Քովերդեյլը և անգլերեն առաջին տպագիր ամբողջական Աստվածաշունչը

ԵՐԲ լույս տեսավ անգլերեն առաջին տպագիր ամբողջական Աստվածաշունչը, այնտեղ նշված չէր թարգմանչի անունը։ Այդ մարդը Մայլզ Քովերդեյլն էր. նրա աշխատանքը լույս տեսավ 1535​թ.-ին։ Քովերդեյլի թարգմանության մի մասը հիմնված էր նրա ընկեր Վիլյամ Թինդալի աշխատության վրա։ Այդ ժամանակ Թինդալը բանտում էր գտնվում մի գիտական աշխատանքի համար, որը կապ ուներ Աստվածաշնչի թարգմանության հետ։ Հաջորդ տարի նա մահապատժի ենթարկվեց։

Ինչպե՞ս Քովերդեյլին հաջողվեց տպագրել իր աշխատությունը և խուսափել մահապատժից, այն դեպքում երբ իր ժամանակներում Աստվածաշնչի ուրիշ թարգմանիչներ կյանքով էին հատուցում իրենց գործունեության համար։ Ի՞նչ պտուղներ տվեց Քովերդեյլի աշխատանքը։

Առաջին քայլերը

Մայլզ Քովերդեյլը ծնվել է Յորքշիրում (Անգլիա) հավանաբար 1488​թ.-ին։ Նա սովորել է Քեմբրիջի համալսարանում և 1514​թ.-ին ձեռնադրվել է կաթոլիկ եկեղեցու քահանա։ Բարեփոխումների հանդեպ հետաքրքրություն նրա մեջ առաջացրել է նրա ուսուցիչ Ռոբերտ Բարնզը։ Վերջինս 1528​թ.-ին փախավ մայրցամաքային Եվրոպա։ Տասներկու տարի անց եկեղեցու առաջնորդները այս ռեֆորմատորին այրեցին խարույկի վրա։

Արդեն 1528​թ.-ին Քովերդեյլը եկեղեցում քարոզում էր կաթոլիկ կրոնում ընդունված այնպիսի բաների դեմ, ինչպիսիք էին պատկերների երկրպագությունը, մեղքերի խոստովանությունը և պատարագը։ Քանի որ այդ ժամանակ նրա կյանքին վտանգ էր սպառնում, նա հեռացավ Անգլիայից ու գնաց մայրցամաքային Եվրոպա, որտեղ անցկացրեց մոտ յոթ տարի։

Համբուրգում (Գերմանիա) Քովերդեյլը մնում էր Վիլյամ Թինդալի հետ։ Նրանք աշխատեցին միասին, որովհետև ցանկություն ունեին հրատարակել այնպիսի Աստվածաշունչ, որը հասարակ ժողովուրդը կկարողանար կարդալ։ Այս ընթացքում Քովերդեյլը շատ բան սովորեց Թինդալից Աստվածաշունչ թարգմանելու արվեստի մասին։

Փոփոխությունների ժամանակն է

Անգլիայում սկսեց փոփոխությունների ալիք բարձրանալ։ 1534​թ.-ին Հենրի VIII թագավորը բացեիբաց անտեսեց Հռոմի պապի իշխանությունը։ Նա նույնպես համամիտ էր այն գաղափարին, որ Աստվածաշունչը պետք է հասանելի լինի Անգլիայի ժողովրդին։ Քովերդեյլը սկսեց թարգմանությունը։ Նա օժտված էր իր մտքերը վարպետորեն շարադրելու ձիրքով, բայց չուներ լեզվագիտական այն հմտությունները, որ ուներ իր ընկեր և խորհրդատու Թինդալը. վերջինս շատ լավ գիտեր եբրայերեն և հունարեն։ Քովերդեյլը, օգտվելով լատիներեն և գերմաներեն թարգմանություններից, վերամշակեց Թինդալի թարգմանությունը։

Քովերդեյլի Աստվածաշունչը տպագրվեց մայրցամաքային Եվրոպայում 1535​թ.-ին՝ Թինդալի մահապատժից մեկ տարի առաջ։ Այն ներառում էր հարգալից, ինչ-որ առումով շողոքորթ ուղերձ՝ Հենրի թագավորին։ Քովերդեյլը հավաստիացնում էր նրան, որ Աստվածաշնչից հանված են Թինդալի ծանոթագրությունները, որոնք համարվում էին վիճելի, քանի որ դրանք, բացի այլ բաներից, նաև ուշադրություն էին հրավիրում կաթոլիկ եկեղեցու ոչ սուրբգրային ուսմունքների վրա։ Ուստի Հենրին համաձայնվեց, որ նրա Աստվածաշունչը հրատարակվի։

1537​թ.-ին Անգլիայում Քովերդեյլի Աստվածաշնչի երկու նոր հրատարակություն տպագրվեց։ Նույն տարում Անտվերպենում հրատարակվեց Հենրի թագավորի հավանությունը ստացած մի թարգմանություն՝ «Մատթեոսի Աստվածաշունչ» անունով։ Այն ներառում էր Թինդալի և Քովերդեյլի աշխատանքները։

Թագավորի գլխավոր խորհրդական Թոմաս Կրոմվելը և Քենտերբերիի արքեպիսկոպոս Կրանմերը անհրաժեշտ համարեցին ստուգել Մատթեոսի Աստվածաշունչը և վերահրատարակել այն։ Ուստի Քովերդեյլին դարձյալ խնդրեցին, որ վերանայի թարգմանությունը։ Հենրի թագավորը 1539​թ.-ին թույլատրեց այս նոր թարգմանության հրատարակությունը (այն իր մեծ չափերի համար կոչվեց «Մեծ Աստվածաշունչ»), և պատվիրեց այդ գրքի օրինակներից դնել եկեղեցիներում, որպեսզի բոլորը կարդան։ Այս Աստվածաշունչը մեծ խանդավառությամբ ընդունվեց ամբողջ երկրում։

Քովերդեյլի թողած ժառանգությունը

1551​թ.-ին՝ այն բանից հետո, երբ ՀենրիVIII թագավորը մահացավ և գահ բարձրացավ Էդուարդ VI-ը, Քովերդեյլը նշանակվեց Էքսետեր քաղաքի եպիսկոպոս։ Սակայն, երբ 1553​թ.-ին գահ բարձրացավ Մարիա I-ը, որը կաթոլիկ էր, Քովերդեյլը ստիպված էր փախչելու Դանիա։ Հետագայում նա տեղափոխվեց Շվեյցարիա, որտեղ շարունակեց իր գործունեությունը։ Քովերդեյլը տպագրեց նաև անգլերեն Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունների՝ կամ, ավելի տարածված անունով՝ «Նոր Կտակարանի» (որին կցված էր նաև լատիներեն տեքստը) երեք հրատարակություն՝ որպես ուսումնասիրության ձեռնարկ հոգևորականների համար։

Անսպասելի է այն, որ Քովերդեյլի Աստվածաշնչում բացակայում է Աստծու անվան «Եհովա» տարբերակը։ Թինդալը Եբրայերեն Գրությունների իր թարգմանությունում ավելի քան 20 անգամ օգտագործել է Աստծու անունը։ Իր գրքում Ջ. Մոզլին նշում է. «1535​թ.-ին Քովերդեյլը [Եհովա] անունը լիովին մերժեց» (Coverdale and His Bibles)։ Այդուհանդերձ, նա հետագայում Աստծու անունը երեք անգամ ընդգրկեց «Մեծ Աստվածաշնչում»։

Քովերդեյլի Աստվածաշունչը առաջին անգլերեն Աստվածաշունչն էր, որտեղ հանդիպում է քառագիրը՝ Աստծու անունը ներկայացնող չորս եբրայերեն տառերը. այն գրված է անվանաթերթի վերին հատվածում։ Հետաքրքիր է, որ սա առաջին Աստվածաշունչն էր, որտեղ բոլոր պարականոն գրքերը հավաքված էին հավելվածի մեջ և ոչ թե դրված էին Եբրայերեն Գրությունների գրքերի հետ։

Քովերդեյլի ինքնատիպ արտահայտություններից և բառերից շատերը հետագայում օգտագործվեցին Աստվածաշնչի թարգմանիչների կողմից, օրինակ՝ Սաղմոսներ 23։4 համարում օգտագործված «մահի շուքի ձորում» (Արարատ թարգմանություն) արտահայտությունը։ Իսկ 6-րդ համարում օգտագործված «սիրառատ բարություն» արտահայտության մասին պրոֆեսոր Լ. Գրինսլեյդն ասում է, որ «դա մի հատուկ արտահայտություն է, որով Աստծու՝ իր ժողովրդի հանդեպ ունեցած սերը առանձնանում է «սեր» և «ողորմություն» ընդհանուր հասկացություններից»։ «Աստվածաշունչ. նոր աշխարհ թարգմանությունում» օգտագործված է նույն արտահայտությունը, որի վրա ծանոթագրություն է դրված՝ «Կամ՝ «նվիրված սեր»»։

Քովերդեյլի «Մեծ Աստվածաշունչը», ինչպես ասվում է «Անգլիայի Աստվածաշնչերը» գրքում (The Bibles of England), «անգլերեն Աստվածաշնչերի հրատարակման աշխատանքների գագաթնակետն է.... սկսած այն օրից, երբ Թինդալը սկիզբ դրեց «Նոր Կտակարանի» թարգմանությանը»։ Ըստ էության, հենց Քովերդեյլի թարգմանությունն էր, որ նպաստեց անգլերեն Աստվածաշնչի ընթերցանությանը նրա ժամանակակիցների շրջանում։

[նկարներ 11-րդ էջի վրա]

ՔԱՌԱԳԻՐԸ (ՁԱԽՈՒՄ)՝ 1537Թ. ՀՐԱՏԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ԱՆՎԱՆԱԹԵՐԹՈՒՄ

[նկար 10-րդ էջի վրա. թույլտվությամբ]

From the book Our English Bible։ Its Translations and Translators

[նկար 11-րդ էջի վրա. թույլտվությամբ]

Photo source: From The Holy Scriptures of the Olde and Newe Testamente With the Apocripha by Myles Coverdale