Ոչ աստվածաշնչյան արձանագրություն Իսրայել կոչվող ազգի մասին
ԿԱՀԻՐԵԻ թանգարանում (Եգիպտոս) կա գրանիտե մի արձանագրություն, որտեղ հիշատակվում են փարավոն Մերնեպթայի հաղթանակները։ Ըստ գիտնականների՝ Ռամզես II–ի այս 13–րդ որդին թագավորել է մ.թ.ա. 1212–1202 թթ.–ին, որը համապատասխանում է հին Իսրայելում դատավորների կառավարման ժամանակաշրջանի վերջին։ Մերնեպթայի արձանագրության վերջին երկու տողերում կարդում ենք. «Քանանը ամբողջովին կողոպտվել է։ Ասկաղոնը և Գազերը նվաճվել են, իսկ Ենոամը լիովին ոչնչացվել է։ Իսրայելն ամայացել է, նրա սերունդը էլ չկա»։
Ի՞նչ է նշանակում «Իսրայել» բառը այս համատեքստում։ Հիերոգլիֆային գրության համակարգում կային չարտասանվող նշաններ՝ դետերմինատիվներ, որոնք ավելացվում էին բառերին՝ ցույց տալու համար, թե ինչ խմբի էր պատկանում տվյալ բառը։ Մի հրատարակության մեջ բացատրվում է. «Ասկաղոն, Գազա և Ենոամ բառերին ավելացված չարտասանվող նշանները ցույց են տալիս, որ դրանք քաղաքներ են։ .... Իսկ «Իսրայել» բառին ավելացված նշանը վերաբերում է ժողովրդի» (ընդգծումները մերն են; «The Rise of Ancient Israel»)։
Ինչո՞վ է նշանակալից այս արձանագրությունը։ Խմբագիր Հարշլ Շենկսը պատասխանում է այս հարցին. «Մերնեպթայի արձանագրությունը ցույց է տալիս, որ Իսրայել կոչվող ժողովուրդը գոյություն է ունեցել մ.թ.ա. 1212 թ.–ին, և որ Եգիպտոսի փարավոնը ոչ միայն իմացել է այդ ժողովրդի մասին, այլև պարծեցել է նրա դեմ տարած հաղթանակով»։ Պրոֆեսոր Ուիլյամ Դեվերը, որը զբաղվում է Մերձավոր Արևելքի հնագիտության ուսումնասիրությամբ, մեկնաբանում է. «Մերնեպթայի քարե կոթողը միանշանակ ասում է մեզ, որ Քանանում իրոք գոյություն է ունեցել մի ժողովուրդ, որն իրեն կոչել է «Իսրայել», ուստի նրան այդպես են կոչել նաև եգիպտացիները (նրանք հիմք չեն ընդունել Աստվածաշունչը), որոնք հնարավոր չէ հորինած լինեին կոնկրետ անունով ժողովուրդ՝ իրենց ազգին փառք բերելու համար»։
Աստվածաշնչում «Իսրայել» բառը առաջին անգամ հիշատակվում է որպես նահապետ Հակոբին տրված անուն։ Հակոբի 12 որդիների սերունդները հայտնի դարձան ‘Իսրայելի որդիներ’ անունով (Ծննդոց 32։22–28, 32; 35։9, 10)։ Տարիներ անց թե՛ Մովսես մարգարեն և թե՛ Եգիպտոսի փարավոնը օգտագործեցին «Իսրայել» բառը, երբ խոսում էին Հակոբի սերունդների մասին (Ելից 5։1, 2)։ Մերնեպթայի արձանագրությունը ոչ աստվածաշնչյան արձանագրություններից ամենահինն է, որտեղ նշվում է Իսրայել ազգի մասին։
[Նկարներ 24-րդ էջի վրա]
Մերնեպթայի քարե կոթողը
Վերջին երեք նշանների միավորումը (աջից դեպի ձախ)՝ մի փայտ, նստած տղամարդ և կին, որոնք բնորոշում են Իսրայելին որպես օտար ժողովրդի
[թույլտվությամբ]
Egyptian National Museum, Cairo, Egypt/Giraudon/The Bridgeman Art Library