oreadia idia ala-ala heheni, bona taunimanima handred milion bamona idia mase vadaeni. October 1987 ai, United States ena presiden gunana ta, ladana Nixon, ia gwau: “Hari inai negai, lagani 1900 murinai, rara bada herea idia bubua. Lagani 1900 murinai, tuari ai idia mase taudia iboudiai edia namba be lagani 1900 do lasi neganai idia karaia tuaridia iboudiai lalonai idia mase taudia iboudiai edia namba ia hanaia.” Dirava ese inai tanobada ena tomadiho ia hahemaoro auka henia badina unai tuari lalonai idia vareai dainai; Iehova ese “kerere lasi tauna ena rarana bubua imadia” ia inai henia. (Aonega Herevadia 6:​16, 17) Guna, Ioane ia kamonai pata helagana amo idia boiboi, idia gwau: “Siahu Ibounai Lohiabadana, helaga bona momokani, edena negai tanobada taudia do oi kota henia, edia davana do oi henia, aiemai rarana dainai?” (Apokalupo 6:10) Gabeai, unai henanadai do idia haerelaia. Unai neganai, Babulono Badana, ariara hahine ibounai bona tanobada ena kara mirodia ibounai edia sinana, ena kara do idia tahua namonamo.

[Footnotes]

a Kerisendom ena hahediba herevadia momo, ena tomadiho karadia, bona ena kara momo edia badina be Keristen lasi. Roman Katolik kadinal ta, John Henry Newman, be Essay on the Development of Christian Doctrine lalonai ia gwau: “Dubu idia gaukaralaidia, bona unai dubu be helaga taudia idauidau dekenai idia gwauhamata henidia, bona nega haida au rigidia amo idia hahairaidia; bonana namona muramurana amo, lamepa, bona kandolo amo; gorere ia namo lou murinai gau haida idia henia boubou gaudia bamona edia gwauhamata hamomokania totona; ranu helagana; taunimanima naridia gabudia; dina bona nega helagadia, kalenda idia gaukaralaia, taunimanima idia raka hebou, tano hahelagaia; pris taudia edia dabua, pris taudia ese edia huina idia kokia, headava taudia edia rini, Ist Kahana idia vaira henia, gabeai kaivakuku idia tomadiho henia, bona reana dubu taudia edia ane idaudia, bona ane ta Kyrie Eleison [ane ta “Lohiabada e, Oi Hebogahisi”], be tomadiho koikoi amo idia mai, bona Dubu ese unai kara ia abia dae dainai idia be helaga karadia ai idia halaodia.”

‘Siahu Ibounai Iehova’ ese unai kaivakuku tomadiho henia karana ia hahelagaia lasi, to Keristen taudia ia haganidia, ia gwau: “Umui ese idia do umui rakatania, bona idia dekena amo do umui parara. Miro gaudia ibounai dekena amo do umui raka siri.”​—⁠2 Korinto 6:​14-​18.

b William L. Shirer ena buka The Rise and Fall of the Third Reich lalonai ia gwau, von Papen “ese Hitler be ena siahu ia abia dalana ia durua bada; ena heduru ese Germany lalonai idia noho taudia ma iboudiai edia heduru ia hanaia.” January 1933 lalonai, Germany ena praiminista gunana, ladana von Schleicher, ese von Papen inai bamona ia gwauraia: “Iena turana hadikaia karana ai ia ese Iuda Iskariote ia hanaia momokani.”

c May 14, 1929 dekenai, Pope Pius Namba 11 ese College of Mondragone taudia ia hamaoroa, ia gwau bema taunimanima ia durua totona Diabolo ida gwauhamata ia karaia be namo, vadaeni, unai bamona do ia karaia.

d Tau ta (ladana Swete) ese Roma toretore tauna Seneca ena hereva hahelaga kekenina ta dekenai ia gwauraia lou. Iena hereva be inai: “Ariara hahine edia ruma ai oi gini . . . emu ladana be emu baguna dekenai oi atoa; emu kara bodaga oi karaia neganai, moni oi abia.”​—⁠Controv. i, 2.

[Study Questions]

1. Aneru 7 ta ese dahaka ia hahedinaraia Ioane dekenai?

2. Dahaka ia hahedinaraia “ariara hahine badana” (a) be idaunegai Roma lasi? (b) be bisinesi oreadia badadia lasi? (c) be tomadiho gauna ta?

3. (a) Dahaka dainai ariara hahine badana ese Roman Katolik Oreana eiava Kerisendom dubudia iboudiai sibona ia laulaulaia diba lasi, to ma gau ta danu ia laulaulaia? (b) Dahaka Babulono hahediba herevadia be Ist Kahana ena tomadiho momo lalonai bona Kerisendom ena orea dekenai idia abia dae? (c) Roman Katolik kadinal, John Henry Newman, ese Kerisendom ena hahediba herevadia momo, ena tomadiho karadia, bona ena kara momo edia badina be edena bamona ia gwauraidia? (Futnout itaia.)

4. (a) Idaunegai Israel be edena daladia amo lauma dalana ai ia heudahanai? (b) Babulono Badana be edena dala badana amo ia heudahanai?

5. (a) Dubu gunalaia taudia be taunimanima bogaraginai dahaka dagi badana idia moalelaia? (b) Dahaka dainai inai tanobada ena hairai idia tahua taudia ese Iesu Keriso ena hereva idia dadaraia momokani?

6, 7. (a) Hitler ena Nazi Pati be edena dala amo ena siahu ia abia Germany dekenai? (b) Vatican ena hedikwota taudia bona Nazi Germany idia gwauhamata heheni neganai, unai ese Hitler edena bamona ia durua, Hitler ese tanobada ibounai ena lohia siahuna ia tahua neganai?

8, 9. (a) Nazi taudia idia dagedage neganai, Vatican taudia, Katolik Oreana, bona edia dubu gunalaia taudia edia kara be edena bamona? (b) Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana ena matamana ai, Germany ena Katolik bisop taudia ese dahaka hereva idia halasia? (c) Politikol oreadia bona tomadiho oreadia idia hetura heheni dainai, dahaka gaudia idia vara?

10. Ia do idia naria totona, Babulono Badana ese ia tabekau henia “sinavai momo” edia anina be dahaka, bona idia dekenai dahaka ia vara noho?

11. (a) Idaunegai Babulono be edena bamona “tanobada ibounai ia hakekeroa”? (b) Babulono Badana be edena bamona “tanobada ibounai ia hakekeroa”?

12. (a) Babulono Badana ena kahana ta Japan dekenai be edena bamona rara momo bubua karana Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana lalonai idia havaraia? (b) Japan lalonai Babulono Badana ena “ranu” be edena bamona ia idia rakatania, bona unai dainai dahaka ia vara?

13. Aneru be lauma helaga ena siahu amo Ioane ia abia lao taunimanima noho lasi tanona dekenai; unai negai Ioane ese dahaka ia itaia dainai ia hoa dikadika?

14. Dahaka dainai aneru ese Ioane be tano gagaena dekenai ia abia lao be maoro?

15. Apokalupo 13:1 dekenai ia gwauraia dagedage gauna bona Apokalupo 17:3 dekenai ia gwauraia dagedage gauna be edena bamona idia idau?

16. Dagedage gauna kakakakana be dahaka, bona haida be dahaka hereva amo unai gau idia haginia ena badina idia gwauraia?

17. (a) Edena dala amo unai dagedage gauna kakakakana be Dirava hadikaia ladana momo herea amo ia honu? (b) Daika be dagedage gauna kakakakana latanai ia helai? (c) League of Nations oreana ena matamaia negana amo Babulono tomadihona be edena bamona League of Nations bona United Nations oreadia ia tura henia?

18. Kerisendom ena pris bona pasto taudia be edena bamona League of Nations oreana idia abia isi?

19. Dagedage gauna kakakakana idia haginia neganai, Ioane oreana taudia ese dahaka idia karaia?

20. Pris bona pasto taudia idia gwau League of Nations oreana be tanobada dekenai “politikol dalana ai Keriso ena Basileia ia haheitalaia.” Dahaka dainai edia hereva ese Dirava ena ladana ia hadikaia?

21. Dahaka ese ia hahedinaraia ariara hahine badana ese League oreana ena gabu ia abia gauna, United Nations oreana, ia durua bona ia matauraia bada?

22. (a) Ariara hahine badana ese edena bamona dagedage gauna ia abia hidi, ia latanai ia helai totona? (b) Haheitalai dekenai Ioane ese ariara hahine, Babulono Badana, be edena bamona ia gwauraia?

23. Babulono Badana ena ladana ibounai be dahaka, bona unai ladana ena anina be dahaka?

24. Dahaka dainai Babulono Badana ena dabua be “kakakaka bona ma sisina kakakaka,” bona dahaka dainai “iena herahera gaudia be golo, davana bada nadidia, bona davana bada kavabukavabu”?

25. (a) “Golo kapusi . . . be iena matabodaga gau dika rohorohodia bona gau mirodia dekenai ia honu” ena anina be dahaka? (b) Dahaka gau dainai ariara hahine ia kekero?

26. Dahaka ia hamomokania, Babulono Badana be rara dekenai mai ena kerere bada?

[Box on page 237]

Churchill Ena Hereva amo ‘Ariara Karana’ Ia Hahedinaraia

Iena buka The Gathering Storm (1948) lalonai, Winston Churchill ia gwau Hitler ese Franz von Papen be Germany ena minista Vienna dekenai ia halaoa, “Austria ena politikol taudia badadia edia siahu do ia hadikaia, eiava edia lalona do ia veria” totona. Churchill ia gwau United States ena minista Vienna dekenai ese von Papen be inai bamona ia herevalaia, ia gwau: “Hemarai lasi . . . Papen ese lau ia hamaoroa . . . ia ura iena ladana namona, Katolik tauna namona ladana unai, ia gaukaralaia, Austria taudia, Kadinal Innitzer bamona, do ia tura henia totona.”

Austria ia moru murinai bona Hitler ena tuari taudia be Vienna dekenai idia raka vareai murinai, Katolik kadinal Innitzer ia hahegani, Austria ena dubu iboudiai dekenai swastika pepedia do idia hadaea, edia gaba do idia toua, bona Adolf Hitler ena vara dinana matauraia totona ia dainai do idia guriguri.

[Box on page 238]

‘TUARI GURIGURILAIA’ NAZI GAVAMANI DURUA TOTONA

Niuspepa ta, The New York Times, December 7, 1941 gauna, lalonai unai hereva kwarana ia noho, bena inai hereva idia torea:

“Fulda Dekenai Katolik Bisop Idia Guriguri, Hahenamo Bona Kwalimu Idia Noia . . . Germany ena Katolik Bisop be Fulda dekenai idia hebou, bona idia gwau ‘tuari gurigurilaia herevana’ idauna be edia guriguri heboudia iboudiai edia matamana ai bona edia dokona ai do idia duahia hedinarai. Unai guriguri amo Dirava do idia noia, Germany ena tuari taudia do ia hanamodia bona do ia hakwalimudia, bona edia mauri do ia naria. Unai Bisop ese danu Katolik haroro taudia idia oda henia, hua ta ta iboudiai, Sunday ta ai, idia ese Germany ena tuari taudia ‘tano dekenai, davara dekenai bona guba padanai’ edia sivarai do idia harorolaia.”

Gabeai, unai hereva be unai dina ena niuspepa amo idia kokia. December 7, 1941 ai, Germany be tuari lalonai ia durua besena, Japan, ese U.S.A. ena tuari bouti ia tuari henia Pearl Harbor dekenai.

[Box on page 244]

“Dirava Hadikaia Ladana”

Tanobada Ibounai Tuarina Ginigunana murinai, doana rua dagedage gauna ese dala ia kehoa League of Nations oreana do idia haginia totona. Unai bamona ia karaia neganai, iena turadia momo tomadiho oreadia lalonai be karaharaga iena kara idia hanamoa. Unai dainai unai maino tahua oreana “latanai be Dirava hadikaia ladana momo herea idia torea.”

“Keristen tomadihona ese league [of nations] oreana ena kara namona bona ena siahu ia henia diba. Unai dala amo, unai gwauhamata pepana be Dirava ena basileia ena gaukara gauna ta ai do ia halaoa.”​—⁠The Christian Century, U.S.A., June 19, 1919, rau 15.

“League of Nations ena anina be Dirava ena Basileia be tanobada besedia hetura heheni karana ia havaraia. . . . Keristen taudia iboudiai ese unai idia gurigurilaia, idia gwau, ‘Oiemu Basileia do ia mai.’ ”​—⁠The Christian Century, U.S.A., September 25, 1919, rau 7.

“Keriso ena Rara ese League of Nations oreana ia hakapua tamona, semenisi bamona.”​—⁠Dr. Frank Crane, Protestan haroro tauna, U.S.A.

“[National] Council [Congregational Oreadia edia] ese [League of Nations ena] Gwauhamata ia hanamoa. Hari inai negai, Iesu Keriso ena Lauma be League oreana sibona amo bese badadia edia kara ia durua diba.”​—⁠The Congregationalist and Advance, U.S.A., November 6, 1919, rau 642.

“Hebou taudia ese Methodist taudia iboudiai idia boiria, idia ese [League of Nations oreana ena] badina bona ura gaudia do idia badinaia bona do idia abia isi totona. Tamana Dirava bona Dirava ena natudia tanobada dekenai ese unai ura gaudia idia haheitalaia.”​—⁠Wesleyan Methodist Oreana, Britain.

“Ita ese unai gwauhamata ena helaro, ena siahu, bona ena lalohadai ita laloa neganai, ita itaia, Iesu Keriso ena hahediba herevadia edia anina be unai gwauhamata lalonai idia noho: Dirava ena Basileia bona Dirava ena kara maoromaoro . . . Gwauhamata be unai hereva iboudiai ia hamomokania, hereva ta ia reaia lasi.”​—⁠Archbishop of Canterbury ena haroro, League of Nations Assembly be December 3, 1922 ai, Geneva dekenai idia kehoa neganai.

“League of Nations Association inai tano dekenai ena siahu helagana be misinari oreana iboudiai edia siahu hegeregerena be namo, badina hari inai negai Keriso ese unai orea ia gaukaralaia bada, iena siahu maino Lohiana bamona be bese badadia bogaraginai ia habadaia totona.”​—⁠Dr. Garvie, Congregational Oreana ena haroro tauna, Britain.

[Map on page 236]

(For fully formatted text, see publication)

Tanobada ibounai lalonai taunimanima idia abia dae hahediba koikoi herevadia be Babulono amo idia mai

Babulono

Toi tamona diravadia

Taunimanima be mai edia mase diba lasi soulina

Meamea karana​—⁠“mase taudia” hereva henia

Kaivakuku gaukaralaidia tomadiho lalonai

Babalau karadia demoni idia badu lasi totona

Pris oreana mai ena siahu ia lohia

[Picture on page 239]

Idaunegai Babulono be sinavai momo latanai ia helai

[Picture on page 239]

Hari inai negai danu ariara hahine badana be “sinavai momo” latanai ia helai

[Picture on page 241]

Babulono Badana be dagedage gauna dika momokanina latanai ia helai

[Pictures on page 242]

Tomadiho ariara hahine be tanobada ena king iboudiai ida ia heudahanai

[Pictures on page 245]

Hahine “ese Dirava ena taudia edia rarana . . . ia inua dainai . . . ia kekero”

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2026)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia