Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • w98 11/15 rau 21-24
  • Maccabee Taudia be Daidia?

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Maccabee Taudia be Daidia?
  • 1998 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Momo ese Helene Taudia Edia Mauri Dalana Idia Abia Dae
  • Hahelaga Taudia Edia Kara Idia Dika
  • Antiochus ese Kara ta Ia Karaia
  • Maccabee Taudia Edia Kara
  • Dubu Idia Abia Lou
  • Politikol Karana ese Helaga Karana Ia Hereaia
  • Hasmonaean Taudia Bona Idia Rakatania Gaudia
    Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia—2001
  • King Rua Idia Tuari
    Daniela Ena Peroveta Herevana Oi Laloa Namonamo!
  • Diari ese Dibura Negana Ia Haorea
    1996 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
1998 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
w98 11/15 rau 21-24

Maccabee Taudia be Daidia?

TAUNIMANIMA momo idia laloa, Maccabee taudia edia nega be maua koremana bamona, Heberu Revarevadia edia buka ginigabedia idia torea ore negana bona Iesu Keriso ia mai negana huanai ia hunia. Peleini aksiden murinai ena maua koremana idia stadilaia karana amo diba haida idia abia hegeregerena, Maccabee taudia edia nega​—Iuda besena ena noho ia idau ia lao negana​—bema ita tahua namonamo, gau haida ita dibaia diba.

Maccabee taudia be daidia? Peroveta taudia ese idia herevalaia Mesia ia do mai lasi neganai, edia anina Iuda tomadihona dekenai be dahaka?​—Daniela 9:​25, 26.

Momo ese Helene Taudia Edia Mauri Dalana Idia Abia Dae

Alesana Badana ese Greece amo ela bona India dekenai, tano momo ia abia (lagani 336-​323 B.C.E.). Iena basileia badana dainai, gabu momo dekenai Helene taudia edia mauri dalana​—Greece taudia edia gado bona kara​—idia abia dae. Alesana ena ofesa taudia bona tuari taudia ese unai gabu edia hahine idia adavaia dainai, Greek taudia bona idau bese taudia edia mauri daladia idia hatamonaia. Alesana ia mase murinai, ena ami jeneral taudia ese ena basileia idia haria. Lagani 200 B.C.E. murinai, Suria dekenai ia lohia Greek besena ladana Seleucus ena lohia tauna Antiochus Ihatoina ese Aigupito dekenai idia lohia Greek besena ladana Ptolemy amo Israela ia kokia. Edena dala ai Helene taudia edia lohia siahuna ese Israela dekenai idia noho Iuda taudia edia mauri ia haidaua?

Histori torea tauna ta ia gwau: “Iuda taudia ese edia tano ai idia noho Helene taudia ida idia hedavari, bona idau tanodia ai idia noho, bona Helene taudia edia mauri dalana idia abia dae Iuda taudia ida idia hedavari momo dainai, Greek taudia edia kara bona edia lalohadai idia koua diba lasi. . . . Bema ta be Helene taudia edia negai ia noho, Greek taudia edia kara do ia abia dae!” Iuda taudia ese Greek ladadia idia abia. Greek taudia edia kara bona edia sitailo be haida ese idia abia dae momokani, ma haida ese idia abia dae sisina. Hehuni dalanai mauri dalana haidaua karana ia vara matamaia unai.

Hahelaga Taudia Edia Kara Idia Dika

Iuda taudia huanai, hahelaga taudia ese Helene taudia edia mauri dalana idia abia dae haraga. Idia momo idia laloa, Helene taudia edia mauri dalana idia abia dae ena anina be nega ia heau lalonai, Iuda tomadiho do ia namo ia lao. Unai bamona Iuda tauna ta be Jason (Heberu gado ai idia gwauraia Joshua), ia be hahelaga tauna badana Onias Ihatoina ena tadina. Onias ia lao bona Antioka dekenai nega sisina ia noho neganai, Jason ia ura Greece ena siahu taudia dekenai moni ia henia. Badina be dahaka? Badina ia ura idia ese Onias ena gabu ai, hahelaga tauna badana ai ia do idia halaoa. Greek besena Seleucus ena lohia tauna Antiochus Epiphanes (lagani 175-​164 B.C.E. ai) be mai ena ura ida unai moni ia abia. Guna Greek lohia taudia be kara ta idia karaia lasi Iuda taudia edia hahelaga taudia edia orea dekenai, to Antiochus ia ura moni ia abia ena tuari karadia totona. Danu, ia moale badina Helene taudia edia mauri dalana ia abia isi momo Iuda tauna ta dekenai dagi ia henia. Jason ese ia noia dainai, Antiochus ese Ierusalema dekenai Greek hanuana (polis) ena dagi ia henia. Bona Jason ese gadara gabuna ta ia haginia, unuseniai Iuda matamata taudia bona hahelaga taudia danu idia gadara helulu.

Koikoi karadia ese koikoi karadia ma haida idia havaraia. Vadaeni, lagani toi murinai, Menelaus, reana ia be hahelaga taudia edia bese tauna lasi, ese moni sisina bada Antiochus dekenai ia gwauhamatalaia, bona Jason ia heau. Antiochus dekenai moni ia henia totona, Menelaus ese dubu ena moni bada herea ia abia. Onias Ihatoina (Antioka amo ia giroa diba lasi) ese unai kara ia gwauraia dika dainai, Menelaus ese iena mase dalana ia hegaegaelaia.

Jason ese Antiochus ia mase vadaeni udu mauri herevana ta ia kamonai neganai, ia be tatau 1,000 ida Ierusalema dekenai ia giroa lao, Menelaus amo hahelaga tauna badana ena dagi ia abia totona. To Antiochus ia do mase lasi. Antiochus be Jason ena kara sivaraina bona Iuda taudia huanai haida ese Helene taudia edia mauri dalana idia dagedage henia sivaraina ia kamonai neganai, ia ese mai badu ida davana ia henia.

Antiochus ese Kara ta Ia Karaia

Ena buka ladana The Maccabees lalonai, Moshe Pearlman ia gwau: “Ena be toretore ese sivarai iboudiai idia hahedinaraia lasi, to reana Antiochus ia laloa, Iuda taudia dekenai gwaumaoro ia henia edia tomadiho idia badinaia totona be kerere, badina reana ena lohia siahuna ia hamanokaia. Ia laloa, Ierusalema dekenai ia vara heiriheiri be tomadiho dainai ia vara lasi, to Iudea dekenai Aigupito taudia edia mauri dalana idia ura henia dainai ia vara, bona politikol dalanai unai ese dika ia havaraia diba, badina ia lohiaia taudia ibounai huanai Iuda taudia sibona ese sibona edia tomadiho idia badinaia noho totona gwaumaoro idia noia bona idia abia. . . . To, iena lalona ia hadaia, unai do ia hadokoa.”

Israela ena gavamani tauna bona diba bada tauna Abba Eban ese unai murinai idia vara gaudia ia herevalaia, ia gwau: “Lagani 168 bona 167 [B.C.E.] lalodiai, karaharaga Iuda taudia idia hamasea, Dubu ena kohu idia henaoa, bona Iuda tomadihona idia taravatua. Kopina utua karana ena davana be mase, bona Sabati hahelagaia karana danu be unai bamona. Lagani 167 ena December ai dika bada ia vara, unai negana ai, Antiochus ese oda ia henia dainai, Zeus ena boubou patana idia haginia Dubu lalonai, bona Iuda taudia idia doria boroma​—Iuda taudia edia taravatu dekenai unai be animal mirona​—be Greek taudia edia dirava dekenai idia bouboulaia.” Unai nega lalonai, Menelaus bona Helene taudia edia mauri dalana idia abia dae Iuda taudia ma haida ese edia dagi idia dogoatao noho, bona idia hamiroa dubuna dekenai idia gaukara noho.

Ena be Iuda taudia momo ese Helene taudia edia mauri dalana idia abia dae, to grup matamatana, sibona idia gwauraia Hasidim​—helaga taudia​—ese taunimanima idia hagoadaia Mose ena Taravatu idia badinaia goada totona. Hahelaga taudia be Helene taudia edia mauri dalana idia abia dae dainai, taunimanima ese idia ura henidia lasi, bona idia momo be Hasidim taudia edia kahana ai idia lao. Tomadiho dainai taunimanima hamasea karana badana ia vara. Tano ena kahana ibounai dekenai Iuda taudia idia doria dirava idaudia edia tomadiho bona boubou karadia idia karaia totona, bona bema idia karaia lasi idia aladia mase. Maccabee taudia edia sene toretoredia ese tatau, hahine, bona natudia momo idia herevalaia, idia mase badina idia ura lasi edia tomadiho karana idia hadikaia.

Maccabee Taudia Edia Kara

Antiochus ena kara aukana dainai, Iuda taudia momo ese edia tomadiho totona idia tuari. Modi’in, hari inai negai siti ta ladana Lod ena kahirakahira Ierusalema amo notwest kahanai ia noho hanuana, dekenai hahelaga tauna ta ladana Mattathias idia boiria hanua ena ihuanai ia lao. Taunimanima ese Mattathias idia matauraia dainai, king ena gwaukau tauna ese ena lalona ia veria toho dirava idauna dekenai boubou karana do ia karaia​—ia roho mauri bona ma haida dekenai haheitalai ia henia totona. Mattathias ese unai ia dadaraia neganai, Iuda tauna ma ta ia gwau, do ia karaia. Ena kara dainai Mattathias ia badu dikadika, bona ia hamasea. Greek tuari taudia ese unai tau burukana ena dagedage karana idia hoalaia dainai, idia karaharaga lasi. Sekeni haida lalonai, Mattathias ese Greek ofesa tauna ia alaia mase danu. Mattathias ena memero ima bona hanua taudia ese Greek ami taudia be sibodia idia durua diba lasi neganai, idia halusidia.

Mattathias ia boiboi, ia gwau: ‘Taravatu goadalaia taudia ibounai, lau murinai umui mai.’ Edia kara ena davana idia abia garina, ia bona ena memero be ororo gabuna dekenai idia heau mauri. Bona gabu momo dekenai edia kara ena sivarai idia kamonai neganai, Iuda taudia (Hasidim taudia momo danu) ese idia bamodia.

Mattathias ese ena natuna Judah ia abia hidi tuari karadia ia biagua totona. Reana Judah ese tuari karana ia diba namonamo dainai, ia idia gwauraia Maccabee, ena anina be “hama.” Mattathias bona ena memero idia gwauraia Hasmonaean taudia, unai ladana be hanua ta Hesemona ena ladana eiava edia tubuna ta ena ladana amo ia mai. (Iosua 15:27) To, Judah Maccabee be unai dagedage karana lalonai gaukara badana ia karaia dainai, unai bese taudia ibounai idia gwauraia Maccabee taudia.

Dubu Idia Abia Lou

Unai dagedage karana ena lagani ginigunana lalonai, Mattathias bona ena memero ese ami maragina ta idia hegaegaelaia. Nega tamona lasi to nega momo, Greek ami taudia be Sabati dekenai Hasidim tuari taudia idia dagedage henia. Ena be sibona idia durua diba, to idia ura lasi Sabati idia hadikaia. Unai dainai nega haida idia momo be nega tamona idia hamasea. Mattathias​—hari idia abia dae ia be tomadiho gunalaia tauna​—ese taravatu ta ia karaia, Sabati dekenai Iuda taudia be sibona idia durua diba totona. Unai taravatu dainai dagedage karana ia bada ia lao bona ia ese Iuda tomadiho dalana ia haidaua, hari tomadiho gunalaia taudia ese idia vara gaudia hegeregerena Iuda taudia edia taravatu idia haidaua diba. Talmud ese gabeai ena hereva ai unai ia gwauraia: “Idia ese Sabati ta idia hadikaia diba gabeai Sabati momo idia hahelagaia diba totona.”​—Yoma 85b.

Ena tamana burukana ia mase murinai, Judah Maccabee be dagedage karana ena biaguna badana ai ia lao. Ia diba bema taora bamona gabuna ai idia tuari ena inai taudia ia halusia diba lasi, bona unai dainai ia ese dala matamatadia ia gaukaralaia, hari inai negai hehuni dalanai idia tuari bamona. Ia ese Antiochus ena tuari taudia ese idia gaukaralaia karadia amo sibodia idia durua diba lasi gabudia dekenai ia dagedage henidia. Unai dala ai Judah ese nega momo ena tuari oreana ena bada idia hanaia momokani tuari oreadia ia halusia diba.

Seleucus Basileiana lalonai siahu abia totona idia heiriheiri momo bona Roma ena siahu ia bada ia lao dainai, Seleucus Basileiana ena lohia taudia ese Iuda taudia edia mauri dalana idia koua taravatudia idia laloa bada lasi. Unai ese Judah dekenai dala ia kehoa ia tuari noho ela bona Ierusalema ena geiti dekenai. December 165 B.C.E. ai (eiava reana 164 B.C.E. ai), ia bona ena tuari taudia ese dubu idia abia, ena kohu idia hagoevaia, bona idia hahelagaia lou​—lagani toi gunanai unai dina tamona ai dubu idia hadikaia. Lagani ta ta ai Iuda taudia ese Hanukkah, hahelagaia ariana, neganai unai idia laloa noho.

Politikol Karana ese Helaga Karana Ia Hereaia

Dagedage karana amo idia tahua gaudia idia abia vadaeni. Iuda tomadiho karadia idia koua taravatudia idia kokia. Dubu dekenai tomadiho bona boubou karadia idia karaia lou. Hasidim taudia idia moale, Judah Maccabee ena ami idia rakatania, bona edia noho rumadia dekenai idia giroa lao. To Judah ena lalohadai be idau. Iena ami taudia be edia gaukara idia diba namonamo dainai, ia laloa sibona idia lohia Iuda besena idia haginia be namo. Guna dagedage idia hamatamaia neganai, ena badina be tomadiho, to hari ena badina be politikol. Unai dainai idia tuari noho.

Seleucus taudia edia lohia siahuna ia tuari henia totona Judah Maccabee ia ura heduru ia abia, unai dainai Roma ida gwauhamata ta ia karaia. Ena be lagani 160 B.C.E. lalonai, tuari ai ia mase, to ena tadidia idia tuari noho. Judah ena tadina Jonathan ese Seleucus lohia taudia edia lalona ia ania dainai, Iudea ena hahelaga tauna badana bona lohia ena dagi be ia dekenai idia henia, to Seleucus taudia edia lohia siahuna henunai. Suria taudia edia palani dainai Jonathan idia koia, idia abia, bona idia hamasea neganai, ena tadina Simeon​—Maccabee besena ena mero ginigabena​—ese siahu ia abia. Simeon ia lohia negana lalonai, Seleucus lohia taudia edia siahu ibounai ia kokia (lagani 141 B.C.E. lalonai). Simeon ese Roma ida gwauhamata ia karaia lou, bona Iuda taudia edia dagi bada taudia ese idia abia dae ia be edia lohia bona hahelaga tauna badana. Unai dala ai, Hasmonaean lohia besena ia matamaia bona ia lalonai Maccabee taudia be lohia taudia.

Mesia ia do mai lasi neganai, Maccabee taudia ese dubu lalonai tomadiho karana idia haginia lou. (Ioane 1:​41, 42; 2:​13-17 itaia.) To Helene taudia edia mauri dalana idia abia dae hahelaga taudia dainai, taunimanima edia abidadama hahelaga taudia dekenai ia manoka ia lao hegeregerena, Hasmonaean taudia edia lohia negana lalonai unai abidadama ia ore momokani. Oibe, abidadama tauna Davida ena bese ena king ta lasi, to politikol karadia idia laloa bada hahelaga taudia idia lohia ese Iuda taudia dekenai hahenamo korikoridia ia havaraia lasi.​—2 Samuela 7:​16; Salamo 89:​3, 4, 35, 36.

[Picture on page 21]

Judah Maccabee ena tamana, Mattathias, ia boiboi ia gwau: ‘Taravatu goadalaia taudia ibounai, lau murinai umui mai’

[Credit Line]

Mattathias appealing to the Jewish refugees/The Doré Bible Illustrations/Dover Publications

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2026)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia