Դուք կարող եք բարելավել ձեր հիշողությունը

«Հիշողությունը հարստացնում է մեր կյանքը։ Առանց դրա՝ մենք չէինք զգա կյանքի շարունակականությունը և ամեն առավոտ հայելու մեջ կտեսնեինք մեզ նայող անծանոթի։ Յուրաքանչյուր օր և ամեն մի իրադարձություն կապ չէր ունենա անցյալի կամ ապագայի հետ. մեզնից ոչ ոք չէր կարող սովորել անցյալից և կանխատեսել ապագան» (MYSTERIES OF THE MIND)

ՈՐՈՇ թռչուններ կարողանում են հիշել, թե որտեղ են մի քանի ամիս առաջ ձմեռվա պաշար ամբարել։ Սկյուռները հիշում են այն տեղերը, որտեղ ընկույզներ են թաքցրել։ Այնինչ մենք չենք հիշում, թե մեկ ժամ առաջ որտեղ ենք դրել բանալիները։ Անշուշտ, շատերս ենք գանգատվում վատ հիշողությունից, մինչդեռ մարդու ուղեղը, չնայած որ անկատար է, սովորելու և մտապահելու աներևակայելի հնարավորություն ունի. պարզապես պետք է լիովին օգտագործել այն։

Վիթխարի հնարավորություններ

Մարդու ուղեղը մոտ 1,4 կիլոգրամ է՝ մոտավորապես գրեյպֆրուտի չափ։ Այդուհանդերձ, այն պարունակում է 100 միլիարդ նեյրոններ՝ նյարդաբջիջներ, որոնք բոլորը միասին մի բարդ ցանց են կազմում։ Միայն պատկերացրեք. մեկ նեյրոնը կարող է կապված լինել 100 000 ուրիշ նեյրոնների հետ։ Այս փոխկապակցությունների շնորհիվ ուղեղը կարող է մշակել և պահպանել ահռելի քանակությամբ ինֆորմացիա։ Խնդիրը պարզապես այն է, որ պետք եղած ժամանակ չես կարողանում այդ ինֆորմացիան վերհիշել։ Սակայն կան մարդիկ, նույնիսկ անուս կամ թերի կրթություն ստացած, ովքեր հիանալի հիշողություն ունեն։

Օրինակ՝ Արևմտյան Աֆրիկայում որոշ մարդիկ (կոչվում են «գրիոտներ»), ովքեր կրթություն չեն ստացել, կարողանում են հիշել իրենց գյուղի մարդկանցից շատերի տոհմաբանությունը։ Ամերիկացի գրող Ալիքս Հեյլին, որի «Արմատներ» գիրքը (Roots) արժանացել է Պուլիցերյան մրցանակի, գրիոտների օգնությամբ կարողացավ պարզել, թե ովքեր են Գամբիայում ապրած իր նախնիները՝ մինչև վեց սերունդ։ Նա ասաց. «Ես մեծապես պարտական եմ աֆրիկացի գրիոտներին։ Հաճախ կարող ես լսել, որ ասում են, թե երբ գրիոտ է մահանում, կարծես մի գրադարան է վերածվում մոխրի»։

Հիշատակենք նաև իտալացի հանրաճանաչ դիրիժոր Արտուրո Տոսկանինիին, որին «հայտնաբերեցին» 19 տարեկանում, երբ նրան խնդրեցին փոխարինել մեկ ուրիշ դիրիժորի։ Չնայած թույլ տեսողությանը՝ նա կարողացավ հիշողությամբ ծայրից ծայր ղեկավարել «Աիդա» օպերան։

Նման ունակությունները, ինչ խոսք, ապշեցնող են։Իրականում, սակայն, մարդկանց մեծ մասը ավելի շատ բան կարող է հիշել, քան կարծում է։ Իսկ դուք ցանկանո՞ւմ եք բարելավել ձեր հիշողությունը։

Ինչպես է դա հնարավոր

Հիշողությունը բաղկացած է երեք գործընթացից՝ մտապահում, պահպանում և վերարտադրություն։ Մարդու ուղեղը ընկալում է տեղեկությունը, հետո մտապահում։ Այնուհետև այն պահպանվում է վերարտադրության, այսինքն՝ հետագա օգտագործման նպատակով։ Հիշողության կորուստ առաջանում է այն ժամանակ, երբ այս երեք գործընթացներից մեկը խախտվում է։

Հիշողության մի քանի տեսակներ կան, օրինակ՝ պատկերավոր, կարճատև և տևական։ Պատկերավոր հիշողությունը մտապատկերների հիշողությունն է, որոնք ուղեղ են մտնում օրինակ՝ հոտառության, տեսողության կամ շոշափելիքի զգայարանների միջոցով։ Կարճատև հիշողությունը, որը նաև կոչվում է օպերատիվ հիշողություն, կարճ ժամանակահատվածում փոքր ծավալի ինֆորմացիայի մտապահումն է։ Օրինակ՝ մենք կարողանում ենք մտքում հաշվարկ անել, նոր իմացած հեռախոսահամարը հիշել բավական երկար ժամանակ և կարողանում ենք մտապահել նախադասության առաջին մասը, մինչ կարդում կամ լսում ենք երկրորդ մասը։ Բայց բոլորս էլ գիտենք, որ կարճատև հիշողությունը սահմանափակ է։

Եթե ուզում եք, որ ուղեղը մտապահի տեղեկությունը, այն պետք է անցնի հիշողության մեկ ուրիշ մակարդակ՝ տևական հիշողություն։ Ինչպե՞ս կարող եք նպաստել դրան։ Փորձեք հետևյալը։

◼ Հետաքրքրություն դրսևորեք։ Տվյալ առարկայի հանդեպ հետաքրքրություն ցուցաբերեք և ինքներդ ձեզ հիշեցրեք, թե ինչ նպատակով եք սովորում այն։ Երևի անձնական փորձից համոզվել եք, որ երբ ինչ–որ բան կապված է ձեր զգացմունքների հետ, դուք ավելի շատ բան եք մտապահում։ Այս փաստը կարող է մեծապես օգնել Աստվածաշունչ ուսումնասիրողներին։ Երբ Աստվածաշունչ կարդալիս նրանք նպատակ են դնում ավելի մոտենալու Աստծուն, ինչպես նաև ուրիշներին սովորեցնելու Նրա մասին, նրանց հիշողությունը աստիճանաբար լավանում է (Առակաց 7։3; 2 Տիմոթեոս 3։16)։

◼ Ուշադրիր եղեք։ «Ուղեղի առեղծվածները» գրքում ասվում է. «Իրականում ոչ թե մեր հիշողությունը, այլ մեր ուշադրությունն է մեզ «դավաճանում»» (Mysteries of the Mind)։ Ի՞նչը կօգնի ուշադիր լինելու։ Հետաքրքրված եղեք և հնարավորության դեպքում նշումներ արեք։ Դա օգնում է անհատին կենտրոնանալ, իսկ հետագայում վերհիշել նյութը։

◼ Ըմբռնեք։ Առակաց 4։7–ում գրված է. «Քո ամեն ստացուածքի հետ հանճար [«հասկացողություն», ՆԱ] ստացիր»։ Եթե ինչ–որ բան չենք հասկանում, ապա վատ կհիշենք կամ ընդհանրապես չենք հիշի այն։ Հասկացողության շնորհիվ մենք կարողանում ենք տեսնել իրերի միջև եղած տրամաբանական կապերը և ամբողջական պատկեր կազմել։ Օրինակ՝ երբ մեխանիկայի դասընթացներ անցնող ուսանողը հասկանում է, թե ինչպես է շարժիչն աշխատում, նա ավելի լավ է հիշում դրա հետ կապված մանրամասները։

◼ Կազմակերպեք։ Խմբավորեք նման հասկացություններն ու իրար հետ կապված մտքերը։ Օրինակ՝ զանազան մթերքների անվանումները ավելի հեշտ է հիշել, եթե դրանք խմբավորեք որոշակի սկզբունքով՝ մսամթերք, բանջարեղեն, մրգեղեն և այլն։ Տեղեկությունը նաև կարելի է բաժանել հինգ, վեց կամ յոթ մասի։ Հեռախոսահամարի թվերը սովորաբար բաժանում են երկու կամ երեք մասի, որպեսզի դրանք ավելի հեշտ հիշվեն։ Ինչ–որ բան էլ կարելի է հիշել, օրինակ, այբբենական կարգով։

◼ Կրկնեք կամ բարձրաձայն արտահայտվեք։ Բարձրաձայն կրկնելով այն, ինչ ցանկանում եք մտապահել՝ դուք կնպաստեք նյարդաբջիջների միջև եղած կապերի ամրացմանը։ Օրինակ՝ օտար բառ կամ արտահայտություն արտասանելու համար մենք պետք է կենտրոնացնենք մեր ուշադրությունը։ Այդ բառը կամ բառերը կամրապնդվեն մեր հիշողության մեջ, երբ մեր ուսուցիչը ուղղի մեզ, եթե սխալվել ենք, կամ հավանություն տա մեր ասածին, եթե ճիշտ ենք։ Բացի դրանից, լսելու պրոցեսի ժամանակ, անգամ եթե լսում ենք ինքներս մեզ, սկսում են գործել մեր ուղեղի այլ հատվածներ ևս։

◼ Պատկերացրեք։ Մտքում ստեղծեք այն առարկայի պատկերը, որն ուզում եք հիշել։ Գուցե ցանկանաք թղթի վրա պատկերել այն։ Պատկերացման ժամանակ նույնպես գործում են ուղեղի տարբեր հատվածներ։ Որքան շատ զգայարաններ են մասնակցում, այնքան տեղեկությունը լավ է ամրապնդվում։

◼ Զուգորդեք։ Երբ նոր բան եք սովորում, այն կապեք ձեզ արդեն ծանոթ ինչ–որ բանի հետ։ Դա հեշտացնում է մտապահումն ու վերարտադրումը։ Զուգորդությունը դառնում է «հուշարար»։ Օրինակ՝ որպեսզի հիշեք անհատի անունը, այն կապեք նրա արտաքինի որևէ առանձնահատկության կամ մեկ այլ բանի հետ, ինչը հետագայում կհիշեցնի նրա անունը։ Որքան ծիծաղաշարժ կամ անհեթեթ է զուգորդումը, այնքան հեշտ է հիշել տեղեկությունը։ Մի խոսքով՝ պետք է մտածեք այն մարդկանց ու առարկաների մասին, որոնց ցանկանում եք հիշել։

Հիշողության մասին մի գրքում ասվում է. «Եթե ամեն ինչ մեխանիկորեն ենք անում և չենք խորհրդածում մեր միջավայրի ու մեզ հետ տեղի ունեցող բաների շուրջ, արդյունքը գուցե լինի այն, որ ունենանք ընդամենը աղոտ հիշողություններ այն մասին, թե որտեղ ենք եղել ու ինչ ենք արել» (Searching for Memory)։

◼ Ամրապնդեք։ Ժամանակ տրամադրեք, որ ինֆորմացիան մշակվի՝ «ներծծվի»։ Լավագույն կերպերից մեկը սովորածին կրկին անդրադառնալն է, օրինակ՝ իմացած տեղեկությունը կարող եք պատմել ինչ–որ մեկին։ Եթե ձեզ հետ հետաքրքիր բան է տեղի ունեցել կամ եթե Աստվածաշունչ, աստվածաշնչյան գրականություն ընթերցելիս քաջալերական միտք եք հանդիպել, պատմեք որևէ մեկին։ Այդպիսով երկուսդ էլ օգուտներ կքաղեք. ձեր հիշողությունը կբարելավվի, իսկ դիմացինը կքաջալերվի։ Կրկնությունը, իրոք, հիշողությունը բարելավելու հրաշալի մեթոդ է։

Մնեմոնիկա. օգտակար գործիք

Հին Հունաստանում և Հռոմում հռետորները կարողանում էին երկար ելույթներ ներկայացնել՝ առանց գրառումներ ունենալու։ Ինչպե՞ս էր դա նրանց հաջողվում. մնեմոնիկայի շնորհիվ։ Մնեմոնիկան հնարների համակարգ է, որն օգնում է պահելու տեղեկությունը երկարատև հիշողության մեջ և պետք եղած ժամանակ վերարտադրելու այն։

Մնեմոնիկական մեթոդներից մեկը, որից օգտվում էին հին Հունաստանի հռետորները, «տեղերի մեթոդն» է, որի մասին առաջին անգամ խոսել է հույն բանաստեղծ Սիմոնիդես Կեոսցին մ.թ.ա. 477 թ.–ին։ Այս մեթոդը, հենվելով կազմակերպման, պատկերացման և զուգորդության սկզբունքների վրա, հիշվելիք տեղեկությունը կապում է ծանոթ բաների, օրինակ՝ ճանապարհային ուղենիշների կամ տնային առարկաների հետ։ «Տեղերի մեթոդից» օգտվող մարդիկ երևակայական «զբոսանք» են կատարում, որի ընթացքում հիշվելիք ինֆորմացիայի յուրաքանչյուր մաս կապում են կոնկրետ ուղենիշի կամ առարկայի հետ։ Երբ նրանք ուզում են հիշել այդ ինֆորմացիան, պարզապես կրկնում են այդ երևակայական «զբոսանքը» (տե՛ս «Կատարեք երևակայական «զբոսանք»» շրջանակը)։

Մասնագետները հետազոտություններ են անցկացրել այն մարդկանց շրջանում, ովքեր բարձր տեղեր են գրավել Հիշողության ամենամյա միջազգային մրցույթում։ Պարզվել է, որ նրանց «գերհիշողության» պատճառը բացառիկ մտային ունակությունները չեն։ Ավելին, մասնակիցների մեծ մասը 40–50 տարեկան է։ Ո՞րն է նրանց հաջողության գաղտնիքը։ Նրանցից շատերն արդյունավետորեն կիրառել են մնեմոնիկական հնարները։

Բազմաթիվ բառե՞ր պետք է հիշեք։ Մնեմոնիկական համապատասխան հնար կա՝ ակրոնիմը՝ մի շարք բառերի առաջին տառի (տառերի) միջոցով նոր բառ կազմելը։ Հյուսիսային Ամերիկայում ապրող շատ մարդիկ Մեծ լճերի անունները՝ Հուրոն (Huron), Օնտարիո (Ontario), Միչիգան (Michigan), Էրի (Erie) և Վերին (Superior), հիշում են «HOMES» (նշանակում է «տներ») ակրոնիմի միջոցով։ Հիշելու մեկ այլ միջոց է ակրոստիքոսը, որը հնում լայնորեն օգտագործում էին հրեաները։ Օրինակ՝ շատ սաղմոսների յուրաքանչյուր համարի կամ համարների խմբի առաջին բառը սկսվում է եբրայերեն այբուբենի հաջորդ տառով (տե՛ս Սաղմոս 25, 34, 37, 111, 112, և 119, ՆԱ)։ Մտապահելու այս արդյունավետ ձևի շնորհիվ երգիչները կարողանում էին հիշել 119–րդ սաղմոսի բոլոր 176 համարները։

Ինչպես տեսանք, դուք կարող եք մարզել ու բարելավել ձեր հիշողությունը։ Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ հիշողությունը նման է մկանի. անկախ մեր տարիքից՝ որքան մկանը շատ ենք աշխատեցնում, այնքան այն ավելի ենք ամրացնում։

[Շրջանակ 27–րդ էջի վրա]

ԼՐԱՑՈՒՑԻՉ ՕԳՏԱԿԱՐ ԽՈՐՀՈՒՐԴՆԵՐ

◼ Ձեր հիշողությունը խթանելու համար սովորեք նոր արհեստ, լեզու կամ որևէ երաժշտական գործիք նվագել։

◼ Ձեր ուշադրությունը կենտրոնացրեք ամենակարևոր բաների վրա։

◼ Մնեմոնիկական մեթոդներ սովորեք։

◼ Բավարար քանակությամբ ջուր խմեք։ Ջրազրկումը կարող է գիտակցության խառնաշփոթ առաջ բերել։

◼ Բավականաչափ քնեք։ Քնի ընթացքում ուղեղը ամրապնդում է ստացված ինֆորմացիան։

◼ Պարապմունքների ընթացքում դադարներ տվեք։ Սթրեսը խթանում է կորտիզոնի արտադրումը, ինչը կարող է խոչընդոտել նյարդաբջիջների փոխազդեցությունը։

◼ Խուսափեք ալկոհոլի չարաշահումից և ծխախոտից։ Ալկոհոլը վտանգավոր է կարճատև հիշողության համար, իսկ ալկոհոլիզմը կարող է թիամինի անբավարարության պատճառ դառնալ։ Թիամինը B խմբի վիտամին է, որը շատ կարևոր է հիշողության նորմալ գործունեության համար։ Ծխախոտի գործածումը նվազեցնում է թթվածնի մատակարարումը ուղեղa։

[Ծանոթագրություն]

[Շրջանակ/նկարներ 28–29–րդ էջերի վրա]

ԿԱՏԱՐԵՔ ԵՐԵՎԱԿԱՅԱԿԱՆ «ԶԲՈՍԱՆՔ»

Ինչպե՞ս կարող եք հիշել մի քանի մթերքների անուններ՝ հաց, ձու, կաթ, կարագ։ «Տեղերի մեթոդի» միջոցով կարող եք ձեր հյուրասենյակում երևակայական «զբոսանք» կատարել ու զբոսանքի ընթացքում «տեսնել» դրանք։

Պատկերացրեք՝ բազկաթոռի փափուկ նստատեղը հացն է,

լուսամփոփը թուխս է նստել ձվերի վրա,

ծածան ձուկը լողում է կաթի մեջ,

հեռուստացույցի ամբողջ էկրանին կարագ է քսված։

Որքան ծիծաղաշարժ կամ անհեթեթ, այնքան լավ։ Երբ հասնեք խանութ, կրկնեք ձեր «զբոսանքը»։

[Շրջանակ 29–րդ էջի վրա]

ԻՆՉՈՎ Է ՕԳՏԱԿԱՐ ՄՈՌԱՆԱԼՈՒ ՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

Պատկերացրեք, թե ինչի նման կլիներ ձեր կյանքը, եթե հիշեիք ամեն ինչ՝ թե՛ կարևոր, թե՛ ոչ կարևոր տեղեկությունները։ Ձեր մտքում, անշուշտ, քաոս կտիրեր։ Ահա թե ինչ է գրված «Նյու սայենթիստ» հանդեսում (New Scientist) մի կնոջ մասին, որը հիշում է իր կյանքում տեղի ունեցած գրեթե բոլոր բաները։ Նրա խոսքերով՝ այդ «հուշերը, որ անընդհատ ակամայից վերարտադրվում են իր մտքում, ուժասպառ անող բեռ են դարձել»։ Բարեբախտաբար, մարդկանց մեծամասնությունը նման խնդիր չունի, քանի որ, ըստ հետազոտողների, մեր ուղեղը ունակ է «կտրտելու» և հեռացնելու ոչ կարևոր կամ հնացած ինֆորմացիան։ «Նյու սայենթիստ» հանդեսն ասում է. «Մոռանալու ունակությունը հիշողության անհրաժեշտ գործընթաց է։ Այն ցույց է տալիս, որ հիշողությունը լիարժեք է գործում։ Եթե ինչ–որ օգտակար բան ենք մոռանում.... ուրեմն այդ «էտող» համակարգը լավ է աշխատում»։