Գիտությունը վե՞րջ է դրել Աստծու գոյությանը
ԲՐԻՏԱՆԱՑԻ փիլիսոփա և աթեիստ Էնթընի Ֆլուն 50 տարի շարունակ մեծ հարգանք էր վայելում իր համախոհների շրջանում։ «Աստվածաբանություն և կեղծիք» վերնագրով նրա աշխատությունը, որը լույս տեսավ 1950թ.-ին, «դարձավ [20-րդ] դարի ամենաշատ վերահրատարակվող փիլիսոփայական հրատարակությունը»։ 1986թ.-ին Ֆլուն կոչվեց «թեիզմի (հավատ Աստծու կամ աստվածների հանդեպ) ամենահամոզված ժամանակակից քննադատը»։ Այդ պատճառով, երբ 2004թ.-ին նա հայտարարեց, որ փոխել է իր տեսակետը, շատերը ցնցվեցին։
Ի՞նչը ստիպեց Ֆլուին փոխել իր կարծիքը։ Մեկ բառով ասած՝ գիտությունը։ Նա համոզվեց, որ տիեզերքը, բնության օրենքները և կյանքը չէին կարող առաջ գալ պարզապես պատահականության արդյունքում։ Արդյոք դա խելամի՞տ եզրահանգում է։
Ինչպե՞ս առաջ եկան բնության օրենքները
Մի քանի գրքերի հեղինակ ֆիզիկոս Փոլ Դեյվիսը նշում է, որ գիտությունը հրաշալի կերպով բացատրում է այնպիսի ֆիզիկական երևույթներ, ինչպիսին անձրևն է։ «Բայց երբ բանը հասնում է.... օրինակ այն հարցին, թե ինչու գոյություն ունեն բնության օրենքները,— ասում է նա,— պատասխան տալն այդքան էլ հեշտ չէ։ Նմանատիպ հարցերին գիտական հայտնագործությունները բավարար պատասխան չեն տալիս։ Քաղաքակրթության սկզբից ի վեր գլոբալ հարցերից շատերը անպատասխան են մնացել և շարունակում են հուզել մեզ այսօր»։
«Կարևորը միայն այն չէ, որ բնության մեջ օրինաչափություն գոյություն ունի,— գրեց Ֆլուն 2007թ.-ին,— այլև այն, որ այդ օրինաչափությունները մաթեմատիկորեն ճշգրիտ են, ունիվերսալ և «փոխկապակցված»։ Էյնշտեյնը դրանց անվանեց «բանականության մարմնացում»։ Ուստի պետք է հարց տանք, թե ինչու է բնության մեջ ամեն ինչ այսքան հրաշալի։ Սա այն հարցն է, որը տվել են Նյուտոնի, Էյնշտեյնի ու Հայզենբերգի պես գիտնականներ և գտել դրա պատասխանը՝ Աստծու միտքը»։
Իսկապես, հարգված բազմաթիվ գիտնականներ չեն կարծում, որ բանականություն ունեցող Սկզբնապատճառին հավատալը դեմ է գիտությանը։ Բացի այդ, տիեզերքը, նրա օրենքները և կյանքը պատահականության արդյունք համարելը անտրամաբանական է։ Ամեն օր մենք բախվում ենք այն իրողությանը, որ յուրաքանչյուր սարք, հատկապես շատ բարդ սարքերը, իրենց ստեղծողն ունեն։
Ինչի՞ն եք դուք նախընտրում հավատալ
Թեև նոր աթեիստները սիրում են փող հնչեցնել, թե գիտությունը սատար է կանգնում իրենց, սակայն փաստն այն է, որ ո՛չ աթեիզմը, ո՛չ էլ թեիզմը բացարձակապես չեն հիմնվում գիտության վրա։ Երկուսի մեջ էլ առկա է հավատի տարրը. աթեիզմը հավատում է աննպատակ կույր պատահականությանը, իսկ թեիզմը՝ բանականություն ունեցող Սկզբնապատճառին։ Թեև նոր աթեիստների նշանաբանն է՝ «ցանկացած կրոնական հավատ կույր է,— գրում է Օքսֆորդի համալսարանի (Անգլիա) մաթեմատիկայի պրոֆեսոր Ջոն Լենոքսը,— սակայն մենք պետք է հստակ շեշտենք այն փաստը, որ նրանք սխալ են»։ Ուստի հարց է ծագում. ո՞ր հավատը ճիշտ դուրս կգա՝ աթեիստի, թե՞ Աստծու հանդեպ հավատ ունեցողի։ Քննենք, օրինակ, կյանքի ծագումը։
Էվոլյուցիոնիստները ընդունում են, որ կյանքի ծագումը առեղծված է մնում, թեև գոյություն ունեն բազմաթիվ իրար հակասող տեսություններ։ Նոր աթեիստների լիդերներից մեկը՝ Ռիչարդ Դոկինսը, պնդում է, որ եթե տիեզերքում գոյություն ունեն մեծ քանակությամբ մոլորակներ, հնարավոր չէ, որ ինչ-որ տեղ կյանք չառաջանար։ Սակայն հարգված շատ գիտնականներ այդքան էլ վստահ չեն դրանում։ Քեմբրիջի պրոֆեսոր Ջոն Բերոուզը ասում է, որ «կյանքի և մտքի էվոլյուցիայի» հանդեպ հավատը «յուրաքանչյուր փուլում» կանգնեցնում է «փակուղու առաջ։ Բարդ ու ոչ բարենպաստ միջավայրում այնքան շատ պատճառներ կարող են խոչընդոտել կյանքի զարգացմանը, որ իսկական մեծամտություն կլինի ենթադրել, որ եթե պարզապես տրվեր բավականաչափ ածխածին ու ժամանակ, ամեն բան հնարավոր կլիներ»։
Հիշիր նաև, որ կյանքը ընդամենը քիմիական տարրերի խառնուրդ չէ։ Դրա հիմքում ընկած է չափազանց բարդ ինֆորմացիայի ամբողջություն, որը կոդավորված է ԴՆԹ-ի մեջ։ Ուստի երբ խոսում ենք կյանքի ծագման մասին, խոսում ենք նաև կենսաբանական ինֆորմացիայի ծագման մասին։ Ո՞րն է մեր ստացած ինֆորմացիայի միակ աղբյուրը։ Մեկ բառով՝ բանականությունը։ Արդյոք պատահական դեպքերը առաջ կբերեի՞ն բարդ ինֆորմացիա, ինչպիսիք են համակարգչային ծրագիրը, մաթեմատիկական բանաձևը, հանրագիտարանը կամ նույնիսկ թխվածքի բաղադրատոմսը։ Իհա՛րկե ոչ։ Այդուհանդերձ, դրանցից ոչ մեկը իր բարդությամբ և արդյունավետությամբ նույնիսկ փոքր-ինչ չի համեմատվի կենդանի օրգանիզմների գենետիկական կոդում պահված ինֆորմացիայի հետ։
Պատահականությունը որպես սկզբնապատճառ. գիտականորեն ճշգրի՞տ է
Աթեիստների կարծիքով՝ «տիեզերքը, որքան էլ զարմանալի է, պարզապես գոյություն ունի, և այնպես է պատահել, որ նրանում կյանք է առաջացել»,— բացատրում է Փոլ Դեյվիսը։ «Եթե այլ կերպ լիներ,— ասում են աթեիստները,— մենք այստեղ չէինք լինի և ոչ էլ կքննարկեինք այս թեման։ Հայտնի չէ, թե տիեզերքում կա արդյոք համընդհանուր փոխկապակցվածություն, բայց միանշանակ նրանում չկա նախագիծ, նպատակ կամ իմաստ, համենայն դեպս հասկանալի մեզ համար»։ «Այս դիրքորոշման առավելությունն այն է,— նշում է Դեյվիսը,— որ այն շատ հարմար և լավ պատրվակ է դարձել», այսինքն՝ ցանկացած պահի կարելի է խուսափել պատասխանից։
Մոլեկուլային կենսաբան Մայքլ Դենտոնը իր՝ «Էվոլյուցիա. տեսությունը ճգնաժամի մեջ է» գրքում եզրակացրեց, որ էվոլյուցիոն տեսությունը «ավելի շատ նման է միջնադարյան աստղագուշակության սկզբունքին, քան լուրջ.... գիտական տեսության»։ Նա նաև նշեց, որ Դարվինի էվոլյուցիոն տեսությունը մեր ժամանակների ամենամեծ առասպելն է (Evolution։ A Theory in Crisis)։
Իսկապես, այն տեսությունը, թե ամեն ինչ պատահականության արդյունքում է առաջ եկել, նման է հորինվածքի։ Պատկերացրեք հետևյալը. հնագետը տեսնում է մի չհղկված քար, որը քիչ թե շատ քառակուսու տեսք ունի։ Տրամաբանական է եզրակացնել, որ քարը այդ ձևը պատահականորեն է ստացել։ Սակայն ավելի ուշ նա գտնում է մեկ ուրիշ քար, որը մարդու կիսանդրի է։ Դրա յուրաքանչյուր դետալի վրա մանրակրկիտ աշխատանք է տարվել։ Արդյոք նա կվերագրի՞ այն զուտ պատահականությանը։ Ո՛չ։ Նրա տրամաբանությունը հուշում է իրեն, որ ինչ-որ մեկն է պատրաստել այն։ Այդ նույն տրամաբանությամբ Աստվածաշունչն ասում է. «Ամեն տուն ինչ-որ մեկի կողմից է կառուցվում, բայց ով բոլոր բաները կառուցեց, Աստված է» (Եբրայեցիներ 3։4)։ Համաձա՞յն եք այս խոսքերին։
«Որքան շատ բան ենք իմանում մեր տիեզերքի մասին,— գրում է Լենոքսը,— այնքան այն վարկածը, որ գոյություն ունի Աստված՝ Արարիչ, որը որոշակի նպատակով է նախագծել տիեզերքը, վստահարժան է դառնում և լավագույնս բացատրում է մեր գոյության պատճառը»։
Ցավոք, Աստծու հանդեպ հավատը թուլացնում է նաև նրա անունով գործվող չարիքը։ Արդյունքում՝ որոշ անհատներ եզրակացնում են, որ լավ կլիներ՝ ընդհանրապես կրոն չլիներ։ Իսկ դուք ի՞նչ եք կարծում։