Աստվածաշնչի գիրք համար 7. Դատավորներ

Գրողը՝ Սամուել

Գրվելու վայրը՝ Իսրայել

Գրության ավարտը՝ մ.թ.ա. մոտ 1100թ.

Ընդգրկված ժամանակահատվածը՝ մ.թ.ա. մոտ 1450թ.-ից մինչև մ.թ.ա. մոտ 1120թ.

1. Ինչո՞վ է դատավորների ժամանակահատվածը ուշագրավ։

ԱՅՍ գիրքը իրադարձություններով լի մի էջ է բացում իսրայելացիների պատմության մեջ։ Դրանում պատմվում է, թե ինչպես էին իսրայելացիները նորից ու նորից միջամուխ լինում դիվային կրոնի մեջ ու այդպիսով իրենց վրա աղետներ բերում, և տեղեկացվում է, թե ինչպես է Եհովան նշանակված դատավորների միջոցով ամեն անգամ ողորմածաբար ներում ու ազատում իր զղջացող ժողովրդին։ Անչափ հետաքրքրական են Գոթոնիելի, Ավոդի, Սամեգարի և այլ դատավորների քաջագործությունները։ Եբրայեցիներին ուղղված նամակում Պողոսը գրում է. «Ժամանակը չի հերիքի, եթե շարունակեմ պատմել Գեդեոնի, Բարակի, Սամսոնի, Հեփթայեի [մասին].... որոնք իրենց հավատով թագավորությունների հաղթեցին, արդարություն գործադրեցին.... թույլ էին, զորավոր դարձան, պատերազմում անվեհեր եղան, օտարների զորքերը ջախջախեցին» (Եբր. 11։32–34)։ 12 հավատարիմ դատավորների ժամանակահատվածը ավարտվում է Թոլա, Հայիր, Աբեսսան, Ելոն և Աբդոն դատավորներով (Սամուելը սովորաբար չի ընդգրկվում դատավորների մեջ)։ Եհովան ինքն էր պատերազմում դատավորների փոխարեն և նրանց ոգով էր օժտում սխրանքներ գործելու համար։ Ողջ փառքն ու պատիվը այդ հաղթանակների համար նրանք վերագրում էին Աստծուն։

2. Ինչո՞ւ է գրքի եբրայերեն անվանումը համապատասխան։

² Հունարեն «Յոթանասնից»-ում այս գիրքը կոչվում է Կրիտայ, իսկ եբրայերեն Աստվածաշնչում՝ Շոֆետիմ, ինչը թարգմանվում է «դատավորներ»։ Շոֆետիմ բառը, որը ծագել է շաֆատ բայից, նշանակում է «դատել, պաշտպանել, պատժել, առաջնորդել», և այս իմաստները ճշգրտորեն մատնանշում են դատավորների պարտականությունները։ Դատավորները նշանակվում էին աստվածապետականորեն, այսինքն՝ Աստծու՝ «ամենքի Դատավորի» կողմից (Եբր. 12։23)։ Եհովան նշանակում էր այդ մարդկանց հատուկ դեպքերում, երբ ժողովուրդը կարիք ուներ ազատվելու օտար լծից։

3. Ե՞րբ է գրվել «Դատավորներ» գիրքը։

³ Ե՞րբ է գրվել «Դատավորներ» գիրքը։ Դրանում տեղ գտած երկու արտահայտություն օգնում են մեզ գտնելու պատասխանը։ Առաջին՝ «հեբուսացիները շարունակում են բնակվել.... [Երուսաղեմում] մինչև այսօր» (Դատ. 1։21)։ Քանի որ Դավիթ թագավորը գրավեց «Սիոնի ամրոցը», որը պատկանում էր հեբուսացիներին, իր թագավորության ութերորդ տարում, այսինքն՝ մ.թ.ա. 1070թ.-ին, «Դատավորներ» գիրքը պետք է որ գրված լիներ նախքան այս դեպքը (2 Սամ. 5։4–7)։ Երկրորդ՝ գրքում չորս անգամ հանդիպում է հետևյալ արտահայտությունը. «Այդ օրերին թագավոր չկար Իսրայելում» (Դատ. 17։6; 18։1; 19։1; 21։25)։ Ուստի գիրքը գրի է առնվել այն ժամանակ, երբ Իսրայելում թագավոր եղել է, այսինքն՝ այն բանից հետո, երբ մ.թ.ա. 1117թ.-ին Սավուղը դարձավ առաջին թագավորը։ Հետևաբար, կարելի է եզրակացնել, որ գիրքը գրվել է մ.թ.ա. 1117–1070թթ. միջև ընկած ժամանակահատվածում։

4. Ո՞վ է գրել «Դատավորներ» գիրքը։

⁴ Ո՞վ է գրողը։ Անկասկած, նա եղել է Եհովային նվիրված ծառա։ Դատավորներից թագավորների անցումային ժամանակահատվածում ոչ ոք այդքան թիկունք չի կանգնել ճշմարիտ երկրպագությանը, որքան Սամուելը։ Նրանից է սկիզբ առնում հավատարիմ մարգարեների շառավիղը։ Ուստի տրամաբանական է եզրակացնել, որ դատավորների պատմությունը գրի է առել Սամուելը։

5. Ինչպե՞ս կարող ենք հաշվել դատավորների ժամանակաշրջանի տևողությունը։

⁵ Ի՞նչ ժամանակահատված է ընդգրկում «Դատավորներ» գիրքը։ Այդ հաշվարկը կարելի է անել՝ հիմնվելով 1 Թագավորներ 6։1 համարի վրա, որը ցույց է տալիս, որ Սողոմոնը սկսեց Եհովայի տունը կառուցել իր իշխանության չորրորդ տարում, կամ՝ «Իսրայելի որդիների Եգիպտոսից դուրս գալու չորս հարյուր ութսուներորդ տարում» (քանի որ «չորս հարյուր ութսուներորդ» տարին քանակական թվական է, այն կազմում է 479 լիարժեք տարիներ)։ 479 տարիների մեջ մտնող հայտնի ժամանակահատվածներն են Մովսեսի առաջնորդությամբ անապատում 40 տարի շրջելը (2 Օրենք 8։2), Սավուղի իշխանության 40 տարիները (Գործ. 13։21), Դավթի իշխանության 40 տարիները (2 Սամ. 5։4, 5) և Սողոմոնի իշխանության առաջին երեք լիարժեք տարիները։ Այդ 123 տարիները հանելով 479 տարիներից, որոնց մասին խոսվում է 1 Թագավորներ 6։1-ում՝ ստանում ենք 356 տարի, որը Քանան մտնելուց մինչև Սավուղի իշխանության սկիզբն ընկած ժամանակահատվածն էa։ «Դատավորներ» գրքում արձանագրված դեպքերը տեղի են ունեցել Հեսուի մահից հետո և շարունակվել մինչև Սամուելի օրերը, ուստի դրանք ընդգրկում են մոտ 330 տարի այդ 356 տարիներից։

6. Ինչպե՞ս է փաստվում «Դատավորներ» գրքի վավերականությունը։

⁶ «Դատավորներ» գրքի վավերականությունը կասկածներ չի առաջացնում։ Հրեաները միշտ ընդունել են այն որպես Աստվածաշնչի կանոնի մի մաս։ Թե՛ Եբրայերեն Գրությունները, թե՛ Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունները գրողները իրենց գրքերում ընդգրկել են «Դատավորներ» գրքից տեղեկություններ (Սաղ. 83։9–18; Ես. 9։4; 10։26; Եբր. 11։32–34)։ Գրքում անկեղծորեն խոսվում է իսրայելացիների սխալների ու հավատուրացության մասին, բայց միևնույն ժամանակ գովաբանվում է Եհովայի անսահման սիրառատ բարությունը։ Ոչ թե մարդկային դատավորները, այլ Եհովան է փառավորվում այդ գրքում որպես Իսրայելի Ազատարար։

7. ա) Ինչպե՞ս է հնագիտությունը թիկունք կանգնում «Դատավորներ» գրքին։ բ) Ինչո՞ւ Եհովան արդարացիորեն կարող էր պատվիրել վերացնել Բահաղի երկրպագուներին։

⁷ Հնագիտական հայտնագործությունները նույնպես հաստատում են, որ գիրքը վստահարժան է։ Ամենից ուշագրավ են այն հայտնագործությունները, որոնք կապ ունեն Բահաղի երկրպագության հետ, որը տարածված է եղել Քանանում։ Եթե հաշվի չառնենք Աստվածաշնչի տեղեկությունը, կարելի է ասել, որ Բահաղի պաշտամունքի մասին քիչ բան է հայտնի եղել, մինչև որ 1929թ.-ին սկսվեցին հին քաղաք Ուգարիթի պեղումները (այժմ՝ Ռաս-Շամրան, որը գտնվում է Սիրիայի ափին՝ Կիպրոս կղզու հյուսիսարևելյան հատվածի դիմաց)։ Պեղումները ցույց տվեցին, որ Բահաղի պաշտամունքը կապված էր նյութապաշտության, ծայրահեղ ազգայնամոլության և սեքսը աստվածացնելու հետ։ Ակներևաբար, Քանանի յուրաքանչյուր քաղաքում եղել է Բահաղին նվիրված տաճար և սրբավայրեր, որոնք հայտնի էին որպես բարձունքներ։ Այդ սրբավայրերում, ըստ ամենայնի, եղել են Բահաղի արձանիկներ, իսկ զոհասեղանների մոտ՝ բաց երկնքի տակ, քարե սյուներ՝ թերևս Բահաղի սեռական օրգանի խորհրդանիշներ։ Այդ բարձունքները լի էին մարդկային զոհերի արյունով։ Երբ իսրայելացիները երկրպագում էին Բահաղին, նրանք նույնպես իրենց որդիներին ու աղջիկներին զոհ էին մատուցում (Երեմ. 32։35)։ Այնտեղ եղել է նաև սուրբ ձող, որը ներկայացնում էր Բահաղի մորը՝ Աշերային։ Իսկ պտղաբերության աստվածուհի Աստարովթի՝ Բահաղի կնոջ պաշտամունքը ուղեկցվում էր գարշելի սեռական արարողություններով, երբ տղամարդիկ ու կանայք զբաղվում էին «սուրբ» տաճարային պոռնկությամբ։ Ուստի զարմանալի չէ, որ Եհովան պատվիրեց հիմնովին վերացնել Բահաղի նողկալի պաշտամունքը ու նրա հետևորդներին։ «Թող աչքդ չխնայի նրանց, ու նրանց աստվածներին չծառայես» (2 Օրենք 7։16)b։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

8. Քանի՞ մասի է բաժանված գիրքը։

⁸ Գիրքը բաժանվում է երեք մասի։ Առաջին երկու գլուխներում նկարագրվում է դատավորների ժամանակահատվածում իսրայելացիների իրավիճակը։ 3–16-րդ գլուխներում պատմվում է, թե ինչպես են 12 դատավորները ազատում ժողովրդին թշնամիներից։ 17–21-րդ գլուխներում արձանագրված են Իսրայելի ներսում եղած բախումները։

9. Ինչի՞ մասին է պատմվում «Դատավորներ» գրքի առաջին երկու գլուխներում։

⁹ Դատավորների օրերում իսրայելացիների իրավիճակը (1։1–2։23)։ Իսրայելի ցեղերը սկսում են զբաղեցնել իրենց նշանակված տարածքները։ Սակայն քանանացիներին ամբողջությամբ վռնդելու փոխարեն՝ ժողովուրդը նրանց հարկադիր աշխատանքի է դնում և թույլ է տալիս իր հետ բնակվել։ Այդ պատճառով Եհովայի հրեշտակը հայտարարում է. «Նրանք ձեզ համար ծուղակ կդառնան, իսկ նրանց աստվածները՝ որոգայթ» (2։3)։ Ուստի երբ նոր սերունդ է առաջ գալիս, որը չգիտի ո՛չ Եհովային, ո՛չ էլ նրա գործերը, իսրայելացիները երես են դարձնում ճշմարիտ Աստծուց և սկսում են Բահաղին և այլ աստվածների երկրպագել։ Քանի որ Եհովայի ձեռքը նրանց վրա է չարիք պատճառելու համար, նրանք «սաստիկ նեղության մեջ են հայտնվում»։ Նրանց համառության և դատավորներին չլսելու պատճառով Եհովան չի վռնդում ոչ մեկին այն ազգերից, որոնց Հեսուն թողեց, որպեսզի նրանց միջոցով ստուգի Իսրայելին։ Այս ամենը իմանալը օգնում է մեզ հասկանալու հետագա իրադարձությունները (2։15)։

10. Ի՞նչ զորությամբ է դատում Գոթոնիելը, և ի՞նչ է լինում արդյունքում։

¹⁰ Դատավոր Գոթոնիելը (3։1–11)։ Ընկնելով քանանացիների լծի տակ՝ իսրայելացիները սկսում են Եհովային օգնության կանչել։ Սկզբում նա վեր է կացնում Գոթոնիելին։ Արդյո՞ք Գոթոնիելը դատում է մարդկային զորությամբ ու իմաստությամբ։ Ո՛չ, քանի որ կարդում ենք. «Եհովայի ոգին եկավ նրա վրա»։ Աստծու զորությամբ է, որ նա հաղթում է թշնամիներին։ «Դրանից հետո երկիրը քառասուն տարի հանգստանում է» (3։10, 11)։

11. Ինչպե՞ս է Եհովան Ավոդի միջոցով ազատում Իսրայելին։

¹¹ Դատավոր Ավոդը (3։12–30)։ Երբ Իսրայելի որդիները 18 տարի ծառայում են Մովաբի թագավոր Եգլոնին, Եհովան նորից լսում է նրանց օգնության աղաղակը և վեր է կացնում դատավոր Ավոդին։ Մովաբի թագավոր Եգլոնին գաղտնի խոսք ասելու ժամանակ ձախլիկ Ավոդը իր պատրաստած երկսայրի սուրը հանում է հանդերձի տակից և սպանում նրան՝ սուրը խրելով Եգլոնի ճարպոտ փորը։ Իսրայելացիները անմիջապես միանում են Ավոդին և կոտորում են մովաբացիներին։ Երկիրը 80 տարի հանգստանում է։

12. Ինչի՞ց է երևում, որ Սամեգարի հաղթանակը Աստծուց է։

¹² Դատավոր Սամեգարը (3։31)։ Սամեգարը փրկում է իսրայելացիներին՝ կոտորելով 600 փղշտացիների։ Այդ հաղթանակը, անկասկած, Եհովայից է, քանի որ Սամեգարի զենքը ընդամենը եզների խթան է։

13. Ո՞ր ոգևորիչ դեպքերը մղեցին Դեբորային ու Բարակին հաղթական երգ գրելու։

¹³ Դատավոր Բարակը (4։1–5։31)։ Այժմ Իսրայելը գտնվում է քանանացիների Հաբին թագավորի և նրա զորագլուխ Սիսարայի իշխանության տակ, որը հպարտանում է, որ երկաթե գերանդիներով 900 մարտակառքեր ունի։ Երբ իսրայելացիները սկսում են աղաղակել Եհովային, նա վեր է կացնում Բարակ դատավորին, որին աջակցում է Դեբորա մարգարեուհին։ Որպեսզի Բարակն ու նրա զորքերը հպարտանալու պատճառ չունենան, Դեբորան հայտնում է, որ պատերազմը առաջնորդելու է Եհովան՝ մարգարեանալով. «Եհովան կնոջ ձեռքը պիտի մատնի Սիսարային» (4։9)։ Բարակը 10000 մարդ է հավաքում Զաբուղոնի ու Նեփթաղիմի ցեղերից Թաբոր լեռան վրա։ Ամուր հավատի շնորհիվ իսրայելացիները հաղթանակ են տանում։ «Եհովան խառնաշփոթի մեջ է գցում Սիսարային, նրա բոլոր մարտակառքերն ու նրա ամբողջ զորքին»՝ Կիսոն հեղեղատում հանկարծակի ջրհեղեղ բերելով նրանց վրա։ «Ոչ մեկը չի մնում» (4։15, 16)։ Սիսարան փախչում է կենեցի Քաբերի կնոջ՝ Հայելի վրանը, որ թաքնվի այնտեղ։ Սակայն կինը սպանում է նրան՝ ցիցը մեխելով նրա քունքի մեջ ու գետնին բևեռելով։ Այդպես Աստված «Հաբինին Իսրայելի որդիների հպատակն է դարձնում» (4։23)։ Դեբորան ու Բարակը իրենց ցնծությունը արտահայտում են գովաբանական երգով։ Նրանք փառաբանում են Եհովայի անհաղթելի զորությունը, որ այնպես արեց, որ նույնիսկ երկնքից աստղերը իրենց ուղեծրից պատերազմեցին Սիսարայի դեմ։ Իրոք, ժամանակն է, որ մարդիկ «օրհնեն Եհովային» (5։2)։ Եվ երկիրը 40 տարի հանգստանում է։

14, 15. Ինչպե՞ս է Եհովան վստահեցնում Գեդեոնին իր աջակցության մեջ և ինչպե՞ս է օգնում մադիանացիների դեմ պատերազմում։

¹⁴ Դատավոր Գեդեոնը (6։1–9։57)։ Իսրայելի որդիները նորից սկսում են անել այն, ինչ չար է Եհովայի աչքին։ Մադիանացիները ներխուժում են երկիր և ավերում այն։ Եհովան իր հրեշտակի միջոցով Գեդեոնին դատավոր է նշանակում և անձամբ հավաստիացնում է նրան իր աջակցության մեջ. «Ես քեզ հետ կլինեմ» (6։16)։ Գեդեոնի առաջին սխրանքը իր հայրենի քաղաքում Բահաղի զոհասեղանը քանդելն է։ Թշնամիների միավորված զորքը անցնում է գետը ու բանակ դնում Հեզրայելի հովտում։ «Եհովայի ոգին պարուրում է Գեդեոնին», ու նա իսրայելացիներին կոչ է անում մարտի դուրս գալ (6։34)։ Գեդեոնը Աստծուն փորձում է բրդով, որը դնում է կալի մեջ, ու երկու անգամ հավաստիացում է ստանում, որ Աստված իր հետ է։

¹⁵ Եհովան Գեդեոնին ասում է, որ 32000-անոց բանակը շատ մեծ է, և ժողովուրդը գուցե պարծենա՝ իրեն վերագրելով հաղթանակը։ Նախ տուն են ուղարկվում վախկոտները, և մնում է 10000 հոգի (Դատ. 7։3; 2 Օրենք 20։8)։ Այնուհետև Գեդեոնը փորձում է մնացածներին և ընտրում 300 հոգու, որոնք ջուրը խմում են ձեռքով՝ այդպիսով զգոնություն դրսևորելով։ Գիշերը նա գնում է հետախուզելու մադիանացիների բանակատեղին և վստահությամբ է լցվում, երբ լսում է, որ մի մարդ, մեկնելով իր ընկերոջ երազը, ասում է. «Դա ուրիշ բան չէ, եթե ոչ իսրայելացի Հովասի որդի Գեդեոնի սուրը։ Ճշմարիտ Աստվածը մադիանացիներին ու ողջ բանակը նրա ձեռքն է մատնել» (7։14)։ Այս խոսքերը լսելով՝ Գեդեոնը երկրպագություն է անում Աստծուն, հետո իր մարդկանց երեք գնդի է բաժանում ու դնում մադիանացիների բանակի շուրջը։ Գիշերվա խաղաղ պահին անսպասելիորեն հնչում են եղջերափողերը, կոտրվում են մեծ սափորները, վառվում են ջահերը, ու լսվում է Գեդեոնի 300 զինվորների գոչյունը. «Եհովայի և Գեդեոնի սո՛ւրը» (7։20)։ Թշնամու բանակում խառնաշփոթ է սկսվում։ Մադիանացիները կռվում են իրար դեմ ու փախուստի դիմում։ Իսրայելացիները հետապնդում են նրանց՝ սպանելով մադիանացիներին ու նրանց իշխաններին։ Հետո իսրայելացիները ասում են, որ Գեդեոնը իշխի իրենց վրա, բայց նա հրաժարվում է՝ ասելով. «Ձեզ վրա Եհովան պիտի իշխի» (8։23)։ Բայց վերցված ավարից Գեդեոնը եփուդ է շինում, որին մի որոշ ժամանակ հետո ժողովուրդը սկսում է երկրպագել, այնպես որ դա Գեդեոնի ու նրա ընտանիքի համար որոգայթ է դառնում։ Գեդեոնի օրերում երկիրը 40 տարի հանգստանում է։

16. Ի՞նչ է լինում ինքնակոչ Աբիմելեքին։

¹⁶ Գեդեոնի մահից հետո նրա որդին՝ Աբիմելեքը, որը ծնվել է նրա հարճից, անօրինաբար զավթում է իշխանությունը և սպանում իր 70 եղբայրներին։ Կենդանի է մնում միայն Գեդեոնի կրտսեր որդի Հովաթամը։ Նա Գարիզին լեռան գագաթից հայտարարում է, որ Աբիմելեքը մահանալու է։ Ծառերի մասին առակում նա «թագավոր» Աբիմելեքին նմանեցնում է փշոտ դժնիկի, որը ոչնչով աչքի չի ընկնում։ Այնուհետև Աբիմելեքի ու Սյուքեմի բնակիչների միջև տարաձայնության ոգի է հայտնվում, ինչի արդյունքում Աբիմելեքը ստորացուցիչ մահով մեռնում է Թեբեսում, քանի որ մի կին պարսպի վրայից աղացքար է գցում նրա գլխին ու ջարդում նրա գանգը (Դատ. 9։53; 2 Սամ. 11։21)։

17. Ի՞նչ է մեզ հայտնի Թոլայի ու Հայիրի մասին։

¹⁷ Դատավորներ Թոլան և Հայիրը (10։1–5)։ Այս տղամարդիկ դառնում են իսրայելացիների հաջորդ ազատարարները։ Նրանք Եհովայի զորությամբ են գործում և դատավարություն անում՝ Թոլան 23 տարի, իսկ Հայիրը՝ 22։

18. ա) Ումի՞ց է Հեփթայեն ազատում իսրայելացիներին։ բ) Ի՞նչ երդում է տալիս Հեփթայեն և ինչպե՞ս է կատարում այն։

¹⁸ Դատավոր Հեփթայեն (10։6–12։7)։ Իսրայելի որդիները դարձյալ կռապաշտությամբ են զբաղվում, և Եհովայի բարկությունը բորբոքվում է նրանց դեմ։ Ամմոնացիներն ու փղշտացիները սկսում են սաստիկ ճնշել նրանց։ Հեփթայեին, որը փախել է իր եղբայրներից, կանչում են, որ Իսրայելի վրա զորապետ նշանակեն թշնամու դեմ պատերազմելու համար։ Իսկ ո՞վ է իրականում այս հակամարտության դատավորը։ Պատասխանը տալիս է հենց Հեփթայեն. «Թող այսօր Եհովան՝ Դատավորը, դատաստան անի Իսրայելի որդիների և Ամմոնի որդիների միջև» (11։27)։ Եհովայի ոգին իջնում է Հեփթայեի վրա, ու նա երդում է տալիս Եհովային, որ եթե խաղաղությամբ վերադառնա Ամմոնի որդիների մոտից, նա, ով իր տան դռներից առաջինը դուրս գա ընդառաջ, Եհովային կպատկանի։ Հեփթայեն սաստիկ կոտորածով հարվածում է ամմոնացիներին։ Երբ վերադառնում է Մասփա՝ իր տուն, առաջինը դուրս է գալիս նրա աղջիկը, որը Եհովայի հաղթանակով ուրախացած՝ դիմավորում է հորը։ Հեփթայեն կատարում է իր երդումը, բայց ոչ թե զոհաբերում է իր միակ աղջկան, ինչպես ընդունված է անել Բահաղի պաշտամունքի մեջ, այլ նվիրում է Եհովային՝ նրա տանը ծառայություն մատուցելու համար, ինչով էլ փառք է բերում Աստծուն։

19. Ի՞նչ կոնֆլիկտ է ծագում Հեփթայեի ու Եփրեմի մարդկանց միջև։

¹⁹ Եփրեմի մարդիկ բողոքում են, որ իրենց չեն կանչել Ամմոնի դեմ պատերազմելու ու սպառնում են Հեփթայեին։ Վերջինս ստիպված է լինում կռվի դուրս գալ նրանց դեմ։ Այդ ժամանակ Եփրեմից 42000 մարդ է զոհվում։ Նրանցից շատերը սպանվում են Հորդանանի ծանծաղուտներում. նրանք մատնում են իրենց, երբ «շիբոլեթ» բառը ճիշտ չեն արտասանում։ Հեփթայեն շարունակում է վեց տարի դատավարություն անել Իսրայելում (12։6)։

20. Հետո ի՞նչ երեք դատավորների մասին է նշվում։

²⁰ Դատավորներ Աբեսսանը, Ելոնը և Աբդոնը (12։8– 15)։ Թեև քիչ տեղեկություններ են արձանագրված այս դատավորների մասին, սակայն նշվում է, որ Աբեսսանը դատավարություն է արել յոթ տարի, Ելոնը՝ տասը տարի, իսկ Աբդոնը՝ ութ։

21, 22. ա) Ի՞նչ զորեղ գործեր է անում Սամսոնը և ի՞նչ զորությամբ։ բ) Ինչպե՞ս են փղշտացիները հաղթում Սամսոնին։ գ) Ինչպե՞ս է Սամսոնը ամենամեծ հաղթանակը տանում, և ո՞վ է հիշում նրան այդ պահին։

²¹ Դատավոր Սամսոնը (13։1–16։31)։ Իսրայելացիները նորից մատնվում են փղշտացիների ձեռքը։ Այս անգամ Եհովան դատավոր է նշանակում Սամսոնին։ Ծնվելուց անմիջապես հետո երեխան ուխտավոր է դառնում, այդ պատճառով նրա գլխին ածելի չպիտի դիպչի։ Տղան մեծանում է, ու Եհովան օրհնում է նրան։ Որոշ ժամանակ անց «Եհովայի ոգին սկսում է գործել նրա մեջ» (13։25)։ Նրա զորության գաղտնիքը ոչ թե ամուր մկաններն են, այլ Աստված։ Երբ «Եհովայի ոգին սկսում է գործել նրա մեջ», նա պատառում է առյուծին, մինչդեռ նրա ձեռքին ոչինչ չկա, իսկ ավելի ուշ 30 մարդ է սպանում ու այդպիսով հատուցում է փղշտացիներին իրենց նենգության համար (14։6, 19)։ Փղշտացիները կրկին նենգաբար են վարվում. նրանք Սամսոնի նշանածին ուրիշին են կնության տալիս։ Դրա մասին իմանալով՝ դատավորը գնում է, 300 աղվես է բռնում, նրանց պոչերն իրար է կապում, իսկ երկու պոչերի արանքում՝ ուղիղ մեջտեղը, մի-մի ջահ է դնում և բաց թողնում փղշտացիների ցորենի արտերը, խաղողի այգիներն ու ձիթենիները։ Դրանից հետո Սամսոնը ահռելի թվով փղշտացիների է սպանում՝ «իրար հետևից կոտորելով» նրանց (15։8)։ Փղշտացիները Հուդայի բնակիչներին ասում են, որ պահանջում են Սամսոնին։ Նրանք էլ կապում են Սամսոնին ու հանձնում փղշտացիներին, բայց «Եհովայի ոգին սկսում է գործել Սամսոնի մեջ», և նրա բազուկների պարանները այրված վուշե թելի պես են դառնում, այնպես որ կապանքներն ընկնում են նրա բազուկներից։ Սամսոնը կոտորում է հազար փղշտացու՝ «մեկ դեզ, երկու դեզ» (15։14–16)։ Ո՞րն է նրա զենքը։ Էշի ծնոտը։ Իր հոգնած ծառայի ծարավը հագեցնելու համար Եհովան հրաշք է անում. հենց մարտի դաշտում մի խոռոչ է բացում, ու այնտեղից ջուր է դուրս գալիս։

²² Մի անգամ Սամսոնը գնում է Գազա ու այնտեղ մի պոռնիկ կնոջ տուն մտնում։ Փղշտացիները, դարան մտած, շրջապատում են տունը։ Սակայն Եհովայի ոգին կրկին անգամ ուժ է տալիս Սամսոնին, ու կեսգիշերին նա վեր է կենում, քաղաքի դարպասի դռները երկու կողափայտերով բռնում է ու նրանց նիգով հանդերձ տեղահան անում և իր ուսերի վրա դնելով՝ Քեբրոնի դիմացի լեռան գլուխը հանում։ Հետագայում նա սիրահարվում է Դալիլային, որը նրան դավաճանում է։ Վերջինս պատրաստակամորեն օգնում է փղշտացիներին և իր բողոքներով ու աղաչանքներով ստիպում է Սամսոնին ասել, թե ինչում է նրա մեծ զորությունը, և նեղում է այն աստիճան, որ նա բացում է գաղտնիքը ու ասում, որ ինքը Աստծու ուխտավոր է և ածելի չպիտի դիպչի իր գլխին, որովհետև իր զորությունը մազերի մեջ է։ Երբ Սամսոնը քնած է լինում, կինը կտրել է տալիս նրա գլխի յոթ հյուսերը։ Այս անգամ անիմաստ է կռվել թշնամիների դեմ, քանի որ «Եհովան հեռացել է նրանից» (16։20)։ Փղշտացիները բռնում են Սամսոնին, աչքերը հանում են, պղնձե կրկնակի շղթաներով կապում ու բանտը գցում, որտեղ հարկադրում են նրան աղացքար պտտեցնել։ Մեծ տոնի ժամանակ, որը նվիրված է իրենց աստված Դագոնին, նրանք բերում են Սամսոնին, որ զվարճացնի իրենց։ Ուշադրություն չդարձնելով, որ նրա մազերը խիտ աճել են՝ նրանք կանգնեցնում են նրան Դագոնի սրբավայրի սյուների արանքում։ Սամսոնը կանչում է Եհովային. «Գերիշխա՛ն Տեր Եհովա, հիշի՛ր ինձ, խնդրում եմ, զորացրո՛ւ ինձ վերջին անգամ»։ Եհովան հիշում է նրան և ուժ տալիս։ Սամսոնը «ողջ ուժով», այսինքն՝ Եհովայի ուժով, հենվում է սյուներին, և տունը փուլ է գալիս, «այնպես որ բոլոր մեռածները, որոնց նա սպանում է իր մահվան պահին, ավելի շատ են լինում, քան նրանք, որոնց սպանել էր իր կենդանության օրոք» (16։28–30)։

23. Ինչի՞ մասին է արձանագրված 17–21-րդ գլուխներում, ու ե՞րբ են դրանք տեղի ունեցել։

²³ 17–21-րդ գլուխներում արձանագրված են Իսրայելի ներքին կոնֆլիկտները։ Այդ իրադարձությունները դատավորների վաղ շրջանին են վերաբերում, քանի որ տեղի են ունենում Հովնաթանի ու Փենեհեսի՝ Մովսեսի ու Ահարոնի թոռների օրերում։

24. Ինչպե՞ս են Դանի ցեղից ոմանք ստեղծում իրենց կրոնը։

²⁴ Միքան ու Դանի որդիները (17։1–18։31)։ Միքան, որն ապրում է Եփրեմի լեռնային շրջանում, իր սեփական կրոնն է ստեղծում։ Իր «աստվածների տան» մեջ քանդակված կուռք է դնում և լիազորություն տալիս մի ղևտացու, որ իր համար քահանա ծառայի (17։5)։ Դանի ցեղը ժառանգություն է փնտրում։ Մի խումբ մարդիկ այդ նպատակով ուղևորվում են դեպի հյուսիս և գալիս են Միքայի տուն։ Նրանք հափշտակում են նրա քանդակված կուռքը, կրոնական պարագաներն ու քահանային, գնում են Լայիս քաղաք՝ հանգիստ ու անհոգ ապրող ժողովրդի դեմ, և կործանում այն։ Նրանք վերաշինում են քաղաքը և այն կոչում Դան, իսկ Միքայի քանդակված կուռքը իրենց մոտ են կանգնեցնում։ Նրանք հետևում են իրենց ստեղծած կրոնին այն բոլոր օրերում, քանի դեռ ճշմարիտ Աստծու տունը Սելովում է։

25. Ինչպե՞ս է ավարտվում Գաբաայում տեղի ունեցած բախումը։

²⁵ Բենիամինի մեղքը Գաաբայում (19։1–21։25)։ Այս գլուխներում նշված արձանագրությունն էր պատճառը, որ Օսեեն հետագայում գրեց. «Գաբաայի օրերից սկսած՝ դու մեղք ես գործել, ո՛վ Իսրայել» (Օս. 10։9)։ Իր հարճի հետ տուն վերադառնալիս Եփրեմի լեռնային շրջանից մի ղևտացի Բենիամինի Գաբաայում գիշերում է մի ծեր մարդու մոտ։ Քաղաքի բնակիչներից անպիտան մարդիկ շրջապատում են տունը՝ պահանջելով ղևտացուն, որ հարաբերություն ունենան նրա հետ։ Սակայն նրա փոխարեն հարճին են վերցնում ու ողջ գիշեր լլկում։ Առավոտյան նրան մահացած են գտնում դռան շեմին։ Ղևտացին նրա դիակը տուն է տանում, 12 մասի է բաժանում և ուղարկում Իսրայելի բոլոր կողմերը։ Այդ արարքը մեծ փորձություն է դառնում 12 ցեղերի համար։ Կպատժե՞ն արդյոք նրանք Գաբաային՝ այդպիսով վերացնելով անբարոյությունը Իսրայելից։ Բենիամինի ցեղը հանդուրժում է այդ չարագործությունը։ Մնացած ցեղերը հավաքվում են Եհովայի առաջ Մասփայում, որտեղ վճռում են վիճակահանությամբ դուրս գալ Բենիամինի Գաբաայի դեմ։ Երկու արյունահեղ պարտություններից հետո այդ ցեղերը քաղաքից խաբելով դուրս են հանում Բենիամինի ցեղին ու գրեթե ամբողջությամբ ոչնչացնում են Բենիամինի որդիներին։ Ընդամենը 600 տղամարդ է փախչում դեպի Ռեմոնի ժայռը։ Հետո իսրայելացիները զղջում են, որ իրենց ցեղերից մեկը պակասել է։ Հնար են գտնում պատերազմից ողջ մնացած Բենիամինի որդիներին կնության տալու Հաբիս-Գաղաադի ու Սելովի աղջիկներին։ Այսպես ավարտվում է դատավորների դարաշրջանի մասին պատմությունը, որը լի է արյունալի բախումներով ու խարդավանքներով։ «Դատավորներ» գիրքը ավարտվում է հետևյալ խոսքերով. «Այն օրերին թագավոր չկար Իսրայելում։ Ամեն մեկն անում էր այն, ինչը ճիշտ էր իր աչքին» (Դատ. 21։25)։

ԻՆՉՈՎ Է ՕԳՏԱԿԱՐ

26. Ի՞նչ դասեր կարող ենք քաղել «Դատավորներ» գրքից։

²⁶ «Դատավորներ» գիրքը պարզապես արյունահեղությունների ու հակամարտությունների մասին պատմություն չէ, այն փառաբանում է Եհովային որպես իր ժողովրդի մեծ Ազատարարի։ Դրանում ցույց է տրվում, թե ինչ մեծ ողորմություն և համբերատարություն է դրսևորում Աստված նրանց հանդեպ, ովքեր իր անունն են կրում, երբ վերջիններս զղջում են ու դառնում դեպի նա։ Գիրքը անչափ արժեքավոր է, քանի որ վճռականորեն թիկունք է կանգնում ճշմարիտ երկրպագությանը և հստակ նախազգուշացնում է, թե ինչ անմտություն է դիվային պաշտամունքի մեջ միջամուխ լինելը, միջդավանանքի անցնելը ու անբարո մարդկանց հետ շփվելը։ Այն, որ Եհովան խստորեն դատապարտեց Բահաղի երկրպագությունը, պետք է մղի մեզ հեռու մնալու նյութապաշտությունից, ազգայնամոլությունից և անառակ ապրելակերպից (2։11–18)։

27. Ի՞նչ ենք սովորում դատավորների օրինակից։

²⁷ Դատավորների անվախ ու քաջ հավատի մասին ուսումնասիրելը մեր մեջ էլ նման հավատ կզարգացնի։ Զարմանալի չէ, որ Եբրայեցիներ 11։32–34 համարներում այդքան մեծ հավանությամբ է խոսվում դատավորների մասին։ Նրանք պայքարել են այն բանի համար, որ Եհովայի անունը սրբացվի, և իրենց ուժին չեն ապավինել։ Նրանք գիտեին, որ իրենց զորության աղբյուրը Եհովայի ոգին է, և համեստորեն ընդունում էին այդ փաստը։ Մենք էլ կարող ենք վերցնել «ոգու սուրը»՝ Աստծու Խոսքը՝ վստահ լինելով, որ Աստված մեզ նույնպես զորություն կտա, ինչպես տվեց Բարակին, Գեդեոնին, Հեփթայեին, Սամսոնին և մյուսներին։ Այո՛, մեծ խոչընդոտները Եհովայի ոգով հաղթահարելիս կարող ենք հոգևորապես այնքան ուժեղ լինել, որքան Սամսոնն էր ուժեղ ֆիզիկապես։ Բայց այդ զորությունը կստանանք միայն այն դեպքում, եթե աղոթենք Եհովային ու ապավինենք նրան (Եփես. 6։17, 18; Դատ. 16։28)։

28. Ինչպե՞ս է «Դատավորներ» գիրքը մատնացույց անում Եհովայի անվան սրբացումը Թագավորության Սերնդի միջոցով։

²⁸ Եսայիա մարգարեն երկու անգամ հղում է անում «Դատավորներ» գրքին՝ ցույց տալու համար, որ ինչպես Մադիանի օրերում Եհովան արեց, այնպես էլ այդ ժամանակ կանի՝ իր ժողովրդին ազատելով թշնամու լծից (Ես. 9։4; 10։26)։ Եսայիայի խոսքերը մեզ հիշեցնում են Դեբորայի ու Բարակի երգը, որն ավարտվում է ջերմ խնդրանքով. «Թող այսպես կործանվեն քո բոլոր թշնամիները, ո՛վ Եհովա, իսկ քեզ սիրողները թող լինեն ինչպես արևը, որ ծագում է իր զորությամբ» (Դատ. 5։31)։ Իսկ ովքե՞ր են Եհովային սիրողները։ Նմանատիպ համեմատություն արել է Հիսուսը, ինչի մասին գրված է Մատթեոս 13։43-ում. «Այդ ժամանակ արդարները արևի նման կշողան իրենց Հոր թագավորության մեջ»։ Այո՛, խոսքը Թագավորության ժառանգների մասին է։ Փաստորեն, «Դատավորներ» գիրքը մատնացույց է անում այն ժամանակը, երբ արդար Դատավորը և Թագավորության Սերունդը՝ Հիսուսը, գործի կդնի իր իշխանությունը։ Որդու միջոցով Եհովան կփառավորի ու կսրբացնի իր անունը, ինչպես որ սաղմոսերգուն էր այդ մասին աղոթում՝ Աստծու թշնամիների վերաբերյալ ասելով. «Նրանց հետ վարվիր այնպես, ինչպես վարվեցիր Մադիանի, Սիսարայի և Հաբինի հետ Կիսոն հեղեղատում.... Որպեսզի մարդիկ իմանան, որ դո՛ւ, ում անունը Եհովա է, դու միակ Բարձրյալն ես ամբողջ երկրի վրա» (Սաղ. 83։9, 18; Դատ. 5։20, 21)։

[ծանոթագրություններ]