Խոնարհ Հովսիան արժանացավ Եհովայի բարեհաճությանը

ՀՈՒԴԱՅԻ հնգամյա արքայազն Հովսիան ահաբեկված է։ Մայրը՝ Հեդիդան, ողբում, արցունք է թափում... Մահացել է Հովսիայի պապը՝ Մանասե թագավորը (Դ Թագաւորաց 21։18)։

Գահը ժառանգում է Հովսիայի հայրը՝ Ամոնը (Բ Մնացորդաց 33։20)։ Սակայն երկու տարի անց (մ.թ.ա. 659) Ամոնի ծառաները սպանում են իրենց թագավորին։ Դավադիրներին վերացնելուց հետո ժողովուրդը փոքրիկ Հովսիային է օծում թագավոր (Դ Թագաւորաց 21։24; Բ Մնացորդաց 33։25)։ Հովսիայի համար սովորական էր դարձել Երուսաղեմի տների տանիքներին տեղադրված զոհասեղաններից տարածվող խնկի հոտը, որով հագեցած էր քաղաքի օդը Ամոնի իշխանության տարիներին. մարդիկ այդ զոհասեղանների առաջ խոնարհվում էին կեղծ աստվածներին։ Հեթանոս քրմերը շրջում էին այստեղ–​այնտեղ, իսկ ժողովուրդը, անգամ նրանք, ովքեր պնդում էին, թե Եհովային են երկրպագում, երդվում էին Մեղքոմ աստծո անունով (Սոփոնիա 1։1, 5)։

Հովսիան գիտակցում է, թե ինչ մեծ սխալ է գործել Ամոնը՝ պաշտելով կեղծ աստվածներին։ Հուդայի երիտասարդ թագավորը նաև սկսում է ավելի լավ հասկանալ Աստծո մարգարե Սոփոնիայի ազդարարությունները։ Այդ ժամանակ՝ իր իշխանության ութերորդ տարում (մ.թ.ա. 652), տասնհինգամյա Հովսիան արդեն վճռականորեն տրամադրված է ականջ դնելու Սոփոնիայի խոսքերին։ Այս վաղ հասակից Հովսիան սկսում է «փնտրել» Եհովային (Բ Մնացորդաց 33։21, 22; 34։3, Արևմտ. Աստ.)։

Հովսիայի վճռական քայլերը

Չորս տարի անց Հովսիան (մ.թ.ա. 648) սկսում է կեղծ կրոնից մաքրել Հուդան և Երուսաղեմը։ Նա կոտրում է բոլոր կուռքերը ու կտրել է տալիս «կուռքի բոլոր անտառները», փշրում է Բահաղի պաշտամունքին ծառայող խունկի սեղանները։ Փոշի է դարձնում կեղծ աստվածների պատկերները ու տարածում է այդ փոշին նրանց գերեզմանների վրա, ովքեր զոհաբերություններ էին մատուցել այդ աստվածներին։ Անմաքուր երկրպագության համար օգտագործված զոհասեղանները պղծվում ու հողին են հավասարեցվում (Դ Թագաւորաց 23։8–14)։

Հովսիայի նախաձեռնած այս մաքրման գործի թեժ պահին (մ.թ.ա. 647) Երուսաղեմ է գալիս ղևտացի քահանայի որդի Երեմիան։ Եհովա Աստված Երեմիային մարգարե է նշանակել, և ի՜նչ ուժով ու եռանդով է այդ մարգարեն հայտնում Եհովայի լուրը կեղծ կրոնի դեմ։ Հովսիան ու Երեմիան գրեթե հասակակիցներ են։ Ու չնայած Հովսիայի ձեռնարկած համարձակ քայլերին ու Երեմիայի աներկյուղ հայտարարություններին՝ ժողովուրդը կրկին վերադառնում է դեպի կեղծ պաշտամունքը (Երեմիա 1։1–10)։

Թանկարժեք հայտնագործություն

Անցնում է ևս հինգ տարի։ Քսանհինգամյա Հովսիան արդեն տասնութ տարի է, ինչ թագավորում է։ Այժմ նա կանչում է դպիր Սափանին, քաղաքի իշխան Մաասիային և հիշատակաց դպիր Հովաքին։ Թագավորը Սափանին հրամայում է. «Ասա՛ Քեղկիա քահանայապետին, որ հանի տաճարից ներս եկած արծաթը, որ դռան պահապանները ժողովել են ժողովրդից, և հանձնի գործավորների ձեռքը՝ Եհովայի տունը նորոգելու համար» (Դ Թագաւորաց 22։3–6; Բ Մնացորդաց 34։8)։

Եվ ահա վաղ առավոտից գործավորները ջանասիրաբար աշխատում են տաճարում։ Հովսիան անշուշտ լցված է Եհովայի հանդեպ երախտագիտության զգացումով, որ հնարավոր է դարձել վերականգնել այն վնասը, որ Աստծո տունը կրել էր իր չար նախնիների պատճառով։ Աշխատանքի թեժ պահին թագավորին է ներկայանում Սափանը՝ ձեռքին ինչ–​որ փաթեթ։ ի՞նչ է նա ցանկանում ասել թագավորին։ Սափանը հայտնում է, որ Քեղկիա քահանայապետը գտել է «Մովսէսի ձեռքով եղած Տիրոջ օրէնքի գիրքը» (Բ Մնացորդաց 34։12–18)։ Ի՜նչ հայտնագործություն... Անկասկած, դա Օրենքի բնագիր օրինակներից մեկն էր։

Հովսիան պատրաստ է լսելու գրքի պարունակած բոլոր խոսքերը։ Սափանի կարդալու ընթացքում թագավորը մտովի քննում է, թե իր և ժողովրդի գործերը որքանով են համապատասխանում այնտեղ գրվածին։ Նրան հատկապես ցնցում է այն, թե ինչպես է գրքում շեշտվում մաքուր երկրպագության կարևորությունը, և սարսափում է՝ իմանալով այն պատուհասների ու աքսորի մասին, որ վրա կհասնեն ժողովրդին, եթե նրանք ներգրավվեին կեղծ կրոնի մեջ։ Հասկանալով, որ Աստծո ոչ բոլոր պատվիրաններն են պահվել, Հովսիան պատռում է իր հանդերձները ու Քեղկիային, Սափանին և մյուսներին կարգադրում. «Հարցրեք Եհովային այս գրքում գրվածի մասին, որովհետև մեծ է նրա բարկությունը, որ բորբոքվել է մեր դեմ, նրա համար, որ մեր հայրերը չեն լսել այս գրքի խոսքերը» (Դ Թագաւորաց 22։11–13; Բ Մնացորդաց 34։19–21)։

Ժողովուրդը լսում է Եհովայի խոսքը

Հովսիան սուրհանդակներ է ուղարկում Երուսաղեմ՝ Ողդա մարգարեուհու մոտ։ Ողդան նրանց հաղորդում է Եհովայի խոսքն այն մասին, որ գտնված գրքում արձանագրված պատուհասները գալու են հավատուրաց ազգի վրա, սակայն շնորհիվ Եհովա Աստծո առջև իր խոնարհության՝ Հովսիան այդ չարիքին ականատես չի դառնալու։ Նա ‘կժողովվի իր հայրերի հետ և խաղաղությամբ գերեզման կմտնի’ (Դ Թագաւորաց 22։14–20; Բ Մնացորդաց 34։22–28)։

Արդյո՞ք Ողդան ճիշտ էր մարգարեացել, եթե հաշվի առնենք այն իրողությունը, որ Հովսիան զոհվեց ճակատամարտում (Դ Թագաւորաց 23։28–30)։ Այո՛, քանի որ այն «խաղաղությունը», որով նա հողին հանձնվեց, անկարելի է համեմատել Հուդայի գլխին եկած «չարիքի» հետ (Դ Թագաւորաց 22։20; Բ Մնացորդաց 34։28)։ Հովսիան մահացավ նախքան մ.թ.ա. 609–607 թթ.–ին Երուսաղեմի վրա հասած չարիքը, երբ բաբելոնացիները պաշարեցին ու կործանեցին քաղաքը։ Իսկ ինչ վերաբերում է «հայրերի հետ ժողովվելուն», այն չի բացառում բռնի մահով մեռնելը։ Աստվածաշնչում այդ արտահայտությունը օգտագործված է ինչպես սեփական մահով մեռնելու դեպքերում, այնպես էլ՝ բռնի (Բ Օրինաց 31։16; Գ Թագաւորաց 2։10, 22։34, 40)։

Ճշմարիտ երկրպագության վերածնունդը

Հովսիան տաճարի մոտ է հավաքում Երուսաղեմի ժողովրդին և կարդում Եհովայի տանը գտնված «ուխտի գրքի բոլոր խօսքերը»։ Այնուհետև նա ուխտ է անում «Տիրոջը հետեւելու, եւ նորա հրամանները եւ վկայութիւնները ու կանոնները բոլոր սրտով եւ բոլոր հոգիով պահելու, որ հաստատէ այս ուխտի խօսքերը որ գրուած են այս գրքում»։ «Եւ բոլոր ժողովուրդը կանգնեց ուխտի մէջ»,— ասում է Աստվածաշունչը (Դ Թագաւորաց 23։1–3)։

Հովսիա թագավորն այժմ մեկ այլ՝ առավել ուժգին արշավանք է սկսում կռապաշտության դեմ։ Հուդայում օտար աստվածների ծառայող քահանաները զրկվում են իրենց շահավետ գործից։ Անմաքուր պաշտամունքին մասնակից դարձած ղևտացի քահանաները կորցնում են Եհովայի զոհասեղանի մոտ ծառայելու առանձնաշնորհումը, իսկ Սողոմոն թագավորի օրոք կառուցված բարձրավանդակները զրկվում են երկրպագության համար պիտանի լինելուց։ Մաքրման պրոցեսը սկսում է տարածվել նաև ասորիների (մ.թ.ա. 740 թ.) նվաճած նախկին տասը ցեղերի թագավորության՝ Իսրայելի տարածքում։

Ի կատար ածելով 300 տարի դրանից առաջ «Աստուծոյ մարդու» (անունը չի նշվում Աստվածաշնչում) կողմից արտասանված խոսքերը՝ Հովսիան Բեթելում Հերոբովամ առաջինի կառուցած զոհասեղանի վրա այրում է Բահաղի քահանաների ոսկորները։ Այստեղ և մնացած քաղաքներում քանդում են բարձրավանդակները, իսկ կռապաշտ քահանաներին սպանում և այրում են հենց այն զոհասեղանների վրա, որոնց առջև նրանք ծառայություն էին մատուցում (Գ Թագաւորաց 13։1–4; Դ Թագաւորաց 23։4–20)։

Պասեքի մեծ տոնը

Եհովան օրհնում է մաքուր երկրպագությունը վերականգնելու նպատակով Հովսիայի ներդրած ջանքերը։ Իր ողջ կյանքի ընթացքում այս թագավորը երախտապարտ կլինի Աստծուն այն բանի համար, որ ժողովուրդը այլևս չխոտորվեց իրենց հայրերի Եհովա Աստծուն հետևելուց (Բ Մնացորդաց 34։33)։ Հովսիան ինչպե՞ս կարող է մոռանալ իր իշխանության տասնութերորդ տարում տեղի ունեցած այդ հրաշալի իրադարձությունը։

Նա ժողովրդին հետևյալ հրամանն է տալիս. «Ձեր Տէր Աստուծոյ համար զատիկ կատարեցէք ինչպէս որ գրուած է այս ուխտի գրքումը» (Դ Թագաւորաց 23։21)։ Հովսիային անչափ ուրախացնում է ժողովրդի արձագանքը։ Տոնակատարության համար անձամբ նա զոհ է մատուցում 30 000 պասեքի կենդանի և 3 000 խոշոր եղջերավոր անասուն։ Եվ ի՜նչ Պասեք էր դա... Պատարագներով, լավ կազմակերպված ծառայությամբ և մասնակիցների թվով այն գերազանցեց Սամուել մարգարեի օրերից ի վեր կատարված Պասեքի բոլոր տոնակատարությունները (Դ Թագաւորաց 23։22, 23; Բ Մնացորդաց 35։1–19)։

Ժողովուրդը ողբում է թագավորի մահը

Իր թագավորության (մ.թ.ա. 659–629 թթ.) մնացած ժամանակի ընթացքում Հովսիան շարունակում է հաջողությամբ կառավարել երկիրը։ Իշխանության երեսունմեկերորդ տարում նա իմանում է, որ Եգիպտոսի փարավոն Նեքավովը մտադիր է անցնել Հուդայի միջով և օգնության գնալ Ասորեստանի թագավորին՝ Բաբելոնի զորքերի դեմ Եփրատ գետի ափին, Քարքամիսի մոտ ճակատամարտելու։ Անհայտ պատճառներով՝ Հովսիան դուրս է գալիս եգիպտացիների դեմ։ Նեքավովը պատգամավորներ է ուղարկում Հովսիային՝ ասելով. «Ետ քաշուիր ինձ հետ եղող Աստուածանից, որ քեզ չ’փչացնէ»։ Սակայն Հովսիան փոխում է իր հանդերձները, զինվորի տեսք ընդունում և Մակեդդովի մոտ փորձում ստիպել եգիպտացիներին նահանջել (Բ Մնացորդաց 35։20–22)։

Որքա՛ն թանկ է դրա համար վճարում Հուդայի թագավորը։ Թշնամու աղեղնավորների նետը չի վրիպում. Հովսիան դիմում է ծառաներին. «Ինձ տարէք, որովհետեւ սաստիկ վիրավորուած եմ»։ Նրան վերցնում են իր մարտակառքից, դնում մի այլ կառքի մեջ և ուղևորվում են Երուսաղեմ։ Այնտեղ, կամ՝ գուցե դեռ ճանապարհին, Հովսիան մահանում է։ «Նա մեռաւ եւ թաղուեցաւ իր հայրերի գերեզմանատանը,— ասվում է Աստծո ներշնչմամբ գրի առնված տեղեկության մեջ,— եւ բոլոր Յուդան եւ Երուսաղէմը սուգ արին Յովսիայի վերայ»։ Երեմիան սգո երգով ողբում է Հովսիայի մահը, և այդ ժամանակից ի վեր Հովսիայի պատմությունը ծնունդ է տալիս շատ սգո երգերի, որոնք հնչում էին հատուկ իրադարձությունների ժամանակ (Բ Մնացորդաց 35։23–25)։

Այո՛, Հովսիա թագավորը ճակատագրական սխալ գործեց՝ կռվի բռնվելով եգիպտացիների հետ (Սաղմոս 130։3)։ Սակայն նրա խոնարհությունը և ճշմարիտ երկրպագությանն աջակցելու նրա վճռականությունը Աստծո հավանությանն արժանացան։ Հովսիայի կյանքի ողջ պատմությունը ցույց է տալիս, որ Եհովայի բարեհաճությունն ու շնորհը իր հավատարիմ ու խոնարհ ծառաների հետ է (Առակաց 3։34; Յակոբոս 4։6)։

[նկար 29–րդ էջի վրա]

Երիտասարդ Հովսիա թագավորը ամբողջ սրտով փնտրում էր Եհովային։

[նկար 31–րդ էջի վրա]

Հովսիան քանդեց բարձրավանդակները և վերականգնեց ճշմարիտ երկրպագությունը։