Գլուխ 28

Փորձություններ և մաղում կազմակերպության ներսում

ԵՀՈՎԱՅԻ ՎԿԱՆԵՐԻ ժամանակակից կազմակերպության զարգացման և աճի ընթացքում եղել են բազմաթիվ իրավիճակներ, որոնց ժամանակ դաժան փորձության է ենթարկվել առանձին Վկաների հավատը։ Ինչպես որ քամհարելու և կալսելու միջոցով ցորենը առանձնացվում է մղեղից, այնպես էլ այս իրավիճակների միջոցով բացահայտվում էր, թե ովքեր են ճշմարիտ քրիստոնյաները (համեմատի՛ր Ղուկաս 3։17)։ Ի հայտ էր գալիս կազմակերպության անդամների սրտի իրական վիճակը։ Ի՞նչն էր նրանց մղում ծառայելու։ Անձնական շահե՞րը։ Ո՞ւմ էին նրանք հետևում։ Ինչ-որ անկատար մարդո՞ւ։ Թե՞ նրանք խոնարհ մարդիկ էին, որոնք ցանկանում էին իմանալ ու կատարել Աստծու կամքը, մարդիկ, որոնք ամբողջովին նվիրված էին Եհովային (համեմատի՛ր 2 Տարեգրություն 16։9)։

Հիսուս Քրիստոսի առաջին դարի հետևորդները նույնպես բախվում էին հավատի փորձությունների։ Հիսուսն իր հետևորդներին ասաց, որ եթե հավատարիմ լինեն, իր թագավորակիցները կլինեն Թագավորության մեջ (Մատթ. 5։3, 10; 7։21; 18։3; 19։28)։ Սակայն նա չասաց նրանց, թե երբ են ստանալու այդ վարձատրությունը։ Արդյոք Հիսուսի հետևորդները կշարունակեի՞ն Թագավորության շահերն իրենց կյանքում առաջին տեղում դնել՝ բախվելով համատարած անտարբերության, նույնիսկ թշնամանքի իրենց քարոզչական գործի հանդեպ։ Բոլորը չէ, որ այդպես վարվեցին (2 Տիմոթ. 4։10)։

Ոմանց համար փորձություն եղավ այն, թե ինչպես էր սովորեցնում Հիսուսը։ Փարիսեցիները գայթակղվեցին, երբ նա կտրուկ մերժեց նրանց ավանդույթները (Մատթ. 15։1–14)։ Նույնիսկ շատերը, որ պնդում էին, թե Հիսուսի աշակերտներն են, վիրավորվեցին նրա սովորեցնելու կերպից։ Մի անգամ, երբ Հիսուսը խոսում էր, թե որքան կարևոր է հավատ դրսևորել իր մարմնի ու արյան արժեքի հանդեպ, որ զոհաբերվելու էր, աշակերտներից շատերը ցնցվեցին՝ լսելով, թե ինչպիսի այլաբանական խոսք է նա գործածում։ Չսպասելով հետագա բացատրության՝ նրանք «հետ դարձան իրենց նախկին գործերին և այլևս չէին շրջում նրա հետ» (Հովհ. 6։48–66)։

Սակայն ոչ բոլորը հեռացան։ Սիմոն Պետրոսն ասաց. «Տե՛ր, ո՞ւմ մոտ գնանք։ Հավիտենական կյանքի տանող խոսքերը դու ունես, և մենք հավատացինք ու իմացանք, որ դու ես Աստծու Սուրբը» (Հովհ. 6։67–69)։ Նրանք բավականաչափ բաներ էին տեսել ու լսել, ինչը իրենց համոզել էր, որ Հիսուսը նա է, ում միջոցով Աստված ցույց էր տալիս ճշմարտությունը իր և իր նպատակների վերաբերյալ (Հովհ. 1։14; 14։6)։ Այդուհանդերձ, հավատի փորձությունները շարունակվեցին։

Իր մահից ու հարությունից հետո Հիսուսը նշանակեց առաքյալների և ուրիշ աշակերտների, որ հովվեն ժողովը։ Նրանք անկատար մարդիկ էին, ու երբեմն նրանց անկատարությունները փորձություն էին դառնում ուրիշների համար (համեմատի՛ր Գործեր 15։36–41; Գաղատացիներ 2։11–14)։ Մյուս կողմից՝ կային այնպիսի անհատներ, որոնք անհավասարակշռված լինելով՝ չափից շատ էին հիանում աչքի ընկնող քրիստոնյաներով և ասում էին՝ «ես Պողոսին եմ հետևում», իսկ մյուսները՝ «ես՝ Ապողոսին»» (1 Կորնթ. 3։4)։ Նրանք բոլորը պետք է զգույշ լինեին, որ չմոռանային այն, թե ինչ է նշանակում լինել Հիսուս Քրիստոսի հետևորդ։

Պողոս առաքյալը կանխագուշակեց, որ այլ լուրջ խնդիրներ էին լինելու՝ բացատրելով, որ նույնիսկ քրիստոնեական ժողովի մեջ «մարդիկ կելնեն և ծուռումուռ բաներ կխոսեն աշակերտներին իրենց հետևից քաշելու համար» (Գործ. 20։29, 30)։ Իսկ Պետրոս առաքյալը նախազգուշացրեց, որ Աստծու ծառաների մեջ սուտ ուսուցիչները ջանալու էին «շինծու խոսքերով» շահագործել ուրիշներին (2 Պետ. 2։1–3)։ Ակնհայտ է, որ քրիստոնյաներին ապագայում հավատի ու նվիրվածության փորձություններ էին սպասում, որոնք կբացահայտեին նրանց սրտի վիճակը։

Ուստի այն փորձություններն ու մաղումը, որ Եհովայի վկաների ժամանակակից պատմության մի մասն են, չեն զարմացնում նրանց։ Սակայն շատերին զարմացրել է, թե ով և ինչ պատճառով է գայթակղվել։

Իսկապե՞ս նրանք գնահատում էին փրկանքը

1870-ականների սկզբներին եղբայր Ռասելն ու նրա ընկերակիցները ավելի ու ավելի շատ բաներ էին իմանում Աստծու նպատակների մասին ու ավելի շատ էին գնահատում դրանք։ Նրանց համար դա հոգևոր թարմության ժամանակ էր։ Սակայն 1878թ.-ին նրանք բախվեցին Աստծու Խոսքի հանդեպ հավատի ու նվիրվածության մեծ փորձության։ Հարցը վերաբերում էր Հիսուսի մարմնի ու արյան քավիչ արժեքին՝ այն ուսմունքին, որը գայթակղության պատճառ դարձավ առաջին դարի Հիսուսի աշակերտներից շատերի համար։

Դրանից ընդամենը երկու տարի առաջ՝ 1876թ.-ին, Չ. Թ. Ռասելը սկսեց համագործակցել Ն. Հ. Բարբերի հետ, որը Ռոչեստերից էր (Նյու Յորք)։ Նրանց ուսումնասիրության խմբերը միավորվեցին։ Ռասելը դրամական միջոցներ տրամադրեց՝ վերսկսելու Բարբերի «Առավոտվա մունետիկ» պարբերականի թողարկումը։ Բարբերը դարձավ պարբերականի խմբագիրը, իսկ Ռասելը՝ համախմբագիրը։ Նրանք նաև միասին տպագրեցին «Երեք աշխարհ և այս աշխարհի հունձը» գիրքը։

Եվ ահա պարզ երկնքում որոտ պայթեց. «Առավոտվա մունետիկի» 1878թ. օգոստոսի համարում Բարբերը գրեց մի հոդված, որում թերագնահատում էր այնպիսի համարների նշանակությունը, ինչպիսիք էին 1 Պետրոս 3։18-ը, Եսայիա 53։5, 6-ը, ինչպես նաև Եբրայեցիներ 9։22-ը, և հայտարարում էր, որ այն գաղափարը, թե Քրիստոսը մահացել է մեր մեղքերի քավության համար, անհեթեթություն էր։ Հետագայում Ռասելը գրեց. «Ցավոք, պրն. Բարբերը.... «Մունետիկում» մի հոդված գրեց, որում հերքում էր քավության ուսմունքը, այսինքն՝ հերքում էր, որ Քրիստոսի մահը փրկագին եղավ, որը վճարվեց Ադամի կորցրած կյանքի դիմաց և նրա ժառանգների փրկության համար՝ ասելով, որ եթե հայրը իր որդու սխալ արարքի համար գնդասեղով ծակի ճանճին՝ նրան տառապանք ու մահ պատճառելով, այդ դեպքում Քրիստոսի մահն էլ կարելի է համարել լիարժեք վճար մարդու մեղքի դիմաց»a։

Դա սկզբունքային հարց էր։ Արդյոք եղբայր Ռասելը հավատարիմ կմնա՞ր Աստվածաշնչին, որում հստակ խոսվում է մարդկության փրկության համար Աստծու տված միջոցի մասին, թե՞ կդառնար մարդկային փիլիսոփայության զոհը։ Թեև այդ ժամանակ եղբայր Ռասելը Բարբերից շատ ավելի փոքր էր՝ ընդամենը 26 տարեկան, սակայն խիզախություն ունեցավ «Մունետիկի» հաջորդ համարում հրապարակելու մի հոդված, որում համոզվածությամբ պաշտպանում էր այն գաղափարը, որ Քրիստոսի արյունը մեղքեր քավելու ուժ ունի՝ դրա մասին խոսելով որպես «Աստծու խոսքի կարևորագույն ուսմունքներից մեկը»։

Այնուհետև նա խնդրեց Ջ. Հ. Փեյթոնին՝ «Մունետիկի» մեկ այլ համախմբագրի, մի հոդված գրելու, որը թիկունք կկանգներ այն գաղափարին, որ Քրիստոսի արյան հանդեպ հավատը հիմք է ծառայում մեղքերի քավության համար։ Փեյթոնը գրեց այդպիսի հոդված, որը տպագրվեց դեկտեմբերի համարում։ Բարբերի հետ մի շարք աստվածաշնչյան քննարկումներից հետո, որոնք ոչ մի արդյունք չունեցան, Ռասելը խզեց կապերը նրա հետ և դադարեց պարբերականին ֆինանսապես աջակցելուց։ 1879թ. հուլիսին Ռասելը սկսեց տպագրել նոր պարբերական, որը կոչվում էր «Սիոնի Դիտարան և Քրիստոսի ներկայության մունետիկ»։ Այն ի սկզբանե պաշտպանում էր փրկանքի ուսմունքը։ Սակայն խնդիրները դեռ առջևում էին։

Երկու տարի անց Փեյթոնը, որն այդ ժամանակ ծառայում էր որպես «Դիտարան» ընկերության շրջագայող ներկայացուցիչ, նույնպես սկսեց շեղվել ճշմարտությունից և տպագրեց մի գիրք (դա նրա երկրորդ գիրքն էր՝ «Վաղ արշալույս» վերնագրով), որում հերքվում էր այն գաղափարը, որ Ադամը մեղք էր գործել, հետևաբար հերքվում էր նաև փրկչի կարիքը։ Ըստ նրա տրամաբանության՝ Տերն ինքը անկատար մարդ էր, որն իր կյանքով ընդամենը ցույց տվեց ուրիշներին, թե ինչպես է հարկավոր սպանել մեղավոր հակումները։ 1881թ.-ին Ա. Դ. Ջոնսը՝ Ռասելի մեկ այլ ընկերակից, սկսեց հրատարակել մի պարբերական («Սիոնի լուսաստղ»), որը նման էր «Դիտարանին», բայց քննարկում էր միայն Աստծու նպատակի ավելի պարզ երեսակները։ Սկզբում ամեն ինչ լավ էր ընթանում։ Սակայն առաջին տարվա ընթացքում Ջոնսի պարբերականը սկսեց հերքել Քրիստոսի քավիչ զոհի մասին ուսմունքը, իսկ հաջորդ տարի՝ ողջ Աստվածաշունչը։ Ի՞նչ էր պատահել այդ մարդկանց։ Նրանք թույլ էին տվել, որ իրենց տեսություններն ու մարդկային տարածված փիլիսոփայությունը շեղեին իրենց Աստծու Խոսքից (համեմատի՛ր Կողոսացիներ 2։8)։ Ա. Դ. Ջոնսի հրատարակությունը երկար չտպագրվեց։ Ջ. Հ. Փեյթոնը որոշեց թողարկել մի ամսագիր, որտեղ ավետարանը շարադրում էր ըստ իր հասկացողության։ Այդ ամսագիրը լույս էր տեսնում փոքր տպաքանակով։

Եղբայր Ռասելին շատ էր անհանգստացնում այն, թե ինչ ազդեցություն էր թողնում այդ ամենը «Դիտարանի» ընթերցողների վրա։ Նա գիտակցում էր, որ յուրաքանչյուրի հավատը փորձության է ենթարկվում։ Նա լավ գիտեր, որ ոմանք իր մասին մտածում էին, թե հակասուրբգրային ուսմունքները քննադատելու պատճառը մրցակցության ոգին է։ Բայց եղբայր Ռասելը իր համար հետևորդներ չէր փնտրում։ Ահա թե ինչ գրեց նա այդ օրերի իրադարձությունների մասին. «Այս փորձության ու մաղման նպատակը ակներևաբար այն է, որ ընտրվեն բոլոր այն մարդիկ, որոնց սիրտը զերծ է եսասիրական ցանկություններից, ովքեր ամբողջովին ու անվերապահորեն նվիրված են Տիրոջը, ովքեր մտահոգված են Տիրոջ կամքը կատարելով, և որոնց վստահությունը նրա իմաստության, նրա ճանապարհի ու նրա Խոսքի հանդեպ այնքան մեծ է, որ նրանք թույլ չեն տալիս, որ որևէ մեկի սոփեստությունը կամ իրենց իսկ ծրագրերն ու գաղափարները շեղեն իրենց Տիրոջ Խոսքից»։

Արդյոք Աստված որևէ մարդու միջոցո՞վ էր գործում

Գաղտնիք չէ, որ կրոնական շատ կազմակերպություններ ու գործիչներ որոշ չափով հիմնվում են Աստվածաշնչի վրա։ Կարելի՞ է ասել, որ Աստված գործում էր հենց Չարլզ Թեյզ Ռասելի միջոցով։ Եթե այո, արդյոք Աստված դադարե՞ց մարդկանց միջոցով գործելուց, երբ եղբայր Ռասելը մահացավ։ Այս հարցերը առանցքային դարձան ու պատճառ եղան հետագա փորձությունների ու մաղման։

Ինչ խոսք, եթե Չ. Թ. Ռասելը հավատարմորեն չհետևեր Աստծու Խոսքին, Աստված չէր գործի նրա միջոցով (Երեմ. 23։28; 2 Տիմոթ. 3։16, 17)։ Աստված չէր գործի մի մարդու միջոցով, որը կվախենար քարոզելուց այն, ինչ հստակ տեսնում էր Աստվածաշնչում (Եզեկ. 2։6–8)։ Աստված նաև չէր գործի փառասեր մարդու միջոցով, որն աստվածաշնչյան գիտելիքները կօգտագործեր իր համար փառք փնտրելու նպատակով (Հովհ. 5։44)։ Իսկ ի՞նչ են ասում փաստերը։

Քննելով Ռասելի կատարած աշխատանքը, նրա սովորեցրածները, հասկանալով նրա շարժառիթներն ու տեսնելով նրա գործի արդյունքները՝ Եհովայի վկաներն այսօր կասկած չունեն, որ Աստված հատուկ կերպով ու առանձնահատուկ ժամանակահատվածում գործել է Չարլզ Թեյզ Ռասելի միջոցով։

Այս տեսակետը հիմնված չէ միայն այն բանի վրա, որ եղբայր Ռասելը սկզբունքայնորեն պաշտպանում էր փրկանքի ուսմունքը։ Չպետք է նաև մոռանալ, որ նա անվախորեն մերժում էր Աստծու ներշնչյալ Խոսքին հակասող այն հավատալիքները, որոնք քրիստոնեական աշխարհի կրոնների հիմքն են կազմում։ Այս հավատալիքների մեջ էին մտնում Երրորդության ուսմունքը (որը սկիզբ է առնում հին Բաբելոնից, և որն ընդունվել է այսպես կոչված քրիստոնյաների կողմից Աստվածաշնչի գրության ավարտից երկար ժամանակ անց), ինչպես նաև հոգու անմահության ուսմունքը (որը որդեգրել են Պլատոնի փիլիսոփայության կողմնակիցները, և որը հիմք տվեց նրանց ընդունելու այնպիսի գաղափարներ, ինչպիսին է դժոխքի կրակներում հավիտյան չարչարվելու գաղափարը)։ Քրիստոնեական աշխարհի բազմաթիվ աստվածաբաններ գիտեն, որ այս ուսմունքները աստվածաշնչյան հիմք չունենb, բայց սովորաբար նրանց քարոզիչները չեն ասում այդ մասին ամբիոնից։ Ի տարբերություն նրանց՝ եղբայր Ռասելը հսկայածավալ քարոզարշավ ձեռնարկեց, որ աստվածաշնչյան գիտելիքները հայտնի յուրաքանչյուր մարդու, ով կցանկանար լսել։

Ուշագրավ է նաև այն, թե ինչ ձեռնարկեց եղբայր Ռասելը՝ Աստծու Խոսքից իր իմացած այլ շատ կարևոր ճշմարտությունների հետ կապված։ Նա հասկացավ, որ Քրիստոսը վերադառնալու էր մարդկանց համար անտեսանելի կերպով և որպես փառավոր ոգեղեն անձնավորություն։ Դեռևս 1876թ.-ին նա հասկացավ, որ 1914թ.-ին ավարտվելու էին հեթանոսների ժամանակները (Ղուկ. 21։24, Արարատ)։ Աստվածաշնչագետները նույնպես հասկացել էին այդ ճշմարտություններից մի քանիսը ու թիկունք էին կանգնում դրանց։ Սակայն եղբայր Ռասելը իր բոլոր միջոցներն օգտագործեց, որ ամբողջ աշխարհում հռչակի դրանք, և դա արեց այնպիսի մասշտաբով, որպիսին չէր հաջողվել որևէ մարդու կամ խմբի։

Նա հորդորում էր մարդկանց իր աշխատություններում գրվածները համեմատել Աստծու ներշնչյալ Խոսքի հետ, որպեսզի համոզվեն, որ իրենց սովորածը լիովին ներդաշնակ է Աստվածաշնչին։ Մի անհատի, որը նամակի միջոցով հարց էր տվել, եղբայր Ռասելը պատասխանեց. «Եթե առաջին դարի քրիստոնյաները տեղին էին համարում ստուգել այն, ինչ լսում էին առաքյալներից, որոնք ներշնչված էին Աստծու կողմից, և հենց իրենք էլ ասում էին, որ ներշնչված են, ապա որքան ավելի կարևոր է, որ դուք ինքներդ համոզվեք, որ այս ուսմունքները ներդաշնակ են առաքյալների ու Տիրոջ հրահանգներին, քանի որ նրանց հեղինակը չի համարում, թե ներշնչված է, այլ պարզապես ասում է, որ ունի Տիրոջ առաջնորդությունը՝ իրեն համարելով այն անհատը, որի միջոցով նա կերակրում է իր հոտին»։

Եղբայր Ռասելը չէր կարծում, թե գերբնական ուժով է օժտված կամ աստվածային հայտնություններ է ստանում։ Նա իրեն փառք չէր վերագրում իր սովորեցրածների համար։ Լինելով Աստվածաշնչի անխոնջ ուսումնասիրող՝ իր այդ խոր հասկացողությունը բացատրում էր «պարզապես այն փաստով, որ եկել է Աստծու նշանակած ժամանակը»։ Նա ասում էր. «Եթե ես չխոսեմ, և ուրիշ որևէ մեկն էլ չխոսի, ապա քարերը կաղաղակեն»։ Եղբայր Ռասելը իրեն համեմատում էր ցուցամատի հետ, որն ընդամենը մատնանշում էր այն, ինչ ասվում է Աստծու Խոսքում։

Չարլզ Թեյզ Ռասելը մարդկանցից փառք չէր փնտրում։ 1896թ.-ին նա հետևյալ խոսքերը գրեց շտկելու համար այն անհատների մտածելակերպը, ովքեր մեծարում էին իրեն. «Քանի որ մեզ Աստծու շնորհի միջոցով տրվել է ավետարանին ծառայելը, տեղին կլինի կրկնել այն, ինչ մենք հաճախ ենք ասել առանձին զրույցներում և գրել այս պարբերագրի էջերում, այսինքն՝ այն, որ թեև թանկ ենք համարում մեր ծառայակիցների և ողջ հոգևոր ընտանիքի սերը, համակրանքն ու վստահությունը, սակայն չենք ցանկանում, որ մեզ կամ մեր գրվածքները մեծարեն կամ ակնածանքի արժանացնեն, նաև չենք ցանկանում, որ մեզ կոչեն Սրբազան կամ Ռաբբի, և որ մեր անունով կոչվի որևիցե ուղղություն»։

Նույնիսկ երբ մոտենում էր եղբայր Ռասելի մահը, նա չէր մտածում, թե այլևս սովորելու բան չունի, և անելու բան այլևս չկա։ Հաճախ էր նա խոսում «Գրությունների ուսումնասիրություն» ժողովածուի յոթերորդ հատորը պատրաստելու մասին։ Երբ նրա մահից կարճ ժամանակ առաջ Մենտա Սթարջենը, որն ուղեկցում էր նրան ճամփորդության ժամանակ, հարցրեց այդ հատորի մասին, նա պատասխանեց. «Մեկ ուրիշը կարող է գրել այն»։ Իր կտակում նա ցանկություն էր հայտնել, որ «Դիտարանը» շարունակվի տպագրվել Տիրոջը ամբողջովին նվիրված մարդկանցից կազմված մի կոմիտեի առաջնորդությամբ։ Նա նշեց, որ կոմիտեի կազմի մեջ պետք է լինեն այնպիսի մարդիկ, որոնք «լիովին հավատարիմ կլինեն աստվածաշնչյան ուսմունքներին, հատկապես փրկանքի ուսմունքին, քանի որ ըստ դրանց՝ հնարավոր չէ Աստծուն ընդունելի լինել, փրկվել ու հավիտենական կյանք ստանալ՝ առանց Քրիստոսի հանդեպ հավատ ընծայելու և առանց Նրա Խոսքին ու ոգուն հնազանդվելու»։

Եղբայր Ռասելը հասկանում էր, որ բարի լուրի քարոզչության գործում դեռ շատ բան կա անելու։ 1915թ.-ին Վանկուվերում (Կանադա) տեղի ունեցած հարցազրույցի ժամանակ նրան հարցրին, թե Քրիստոսի՝ ոգով օծված հետևորդները, որոնք կենդանի էին այդ ժամանակ, երբ կարող էին ակնկալել ստանալ իրենց երկնային վարձատրությունը։ Նա պատասխանեց. «Չգիտեմ, սակայն դեռ հսկայական գործ կա անելու։ Եվ դրա համար հազարավոր եղբայրների ու միլիոնավոր դոլարների կարիք կա։ Թե որտեղից այդ ամենը կգտնվի, ես չգիտեմ, Տերը գիտի»։ Իսկ 1916թ.-ին իր քարոզչական ճամփորդությունից (որի ընթացքում մահացավ) կարճ ժամանակ առաջ նա իր մոտ կանչեց Ա. Հ. Մակմիլանին, որը գրասենյակում փոխարինում էր իրեն իր բացակայության ժամանակ, և ասաց. «Ես այլևս ի վիճակի չեմ կատարելու այս աշխատանքը, բայց դեռ շատ բան կա անելու»։ Երեք ժամ եղբայր Մակմիլանին նա բացատրեց, թե ինչ հսկայածավալ աշխատանք էր սպասվում՝ ըստ Աստվածաշնչի։ Եղբայր Մակմիլանի առարկություններին նա պատասխանեց. «Սա մարդու գործ չէ»։

Փորձություններ վարչական կազմի փոփոխության պատճառով

Եղբայր Ռասելի ընկերակիցներից շատերը հաստատ համոզված էին, որ Տերը վերահսկում է ամեն բան։ Ռասելի թաղման ժամանակ Ու. Է. վան Ամբուրգը ասաց. «Անցյալում Աստված գործել է շատ ծառաների միջոցով և, անկասկած, դեռ շատերի միջոցով կգործի ապագայում։ Մենք մեր կյանքը նվիրել ենք ոչ թե որևէ մեկին կամ որևէ մեկի գործին, այլ Աստծու կամքը կատարելուն՝ համաձայն այն բանի, ինչ նա հայտնել է մեզ իր Խոսքի ու առաջնորդության միջոցով։ Ինչպեսև նախկինում, Աստված շարունակում է մեզ ուղղորդել»։ Եղբայր Վան Ամբուրգը մինչև կյանքի վերջ հավատարիմ մնաց իր այդ համոզմունքին։

Ցավոք, սակայն, կային մարդիկ, որոնք հիանում էին Ռասելով, բայց այլ ոգի էին դրսևորում։ Այդ պատճառով, երբ Ռասելի մահով հանգամանքները փոխվեցին, նրանց հավատը փորձության ենթարկվեց, ինչը հանգեցրեց մաղման։ Հավատուրացական խմբեր ձևավորվեցին ոչ միայն Միացյալ Նահանգներում, այլև Բելֆաստում (Իռլանդիա), Կոպենհագենում (Դանիա), Վանկուվերում, Վիկտորիայում (Բրիտանական Կոլումբիա, Կանադա) և այլ վայրերում։ Հելսինկիում (Ֆինլանդիա) ոմանք սկսեցին մտածել, որ Ռասելի մահից հետո չկար որևէ մեկը, որի միջոցով կտրվեր հոգևոր լույսը։ Որոշ երևելի մարդկանց դրդմամբ՝ 164 հոգի հեռացավ կազմակերպությունից։ Արդյոք Աստված օրհնե՞ց նրանց։ Ինչ-որ ժամանակ նրանք տպագրում էին իրենց սեփական պարբերագիրը և անցկացնում իրենց հանդիպումները։ Սակայն ժամանակի ընթացքում այդ խումբը պառակտվեց, նրանց շարքերը նվազեցին, և խումբը դադարեց գոյություն ունենալուց։ Այդ մարդկանցից շատերը ուրախությամբ վերադարձան Աստվածաշունչ ուսումնասիրողների մոտ, բայց ոչ բոլորը։

Եղբայր Ռասելի մահը և դրան հաջորդող իրադարձությունները փորձություն եղան նաև Ռ. Ի. Բ. Նիկոլսոնի համար, որը Ավստրալիայի մասնաճյուղի քարտուղարն էր։ Ի հայտ եկան նրա իրական մղումները։ Ռասելի մահից հետո նա գրեց. «Մեկ քառորդ դար ես սիրել եմ նրան ոչ միայն նրա կատարած գործի, այլև նրա հրաշալի խառնվածքի համար։ Ես ուրախանում էի այն ճշմարտություններով, որոնք նա մատուցում էր որպես «ժամանակին տրված կերակուր», և նրա խորհուրդներով։ Ես հիանում էի նրա կարեկցանքով, բարությամբ, սիրով, որոնք զարմանալիորեն միահյուսվում էին նրա ամուր և հաստատուն վճռականությանը՝ անելու իր ուժերից եկածը և պատրաստ լինելու ամեն ինչի հանուն Աստծու կամքը կատարելու, ինչպես որ նա էր հասկանում, և ինչպես որ այն բացահայտվում էր Նրա Խոսքում.... Այժմ, երբ այս հենարանն այլևս չկա, միայնության ծանր զգացում է իջնում վրաս»։

Նիկոլսոնի կարծիքով՝ Ջոզեֆ Ֆ. Ռադերֆորդը՝ «Դիտարան ընկերության» նոր նախագահը, այնպիսի անձնավորություն չէր, որը կհամապատասխաներ այն դիրքին, որը զբաղեցնում էր եղբայր Ռասելը։ Նիկոլսոնը սկսեց բացեիբաց քննադատել այն, որ Աստվածաշնչի ուսումնասիրության նոր նյութերում կեղծ կրոնը կտրուկ կերպով էր դատապարտվում։ Կարճ ժամանակ անց նա հեռացավ կազմակերպությունից և իր հետ վերցրեց Ընկերության գույքից շատ բաներ (դրանք նա գրանցել էր իր անունով)։ Նրա հետ հեռացան Մելբուրնից այն անհատները, որոնց համար նա հեղինակություն էր։ Ինչո՞ւ նման բան տեղի ունեցավ։ Հավանաբար, Նիկոլսոնը դարձել էր մարդու հետևորդ, ու երբ այդ մարդն այլևս չկար, նրա անկեղծությունն ու Տիրոջը ծառայելու մեծ եռանդը սառեցին։ Այդ ժամանակ կազմակերպությունից հեռացած ոչ մի մարդ հոգևորապես չաճեց։ Ուշագրավ է, սակայն, որ նրբակազմ Ջեյն Նիկոլսոնը չհետևեց իր ամուսնուն։ Նա նախևառաջ նվիրված էր Եհովա Աստծուն ու շարունակեց լիաժամ ծառայել մինչև իր մահը՝ 1951թ.։

Շատերը հասկացան, որ Ռասելի մահից հետո տեղի ունեցած իրադարձություններով կատարվում էր Տիրոջ կամքը։ Այդ տարիներին Կանադայից Եհովայի ծառաներից մեկը դրա վերաբերյալ եղբայր Ռադերֆորդին հետևյալը գրեց.

«Սիրելի՛ եղբայր, խնդրում եմ, որ ինձ սխալ չհասկանաս։ Քո և մեր սիրելի եղբայր Ռասելի խառնվածքները տարբերվում են իրարից, ինչպես գիշերը ցերեկից։ Շատերը, ավա՜ղ, շատ-շատերը սիրում էին եղբայր Ռասելին, քանի որ նա հրաշալի անձնավորություն էր և ուներ լավ խառնվածք։ Եվ շատ քչերն էին հակառակվում նրան։ Շատերը ընդունեցին ճշմարտությունը միայն այն պատճառով, որ եղբայր Ռասելն էր դա սովորեցնում։ Հետևաբար, շատերը սկսեցին երկրպագել մարդու.... Դու հիշում ես, որ մի համաժողովի ժամանակ եղբայր Ռասելը իր անկեղծ ելույթում, հիմնվելով Հովհաննեսի ու հրեշտակի մասին արձանագրության վրա, խոսեց լավ միտումներ ունեցող շատ եղբայրների այս սխալի մասին (Հայտնություն 22։8, 9)։ Երբ նա մահացավ, բոլորս էլ գիտենք, թե ինչ տեղի ունեցավ։

Սակայն դու, եղբա՛յր Ռադերֆորդ, այնպիսի խառնվածք ունես, որը հնարավոր չէ համեմատել եղբայր Ռասելի խառնվածքի հետ։ Նույնիսկ արտաքնապես եք դուք շատ տարբեր։ Եվ դա քո մեղավորությունը չէ։ Դա քո ծննդյան նվերն է, և դու չէիր կարող հրաժարվել դրանից.... Այն ժամանակից, երբ քեզ վստահվեց ԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ղեկավարելու գործը, դու ենթարկվել ես անարդար քննադատության ու սարսափելի զրպարտության, և այդ ամենը՝ եղբայրների կողմից։ Այդուհանդերձ, դու մնացել ես հավատարիմ ու նվիրված սիրելի Տիրոջը և նրա հանձնարարությանը, ինչի մասին գրված է Եսայիա 61։1–3-ում։ Արդյոք Տերը գիտե՞ր, թե ինչ է անում, երբ քեզ վստահեց գործերի ղեկավարումը։ Անշո՛ւշտ, գիտեր։ Անցյալում մենք բոլորս հակված էինք ավելի շատ երկրպագելու ստեղծագործությանը և ոչ թե Ստեղծողին։ Տերը գիտեր դա։ Ուստի նա այլ խառնվածքով ստեղծագործություն նշանակեց գործերի վրա, ավելի ճիշտ՝ գործի՝ հնձի գործի վրա։ Դու չես ցանկանում, որ քեզ երկրպագեն։ Ես դա գիտեմ, բայց գիտեմ նաև, որ դու ցանկանում ես, որ բոլոր նրանք, ովքեր ունեն այդ թանկ հավատը, ուրախանան այն լույսով, որն այժմ շողում է արդարների ճանապարհին այնպես, ինչպես Տերն է ցանկանում։ Եվ Տերը ցանկանում է, որ դա այդպես լինի»։

Հստակեցվում է «հավատարիմ և իմաստուն ծառայի» ինքնությունը

Շատերը, ովքեր այդ ժամանակ մաղվեցին, կառչած էին այն տեսակետից, թե միայն մեկ անհատ՝ Չարլզ Թեյզ Ռասելն էր Հիսուսի կանխագուշակած «հավատարիմ և իմաստուն ծառան», որի մասին արձանագրված է Մատթեոս 24։45–47-ում, և որը Աստծու ծառաներին պետք է հոգևոր կերակուր տար։ Հատկապես նրա մահից հետո «Դիտարանում» մի քանի տարի շարունակ արտահայտվում էր այս տեսակետը։ Աստվածաշունչ ուսումնասիրողների այդ կարծիքը հիմնված էր եղբայր Ռասելի ունեցած մեծ դերի վրա։ Նա ինքը այդ գաղափարը առաջ չէր տանում, բայցև ընդունում էր դրա կողմնակիցների բերած թվացյալ ողջամիտ փաստարկներըc։ Միևնույն ժամանակ նա ընդգծում էր, որ այն մարդը, ում Տերը նման դեր է տվել, պետք է լինի խոնարհ, ինչպես նաև նախանձախնդիր իր Տիրոջը փառք բերելու հարցում։ Եթե Տիրոջ ընտրյալը այդ հարցում թերանար, կփոխարինվեր այլ անհատով։

Սակայն եղբայր Ռասելի մահից հետո ճշմարտության լույսը աստիճանաբար ավելի լուսավոր էր դառնում, իսկ Հիսուսի կանխագուշակած քարոզչությունը ավելի էր ընդլայնվում, ինչի շնորհիվ ակնհայտ դարձավ, որ «հավատարիմ և իմաստուն ծառան» եղբայր Ռասելի մահով չէր վերացել։ 1881թ.-ին նա կարծիք էր հայտնել, որ «ծառան» հավատարիմ օծյալ քրիստոնյաների խումբ է։ Եղբայր Ռասելը ծառային պատկերացնում էր որպես խումբ՝ մարդկանց դասակարգ, որը միավորված էր Աստծու կամքը կատարելու հարցում (համեմատի՛ր Եսայիա 43։10)։ 1927թ.-ին Աստվածաշունչ ուսումնասիրողները հաստատեցին այս հասկացողությունը։ Այսօր Եհովայի վկաները ընդունում են, որ հավատարիմ և իմաստուն ծառան տալիս է հոգևոր կերակուր «Դիտարան» պարբերագրի միջոցով։ Նրանք չեն պնդում, թե այս դասակարգը անսխալական է, բայց համարում են, որ Տերը այս համակարգի վերջին օրերում գործում է նրա միջոցով։

Երբ հպարտությունը խոչընդոտ էր դառնում

Սակայն եղել են ժամանակներ, երբ պատասխանատու դիրք ունեցող առանձին անհատներ մտածել են, թե հոգևոր լույսը տարածվում է հենց իրենց միջոցով, և չեն ընդունել այն, ինչ տրվում է կազմակերպության միջոցով։ Ուրիշները պարզապես հագուրդ էին տալիս իրենց ցանկություններին՝ լինել ավելի ազդեցիկ։ Նրանք ձգտում էին իրենց համար հետևորդներ փնտրել կամ, ինչպես ասաց Պողոս առաքյալը, «աշակերտներին իրենց հետևից քաշել» (Գործ. 20։29, 30)։ Ինչ խոսք, այդպես փորձվեցին այն անհատների մղումներն ու հոգևոր կայունությունը, ում նրանք ձգտում էին իրենց հետևորդը դարձնել։ Ահա մի քանի օրինակներ։

Ալեգեյնիում (Փենսիլվանիա) Աստվածաշունչ ուսումնասիրողները հատուկ նամակ ստացան, որով հրավիրվում էին մի հանդիպման, որը տեղի էր ունենալու 1894թ. ապրիլի 5-ին։ Եղբայր և քույր Ռասելները հրավիրված չէին։ Հանդիպմանը ներկա էր մոտ 40 մարդ։ Նամակում, որը ստորագրել էին Է. Բրայանը, Ս. Դ. Ռոջերսը, Ջ. Բ. Ադամսոնը և Օ. ֆոն Զեքը, ասվում էր, որ հանդիպմանը կխոսվի նրանց «մեծագույն բարօրության» մասին։ Այդպիսով դավադիրները չարամտորեն ջանում էին թունավորել մյուսների մտքերը։ Հավաքվածներին նրանք հայտնեցին, թե իբրև եղբայր Ռասելը իր գործարքներում անօրենություն էր թույլ տալիս (թեև փաստերը հակառակն էին ցույց տալիս), նաև իրենց դժգոհությունն արտահայտեցին, որ նա չափից շատ իշխանություն ունի (ինչը իրենք էին ցանկանում ունենալ), և որ նա գերադասում է ավետարանը տարածել տպագրված էջերի ու Աստվածաշնչի խմբակների հանդիպումների միջոցով՝ միայն ելույթներ ներկայացնելու փոխարեն (որոնց ժամանակ նրանք կարող էին ազատորեն առաջ տանել իրենց սեփական տեսակետները)։ Տեղի ունեցածը մեծ անհանգստություն առաջ բերեց ժողովում, և շատերը գայթակղվեցին։ Սակայն նրանք, ովքեր հեռացան կազմակերպությունից, չդարձան ավելի հոգևոր անձնավորություններ կամ Տիրոջ գործում ավելի եռանդուն ծառայողներ։

Ավելի քան 20 տարի անց՝ նախքան իր մահը, եղբայր Ռասելը հայտնեց իր նպատակը Մեծ Բրիտանիա ուղարկել հմուտ հռետոր Փոլ Ս. Լ. Ջոնսոնին, որ նա զորացնի այնտեղի Աստվածաշունչ ուսումնասիրողներին։ Հարգելով եղբայր Ռասելի ցանկությունը՝ Ընկերությունը 1916թ. նոյեմբերին Ջոնսոնին ուղարկեց Մեծ Բրիտանիա։ Սակայն երբ նա տեղ հասավ, պատասխանատվությունից զրկեց Ընկերության կողմից նշանակված երկու ղեկավարների։ Իրեն համարելով շատ կարևոր անձնավորություն՝ նա իր ելույթներում և նամակներում պնդում էր, թե իր գործերի նախատիպը Եզրասի, Նեեմիայի ու Մուրթքեի արածներն էին։ Նա իրեն համարում էր Մատթեոս 20։8-ում արձանագրված Հիսուսի առակի գործավարը։ Նա փորձում էր իր ձեռքը վերցնել Ընկերության ֆինանսները և իր նպատակին հասնելու համար դիմեց Լոնդոնի Բարձր դատարան։

Երբ Ջոնսոնի ջանքերը ձախողվեցին, նա վերադարձավ Նյու Յորք։ Այնտեղ նա փորձեց աջակցություն գտնել Ընկերության տնօրենների խորհրդի անդամներից ոմանց մոտ։ Նրանք, ովքեր թիկունք կանգնեցին նրան, իրենց նպատակներին հասնելու համար փորձում էին մի բանաձև ընդունել, որով չեղյալ կհամարվեին Ընկերության կանոնադրության այն կետերը, ըստ որոնց՝ նախագահն է ղեկավարում գործերը։ Նրանք ցանկանում էին լիազորություն ստանալ, որ բոլոր հարցերում վերջնական որոշումները իրենք կայացնեին։ Եղբայր Ռադերֆորդը իրավական քայլեր ձեռնարկեց, որ պաշտպանի Ընկերության շահերը, իսկ նրանց, ովքեր փորձում էին խափանել Ընկերության աշխատանքը, խնդրեցին հեռանալ Բեթելից։ Հաջորդ տարվա սկզբին տեղի ունեցավ Ընկերության բաժնետերերի տարեկան հանդիպումը, ու երբ գալիք տարվա համար ընտրվում էին տնօրենների խորհուրդը և ղեկավարները, մեծամասնությունը ըմբոստների դեմ քվեարկեց։ Միգուցե նրանցից ոմանք կարծում էին, թե իրավացի էին, բայց նրանց հոգևոր եղբայրների մեծ մասը հստակ ցույց տվեց, որ համաձայն չէ այդ դիրքորոշմանը։ Արդյոք նրանք կընդունեի՞ն հանդիմանությունը։

Դրանից հետո Փ. Ս. Լ. Ջոնսոնը ներկա էր լինում Աստվածաշունչ ուսումնասիրողների հանդիպումներին և ձևացնում էր, թե համաձայն է նրանց համոզմունքների ու գործունեության հետ։ Բայց որոշ մարդկանց վստահությունը շահելուց հետո կասկածի սերմեր էր ցանում։ Եթե ինչ-որ մեկը այս կամ այն ժողովում առաջարկում էր կապերը խզել Ընկերության հետ, նա կեղծավորությամբ դրա դեմ էր դուրս գալիս, սակայն շարունակում էր իր նենգ գործելակերպը, մինչև որ ողջ ժողովում հիմնովին արմատախիլ էր լինում հավատարմությունը կազմակերպության հանդեպ։ Ջոնսոնը նամակներ էր գրում և այցելում էր տարբեր ժողովներ՝ փորձելով ազդեցություն բանեցնել եղբայրների վրա ոչ միայն Միացյալ Նահանգներում, այլև Կանադայում, Ջամայկայում, Եվրոպայում ու Ավստրալիայում։ Հասա՞վ նա արդյունքների։

Երբ որևէ ժողովում մեծամասնությունը քվեարկում էր հօգուտ այն բանի, որ խզի կապերը Ընկերության հետ, թվում էր, թե նա հաջողության էր հասնում։ Սակայն նրանք նման էին ծառից կտրված ճյուղի, որը որոշ ժամանակ կանաչ մնում է, բայց հետո թառամում և անկենդան է դառնում։ Երբ 1918թ.-ին հակառակորդները համաժողով անցկացրին, նրանց միջև տարաձայնություններ առաջ եկան, և նրանք պառակտվեցին։ Ընդդիմությունը շարունակեց մասնատվել։ Որոշ փոքր աղանդներ, որոնք տարված էին իրենց առաջնորդով, գործեցին մի որոշ ժամանակ։ Նրանցից և ոչ մեկը չէր մասնակցում ողջ աշխարհում Աստծու Թագավորության մասին հանրորեն վկայություն տալու գործին, այն գործին, որը Հիսուսը պատվիրել էր իր հետևորդներին։

Երբ այս ամենը տեղի էր ունենում, եղբայրները հիշում էին 1 Պետրոս 4։12-ում արձանագրված խոսքերը. «Սիրելինե՛ր, մի՛ զարմացեք և տարօրինակ մի՛ համարեք, երբ փորձությունները այրող կրակի պես վառվում են ձեր մեջ»։

Միայն վերոհիշյալ մարդիկ չէ, որ թույլ տվեցին, որ հպարտությունը քայքայի իրենց հավատը։ Նման բան ուրիշների հետ էլ տեղի ունեցավ։ Նրանցից էր Ալեքսանդր Ֆրեյթագը՝ Ժնևի (Շվեյցարիա) մասնաճյուղի ղեկավարը։ Նա սիրում էր ուշադրություն հրավիրել իր վրա, իսկ Ընկերության հրատարակությունները ֆրանսերեն թարգմանելիս ավելացնում էր իր գաղափարները և նույնիսկ իր սեփական նյութերն էր տպագրում Ընկերության տպարանում։ Կանադայում Ու. Ֆ. Սոլթերը՝ մասնաճյուղի ղեկավարներից մեկը, սկսեց չհամաձայնել Ընկերության հրատարակությունների հետ և հայտարարեց, որ պատրաստվում է դառնալ «Դիտարան ընկերության» հաջորդ նախագահը։ Իսկ երբ նա զրկվեց պատասխանատվությունից, խաբեության դիմեց՝ օգտագործելով Ընկերության նամակագլուխը ու Կանադա և ուրիշ երկրներ նամակներ ուղարկելով, որտեղ հրահանգ էր տալիս ուսումնասիրել իր իսկ գրած նյութերը։ Նիգերիայում ըմբոստ անհատների թվում կար Գ. Մ. Ուկոլի անունով մեկը, որը սկզբում նախանձախնդիր էր ճշմարտության հանդեպ, բայց հետո այն միջոց համարեց նյութական շահ ստանալու և բարձր դիրքի արժանանալու համար։ Երբ նրա ջանքերը ձախողվեցին, նա մամուլի միջոցով քննադատության ենթարկեց եղբայրներին։ Ուրիշներն էլ այդպես վարվեցին։

Վերջին տարիներին նույնպես եղել են մարդիկ, ովքեր, ունենալով պատասխանատու դիրք, նման ոգի են դրսևորել։

Ինչ խոսք, այդ մարդիկ ազատ են դավանելու այն, ինչ ցանկանում են։ Սակայն եթե անհատը հանրորեն կամ անհատապես քարոզում է տեսակետներ, որոնք հակասում են այն ամենին, ինչ գրված է որևէ կազմակերպության հրատարակություններում, և միևնույն ժամանակ պնդում է, թե ներկայացնում է այդ կազմակերպությունը, ապա նա պառակտում է առաջ բերում։ Ինչպե՞ս էին Եհովայի վկաները վարվում նման իրավիճակներում։

Նրանք հալածանք չէին կազմակերպում այդպիսի անհատների դեմ (թեև հավատուրացները հաճախ վիրավորում էին իրենց նախկին հոգևոր եղբայրներին) ու չէին փորձում ֆիզիկական վնաս հասցնել նրանց (ինչպես որ արել է կաթոլիկ եկեղեցին ինկվիզիցիայի միջոցով)։ Եհովայի վկաները առաջնորդվում էին հետևյալ խորհրդով, որը տվեց Պողոս առաքյալը. «Աչքի տակ առեք նրանց, ովքեր բաժանումներ են առաջ բերում և գայթակղության առիթ են ստեղծում՝ հակառակ այն ուսմունքին, որ դուք սովորել եք. խուսափե՛ք նրանցից, որովհետև այդպիսիները.... մեր Տիրոջ՝ Քրիստոսի ծառաները [չեն].... Նրանք իրենց քաղցր խոսքերով ու հաճոյախոսություններով մոլորեցնում են պարզահոգի մարդկանց սրտերը» (Հռոմ. 16։17, 18)։

Հետևելով տեղի ունեցող դեպքերին՝ ուրիշները նույնպես հնարավորություն էին ստանում ցույց տալու, թե ինչ կա իրենց սրտում։

Ուսմունքային հարցերը փոփոխության կարիք ունեն

Եհովայի վկաները ընդունում են, որ տարիների ընթացքում Աստծու նպատակի վերաբերյալ իրենց հասկացողությունը բազմիցս փոփոխության է ենթարկվել։ Քանի որ Աստծու նպատակի վերաբերյալ գիտելիքները աստիճանաբար են բացվում, ուստի պետք է ակնկալել փոփոխություններ։ Աստծու նպատակը չի փոխվում, բայց քանի որ նա շարունակաբար ավելացնում է իր ծառաների գիտելիքները, նրանց տեսակետների մեջ ժամանակ առ ժամանակ փոփոխություններ են լինում։

Վկաները Աստվածաշնչի հիման վրա ցույց են տալիս, որ անցյալում ապրած Աստծու ծառաների պարագայում էլ է այդպես եղել։ Աբրահամը մտերիմ փոխհարաբերություններ ուներ Եհովայի հետ, բայց երբ հեռացավ Ուրից, հավատի տեր այդ մարդը չգիտեր, թե Աստված որ երկիրն է տանում իրեն, և երկար տարիներ հստակ պատկերացում չուներ, թե Աստված ինչպես էր իրագործելու իր խոստումը՝ մեծ ազգ առաջ բերել իրենից (Ծննդ. 12։1–3; 15։3; 17։15–21; Եբր. 11։8)։ Իր մարգարեներին Աստված բազմաթիվ ճշմարտություններ է հայտնել, սակայն կային բաներ, որ նրանք չէին հասկանում այդ ժամանակ (Դան. 12։8, 9; 1 Պետ. 1։10–12)։ Հիսուս Քրիստոսը շատ բաներ բացատրեց իր առաքյալներին, բայց իր երկրային կյանքի վերջում նա ասաց, որ նրանք դեռ շատ բան ունեն սովորելու (Հովհ. 16։12)։ Դրանցից մի քանիսը, օրինակ՝ այլազգիներին ժողովի անդամ դարձնելու Աստծու նպատակը, առաքյալները չէին հասկանում, մինչև որ մարգարեությունները չկատարվեցին (Գործ. 11։1–18)։

Երբ փոփոխությունները պահանջում են հրաժարվել թանկ տեսակետներից, տրամաբանական է, որ ոմանց համար դա փորձություն է դառնում։ Ավելին, հասկացողության մեջ փոփոխություններ անելը երբեմն դժվար պրոցես է և կարող է մի քանի փուլերով ընթանալ։ Անկատարությունը երբեմն դրդում է այս կամ այն ծայրահեղությունների գնալու, մինչև որ հստակ է դառնում ճիշտ դիրքորոշումը։ Դրա համար թերևս ժամանակ պահանջվի։ Իսկ նրանք, ովքեր քննադատական տրամադրվածություն ունեն, գայթակղվում են դրանից։ Ահա մի օրինակ։

Դեռևս 1880թ.-ին «Դիտարան ընկերության» հրատարակություններում խոսվում էր աբրահամական ուխտի, Օրենքի ուխտի և նոր ուխտի հետ կապված տարբեր մանրամասնությունների մասին։ Քրիստոնեական աշխարհը մոռացության էր մատնել Աստծու այն խոստումը, որ Աբրահամի սերնդով երկրի բոլոր ազգերը պիտի օրհնվեն (Ծննդ. 22։18)։ Սակայն եղբայր Ռասելը շատ էր ցանկանում իմանալ, թե ինչպես է Աստված իրագործելու դա։ Նա կարծում էր, որ հրեական Քավության օրվա մասին աստվածաշնչյան նկարագրության մեջ կային բաներ, որոնք ցույց են տալիս, թե ինչպես է այն իրականանալու նոր ուխտի հետ կապված։ 1907թ.-ին, երբ նորից քննարկվեցին այդ ուխտերը և հատուկ ուշադրություն դարձվեց Քրիստոսի ժառանգակիցների ունեցած դերի վրա, այն է՝ մարդկությանը բերել այն օրհնությունները, որոնց մասին կանխագուշակվել էր աբրահամական ուխտի մեջ, որոշ Աստվածաշունչ ուսումնասիրողներ իրենց անհամաձայնությունը արտահայտեցին։

Այդ ժամանակ որոշակի խանգարող հանգամանքներ կային հարցերը ճիշտ հասկանալու համար։ Աստվածաշունչ ուսումնասիրողները դեռևս ճշգրտորեն չէին հասկանում մարմնավոր Իսրայելի դերը Աստծու նպատակի իրագործման մեջ։ Այդ խանգարող հանգամանքը վերացավ այն ժամանակ, երբ ակնհայտ դարձավ, որ հրեաները՝ որպես ժողովուրդ, հետաքրքրված չեն նրանով, որ Աստված իրենց միջոցով կատարի իր մարգարեական խոսքը։ Մեկ այլ խանգարող հանգամանք էր այն, որ նրանք չէին կարող ճիշտ բնորոշել, թե ով է Հայտնություն 7։9, 10-ի «մեծ բազմությունը»։ Դա հստակ դարձավ միայն այն ժամանակ, երբ մեծ բազմությունը սկսեց ի հայտ գալ, ինչով և կատարվեց մարգարեությունը։ Նրանք, ովքեր խստորեն քննադատում էին եղբայր Ռասելին, նույնպես չէին հասկանում այդ հարցերը։

Իրենց քրիստոնյա եղբայրներ անվանող որոշ անհատներ չարամտորեն պնդում էին, թե «Դիտարան» պարբերագիրը հերքում է այն, որ Հիսուսը Միջնորդ է Աստծու և մարդկանց միջև, թե չի ընդունում փրկանքը, մերժում է, որ քավության անհրաժեշտություն կա, և թե իրականում քավություն արվել է։ Այդ ամենը ճիշտ չէր։ Նրանցից ոմանք պատասխանատու դիրք ունեին և ուրիշներին տարան իրենց հետևից՝ դարձնելով իրենց աշակերտը։ Գուցե նոր ուխտի հետ կապված որոշ մանրամասնություններ, որ նրանք սովորեցնում էին, ճիշտ էին, բայց մի՞թե Տերը օրհնեց նրանց գործը։ Որոշ ժամանակ նրանցից ոմանք հանդիպումներ անցկացրին, բայց դրանք շուտով դադարեցին։

Ի տարբերություն նրանց՝ Աստվածաշունչ ուսումնասիրողները շարունակեցին քարոզել բարի լուրը, ինչպես որ Հիսուսը պատվիրել էր իր աշակերտներին։ Միևնույն ժամանակ նրանք ուսումնասիրում էին Աստծու Խոսքը և ուշադրությամբ հետևում, թե ինչպես են զարգանում դեպքերը, որոնք կարող էին լույս սփռել նրանում գրված խոսքերի նշանակության վրա։ Ի վերջո, 1930-ականներին գլխավոր խանգարող հանգամանքները, որոնք թույլ չէին տալիս հստակ հասկանալու ուխտերը, վերացան, ու «Դիտարանում» և ուրիշ հրատարակություններում տպագրվեցին շտկված տեսակետները այս հարցերի վերաբերյալd։ Բոլոր նրանք, ովքեր համբերատարությամբ սպասել էին, մեծ ուրախություն ապրեցին։

Նրանց ակնկալիքները ճի՞շտ էին

Երբեմն Աստվածաշունչ ուսումնասիրողների հույսերը և ակնկալիքները ծաղրանքի էին ենթարկվում քննադատների կողմից։ Սակայն այդ եռանդուն քրիստոնյաները այդպիսի հույսեր և ակնկալիքներ ունեին այն պատճառով, որ շատ էին ցանկանում տեսնել Աստծու անխախտ խոստումների կատարումը։

Նրանք ուսումնասիրում էին Աստվածաշունչը և գիտեին, որ Եհովան երկրի վրա եղող բոլոր ազգերին օրհնություններ էր խոստացել Աբրահամի սերնդի միջոցով (Ծննդ. 12։1–3; 22։15–18)։ Նրանց հայտնի էր Աստծու Խոսքում գրի առնված խոստումը, որ մարդու Որդին ողջ երկրի վրա իշխելու է որպես երկնային Թագավոր, որ փոքր հոտի հավատարիմ անդամները երկրից վերցվելու են, որպեսզի նրա հետ թագավորեն իր Թագավորության մեջ, և որ նրանք իշխելու են հազար տարի (Դան. 7։13, 14; Ղուկ. 12։32; Հայտն. 5։9, 10; 14։1–5; 20։6)։ Նրանք գիտեին, որ Հիսուսը խոստացել է վերադառնալ և իր հետ տանել նրանց, ում համար տեղ է պատրաստել երկնքում (Հովհ. 14։1–3)։ Աստվածաշունչ ուսումնասիրողները հիշում էին այն խոստումը, որ Մեսիան ընտրելու է նաև իր հավատարիմ նախահայրերից ոմանց, որ իշխաններ նշանակի ողջ երկրի վրա (Սաղ. 45։16)։ Նրանք հասկանում էին, որ Սուրբ Գիրքը կանխագուշակել է այս ամբարիշտ համակարգի վերջը, և գիտակցում էին, որ դա առնչվում է Ամենակարող Աստծու մեծ օրվա պատերազմին՝ Արմագեդոնին (Մատթ. 24։3; Հայտն. 16։14, 16)։ Նրանց խորապես տպավորեցին այն համարները, որոնք ցույց էին տալիս, որ երկիրը ստեղծվել է հավիտյան բնակեցված լինելու համար, որ նրա բնակիչները իսկական խաղաղություն են վայելելու, և որ բոլոր նրանք, ովքեր հավատ կդրսևորեն Հիսուսի կատարյալ զոհի հանդեպ, կարող են հավիտյան ապրել դրախտում (Ես. 2։4; 45։18; Ղուկ. 23։42, 43; Հովհ. 3։16)։

Զարմանալի չէ, որ այդ մարդիկ ցանկանում էին իմանալ, թե երբ և ինչպես էր տեղի ունենալու այդ ամենը։ Արդյոք Աստվածաշունչը լույս սփռո՞ւմ է այդ հարցերի վրա։

Հիմնվելով աստվածաշնչյան ժամանակագրության վրա, որն առաջին անգամ կազմել է անգլիացի Քրիստոֆեր Բոուենը, նրանք եկան այն եզրակացության, որ մարդկային պատմության 6000 տարիները ավարտվել են 1873թ.-ին, հետևաբար իրենք ապրում են պատմության յոթերորդ հազարամյակում և կանգնած են կանխագուշակված Հազարամյակի շեմին։ Այս հասկացողության և նրա նշանակության մասին գրի է առել Չ. Թ. Ռասելը իր «Հազարամյակի արշալույս» (հետագայում կոչվեց «Գրությունների ուսումնասիրություն») ժողովածուում՝ համաձայն այն բանի, թե ինչպես էին Աստվածաշունչ ուսումնասիրողները այդ ժամանակ հասկանում Սուրբ Գիրքը։

Աստվածաշունչ ուսումնասիրողների համար մեկ այլ հնարավոր ժամանակացույց էր այն, որ հնում Աստված իսրայելացիներին պատվիրել էր յուրաքանչյուր 50-րդ տարում նշել Հոբելյանը՝ ազատության տարին։ Այդ տարին գալիս էր յոթ անգամ յոթ տարիների ցիկլից հետո, որն ավարտվում էր շաբաթ-տարով։ Հոբելյան տարվա ընթացքում եբրայեցի ստրուկներին ազատ էին արձակում, իսկ ժառանգական կալվածքները, որոնք վաճառվել էին, վերադարձվում էին (Ղևտ. 25։8–10)։ Տարիների այս հաշվարկներից Աստվածաշունչ ուսումնասիրողները եկան այն եզրահանգման, որ ողջ երկրի համար թերևս ավելի մեծ Հոբելյան էր սկսվել 1874թ. աշնանը, որ Տերն այդ տարի հավանաբար վերադարձել էր, անտեսանելիորեն ներկա էր գտնվում, և որ «բոլոր բաների վերականգնման ժամանակները» եկել էին (Գործ. 3։19–21)։

Հիմնվելով այն ենթադրության վրա, թե առաջին դարի իրադարձությունները իրենց զուգահեռներն ունեն ավելի ուշ տեղի ունեցող իրադարձությունների հետ՝ նրանք նաև եզրակացրին, որ եթե մ.թ. 29թ. աշնանը Հիսուսի մկրտությունն ու օծումը համապատասխանում են նրա անտեսանելի ներկայության սկզբին 1874թ.-ին, ապա մ.թ. 33թ. գարնանը նրա մուտքը Երուսաղեմ որպես Թագավոր պետք է որ մատնացույց անի 1878թ. գարունը. այդ ժամանակ նա սկսելու էր իշխել որպես Թագավոր երկնքումe։ Նրանք նաև կարծում էին, թե այդ ժամանակ կստանան իրենց երկնային վարձատրությունը։ Երբ դա տեղի չունեցավ, եզրակացրին, որ քանի որ Հիսուսի օծյալ հետևորդները պետք է նրա թագավորակիցները լինեին, նշանակում է այդ ժամանակ սկսվել էր այն անհատների երկնային հարությունը, ովքեր արդեն ննջել էին մահվան քնով։ Աստվածաշունչ ուսումնասիրողները նաև եզրակացրին, որ քանի որ Աստծու հատուկ բարեհաճությունը մարմնավոր Իսրայելի հանդեպ ավարտվել էր մ.թ. 36թ.-ին, դա կարող է մատնացույց անել 1881թ. որպես այն տարին, երբ այլևս չկար հոգևոր Իսրայելին միանալու առանձնահատուկ հնարավորությունըf։

«Այժմ ապրող միլիոնավորներ երբեք չեն մահանալու» ելույթում, որը ներկայացրեց Ջ. Ֆ. Ռադերֆորդը 1920թ. մարտի 21-ին Նյու Յորք քաղաքի «Հիպոդրոմ» թատրոնում, ուշադրություն էր հրավիրվում 1925 թվականի վրա։ Ինչո՞ւ էր այդ տարեթիվը առանձնահատուկ համարվում։ Նույն տարի՝ 1920թ.-ին, հրատարակվեց մի գրքույկ, որում նշվում էր, որ եթե 70 լրիվ Հոբելյաններ հաշվենք այն տարեթվից, որը համարվում է Իսրայելի՝ Ավետյաց երկիր մտնելու տարեթիվը (փոխանակ հաշվելու բաբելոնյան գերությունից առաջ եղած վերջին խորհրդանշական Հոբելյանից մինչև 50-րդ ցիկլի վերջում եղած Հոբելյան տարվա սկիզբը), ապա կգանք 1925թ.։ Այս բանի հիման վրա այնտեղ ասվում էր, որ շատերը հույս ունեին, որ միգուցե փոքր հոտի մնացած անդամները ստանան իրենց երկնային վարձատրությունը 1925թ.-ին։ Այս տարվա հետ էին կապում նաև նախաքրիստոնեական ժամանակներում ապրած Աստծու հավատարիմ ծառաների հարությունը, որոնք պետք է ծառայեին որպես իշխաններ ու երկնային Թագավորության ներկայացուցիչներ։ Եթե դա իրոք տեղի ունենար, կնշանակեր, որ մարդկությունը այնպիսի դարաշրջան է թևակոխել, երբ մահն այլևս չի իշխի, և այդ ժամանակ ապրող միլիոնավորներ երկրի վրա հավիտյան ապրելու հույս կարող էին ունենալ։ Ի՜նչ հիասքանչ հեռանկար։ Թեև Աստվածաշունչ ուսումնասիրողները որոշված տարեթվի հարցում սխալվում էին, սակայն եռանդորեն այդ հույսի մասին պատմում էին ուրիշներին։

Ավելի ուշ 1935–1944թթ.-ին աստվածաշնչյան ժամանակագրության վերանայումը ցույց տվեց, որ «Ջեյմս թագավորի թարգմանությունում»g Գործեր 13։19, 20 համարների սխալ թարգմանության, ինչպես նաև այլ գործոնների պատճառով ժամանակագրությունը ավելի քան մեկ դարով հետ է ընկելh։ Հետագայում դա բերեց այն մտքին (որը երբեմն որպես հավանականություն էր արտահայտվում, երբեմն որպես ավելի հաստատուն միտք), որ քանի որ մարդկության պատմության յոթերորդ հազարամյակը սկսվելու էր 1975թ.-ին, ապա Քրիստոսի Հազարամյա Իշխանության հետ կապված իրադարձությունները կարող էին այդ ժամանակ սկսվել։

Արդյոք Եհովայի վկաների տեսակետները այս հարցերի վերաբերյալ ճի՞շտ էին։ Ինչ խոսք, նրանք չէին սխալվում այն հարցում, որ Աստված անպայման կատարելու է իր խոստումները։ Սակայն որոշ ժամանակային հաշվարկներ և դրանց հետ կապված ակնկալիքներ մեծ հիասթափությունների պատճառ եղան։

1925թ.-ից հետո Ֆրանսիայի և Շվեյցարիայի որոշ ժողովներում կտրուկ նվազեց հաճախելիությունը։ Հիասթափություն եղավ նաև 1975թ.-ին, երբ Հազարամյակի սկսվելու հետ կապված ակնկալիքները չիրականացան։ Դրա հետևանքով ոմանք հեռացան կազմակերպությունից, իսկ ուրիշները զրկվեցին ընկերակցությունից, քանի որ փորձում էին քայքայել իրենց եղբայրների հավատը։ Անկասկած, հիասթափությունն ուներ իր դերը, բայց որոշ դեպքերում արմատը ավելի խորն էր։ Ոմանք չէին ընդունում այն, որ անհրաժեշտ է մասնակցել տնից տուն ծառայությանը։ Կային նաև անհատներ, որոնք չբավարարվեցին միայն կազմակերպությունը թողնելով, այլ սկսեցին ագրեսիվ կերպով հակառակվել կազմակերպությանը, որի անդամներն էին եղել նախկինում։ Իրենց տեսակետները նրանք տարածում էին մամուլի և հեռուստատեսության միջոցով։ Այդուհանդերձ, կազմակերպությունից հեռացողների թիվը համեմատաբար փոքր էր։

Թեև այս փորձությունների միջոցով մաղում տեղի ունեցավ, և ոմանք մղեղի պես թռան-գնացին, մյուսները մնացին հաստատուն։ Ինչո՞ւ։ Ահա թե ինչ է պատմում Ժյուլ Ֆելլերը այն մասին, թե ինչ զգացումներ ունեցան նա և ուրիշները 1925թ.-ին. «Նրանք, ովքեր ապավինում էին Եհովային, անսասան մնացին և շարունակեցին իրենց քարոզչությունը»։ Նրանք ընդունում էին սխալը, բայց հասկանում էին, որ Աստծու Խոսքը ոչ մի դեպքում չի կարող սխալվել, հետևաբար պատճառ չկար կորցնելու հույսը կամ դանդաղեցնելու քարոզչությունը Աստծու Թագավորության՝ մարդկության միակ հույսի մասին։

Ճիշտ է, որոշ ակնկալիքներ չիրականացան, բայց դա չէր նշանակում, որ աստվածաշնչյան ժամանակագրությունը արժեք չունի։ Դանիելի գրած մարգարեությունը այն մասին, որ Մեսիան հայտնվելու էր «Երուսաղեմը վերականգնելու և վերաշինելու հրամանը դուրս գալուց» 69 շաբաթ-տարի հետո, կատարվեց ճիշտ ժամանակին՝ մ.թ. 29-ին (Դան. 9։24–27)i։ Աստվածաշնչյան մարգարեությունը նաև մատնանշում է 1914թ.։

1914 թվական. ակնկալիքներ և իրականություն

1876թ.-ին Չ. Թ. Ռասելը գրեց բազմաթիվ հոդվածներից առաջինը այն մասին, որ 1914թ.-ին ավարտվելու էին հեթանոսների ժամանակները, որոնց մասին խոսել էր Հիսուս Քրիստոսը (Ղուկ. 21։24)։ «Հազարամյակի արշալույսի» երկրորդ հատորում, որը հրատարակվել էր 1889թ.-ին, եղբայր Ռասելը տրամաբանական հետևողականությամբ նշեց այն մանրամասները, որոնք կօգնեին ընթերցողներին տեսնելու աստվածաշնչյան հիմքը իր գրածների համար և հնարավորություն կտային նրանց ստուգելու այդ ամենը։ 1914թ.-ին նախորդող գրեթե չորս տասնամյակների ընթացքում Աստվածաշունչ ուսումնասիրողները միլիոնավոր հրատարակություններ բաժանեցին, որոնցում մարդկանց ուշադրությունը հրավիրվում էր հեթանոսների ժամանակների ավարտի վրա։ 1914թ. մատնացույց անող աստվածաշնչյան ժամանակագրության մասին գրված էր նաև այլ կրոնական հրատարակություններում, բայց բացի Աստվածաշունչ ուսումնասիրողներից, ուրիշ ո՞ր խումբն էր, որ անդադար այդ մասին հայտնում էր տարբեր երկրներում՝ ի լուր բոլորին, և իր կյանքով ցույց տալիս, որ հավատում է, որ հեթանոսների ժամանակները այդ թվականին էին ավարտվելու։

Մինչ մոտենում էր 1914թ., անհամբերությունը ավելի էր մեծանում։ Ի՞նչ էր այն բերելու իր հետ։ «Աստվածաշունչ ուսումնասիրողների ամսագրում» (1914թ. սկիզբ, հատոր VI, No. 1) եղբայր Ռասելը գրում էր. «Եթե տարեթիվը և ժամանակագրությունը ճիշտ են, ապա հեթանոսների ժամանակները այս տարի են ավարտվելու՝ 1914թ.-ին։ Ի՞նչ է դա նշանակելու։ Հաստատ չգիտենք։ Մենք ակնկալում ենք, որ մոտավորապես այն ժամանակ, երբ ավարտվի հեթանոսների իշխանությանը հատկացված ժամանակը, Մեսիան կսկսի իշխել։ Մենք ակնկալում ենք, թեև գուցե սխալվում ենք, որ Աստծու դատաստանները հրաշալիորեն կիրագործվեն ողջ անարդարության վրա, իսկ դա նշանակում է, որ ներկայիս բազմաթիվ հաստատություններ, եթե ոչ բոլորը, կփլուզվեն»։ Նա ընդգծեց, որ չէր ակնկալում, որ 1914թ.-ին լինելու է «աշխարհի վերջը», նաև ընդգծեց, որ երկիրը հավիտյան մնալու է, բայց ուշադրությունը հրավիրեց այն բանի վրա, որ ներկայիս համակարգը, որը Սատանայի իշխանության տակ է, դադարելու է գոյություն ունենալուց։

«Դիտարանի» 1913թ. հոկտեմբերի 15-ի համարում ասվում էր. «Ըստ ամենամանրազնին ժամանակագրական հաշվարկների, որ մենք կարող ենք անել՝ այդ ժամանակը պետք է լինի մոտավորապես 1914թ. հոկտեմբերը կամ ավելի ուշ։ Ոչինչ որպես դոգմա չպնդելով՝ մենք ակնկալում ենք հետևյալ իրադարձությունները՝ 1) հեթանոսների ժամանակների ավարտը, այսինքն՝ հեթանոսների համաշխարհային իշխանության ավարտը, և 2) աշխարհի վրա Մեսիական Թագավորության իշխանության սկիզբը»։

Ինչպե՞ս էր դա տեղի ունենալու։ Այդ ժամանակ Աստվածաշունչ ուսումնասիրողները տրամաբանական էին համարում նաև այն, որ երկրի վրա մնացած այն մարդիկ, որոնք Աստծու կողմից ընտրվել էին Քրիստոսի հետ երկնային Թագավորությունում իշխելու համար, փառավորվելու էին։ Սակայն ի՞նչ զգացին նրանք, երբ նման բան տեղի չունեցավ 1914թ.-ին։ «Դիտարանի» 1916թ. ապրիլի 15-ի համարում նշվում էր. «Մենք կարծում ենք, որ տարեթվերը ճիշտ են։ Մենք հավատում ենք, որ հեթանոսների ժամանակները ավարտվել են»։ Բայց միևնույն ժամանակ ազնվորեն ավելացվում էր. «Տերը չէր ասել, որ ամբողջ Եկեղեցին փառավորվելու է 1914թ.-ին։ Մենք ընդամենը ենթադրում էինք դա և, ակներևաբար, սխալվեցինք»։

Այդ հարցում Աստվածաշունչ ուսումնասիրողները նման էին Հիսուսի առաքյալներին։ Առաքյալներին հայտնի էին Աստծու Թագավորության մասին մարգարեությունները, և նրանք հավատում էին դրանց։ Բայց ժամանակ առ ժամանակ նրանք սխալ ակնկալիքներ էին ունենում այն հարցի հետ կապված, թե երբ և ինչպես էին դրանք կատարվելու։ Ոմանց դա հիասթափություն էր պատճառում (Ղուկ. 19։11; 24։19–24; Գործ. 1։6)։

Երբ 1914թ. հոկտեմբերը անցավ, և օծյալները չստացան իրենց ակնկալած երկնային վարձատրությունը, եղբայր Ռասելը հասկացավ, որ մղումների լուրջ ստուգում է լինելու։ «Դիտարանի» 1914թ. նոյեմբերի 1-ի համարում նա գրեց. «Եկեք չմոռանանք, որ եկել են փորձվելու ժամանակները։ Այդպիսի փորձության ենթարկվեցին առաքյալները Տիրոջ մահվան ու Պենտեկոստեի միջև ընկած ժամանակահատվածում։ Երբ մեր Տերը հարություն առավ, մի քանի անգամ հայտնվեց իր աշակերտներին, և հետո նրանք շատ օրեր չտեսան նրան։ Այնուհետև նրանք թևաթափ եղան ու ասացին. «Իմաստ չունի սպասելը»։ «Գնում եմ ձուկ բռնելու»,— ասաց մեկը։ Մյուս երկուսը ասացին. «Մենք քեզ հետ ենք գալիս»։ Նրանք պատրաստվում էին ձկնորսությամբ զբաղվելու՝ թողնելով մարդկանց որսորդներ լինելու գործը։ Դա փորձության ժամանակ էր աշակերտների համար։ Հիմա էլ է այդպիսի ժամանակ։ Եթե ինչ-որ մեկը որևէ պատճառով հեռանում է Տիրոջից ու նրա Ճշմարտությունից և այլևս չի ցանկանում զոհողություններ անել Տիրոջ գործի համար, ապա դեպի Տերը նրան մղել է ոչ թե Աստծու հանդեպ սրտում եղած սերը, այլ մեկ ուրիշ բան, հավանաբար այն բանի հանդեպ հույսը, որ քիչ ժամանակ է մնացել։ Այդպիսի անհատը նվիրվել է Աստծուն մի որոշ ժամանակով»։

Որոշ մարդկանց պարագայում դա ճշմարիտ եղավ։ Նրանց մտքերն ու ցանկությունները գլխավորապես ուղղված էին երկնային վարձատրություն ստանալուն։ Երբ դա տեղի չունեցավ իրենց ակնկալած ժամանակին, նրանք չցանկացան տեսնել այն ապշեցուցիչ բաների նշանակությունը, որ տեղի ունեցան 1914թ.-ին։ Նրանք աչքաթող արեցին այն բոլոր թանկագին ճշմարտությունները, որ իմացել էին Աստծու Խոսքից, ու սկսեցին ծաղրել այն մարդկանց, ովքեր սովորեցրել էին իրենց այդ ճշմարտությունները։

Աստվածաշունչ ուսումնասիրողները նորից սկսեցին խոնարհաբար ուսումնասիրել Սուրբ Գիրքը, որ այն շտկի իրենց տեսակետը։ Նրանց համոզվածությունը չփոխվեց այն հարցի վերաբերյալ, որ հեթանոսների ժամանակները ավարտվել են 1914թ.-ին։ Աստիճանաբար նրանք ավելի հստակ տեսան, թե ինչպես է սկսել իշխել Մեսիական Թագավորությունը. այն հաստատվեց երկնքում, երբ Եհովան իշխանություն տվեց Հիսուս Քրիստոսին՝ իր Որդուն։ Բացի այդ, պարզ դարձավ, որ անհրաժեշտություն չկա սպասելու, մինչև որ Հիսուսի ժառանգակիցները երկնային կյանք ստանան։ Նրանք կփառավորվեն նրա հետ ավելի ուշ։ Աստվածաշունչ ուսումնասիրողները նաև հասկացան, որ Թագավորության ազդեցությունը տարածելու համար անհրաժեշտ չէ, որ նախևառաջ հարություն առնեն հին ժամանակներում ապրած հավատարիմ մարգարեները. Թագավորը ներկայումս ապրող նվիրված քրիստոնյաների միջոցով է բոլոր ազգերի մարդկանց հնարավորություն տալու լինել իր Թագավորության հպատակները և ապրել հավիտյան։

Նրանց նշանակալից իրադարձություններ էին սպասում, որոնք նույնպես հանգեցրին փորձությունների ու մաղման։ Սակայն այն մարդիկ, ովքեր իսկապես սիրում էին Եհովային և ուրախություն էին ստանում նրան ծառայելուց, անչափ երախտապարտ էին, որ առանձնաշնորհում ունեն մասնակցելու ծառայությանը (Հայտն. 3։7, 8)։

Այդ մարդկանց թվում էր Ա. Հ. Մակմիլանը։ Հետագայում նա գրեց. «Թեև երկինք գնալու մեր ակնկալիքները չիրականացան 1914թ.-ին, այդուհանդերձ այդ տարի ավարտվեցին հեթանոսների ժամանակները.... Մեզ այդքան էլ չէր անհանգստացնում այն, որ ամեն բան չէ, որ տեղի ունեցավ մեր ակնկալած կերպով, քանի որ զբաղված էինք՝ «Լուսադրաման» ցուցադրելով և պատերազմի առաջ բերած դժվարությունները լուծելով»։ Եղբայրը Մակմիլանը շարունակեց ակտիվորեն ծառայել Եհովային ու երջանիկ էր տեսնելու, որ իր կյանքի օրոք Թագավորությունը հռչակողների թիվը անցավ մեկ միլիոնից։

Խորհելով կազմակերպության մեջ անցկացրած 66 տարիների մասին՝ եղբայր Մակմիլանն ասաց. «Ես վկա եմ եղել շատ դաժան փորձությունների, որոնց միջոցով անցել է թե՛ կազմակերպությունը, թե՛ առանձին անհատներ։ Բայց Աստծու ոգին օգնել է մեզ հաղթահարելու դրանք և շարունակելու հաջողությունների հասնել»։ Հասկացողության մեջ ժամանակի ընթացքում տեղի ունեցած փոփոխությունների մասին նա ասաց. «Հիմնական ճշմարտությունները, որ իմացել ենք Աստվածաշնչից, չեն փոխվել։ Ես հասկացել եմ, որ պետք է ընդունենք մեր սխալները և շարունակենք ուսումնասիրել Աստծու Խոսքը՝ ձգտելով ավելի վառ հոգևոր լույսի։ Ժամանակ առ ժամանակ ստիպված ենք փոփոխություններ անելու մեր տեսակետներում, բայց դա ոչ մի դեպքում չի անդրադառնա փրկանքի միջոցով արտահայտված ողորմության կամ հավիտենական կյանքի վերաբերյալ Աստծու խոստման վրա»։

Իր ողջ կյանքի ընթացքում եղբայր Մակմիլանը տեսավ, որ այն գործոնների թվում, որոնք հանգեցնում էին հավատի փորձության, երկու բաներ բացահայտում էին Աստվածաշունչ ուսումնասիրողների մղումները՝ վկայություն տալու պատրաստակամությունը և աստվածապետական կազմակերպության հանդեպ հարգանքը։ Իսկ ինչպե՞ս էին ի հայտ գալիս մղումները։

Լուրջ հարցեր են առաջ գալիս քարոզչական գործի ու կազմակերպության վերաբերյալ

Սկսած առաջին համարից՝ «Սիոնի Դիտարանը» հորդորում էր յուրաքանչյուր ճշմարիտ քրիստոնյայի ճշմարտության մասին պատմել ուրիշներին, և ժամանակի ընթացքում այդպիսի հորդորներ ավելի ու ավելի շատ էին տրվում։ Հետագայում «Դիտարանի» ընթերցողներին հաճախ կոչ էր արվում գնահատել բարի լուրը ուրիշներին հռչակելու իրենց առանձնաշնորհումն ու պատասխանատվությունը։ Շատերը այս կամ այն չափով մասնակցում էին այդ գործունեությանը, բայց համեմատաբար քչերն էին եռանդորեն կատարում այդ գործը՝ գնալով տնից տուն և այդպիսով հնարավորություն տալով յուրաքանչյուրին լսելու Թագավորության լուրը։

Սակայն 1919թ.-ից սկսած՝ քարոզչական ծառայությանը մասնակցելու վրա ավելի մեծ շեշտ դրվեց։ Եղբայր Ռադերֆորդը իր ելույթում, որը ներկայացրեց այդ տարի Սիդար Փոյնթում (Օհայո, ԱՄՆ) մեծ համոզվածությամբ ընդգծեց դա։ Յուրաքանչյուր ժողովում, որ խնդրանքով դիմել էր Ընկերությանը կազմակերպել ծառայությունը, նշանակվեց ծառայողական ղեկավար, որը վերահսկում էր այդ գործը։ Նա պետք է ինքը առաջնորդություն վերցներ և հետևեր, որ ժողովը ունենար անհրաժեշտ գրականության պաշար։

1922թ.-ին «Դիտարանում» հրատարակվեց «Ծառայությունը կարևոր է» վերնագրով հոդված։ Այնտեղ բացատրվում էր, որ անչափ կարևոր է, որ մարդիկ լսեն Թագավորության բարի լուրը, ուշադրություն էր հրավիրվում Մատթեոս 24։14-ում արձանագրված Հիսուսի մարգարեական պատվերի վրա և ժողովի երեցներին ասվում էր. «Թող ոչ ոք չմտածի, թե քանի որ խմբակի երեց է, կարող է սահմանափակել իր ծառայությունը՝ միայն ելույթ ներկայացնելով։ Եթե հնարավորություն ունի գնալու մարդկանց մոտ և բաժանելու տպագրված հրատարակություններ, ապա թող հիշի, որ դա մեծ առանձնաշնորհում է, և որ ավետարանը այդպես քարոզելու մեթոդը ավելի արդյունավետ է, քան քարոզչության ցանկացած այլ մեթոդ»։ Այնուհետև հոդվածում հետևյալ հարցն էր տրվում. «Կարո՞ղ է արդյոք Աստծուն իսկապես նվիրված անհատը արդարացում գտնել այս ժամանակներում իր անգործության համար»։

Որոշ մարդիկ չէին ցանկանում քարոզել և տարբեր առարկություններ էին բերում։ Նրանք համարում էին, որ պատշաճ չէ «գրքեր վաճառել», թեև դա կոմերցիոն գործունեություն չէր, և այդ նույն հրատարակությունների միջոցով էին նրանք իմացել ճշմարտությունը Աստծու Թագավորության մասին։ Երբ սկսած 1926թ.-ից՝ հորդոր տրվեց կիրակի օրերին տնից տուն վկայություն տալ գրքերով, որոշ մարդիկ դեմ դուրս եկան դրան՝ հաշվի չառնելով, որ կիրակին այն օրն էր, երբ շատերը, ըստ սովորության, կրոնական գործերով էին զբաղվում։ Հիմնական խնդիրն այն էր, որ նրանք իրենց արժանապատվությունից ցածր էին համարում տնից տուն քարոզելը։ Սակայն Աստվածաշունչը հստակ ասում է, որ Հիսուսն իր աշակերտներին պատվիրեց գնալ մարդկանց տները՝ քարոզելու, իսկ Պողոս առաքյալը քարոզում էր «թե՛ հրապարակորեն և թե՛ տնից տուն» (Գործ. 20։20; Մատթ. 10։5–14)։

Քարոզչական ծառայության վրա ավելի ու ավելի մեծ շեշտ էր դրվում, և այն մարդիկ, ում սիրտը չէր մղում նրանց ընդօրինակելու Հիսուսին ու նրա առաքյալներին վկայություն տալու հարցում, աստիճանաբար հեռացան։ Դանիայում «Սկիվե» ժողովի, ինչպես նաև որոշ այլ ժողովների անդամների թիվը գրեթե կիսով չափ կրճատվեց։ Դուբլինի (Իռլանդիա) ժողովի հետ ընկերակցող մոտ հարյուր անհատներից միայն չորս հոգի մնացին։ Նման փորձություն և մաղում տեղի ունեցավ Միացյալ Նահանգներում, Կանադայում, Նորվեգիայում և այլ երկրներում։ Դրա շնորհիվ ժողովները մաքրվեցին։

Իսկ նրանք, ովքեր իսկապես ցանկանում էին ընդօրինակել Աստծու Որդուն, արձագանքեցին աստվածաշնչյան հորդորին։ Սակայն պատրաստակամ ոգի ունենալը միշտ չէ, որ նշանակում էր, որ տնից տուն գնալը հեշտ էր։ Ոմանց համար դա իսկապես դժվար է եղել։ Բայց նրանց ուժ էին տալիս խմբակային վկայությունն ու մեծ համաժողովները, որոնք հատուկ կազմակերպվում էին քարոզչական գործունեության համար։ Յուտլանդիա թերակղզու (Դանիա) հյուսիսում ապրող երկու քույրեր երկար կհիշեն քարոզչական ծառայության մեջ անցկացրած առաջին օրը։ Նրանք եկան խմբի հանդիպմանը, լսեցին հրահանգները, գնացին իրենց տարածք ու... սկսեցին լաց լինել։ Երկու եղբայր նկատեցին դա և քույրերին հրավիրեցին իրենց հետ գնալ քարոզելու։ Շուտով նրանց երեսը սկսեց շողալ։ Քարոզչության համն ու հոտը զգալով՝ շատերը լցվեցին ուրախությամբ ու ավելին անելու մեծ ցանկությամբ։

Հետագայում՝ 1932թ.-ին, «Դիտարանում» լույս տեսավ երկու մասից բաղկացած մի հոդված, որի վերնագիրն էր՝ «Եհովայի կազմակերպությունը» (օգոստոսի 15-ի և սեպտեմբերի 1-ի համարները)։ Դրանում ցույց էր տրվում, որ քվեարկության միջոցով երեցներին ընտրելը աստվածաշնչյան հիմք չունի։ Ժողովում պատասխանատվություններ պետք է ստանձնեն միայն այն մարդիկ, ովքեր ակտիվ են քարոզչական ծառայության մեջ և հիշում են, թե ինչ պարտականություններ է իր հետ բերում Եհովայի վկաներ անունը կրելը։ Այդպիսի տղամարդիկ պետք է կազմեն ծառայողական կոմիտե։ Նրանցից մեկին, որին երաշխավորում էր ժողովը, Ընկերությունը ծառայողական ղեկավար էր նշանակում։ Բելֆաստում (Իռլանդիա) դրա շնորհիվ ավելի մեծ մաղում տեղի ունեցավ, և այն մարդիկ, ում հետաքրքրում էր ոչ թե ուրիշներին խոնարհաբար ծառայելը, այլ աչքի ընկնող դիրք ունենալը, հեռացան։

1930-ականների սկզբին Գերմանիայում քարոզչական ծառայության կարևորությունը նվազեցնող մարդկանց մեծ մասը հեռացավ ժողովից։ Մյուսները վախից հեռացան, երբ 1933թ.-ին Գերմանիայի երկրամասերից շատերում գործը արգելքի տակ դրվեց։ Սակայն հազարավորներ տոկացին հավատի այդ փորձությունների ներքո և ցույց տվեցին, որ պատրաստակամ են քարոզելու՝ չնայած վտանգներին։

Ողջ աշխարհում Թագավորության մասին հռչակելու գործը մեծ թափ էր ստանում։ Քարոզչական ծառայությունը բոլոր Եհովայի վկաների կյանքում սկսեց շատ կարևոր տեղ զբաղեցնել։ Օրինակ՝ Օսլոյի (Նորվեգիա) ժողովը ավտոբուսներ էր վարձում, որ քարոզիչներին շաբաթ-կիրակի օրերին մոտակա քաղաքներ տանի։ Նրանք հանդիպում էին վաղ առավոտյան, ժամը իննին-տասին տարածք էին հասնում, ջանասիրաբար քարոզում էին յոթ-ութ ժամ ու հետո հավաքվում էին ավտոբուսների մոտ, որ տուն վերադառնան։ Ուրիշները հեծանիվներով գնում էին գյուղական վայրեր՝ իրենց հետ վերցնելով պայուսակներ ու լրացուցիչ գրականությամբ արկղեր։ Եհովայի վկաները երջանիկ էին, նախանձախնդիր ու միավորված՝ կատարելու Աստծու կամքը։

1938թ.-ին, երբ ուշադրություն դարձվեց պատասխանատու եղբայրներ նշանակելուj հարցին, ժողովներում սիրով ընդունվեց այն լուրը, որ վերջ է դրվելու քվեարկություններին։ Ժողովները ուրախությամբ բանաձևեր էին ընդունում, որոնցում հարգանք էր արտահայտվում աստվածապետական կազմակերպության հանդեպ, և խնդրում էին «Ընկերությանը» (որի տակ հասկացվում էր օծյալ մնացորդը, կամ՝ հավատարիմ և իմաստուն ծառան) նշանակել բոլոր ծառայողներին և կազմակերպել իրենց ծառայությունը։ Դրանից հետո Կառավարիչ մարմինը անհրաժեշտ փոփոխություններ կատարեց և կազմակերպեց ժողովները միավորված ու արդյունավետ գործունեության համար։ Միայն մի քանի խմբեր համաձայն չէին դրան ու հեռացան կազմակերպությունից։

Քարոզչությանը տալ ողջ ուժերը

Եհովայի հավանությունը շարունակ ունենալու համար կազմակերպությունը պետք է բացարձակապես նվիրված լինի այն գործին, որը պետք է կատարվի մեր օրերում, ինչպես որ գրված է նրա Խոսքում։ Այդ գործը Աստծու Թագավորության մասին բարի լուրը հռչակելն է (Մատթ. 24։14)։ Սակայն եղել են դեպքեր, երբ կազմակերպության հետ սերտորեն համագործակցող որոշ անհատներ միևնույն ժամանակ ձգտել են այլ գործունեություն կատարել, ինչի պատճառով եղբայրները շեղվել են գլխավոր գործից։ Երբ նրանք հանդիմանվում էին, դա փորձություն էր դառնում նրանց համար, հատկապես եթե կարծում էին, թե լավ մղումներ ունեն։

Այդպիսի բան տեղի ունեցավ Ֆինլանդիայում 1915թ.-ին, երբ մի քանի եղբայրներ հիմնեցին «Արարատ» կոոպերատիվ ընկերությունը և «Դիտարան» պարբերագրի ֆիններեն հրատարակության միջոցով սկսեցին հրավիրել ընթերցողներին աշխատելու իրենց կոոպերատիվում։ Երբ եղբայր Ռասելը այդ ընկերության հիմնադրին ասաց, որ նա և իր համագործակիցները «շեղվել են Ավետարանը քարոզելու կարևոր գործից», այդ անհատը խոնարհություն դրսևորեց և ընդունեց խորհուրդը։ Սակայն հպարտությունը թույլ չտվեց մեկ այլ եղբոր, որը տասը տարուց ավելի ակտիվորեն ծառայել էր Եհովային Նորվեգիայում, ընդունելու այդ նույն խորհուրդը։

Նման մի խնդիր ծագեց 1930-ականներին Միացյալ Նահանգներում։ Որոշ ժողովներ հրատարակում էին իրենց սեփական ամենամսյա թերթիկները, որոնցում հրահանգներ կային ծառայության վերաբերյալ։ Դրանք նաև ընդգրկում էին հիշեցումներ Ընկերության «Տեղեկագրից», ինչպես նաև ծառայությունից դեպքեր և ծառայության համար հանդիպումների գրաֆիկը տվյալ ժողովի համար։ Այդ թերթիկներից մեկում, որը լույս էր տեսնում Բալթիմորում (Մերիլենդ), քաջալերվում էր եռանդորեն մասնակցել քարոզչական գործին, բայց միևնույն ժամանակ այն կոմերցիոն նպատակներով էր օգտագործվում։ Սկզբում եղբայր Ռադերֆորդը լուռ համաձայնություն էր տալիս դրանց։ Բայց երբ պարզ դարձավ, թե ինչի դրանք կարող են հանգեցնել, «Դիտարանում» ասվեց, որ Ընկերությունը թիկունք չի կանգնում դրանց։ Անտոն Կերբերի համար դա լուրջ փորձություն դարձավ, քանի որ այդ գործունեության միջոցով նա ցանկանում էր օգնել եղբայրներին։ Սակայն ժամանակի ընթացքում նա կրկին իր ողջ ուժերը ներդրեց քարոզչական գործի մեջ։

Այդպիսի խնդիր առաջացավ Ավստրալիայում 1938թ.-ին և ավելի բարդացավ այն ժամանակ, երբ Ընկերությունը արգելքի տակ էր (1941թ. հունվարից մինչև 1943թ. հունիս)։ Հոգալու համար այն կարիքները, որոնք այդ ժամանակ շատ կարևոր էին համարվում, Ընկերության մասնաճյուղը ուղղակիորեն ներգրավվեց տարբեր կոմերցիոն գործերի մեջ։ Դա լուրջ սխալ էր։ Մասնաճյուղը ուներ սղոցագործարաններ, ավելի քան 20 «Թագավորության ֆերմաներ», մեքենաշինական ընկերություն, հացի փուռ և այլ ձեռնարկություններ։ Երկու կոմերցիոն տպարանների անվան տակ՝ արգելքի տարիներին եղբայրները թողարկում էին Ընկերության հրատարակությունները։ Սակայն որոշ ձեռնարկումների պատճառով նրանք քրիստոնեական չեզոքություն չէին պահում։ Այդ ամբողջ աշխատանքը կատարվում էր կազմակերպությանը ֆինանսավորելու և ռահվիրաներին օգնելու պատրվակով։ Այնուհանդերձ, ոմանց խիղճը տանջում էր։ Թեև Վկաներից շատերը մնացին կազմակերպության մեջ, Թագավորության քարոզչության գործը ընդհանուր առմամբ կանգ առավ։ Ի՞նչն էր խոչընդոտում, որ Եհովան օրհնի նրանց։

Երբ 1943թ. հունիսին արգելքը հանվեց, մասնաճյուղի եղբայրները հասկացան, որ հարկավոր է ձերբազատվել այդ ձեռնարկություններից և ուշադրությունը կենտրոնացնել ամենակարևոր գործի՝ Թագավորության մասին քարոզելու վրա։ Երեք տարվա ընթացքում այդ նպատակը իրագործվեց, և Բեթելի ընտանիքի անդամների թիվը կրճատվեց՝ հասնելով նախատեսված չափերի։ Այդուհանդերձ, հարկավոր էր վերացնել լարվածությունը և վերականգնել կազմակերպության հանդեպ լիակատար վստահությունը։

Այդ նպատակով Ընկերության նախագահ Նաթան Հ. Նորը իր քարտուղարի՝ Մ. Ջ. Հենշելի հետ 1947թ.-ին այցելեց Ավստրալիա։ «Դիտարանի» 1947թ. հունիսի 1-ի համարում պատերազմական տարիներին ծավալված կոմերցիոն գործունեության մասին հետևյալն էր ասվում. «Խոսքը ամենօրյա աշխատանքի մասին չէ, որով եղբայրները իրենց ապրուստն են վաստակում, այլ այն մասին է, որ Ընկերության մասնաճյուղը տարբեր ձեռնարկություններ էր ձեռք բերել և երկրի տարբեր մասերից քարոզիչների էր հրավիրել աշխատելու համար, հատկապես ռահվիրաների, ովքեր այդպիսով շեղվել էին ավետարանը քարոզելու գործից»։ Բանը հասել էր նրան, որ այդ մարդիկ անուղղակիորեն իրենց մասնակցությունն էին բերել պատերազմին։ Ավստրալիայի նահանգներում անցկացված համաժողովների ժամանակ եղբայր Նորը բացեիբաց խոսեց եղբայրների հետ այդ իրավիճակի մասին։ Յուրաքանչյուր համաժողովի ժամանակ բանաձև ընդունվեց, համաձայն որի՝ ավստրալիացի եղբայրները ընդունում էին իրենց սխալը և Եհովայից ողորմություն ու ներողամտություն էին հայցում Հիսուս Քրիստոսի միջոցով։ Այսպիսով՝ որպեսզի կազմակերպությունը շարունակեր իր ուժերը ներդնել բացառապես Աստծու Թագավորության մասին լուրը հռչակելու գործում, զգոնություն էր հարկավոր և փորձությունները հաղթահարելու պատրաստակամություն։

Իրենց ժամանակակից պատմությանը հայացք նետելով՝ Եհովայի վկաները տեսնում են, որ Եհովան իսկապես զտել է իր ժողովրդին (Մաղ. 3։1–3)։ Նրանք աստիճանաբար ձերբազատվում էին սխալ տեսակետներից, համոզմունքներից ու գործերից, իսկ ցանկացած անհատ, ով չէր ուզում փոփոխություններ անել, հեռանում էր։ Մնում էին այն մարդիկ, ովքեր զիջումների չէին գնում աստվածաշնչյան ճշմարտությունների հարցում հանուն մարդկային փիլիսոփայության։ Նրանք ոչ թե մարդկանց հետևորդներ են, այլ Եհովա Աստծուն նվիրված ծառաներ։ Նրանք ուրախությամբ արձագանքում են կազմակերպության տված առաջնորդությանը, քանի որ տեսնում են այն բանի ակնհայտ ապացույցը, որ սա Եհովայի կազմակերպությունն է։ Նրանք ցնծում են ավելի ու ավելի պայծառացող լույսի ներքո (Առակ. 4։18)։ Նրանցից յուրաքանչյուրը մեծ առանձնաշնորհում է համարում լինել ակտիվ Եհովայի վկա՝ Աստծու Թագավորությունը հռչակող։

[ծանոթագրություններ]

[մեջբերում 619-րդ էջի վրա]

Փորձություններն ու մաղումը Վկաներին չեն զարմացնում

[մեջբերում 621-րդ էջի վրա]

Նրանք թույլ չեն տալիս, որ որևէ բան շեղի իրենց Տիրոջ Խոսքից

[մեջբերում 623-րդ էջի վրա]

«Չենք ցանկանում, որ մեզ կամ մեր գրվածքները մեծարեն կամ ակնածանքի արժանացնեն»

[մեջբերում 624-րդ էջի վրա]

«Աստված շարունակում է մեզ ուղղորդել»

[մեջբերում 626-րդ էջի վրա]

«Հավատարիմ և իմաստուն ծառան» եղբայր Ռասելի մահով չէր վերացել

[մեջբերում 627-րդ էջի վրա]

Դավադիրները չարամտորեն ջանում էին թունավորել մյուսների մտքերը

[մեջբերում 628-րդ էջի վրա]

Ոմանք թույլ տվեցին, որ հպարտությունը քայքայի իրենց հավատը

[մեջբերում 629-րդ էջի վրա]

«Աչքի տակ առեք նրանց, ովքեր բաժանումներ են առաջ բերում.... խուսափե՛ք նրանցից»

[մեջբերում 630-րդ էջի վրա]

Որոշ անհատներ չարամտորեն պնդում էին, թե «Դիտարան» պարբերագիրը չի ընդունում փրկանքը

[մեջբերում 635-րդ էջի վրա]

«Մենք ընդամենը ենթադրում էինք դա և, ակներևաբար, սխալվեցինք»

[մեջբերում 636-րդ էջի վրա]

Եհովային իսկապես սիրող անհատները անչափ երախտապարտ էին, որ առանձնաշնորհում ունեն մասնակցելու ծառայությանը

[մեջբերում 638-րդ էջի վրա]

«Կարո՞ղ է արդյոք Աստծուն իսկապես նվիրված անհատը արդարացում գտնել այս ժամանակներում իր անգործության համար»

[մեջբերում 641-րդ էջի վրա]

Աստիճանաբար ձերբազատվում են սխալ տեսակետներից, համոզմունքներից ու գործերից

[շրջանակ/նկար 622-րդ էջի վրա]

Ու. Ե. վան Ամբուրգ

1916-ին Ու. Ե. վան Ամբուրգը հայտարարեց. «Այս համաշխարհային գործը մեկ մարդու գործ չէ.... Այն Աստծու գործն է»։ Թեև նա տեսավ, որ ոմանք հեռանում են կազմակերպությունից, սակայն հավատարիմ մնաց իր այդ համոզմանը մինչև կյանքի վերջ։ Եղբայր Վան Ամբուրգը մահացավ 1947-ին՝ 83 տարեկանում։

[շրջանակ/նկար 633-րդ էջի վրա]

Ժյուլ Ֆելլեր

Երբ Ժյուլ Ֆելլերը երիտասարդ էր, նրա հավատը ծանր փորձության ենթարկվեց։ Շվեյցարիայում որոշ ժողովներ կրճատվեցին կիսով չափ կամ ավելի։ Հետագայում նա գրեց. «Նրանք, ովքեր ապավինեցին Եհովային, հաստատուն մնացին և շարունակեցին քարոզչական գործը»։ Եղբայր Ֆելլերը նույնպես վճռել էր այդպես վարվել. 1992-ին արդեն 68 տարի էր, ինչ ծառայում էր Բեթելում։

[շրջանակ/նկար 634-րդ էջի վրա]

Ք. Ջ. Վուդվորդ

Մի մարդու, որը դադարել էր Եհովային ծառայելուց այն պատճառով, որ Հիսուս Քրիստոսի օծյալ հետևորդները 1914-ին չհամբարձվեցին երկինք, Վուդվորդը գրեց հետևյալը.

«Քսան տարի առաջ ես ու դու հավատում էինք մանուկների մկրտությանը, հավատում էինք, որ հոգևորականությունը մկրտելու աստվածատուր իրավունք ունի, որ մկրտությունը անհրաժեշտ է հավիտենական տանջանքից խուսափելու համար, որ Աստված սեր է, որ նա ստեղծել ու շարունակում է իր նմանությամբ ստեղծել միլիարդավոր արարածների, որոնք հավիտյան շնչահեղձ են լինելու այրվող ծծմբի գոլորշու մեջ՝ զուր տեղն աղերսելով մի կաթիլ ջուր, որ թեթևացնեն իրենց տանջանքները....

Մենք հավատում էինք, որ մահից հետո մարդը շարունակում է ապրել, հավատում էինք, որ Հիսուս Քրիստոսը երբեք չի մահացել, որ նա չէր կարող մահանալ, որ Փրկանք չի վճարվել ու երբեք չի վճարվելու, որ Եհովա Աստված ու նրա Որդի Հիսուս Քրիստոսը նույն անձնավորությունն են, որ Քրիստոսն ինքը իր Հայրն է, որ Հիսուսն ինքը իր Որդին է, որ Սուրբ Ոգին անձնավորություն է, որ մեկին գումարած մեկ, գումարած մեկ, հավասար է մեկ, որ երբ Հիսուսին խաչին գամեցին ու նա բացականչեց՝ «Աստվա՛ծ իմ, Աստվա՛ծ իմ, ինչո՞ւ ինձ թողեցիր», նա պարզապես ինքն իր հետ էր խոսում.... որ ներկայիս թագավորությունները Քրիստոսի Թագավորության մի մասն են, որ Բանսարկուն ինչ-որ հեռու տեղում է, ինչ-որ անհայտ վայրում գտնվող դժոխքում և չի իշխում երկրային թագավորությունների վրա....

Փառաբանում եմ Աստծուն այն օրվա համար, երբ իմացա Ճշմարտությունը, որը ներկա պահին բացահայտված է։ Այն այնքան ողջամիտ էր, այնքան էր թարմացնում միտքս ու սիրտս, որ ես անմիջապես հրաժարվեցի անցյալի հորինված ու անհեթեթ բաներից, և իմ միջոցով Աստված բացեց նաև քո կուրացած աչքերը։ Մենք միասին ուրախանում էինք Ճշմարտության համար և տասնհինգ տարի ուս ուսի համագործակցեցինք։ Տերը քեզ մեծ պատվի արժանացրեց՝ նշանակելով որպես իր խոսնակ. ես չեմ ճանաչում որևէ մեկի, ով այդքան լավ կարող էր ծաղրել բաբելոնական հիմար ուսմունքները։ Քո նամակում դու հարցնում էիր. «Ի՞նչ է լինելու հետո»։ Ցավալին հենց այն է, որ դու թույլ տվեցիր, որ քո սիրտը դառնանա այն մարդու հանդեպ, ում սիրով լի աշխատանքի ու Վերից տրված օրհնության շնորհիվ Ճշմարտությունը հասավ մեր սրտերին։ Դու հեռացար ու հետդ տարար գառներից մի քանիսին....

Գուցե դու ծիծաղում ես ինձ վրա, որ 1914թ. հոկտեմբերի 1-ին ես չգնացի երկինք, իսկ ես քեզ վրա բոլորովին էլ չեմ ծիծաղում։

Հիմա, երբ երկրի տասը գերտերությունները տանջվում են իրենց մահվան հոգեվարքի մեջ, իմ կարծիքով՝ տեղին չէ ծիծաղել մի մարդու վրա՝ այն միակ մարդու, ով քառասուն տարի շարունակ սովորեցրել է, որ հեթանոսների ժամանակները ավարտվելու էին 1914-ին»։

Եղբայր Վուդվորդի հավատը չսասանվեց, երբ 1914թ. հետ կապված ակնկալիքները չիրականացան։ Նա պարզապես գիտակցում էր, որ դեռ շատ բաներ պետք է բացահայտվեն։ 1918–1919թթ.-ին նա ինը ամիս անցկացրեց բանտում այն բանի համար, որ համոզված էր, որ Աստծու նպատակները կիրականանան։ Հետագայում նա դարձավ «Ոսկե դար», այնուհետև «Մխիթարություն» պարբերագրերի խմբագիրը։ Եղբայր Վուդվորդը հաստատուն մնաց իր հավատի մեջ ու հավատարիմ Եհովայի կազմակերպությանը մինչև մահ։ Նա մահացավ 1951-ին՝ 81 տարեկանում։

[շրջանակ/նկար 637-րդ էջի վրա]

Ա. Հ. Մակմիլան

«Ես հասկացել եմ, թե որքան իմաստուն է համբերատարությամբ սպասել, մինչև որ Եհովան Աստվածաշնչից ցույց կտա ինչ-որ հարցի վերաբերյալ ճիշտ տեսակետը՝ փոխանակ հուսահատվելու ինչ-որ նոր մտքից։ Երբեմն որոշակի թվականի հետ կապված մեր ակնկալիքները ամբողջությամբ հիմնված չէին լինում Աստվածաշնչի վրա։ Սակայն երբ այդ ակնկալիքները չէին իրականանում, դրանից Աստծու նպատակները չէին փոխվում»։

[նկարներ 620-րդ էջի վրա]

Հավատի մեծ փորձություն եղավ այն գաղափարն ընդունելը, որ Քրիստոսի արյունը մեղքեր քավելու ուժ ունի

[նկարներ 625-րդ էջի վրա]

Ոմանք հիանում էին Ռասելով, և նրանց զայրացնում էր Ռադերֆորդի խառնվածքը։ Այդպիսով բացահայտվեց, թե ում էին իրականում նրանք ծառայում

[նկարներ 639-րդ էջի վրա]

Երբ քարոզչական ծառայության վրա ավելի մեծ շեշտ սկսեց դրվել, շատերը հեռացան. ուրիշները ավելի մեծ եռանդ ցուցաբերեցին

«Դիտարան», 1928, ապրիլի 1

«Դիտարան», 1927, հունիսի 15

«Դիտարան», 1922, օգոստոսի 15

[նկարներ 640-րդ էջի վրա]

Երբ մեծ նշանակություն տրվեց աստվածապետական կազմակերպությանը, նրանք, ովքեր ձգտում էին աչքի ընկնող դիրք ունենալ, հեռացան կազմակերպությունից