Óltsixtaláb
1. ¿Jitaˈ jaˈich an yejcheˈ bitsow Babilonia?
¿Jantʼó ti ulal abal ejtal an belomtalábtsik xi yab tsubax u jumbayáb kʼal an «yejcheˈ bitsow Babilonia»? (Apokalipsis 17:5). Ki chuˈuw óx xanéy abál jantʼó ti belál anchanˈ.
In koˈol i chápláb tin pubél an chabál. Jachanˈ i yejcheˈ bitsow kʼwajat buxúl ba «yán i atiklábtsik» ani «bitsowtsik», ani kʼwajat in «takʼyal an pakdhaˈ takʼix xi kʼwajat ban chabál» (Apokalipsis 17:15, 18).
Yab jaˈich an pakdhaˈ takʼix nibal an pakdhaˈ nújul. An Biblia in ulal abal an «pakdhaˈ takʼix» ani an «nújultsik», neˈech bél ka jilkʼontsik tam ka wixkʼá jachanˈ i yejcheˈ bitsow (Apokalipsis 18:9, 15).
In kʼutʼlintsal tin bij an Okʼoxláb. U bijyáb jelti jun i «junkux inik uxum» kom in tolmiyal an takʼixtsik abal ka pidhan ti tumín ani kʼeˈet xanéy (Apokalipsis 17:1, 2). In kʼambiyal an atiklábtsik tin pubíl an chabál ani in tʼajámal ka chemdhá yan (Apokalipsis 18:23, 24).
Ki witsiy ban ajumtaláb 13 ban pejats 6
2. ¿Jowkʼiˈ ti neˈechak ka xalkʼan an Mesías?
An Biblia in uluw abal neˈechak ka watʼey 69 i semanas ani tám neˈechak ka ulich an Mesías (ka ajay Daniel 9:25).
¿Jowkʼiˈ ti tujey an 69 semanas? Ban tamub 455, jachanˈ i tamub an takʼix Nehemías ulich ti Jerusalén abal ka «lejkiyat ani ka cháb kuban» an bitsow (Daniel 9:25; Nehemías 2:1, 5-8).
¿Jáy i kʼij owey an 69 semanas? Ba juntsik i wejeˈ káw xi kʼwajat ban Biblia, jun a kʼitsáj in léˈ kin uluw jun i tamub (Números 14:34; Ezequiel 4:6). Tám, jun i semana in léˈ kin uluw búk i tamub. Jaxtám i exbayal abal an 69 semanas xin ulal jechéˈ i wejeˈ káw jaˈich 483 i tamub (69 multiplicado kʼal 7).
¿Jowkʼiˈ ti kidhey an 69 semanas? Max ki tujuw ki ajay 483 i tamub, ban tamub 455 a.e.c., neˈech ku ulich ban tamub 29 e.c.a Ba jachanˈ i tamub ti pujan na Jesús ani wenkʼon ti Mesías o ti takudh (Lukas 3:1, 2, 21, 22).
Ki witsiy ban ajumtaláb 15 ban pejats 5
3. Xanti in éynál an ilálixtsik ni xichʼál
Juntsikíl an ilálixtsik in éynantsal tin xichʼál an atiklábtsik abal kin iláliy, por an óltsixtsik kʼal a Jehová yab i bachʼwal ejtal an iláltsik xi waˈach. Jun kʼal jechéˈ jaˈich: yab i pidhnál i xichʼál nibal abal ka taˈpá abal ku kʼwajbantsat tayíl tam ku tʼajtsin jun i operación (Deuteronomio 15:23).
Por xowéˈ, waˈach jeye kʼeˈet xanéy xi ejtowal ki bachʼuw abal ku ilálin, jelti an análisis de sangre, an hemodiálisis, an hemodilución o abal ka éyná an máquina de recuperación de sangre o la de circulación extracorpórea (o bomba de derivación cardiopulmonar). Jun ani jun ti éb koˈol ki takuy janti neˈech ku éynantsat ti xichʼál tam ku tʼajtsin jun i operación, jun i análisis o tam neˈech ku pidhan jun i ilál. Awich juntsik i ilálix kin tʼajaˈ in tʼojlábil wéˈ júnich jelti xi más. Jaxtám okʼox ti ka bachʼuw ki tʼajtsin jun i operación, jun i análisis de sangre o ki pidhan jun i ilál, ka lej tʼajaˈ ti kwentaj janti neˈech ki éynantsat ta xichʼál. Abal ka choˈóbnaˈ janéy ka tʼajaˈ, ka konówiy ta baˈ:
Max kin káldhantsat tu xichʼál ba nu tʼuˈúl ani ka kublen ti belal jun i wéˈ i kʼij, ¿neˈech ka kʼwajay tsububudh u chalap abal jachanˈ an xichʼ nanáˈ bél u kʼál ani yab yejat ku «wakʼlaˈ ban chábál»? (Deuteronomio 12:23, 24).
Max in kʼwajat ba jun i operación ani kin káldhantsat tu xichʼál abal kin umtsin ti ilál ani kin witsiy kʼwajbantsat juníl, ¿neˈech kin kʼwajay tin chalpapál kʼal xowaˈ in ulal an Biblia o neˈech ku bachʼuw kin kʼwajbantsat?
Ki witsiy ban ajumtaláb 39 ban pejats 3
4. ¿Alwaˈ abal jun i tomkinél ka jiláxin?
Nin Káwintal an Okʼoxláb in ulal abal jun i tomkinél yab alwaˈ ka jiláxin, ani in ulal tajax abal xitaˈ kin jilaˈ in tomtal, yab in ejtowal ka tomkin kʼal kʼeˈet (1 Korintios 7:10, 11). Por juntsik i óltsixtsik, in chalpáyamal kin jilaˈ nin tomtal kom kʼwajat in watʼnál i kʼibataláb, juntsik kʼal jechéˈ i kʼibataláb jaˈich.
Tam yab in léˈ kin beletnaˈ in yaníl: An tomkidh inik yab in léˈ kin pidhaˈ xowaˈ in yejentsal nin yaníl, hasta yab in kʼudhkʼumliyal nibal in kʼapundhál (1 Timoteo 5:8).
Tam in lej kwadhál in tomtal: In kʼwadhál tʼajat hasta in léˈich kin chemdhaˈ (Gálatas 5:19-21).
Yab u jilnal kin kʼakʼnaˈ na Jehová: An tomkidh inik o an tomkidh uxum yab in jilál abal nin tomtal kin kʼakʼnaˈ na Jehová nibal kin tʼajaˈ ti kwentaj nin takʼixtal (Hechos 5:29).
5. Ajibtsik
An óltsixtsik kʼal a Jehová yab i ajibnál i ajibtsik xi na Jehová yab in kulbetnál. Por jun ani jun ti éb neˈech ki tʼajaˈ xowaˈ i exobnámal ban Biblia, abal ki choˈóbnaˈ janéy ki tʼajaˈ tam kʼwajat ti ajibnáb jun xataˈ. Ka chalpay janéy neˈech ka tʼajaˈ tam:
Tam jun xitaˈ ti utsaˈ ka watʼnaˈ alwaˈ an ajib. Awil ka utsaˈ tokotkʼi «jalbintsích». Ani max an atikláb in léˈ kin choˈóbnaˈ más, a ejtowal ka wiltsi jantʼó ti yab a ajibnál jachanˈ i ajib.
Tam na tomtal xi yab u óltsix kʼal a Jehová ti kanial ki kʼale ta kʼapul kʼal a kidhtaltsik ani jachanˈ a kʼitsáj u ajiblomtsik. Max a achʼál alwaˈ ki kʼale, a ejtowal ka wiltsi okʼox abal max neˈech ka tʼajan jun xataˈ xi an Okʼoxláb yab in kulbetnál, tatáˈ yab neˈech ka tʼajaˈ.
Na okʼlékʼil in léˈ ti jalbiy jun i wéˈ más tam ki tʼojon ani in lujyal i ajib. ¿Yab yejat ku bachʼkuntsi? Ki chalpay jun i wéˈ. ¿In chalpayal na okʼlékʼil max ka bachʼuw jachanˈ i tumín kʼwajat teye ta ajiblom? ¿O tokotkʼi in léˈ ti pidhaˈ i tumín kom in chuˈtal abal i tʼojnal alwaˈ ani in kʼakʼnál xowaˈ a tʼajál?
Jun xitaˈ ti pidhál jun i chʼejwalixtaláb tam in lujyal i ajib. Awich kin uluw an atikláb: «U choˈóbich abal yab a ajibnál jechéˈ i ajib, por u léˈ tu pidhaˈ jechéˈ i chʼejwalixtaláb». In léˈ xónaˈ ti pidhaˈ kom ti kʼanidhál. Por yejat jeye ka chalpay max tokotkʼi in léˈ ti taktamiy kʼal xowaˈ a belál, o max tin tsubtalkʼi exom ti pidhál an chʼejwalixtaláb. Tam a chalpáyamich alwaˈ, ka takuy max neˈech ka bachʼuw o yabaˈ. Kʼal xowaˈ ki takuy ki tʼajaˈ, i léˈ ku jilkʼon tsububudh i itsích ani ki kulbédhaˈ na Jehová (Hechos 23:1).
Ki witsiy ban ajumtaláb 44 ban pejats 1
6. Yawˈlách xu chʼilkʼox
Kom i kʼanidhál an atiklábtsik i lej tʼajál ti kwentaj abal yab ki chʼilkʼoy kʼal jun i yawˈlách. I beletnál tibáˈ max i choˈób i koˈol jun i yawˈlách o max yab i choˈób alwaˈ xanéy i koˈol. Ani i tʼajál jechéˈ abal ki belkaˈ an abatnaxtaláb «Ka kʼanidhaˈ xi kʼeˈettsik jelt xan ta kʼanidhál tabáˈ» (Romanos 13:8-10).
¿Janti tʼajál ti kwentaj jechéˈ i abatnaxtaláb? Xitaˈ in koˈol jun i yawˈlách xu chʼilkʼox yab koˈol kin utuknaˈ xi kʼeˈet, yab koˈol kin muluknaˈ nibal kin chʼuchʼbay o kin chápnédhaˈ kʼal in kʼubak. Ani yab koˈol ka chakuy max yab u kanyáb ka kʼale kin alnaˈ keˈet xitaˈ, kom xi jun in léˈ kin beletnaˈ in yanél. Max jun xitaˈ neˈech ti pujnal, okʼox koˈol ka tʼilmách kʼal an okʼnomtsik abal in koˈol jun i yawˈlách xu chʼilkʼox, anchanˈ neˈech kin ejto ka pujan ani yab neˈech kin chʼilkʼoy xi kʼeˈet. Max jun i kidhábláb in koˈyámal jun i yawˈlách xu chʼilkʼox okʼox koˈol kin tʼajaˈ jun i análisis de sangre max in léˈ ka tomkin. Tam i tʼajál ti kwentaj abal yab ki chʼilkʼoy xi kʼeˈet, exom i tʼajál xowaˈ in ulal an Biblia «Yab ka aliytsik xataˈ abal tatáˈkʼitsik ta alwaˈbíl, ka aliytsik xataˈ abal ejtalkʼi tin alwaˈbíl» (Filipenses 2:4).
Ki witsiy ban ajumtaláb 56 ban pejats 2
7. Kʼibataláb tin kwentaj an tumín ani xowaˈ u lejkinal ban awiltalábtsik
Max i tʼajámal jun i káw kʼal kʼeˈet xitaˈ kʼal tin kwentaj an tumín alwaˈ juntʼakʼi max ki jilaˈ dhutsadh ba jun i úw, anchanˈ yab neˈech ki koˈoy i kʼibataláb. Ani bélkʼi koˈol ki tʼajaˈ max jaˈich jun i kidhábláb (Jeremías 32:9-12). Juntsikíl awich xónaˈ ki koˈoy i kʼibataláb kʼal jun i kidhábláb kʼal tin kwentaj an tumín o kʼeˈet xanéy. Max anchanˈ ka watʼey jikʼatkʼi koˈol ku tʼilmách kwetém kʼal an kidhábláb kʼal i kʼayumtaláb.
Por ¿janéy koˈol ki tʼajaˈ max jun i kidhábláb tu kweˈtsámal ti tumín o in ulúmal i kʼambixtaláb? (Ka ajay Mateo 18:15-17). Na Jesús in uluw abal koˈol ki tʼajaˈ jechéˈ.
Koˈol ka tʼilmách tokotkʼi an kidháblábtsik xin koˈol an kʼibataláb (ka chuˈuw an versículo 15).
Max yab lejkin xataˈ, ka kaniy ti juniknaˈ jun o cháb i kidháblábtsik ban junkuntaláb (ka chuˈuw an versículo 16.
Max bélkʼi yab lejkin xataˈ, ki tʼilmáchtsik kʼal an okʼnomtsik (ka chuˈuw an versículo 17.
Yab koˈol ki junaˈ ban awiltaláb an kidháblábtsik, kom jechéˈ neˈech kin kʼutʼlintsi nin bij na Jehová ani an junkuntaláb (1 Korintios 6:1-8). Por waˈach kʼeˈet i kʼibatalábtsik xi lej yejat kin lejkiy an awiltalábtsik jelti an: divorcio, jitaˈ neˈech ka jilkʼon kʼal an chakam, abal ka koniat jun i pensión abal an kʼapnél, abal ki konoy ka jalbiyat jun i seguro, abal ka lejkiyat jun i testamento. Max jun i kidhábláb ka kʼale kin lejkiy jun i kʼibataláb jelti jechéˈ ban awiltaláb anchanˈ janti tu óltsal an Biblia, yab kʼwajat ti walbinal.
Max jun i kidhábláb kin ólnaˈ kʼal an awiltalábtsik jun i violación, abal labidhnats jun i chakam, max kweˈtsidh ti tumín, kwadhnék o chemdhats jun xitaˈ, yab kʼwajat ti walbinal kʼal xowaˈ in ulal an Biblia.
a Ban tamub 455 a.e.c. hasta ban tamub 1 a.e.c. waˈach 454 i tamub. Ban tamub 1 a.e.c. hasta ban tamub 1 e.c. waˈach jun i tamub, kom yab waˈach an tamub cero. Ani ban tamub 1 e.c. hasta ban tamub 29 e.c. waˈach 28 i tamub. Tám max ki junku 454, kʼal 1 ani tayíl ki kʼwajbantsi 28, u kalel 483 i tamub.