Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • w92 9/1 rau 5-9
  • Africa Dekenai Kerisendom ese Ia Gogoa Gauna

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Africa Dekenai Kerisendom ese Ia Gogoa Gauna
  • 1992 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Hapararaia Dalana Idia Kehoa
  • Keristen Taudia Eiava Europe amo Sibodia Edia Bese Heagilaia Taudia?
  • Africa Dekenai King Bamona Idia Lohia
  • Tanobada Ibounai Tuaridia
  • Africa Sene Taudia Edia Lalohadai
  • Africa Dekenai Kerisendom ese Ia Hadoa Gauna
    1992 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Aids Gorerena Africa Lalonai—Kerisendom Ena Kerere Ena Bada be Edena Bamona?
    Noga!—1996
  • “Lohiabada Ena Imana be Idia Dekenai Ia Noho”
    1989 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Kerisendom bona Igui Hesiai Taudia Hoihoilaia Karana
    1992 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
1992 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
w92 9/1 rau 5-9

Africa Dekenai Kerisendom ese Ia Gogoa Gauna

CHARLES LAVIGERIE ena lalohadai Algeria dekenai be “Keristen besena” ta ai do ia lao, to unai be lalohadai ta sibona. Hari inai negai, Algeria ena taunimanima iboudiai 100 100 amo 99 99 be Muslim taudia, bona Kerisendom edia tomadiho be North Africa ena gabu momo dekenai idia manoka idia lao. To unai tano ena gabu ma haida be edena bamona?

Doketa J. H. Kane be A Concise History of the Christian World Mission bukana lalonai ia gwau: “Keristen tomadiho idia abia dae Africa korema taudia edia namba be tanobada ena ogogami besedia iboudiai lalonai Keristen tomadiho idia abia dae taudia edia namba ia hanaia.” To unai taudia be Keristen momokani taudia, a? Doketa Kane ia gwau: “Africa ena dubu dekenai, gau dikana ta be Keristen lalohadai bona Dirava momokani idia tomadiho henia lasi taudia edia lalohadai idia haboua tamona.” Danu, iena hereva “Africa ena dubu” be ladana kerere. Africa ena dubu be tausen momo, idia ta ta iboudiai be mai edia tomadiho daladia idauidau. Badina be dahaka?

Hapararaia Dalana Idia Kehoa

Misinari taudia be Africa dekenai idia do lao lasi neganai, idia parara dalana ia kehoa vadaeni. London Missionary Society be dubu idauidau amo taunimanima idia abidia hidi, bona misinari taudia be bouti dekenai idia mai noho neganai edia hahediba hereva idauidau idia hepapahuahulaia. Toana be edia misinari gaukara gabudia ai idia ginidae murinai edia hepapahuahu do idia habadaia sibona.

Profesa Robert Rotberg be iena buka Christian Missionaries and the Creation of Northern Rhodesia 1880-1924 lalonai ia torea: “Misinari taudia be mai edia badu danu idia hepapahuahu heheni bona edia hanua dekenai idia noho gunalaia taudia danu idia hepapahuahu, unai dainai, nega momo edia haroro gaukarana dekenai idia tahua gauna idia hadikaia. . . . Misinari taudia edia hepapahuahu heheni karana idia torelaia nega ena bada be edia tomadiho dekenai taunimanima idia veridia gaukara negana ena bada hegeregerena.”

Nega haida, misinari taudia idia hepapahuahu heheni dainai misini ma ta idia haginia. Katolik bona Protestan misini idia hepapahuahu momo taunimanima be edia orea dekenai idia veridia totona. Idia veridia taudia dekenai lalo-tamona lasi karana ia vara danu. Gabeai, Africa taudia milion momo be misinari tomadiho idia rakatania bona sibodia edia tomadiho idia haginia.

Misinari edia sivarai ia torelaia tauna, Doketa Kane, ia torea: “African Independent Churches be Africa ena gabu ibounai dekenai . . . Unai orea lalonai be orea maragidia 7,000 bamona.” Unai ia vara lasi misinari taudia ese edia hahediba idauidau idia hepapahuahulaia sibona dainai. Iena buka The Missionaries lalonai, Geoffrey Moorhouse ia gwau “korema taudia ese misinari taudia edia tomadiho idia rakatania karana” ena badina ma ta be “kopi kurokuro taudia idia hekokoroku dainai.”

Keristen Taudia Eiava Europe amo Sibodia Edia Bese Heagilaia Taudia?

Doketa Kane ia gwau: “Misinari taudia idia hekokoroku.” Adrian Hastings be iena buka African Christianity lalonai, ia gwau idia “laloa Keristen tomadiho be Europe taudia edia kara bona Europe taudia idia biagua be namo.”

Unai bamona ia laloa misinari gunalaia tauna ta be France tauna Charles Lavigerie. Ma ta be John Philip, Africa ena diho kahanai, London Missionary Society ena misini oreadia edia naria tauna. Lagani 1828 ai ia heagi, ia gwau: “Aiemai misinari taudia be . . . Britain ena ura, Britain ena goada, bona Britain ena gavamani idia habadaia noho idau tanodia ai. Misinari tauna be edeseniai edukeisini lasi dagedage taudia ia veridia gabudia ai, idia ia biagudia nao gavamani dekenai edia badu ia ore; nao taudia edia hanua dekenai idia mai momo badina idia dekenai ura idia havaraia edia kohu idia abia totona; . . . haraga herea kohu karaia gaukaradia, hoihoi gaukaradia, bona hadohado gaukaradia idia vara; bona unai taudia iboudiai amo emai tomadiho ia abia dae taudia iboudiai . . . be nao gavamani ena heduru tauna bona turana ai ia lao.”

Europe gavamanidia be idau tanodia ai edia lohia gabudia habadaia totona idia ese misinari taudia idia gaukaralaidia ita hoalaia lasi, ani? Nao gavamanidia be Africa gabu momo idia kwalimu henia dainai misinari taudia danu be idia moale. Edinburgh dekenai, 1910 ena World Missionary Conference dekenai idia hereva bamona, idia gwau: “Misinari ena ura bona Gavamani ena ura edia idau gabuna be . . . nega momo ita itaia diba lasi.”

Africa Dekenai King Bamona Idia Lohia

Edia siahu idia goadalaia totona, misinari haida be nao gavamani edia tuari orea dekenai idia tabekau. Taunimanima haida be misinari taudia edia siahu idia abia dae lasi dainai, Britain ena tuari orea edia bouti be ipidi badadia amo edia kone hanua haida idia hadikadia ore. Lagani 1898 neganai, Dennis Kemp, West Africa dekenai ia lao Wesley sikuli ena misinari tauna ta, ia gwau ia “laloa, hari inai negai, Dirava ese Britain ena tuari orea bona bouti tuari orea ia gaukaralaidia Iena ura idia hagugurua totona.”

Unai gabu idia noholaia negana sisina murinai, nega haida misinari taudia be korema taudia edia pavapava siahuna idia abia. Profesa Rotberg ia torea, ia gwau: “Nega momo London Missionary Society taudia be korema taudia idia doridia edia tiokratik taravatuna idia badinaia totona. Edia badu hahedinaraia totona, nega momo cikoti idia gaukaralaia; unai be hippopotamus ena kopina kaukauna amo idia karaia varona ta. Kerere maragidia dainai nega momo unai gauna amo Africa taudia idia kwadia.” Iena buka The Africans lalonai, David Lamb ia gwau: “Misini dekenai ia vareai Africa tauna ta ia laloatao, Uganda dekenai, Anglican misinari tauna ta, ladana Bwana Botri, be nega momo iena haroro gini gabuna amo ia diho bona guriguri totona idia mai haraga lasi taudia ia kwadia.”

Unai karadia dainai, misinari ta, James Mackay be London Missionary Society edia gunalaia taudia dekenai ia torea unai kara ia maumauraia totona. Ia sisiba, ia gwau: “Idia laloa lasi ai kopi kurokuro taudia be Dirava ena lalokau sivarai namona ai abia mai, to ai dekenai idia gari.”

Tanobada Ibounai Tuaridia

The Missionaries bukana ia gwau: “Lagani sinahu mai kahana dekenai, [Africa] taudia idia hadibaia momo bona idia hadibaia mai siahu danu, heai bona ia havaraia dagedage karadia iboudiai be anina lasi bona idia be kara dikadia.” Bena, 1914 lalonai, Tanobada Ibounai Tuarina Ginigunana be Europe dekenai sibodia idia gwauraia Keristen besedia dekenai ia vara.

Moorhouse ia gwau: “Kahirakahira bese iboudiai amo misinari taudia be Tuari Badana dekenai idia vareai.” Idia hemarai be namo, badina misinari taudia be edia tomadiho idia abia dae Africa taudia idia veridia kahana kahana ai idia tuari totona. Misinari haida be Africa tuari taudia idia hakaudia lao tuari dekenai. Profesa Stephen Neill ese tuari ia havaraia gauna ia gwauraia ena History of Christian Missions bukana lalonai, ia gwau: “Europe besedia be mai rege bada ida idia gwau idia sibodia be Keristen karadia momo bona edukeisini ena aonega bada idia abia, bona mata-kepulu bamona bona mai daradara danu sibodia idia tuari heheni karana dekenai idia vareai; unai ese edia moni gaukaralaia dalana ia hadikaia bona edia kara namodia iboudiai ia kokia.” Neill ia hereva noho, ia gwau: “Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana be tuari ginigunana ia karaia gauna ia habadaia. West kahana taudia edia koikoi kara idia hedinarai; ia hedinarai ‘Kerisendom’ be gori sibona. Unai murinai idia be ‘Keristen West kahana’ idia gwauraia diba lasi.”

Ita itaia diba, Tanobada Ibounai Tuarina Ginigunana murinai misinari edia tomadiho korema taudia momo ese idia rakatania karana ia bada ia lao. To Kerisendom edia dubu dekenai idia noho Africa taudia be edena bamona? Unai murinai, Bible ena hereva momokani dekena amo diba idia abia, a?

Africa Sene Taudia Edia Lalohadai

Kerisendom ena misinari taudia ese Africa tomadiho karadia idia gwauraidia dika, hegeregere edia sene taudia masedia idia hamoaledia totona lauma idia hereva henia taudia dekenai idia lao. To unai neganai danu, misinari taudia idia hereva goada taunimanima iboudiai be mai edia mase diba lasi soulina. Danu, idia be Maria bona “helaga taudia” tomadiho henia karana idia habadaia. Unai hahediba herevadia ese Africa taudia idia hadibaia, edia sene taudia masedia idia mauri noho. Danu, tomadiho laulaudia, hegeregere korosi, idia tomadiho henia dainai, misinari taudia be Africa taudia edia kara idia durua, unai kara be tauanina hahairaia gauna idia hahedokilaia lauma dikadia ese idia hadikaia garina.

Profesa C. G. Baëta be iena buka, Christianity in Tropical Africa, lalonai ia gwau: “Dubu dekenai Africa tauna be ane ia abia goada diba, ia gwau ‘Egu durua tauna be Dirava sibona,’ bona ena tauanina dekenai lauma dikadia koua gauna ia hahedokilaia diba, eiava Dubu amo ia diho neganai maoromaoro ia lao lauma ida ia herevahereva tauna ta dekenai, to do ia laloa lasi ia kerere.”​—Deuteronomi 18:​10-12 bona 1 Ioane 5:21 itaia danu.

Misinari taudia momo be Africa taudia idia hamaorodia edia sene taudia be Dirava momokani idia diba lasi dainai lahi ena hel dekenai hisihisi idia abia, bona bema misinari taudia edia hahediba herevadia idia abia dae lasi unai gabu ena hisihisi do idia davaria danu. To ena be hisihisi ela bona hanaihanai hahediba herevadia be Bible ena hereva lalonai ia noho lasi, to misinari taudia idia hekwarahi bada Bible be Africa gadodia ai idia hahanaia totona.​—Genese 3:19; Ieremia 19:5; Roma 6:23.

Bible ia gwau kara dika taudia idia mase bona “mase taudia . . . be gau ta idia diba lasi.” (Kohelete 9:​5, 10; Esekiel 18:4) Bible ena hereva momokani idia diba lasi Africa taudia be gabeai “idia toreisi lou” diba, “kara maoromoro taudia, bona kara maoromaoro lasi taudia danu.” (Kara 24:15) Unai toreisi lou taudia dekenai Dirava ese ia henia hahemauri dalana do idia hadibaia. Bema Dirava ena lalokau idia abia dae, tanobada paradaisona dekenai mauri hanaihanai ena davana namona do idia abia.​—Salamo 37:29; Luka 23:43; Ioane 3:16.

Kerisendom ese unai Bible ena hereva momokani namodia idia hadibalaidia lasi, to hahediba koikoi herevadia bona tomadiho koikoi karadia amo Africa taudia idia hakaua kerere. Momokani, nao gavamanidia ese Africa idia abia bona idia biagua karana lalonai Bible ia gwau lasi Kerisendom ena misinari taudia ese unai gavamani idia durudia be maoro. To idau, Iesu ia gwau iena Basileia be “tanobada ena lasi” bona ia murinai idia raka momokani taudia edia kara danu be “tanobada gauna lasi.” (Ioane 15:19; 18:36) Keristen taudia ginigunadia be Iesu Keriso ena gwaukau taudia, idia be gavamani ena gwaukau taudia lasi.​—2 Korinto 5:20.

Unai dainai, Kerisendom ese ia gogoa gauna Africa dekenai be moale gauna lasi, ena toana be lalo-tamona lasi, abidadama lasi, bona “Keristen lalohadai bona Dirava momokani idia tomadiho henia lasi taudia edia lalohadai idia haboua tamona.” Africa ena “Keristen” gabudia momo edia dagedage karadia be “Maino Ena Lohia” ia hadibaia herevadia hegeregeredia lasi. (Isaia 9:6) Kerisendom ese ia havaraia huahuana Africa dekenai bona Iesu ese ia gwauraia iena murinai idia raka taudia momokani do idia karaia karadia idia idau. Iena guba Tamana ia guriguri henia neganai, Iesu ia noinoi “idia be do idia tamona momokani. Vadaeni tanobada taudia be do idia diba, oi ese lau oi siaia vadaeni.”​—Ioane 17:​20, 23; 1 Korinto 1:10.

Unai ena anina be Africa dekenai misinari gaukara iboudiai be anina lasi, a? Lasi momokani. Keristen misinari momokani taudia edia gaukara ena huahua Africa dekenai bona tanobada hegegemadai be rau 10 dekenai idia hamatamaia sivaraidia lalonai do ita herevalaia.

[Picture on page 6]

Lagani 1800-1899 C.E. misinari gunalaia taudia, John Philip bamona, idia laloa Europe ena noho hebou aonega bona Keristen karadia be tamona

[Credit Line]

Cape Archives M450

[Picture on page 7]

Kerisendom misinari taudia be Africa sene lalohadai idia habadaia badina Bible lasi hahediba herevadia idia gwauraia, hegeregere souli ia mase diba lasi

[Credit Line]

Courtesy Africana Museum, Johannesburg

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2026)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia