Heduru Hisihisi Idia Davaria Taudia Totona
OIEMU mauri negana ibounai lalonai oi itaia niuspepa ena hereva kwaradia ai hereva haida sibona idia hedinarai loulou, ani? Tuari, taravatu utua karadia, kara dika, hitolo, bona hisihisi herevadia oi duahia dainai oi hesiku, a? To, niuspepa edia ripoti lalodiai hereva ta ia hedinarai diba lasi. Oibe, unai hereva be taunimanima ese idia ura henia bada gauna ia herevalaia. Ia be “heduru.”
“Heduru ita henia” anina be ta ena “lalona hagoadaia bona helaro namona henia” bona ena “lalohisihisi o hekwakwanai hanamoa.” Lagani 1900 ema bona hari, tanobada dekenai hekwakwanai momo idia vara dainai, taunimanima be helaro namona bona lalohisihisi hanamoa karana idia ura bada. Momokani, hari inai negai ita haida be mai eda ruma, aniani, bona kohu namodia, guna iseda tubuna taudia ese idia abia diba lasi gaudia. Saiens taudia edia diba ia bada ia lao dainai unai gaudia idia vara. To saiens bona ia havaraia gaudia ese ita idia hagoadaia lasi, badina taunimanima dekenai hisihisi idia havaraia gaudia idia kokia lasi. Hisihisi idia havaraia gaudia be dahaka dahaka?
Idia hanaia vadaeni lagani momo lalodiai, aonega tauna Solomona ese hisihisi ena badina ta ia herevalaia: “Taunimanima haida ese ma haida idia biagua noho, bona idia hisihisi henidia noho.” (Hadibaia Tauna 8:9) Saiens bona idia havaraia gaudia ese taunimanima haida be ma haida idia biagua urana idia haidaua lasi. Lagani 1900 ema bona hari, unai kara dainai, tano haida lalodiai lohia taudia ese taunimanima idia biagudia auka bona tano haida huanai dika bada tuari idia vara.
Lagani 1914 amo ema bona hari, taunimanima milioni handred ma haida be tuari dainai idia mase vadaeni. Taunimanima momo herea idia mase dainai ia vara lalohisihisina mani oi laloa—mase idia lalohisihisilaia ruma besedia milioni momo ese heduru idia abia be namo. Bona tuari ese mase sibona lasi to hisihisi ma haida ia havaraia danu. Tanobada ibounai tuarina iharuana dokonai, Europe dekenai edia tano idia heautania taudia edia namba be milioni 12 bona ma haida. Vanegai laganidia lalonai, Southeast Asia ena tuari tanodia ai taunimanima milioni ta mai kahana ia hanaia be edia tano idia heautania. Balkan tanodia dekenai tuari ia vara dainai taunimanima milioni rua be edia hanua idia heautania—nega momo ‘bese idauna hamasea ore karana’ dainai idia heau mauri.
Edia tano idia heautania taudia ese heduru idia abia be namo. Unai taudia be edia hanua idia rakatania neganai edia kohu ibounai idia rakatania bona idia huaia gaudia sibona idia dogoatao, bona edeseniai do idia lao idia diba lasi, eiava idia bona edia ruma bese dekenai dahaka do ia vara idia diba lasi. Dagedage karadia dainai, unai taudia be madi hisihisi bada idia davaria; heduru idia abia be namo.
Tuari be lasi tanodia dekenai, taunimanima milioni momo be tanobada ena moni gaukaralaia dalana ese ia guidia. Momokani, haida be mai edia kohu momo. To, momo herea, be dina ta ta ai idia hekwarahi bada mauri ena durua gaudia idia abia totona. Momo be ruma namona idia tahua noho. Moni gaukara lasi taudia edia namba be ia bada daekau noho. Africa ena niuspepa ta ia gwau: “Tanobada be hekwakwanai badana do ia davaria, guna ia vara bamona lasi. Lagani 2020 ai, taunimanima bilioni 1.3 ma haida be moni gaukara do idia tahua.” Momokani, moni gaukara lasi dainai idia lalohisihisi taudia idia ura ‘goada bona helaro namona’ idia abia—heduru unai.
Haida edia mauri ia auka momokani dainai, raskol karadia idia karaia. To, idia kara dika henia taudia edia mauri idia ha-aukaia, bona raskol karadia idia bada idia lao neganai taunimanima idia mamia edia mauri ia auka. Vanegai, Johannesburg, South Africa dekenai niuspepa ta ladana, The Star ena hereva kwarana ta ia gwau: “Dina ta ‘tanobada ibounai ena ala-ala momo tanona’ ta lalonai.” Unai hereva ese Johannesburg lalonai vaia dina ta ai idia vara gaudia ia herevalaia. Ia herevalaia dina tamona lalonai, taunimanima hani idia aladia mase bona taunimanima 8 edia motuka idia henaodia. Taga bada lasi taudia edia noho gabuna ta dekenai henaohenao karadia 17 idia ripotilaia. Unai sibona lasi, to mai ipidi ida idia henaohenao karadia haida idia vara danu. Unai niuspepa ia gwau, pulisi ese unai dina idia gwauraia “dika bada ia vara lasi” dinana ta. Ita diba, idia alaia taudia edia varavara bona edia ruma idia makohia vareai taudia bona edia motuka idia henaoa taudia be idia lalohisihisi bada herea. Goada bona helaro namona—heduru—idia abia be namo.
Tano haida dekenai, tama sina ese edia natudia idia hoihoilaia ariara karadia do idia karaia totona. Asia tanona ta ena ariara karadia idia karaia taudia be milioni rua, idia momo be do natu maragidia neganai idia hoidia eiava idia henaodia, ripoti ta ia gwau laolao taudia ese “sex tours” totona unai gabu dekenai idia aru lao. Ma haida edia lalohisihisi ese unai dika idia davaria natudia edia lalohisihisi ena bada ia hanaia, a? Unai miro bada bisinesi karana ia herevalaia neganai, Time magasin ese 1991 ai Southeast Asia hahine edia orea edia hebou badana dekenai idia gwauraia gaudia ia herevalaia. Idia laloa “lagani 1975 bamona amo hahine ibounai milioni 30 be tanobada hegegemadai idia hoihoilaidia.”
To natudia be ariara karana totona idia hoihoilaia karana sibona amo kara dika idia davaria lasi. Natudia momo be sibodia edia ruma ai edia tama sina eiava edia varavara taudia ese idia botadia bona idia hadikadia. Unai bamona natudia be nega daudau lalonai unai kara idia lalohisihisilaia. Momokani, haida ese idia hahisia bada dainai, heduru idia abia be namo.
Hahisia Karana Ia Stadilaia Idaunegai Tauna
King Solomona be taunimanima haida ese ma haida idia hahisia karana ena bada ia hoalaia. Ia gwau: “Ma egu matana dekena amo, tanobada lalonai kota maoromaoro lasi kara lau itaia. Haida ese idia dagedage henidia taudia idia tai noho, bona tau ta ese ia durudia lasi. Io, tau ta ese unai hisihisi taudia ia durudia lasi, badina be unai dagedage taudia be mai edia siahu danu.”—Hadibaia Tauna 4:1.
Bema unai aonega king be lagani 3,000 idia ore vadaeni lalonai ia itaia namona be hisihisi idia davaria taudia totona durua tauna ia noho, hari inai negai dahaka do ia hereva? To, ena be Solomona ese unai ia itaia, ia diba kara dika tauna ta, ia danu, be taunimanima ia durudia diba lasi. Mai ena goada bada tauna ese hisihisi idia havaraia taudia edia siahu do ia haorea. Unai bamona tauna ta ia noho, a?
Baibel lalonai, Salamo karoa 72 ese taunimanima ibounai do ia durua tauna badana ia herevalaia. Unai salamo be Solomona ena tamana, King Davida, ese ia torea. Ena atai herevana ia gwau: “Davida ese Dirava ia noia, king Solomona do ia durua.” Ia buruka vadaeni King Davida ese unai ia torea neganai, ia be ena terona do ia abia Tauna ia herevalaia. Unai salamo ena hereva hegeregerena, unai Tauna ese taunimanima be hisihisi karana amo do ia ruhadia vaitani. “King ena mauri dinadia ibounai lalonai, iena bese taudia ese kara maoromaoro do idia karaia, bona edia noho be namo, bona edia gaukara ena anina do idia abia, hua ese iena diari ia henia dinadia ibounai. King ena basileia be mani do ia bada, davara ta dekena amo ela bona ma davara ta, . . . bona tanobada ena dokona dekenai.”—Salamo 72:7, 8.
Momokani, Davida be unai hereva ia torea neganai, iena natuna Solomona ia laloa. To Solomona ia diba iena siahu be hegeregere lasi taunimanima be unai salamo ena hereva hegeregerena ai do ia naridia totona. Ia ese dalana maragina sibona ai unai salamo ia hagugurua diba, bona unai be Israela besena totona, to tanobada taudia ibounai totona lasi. Gabeai ia hedinarai goevagoeva, unai salamo ena peroveta herevana be Solomona ia hereaia tauna ia herevalaia. Ia be daika? Ia be Iesu Keriso sibona.
Aneru ta ese Iesu ena vara ia gwauraia neganai, ia gwau: “Dirava ese iena tamana Davida ena king dagina do ia henia.” (Luka 1:32) Bona unai sibona lasi to Iesu be sibona ia gwauraia “Solomona ia hereaia” tauna. (Luka 11:31) Iesu ia toreisi lou bona guba ai Dirava ena idibana kahanai ia helai neganai, ia be guba dekenai, unai gabu amo Salamo karoa 72 ena hereva do ia hagugurua diba. Bona danu, ia ese Dirava amo siahu bona gwaumaoro ia abia taunimanima haida idia hahisia taudia edia siahu ia makohia totona. (Salamo 2:7-9; Daniela 2:44) Unai dainai Iesu be Salamo karoa 72 ena hereva do ia hagugurua tauna.
Hahisia Karana be Kahirakahira Do ia Ore
Unai ena anina be dahaka? Ena anina be kahirakahira taunimanima be hahisia karadia ibounai amo do ia ruhadia bona ura kwalimu do idia davaria momokani. Lagani 1900 amo ema bona hari idia vara hisihisi badadia bona dagedage karadia be Iesu ese ia perovetalaia “tanobada dokona” ena toana ena kahana ta. (Mataio 24:3) Toa haida ia gwauraidia, bona danu ia gwau: “Bese ta ese do ia toreisi, bese ta do ia tuari henia. Bona basileia ta ese do ia toreisi, basileia ta do ia tuari henia.” (Mataio 24:7) Unai peroveta herevana ena kahana ta be lagani 1914 ai tanobada ibounai tuarina ginigunana ia vara negana bamona ai ia guguru matamaia. Iesu ma ia gwau: “Kara dikadia danu do idia vara gabu idauidau dekenai, vadaeni taunimanima momo edia lalokau be do ia keru.” (Mataio 24:12) Kara dika bona lalokau lasi karadia ese haida dagedage henidia bona hisihisi henidia besena ia havaraia. Unai dainai, Iesu Keriso be tanobada ena King matamata ai do ia lao negana be ia kahirakahira. (Mataio 24:32-34) Hisihisi idia abia taudia ese Iesu Keriso idia abidadama henia bona idia diba Dirava ese Iesu be taunimanima edia Durua Tauna ai ia halaoa; Iesu be King ai do ia lao ena anina be dahaka unai taudia dekenai?
Unai henanadai haerelaia totona, mani Salamo karoa 72 ena hereva ma haida, Iesu dekenai idia guguru gaudia ita duahia: “Ogogami taudia be ia dekenai idia boiboi neganai, ia ese do ia durua. Edia gau be lasi, bona edia durua be lasi taudia, be king ese do ia hamauria. Ia ese manoka taudia, bona ogogami taudia dekenai do ia bogahisihisi, bona gau lasi taudia be mase dekena amo, ia ese do ia hamauria. Bema unai ogogami taudia, be haida ese idia dagedage henia neganai, king ese unai ogogami taudia do ia hamauria. Ia ese edia mauri do ia naria namonamo noho, badina edia mauri be gau namo herea ia dekenai.” (Salamo 72:12-14) Dirava ena abia hidi King, Iesu Keriso, ena naria karana dainai, ta be ma ta biagua auka karana dainai hisihisi do ia davaria lasi. Ia be mai ena siahu hahemaoro kerere karadia ibounai do ia hadokoa totona.
Reana tau ta do ia gwau: ‘Unai be hereva namodia, to hari be edena bamona? Hari inai nega hisihisi idia davaria noho taudia be dahaka heduru idia abia diba?’ Momokani, hisihisi idia davaria taudia totona heduru ia noho. Inai magasin ena gabena herevadia rua ese do idia hahedinaraia edena dala amo taunimanima milioni momo be heduru idia davaria hari, Dirava momokanina, Iehova, bona iena Natuna lalokauna, Iesu Keriso, idia tura henidia karana amo. Unai bamona hetura karana ese inai nega aukadia lalonai ita ia hagoadaia diba bona hisihisi lasi maurina ela bona hanaihanai dekenai ita ia hakaua lao diba. Iesu ese Dirava ia guriguri henia neganai, ia gwau: “Mauri hanaihanai be inai: Idia ese oi Dirava momokani tamona do idia diba, bona Iesu Keriso, oi ese oi siaia tauna danu do idia diba.”—Ioane 17:3.
[Picture on page 4]
Dirava ena tanobada matamatana lalonai taunimanima ta ese ma
ta do ia hahisia lasi