Պարականոն ավետարաններ. Հիսուսի մասին նոր ճշմարտություննե՞ր

«ՍԱ ՄԵԾ հայտնագործություն է։ Բազմաթիվ մարդիկ են հիասթափվելու»։ «Սա փոխում է վաղ քրիստոնեության պատմությունը»։ Այս տպավորիչ հայտարարություններն արել են այն գիտնականները, որոնք ողջունել էին «Հուդայի ավետարանի» լույսընծայումը, մի ձեռագիր, որը անցած 16 դարերում կորած էր համարվում (տե՛ս վերևում)։

Այսօր վերստին հետաքրքրություն է առաջացել պարականոն ավետարանների նկատմամբ։ Ոմանց կարծիքով՝ այդ տեքստերը լույս են սփռում Հիսուսի կյանքի մասին կարևոր իրադարձությունների և նրա՝ երկար ժամանակ անհայտ մնացած ուսմունքների վրա։ Իսկ ի՞նչ է պարականոն ավետարանը։ Իսկապե՞ս դրանք պարունակում են Հիսուսի և քրիստոնեության մասին այնպիսի ճշմարտություններ, որոնք չկան Աստվածաշնչում։

Կանոնական և պարականոն ավետարաններ

Մ.թ. 41–98թթ.-ին Մատթեոսը, Մարկոսը, Ղուկասը և Հովհաննեսը գրեցին «Հիսուս Քրիստոսի.... պատմության գիրքը» (Մատթեոս 1։1)։ Այս պատմությունները երբեմն կոչվում են «ավետարաններ»։ «Ավետարան» նշանակում է «բարի լուր» Հիսուս Քրիստոսի մասին (Մարկոս 1։1)։

Ճիշտ է, Հիսուսի մասին կան ինչպես բանավոր ավանդույթներ, այնպես էլ գրավոր պատմություններ, սակայն միայն այս չորս Ավետարաններն են համարվում Աստծու կողմից ներշնչված, արժանի՝ Սուրբ Գրքի մաս կազմելու. միայն այս Ավետարաններն են ճշգրտորեն ներկայացնում Հիսուսի երկրային կյանքը և ուսմունքները (Ղուկաս 1։1–4; Գործեր 1։1, 2; 2 Տիմոթեոս 3։16, 17)։ Այս չորս Ավետարանները հիշատակվում են Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունների բոլոր հին ցուցակներում։ Ոչ մի հիմք չկա կասկածի ենթարկելու դրանց կանոնականությունը, այսինքն՝ որ դրանք իրոք Աստծու Խոսքի մաս են։

Ժամանակի ընթացքում, սակայն, այլ գրություններ ի հայտ եկան, որոնց նույնպես տրվեց «ավետարան» անվանումը։ Դրանք կոչվեցին «պարականոն ավետարաններ»a։

Երկրորդ դարի վերջում Իրենեոսը գրեց, որ նրանք, ովքեր ուրացել են քրիստոնեությունը, «անասելի թվով պարականոն ու կեղծ գրվածքներ» ունեն, ներառյալ այնպիսի ավետարաններ, որոնք «հենց իրենք են թխել հիմար մարդկանց միտքը աղավաղելու համար»։ Պարականոն ավետարանները, ի վերջո, համարվեցին վտանգավոր ոչ միայն ընթերցելու, այլև պարզապես ունենալու առումով։

Բայց միջնադարյան վանականներն ու գրագիրները թույլ չտվեցին, որ այդ գրվածքները ոչնչանան։ 19-րդ դարում պարականոն գրքերի հանդեպ հետաքրքրությունը մեծացավ, և հրապարակ իջան տեքստերի բազմաթիվ հավաքածուներ, ներառյալ մի քանի ավետարաններ, և քննադատական աշխատություններ դրանց վերաբերյալ։ Այսօր այդ գրվածքները թարգմանվել են ժամանակակից շատ լեզուներով։

Պարականոն ավետարաններ՝ անհավանական պատմություններ

Պարականոն ավետարանները հաճախ կենտրոնանում են այն մարդկանց վրա, որոնք կանոնական Ավետարաններում քիչ են հիշատակվում կամ ընդհանրապես չեն հիշատակվում։ Բացի այս, դրանք պարունակում են իբրև թե Հիսուսի մանկության վերաբերյալ զանազան դեպքեր։ Ահա մի քանի օրինակ։

◼ «Հակոբոսի նախավետարանը», որ նաև կոչվում է «Մարիամի ծննդյան ավետարան», «պատմում» է Մարիամի ծննդյան և մանկության, ինչպես նաև Հովսեփի հետ նրա ամուսնության մասին։ Միանգամայն հիմնավոր կերպով այդ ավետարանը համարում են կրոնական հորինվածք և առասպել։ Ըստ այս գրվածքի՝ Մարիամը հավիտենական կույս է։ Ակնհայտ է, որ այն գրվել է նրան փառաբանելու նպատակով (Մատթեոս 1։24, 25; 13։55, 56)։

◼ «Մանկության ավետարան ըստ Թովմասի»-ն «պատմում» է մանուկ Հիսուսի (5–12 տարեկան) և նրա «կատարած» հրաշքների մասին (տե՛ս Հովհաննես 2։11)։ Հիսուսը ներկայացվում է որպես մի քմահաճ, անզուսպ, վրիժառու երեխա, որը հրաշքներ անելու իր կարողությունն օգտագործում է ուսուցիչներից, հարևաններից և երեխաներից վրեժ առնելու համար. ոմանց նա կուրացնում է, հաշմում և նույնիսկ սպանում։

◼ Որոշ պարականոն գրքեր, օրինակ՝ «Պետրոսի ավետարանը», «պատմում» է Քրիստոսի դատավարությանը, մահվանը և հարությանն առնչվող դեպքերի մասին։ Մյուսները, ինչպիսին, օրինակ, «Պիղատոսի գործերն» է, որ «Նիկոդեմոսի ավետարանի» մասերից է, «պատմում» է այդ դեպքերին առնչվող մարդկանց մասին։ Այս գրվածքին ընդհանրապես չի կարելի վստահել մտացածին փաստերի ու անձնավորությունների պատճառով։ «Պետրոսի ավետարանը» ջանում է արդարացնել Պոնտացի Պիղատոսին, իսկ Հիսուսի հարությունը նկարագրում է արտառոց կերպով։

Պարականոն ավետարանները և հավատուրացությունը

1945​թ. դեկտեմբերին Նահ-Համմադիի մոտ (Վերին Եգիպտոս) գյուղացիները պատահականորեն հայտնաբերեցին 13 պապիրուսե ձեռագիր, որոնք պարունակում էին 52 տեքստ։ Նրանց կարծիքով՝ դրանք պատկանում են 4-րդ դարին և վերագրվում են մի կրոնափիլիսոփայական շարժման, որ կոչվում է գնոստիցիզմ։ Ժամանակին այս շարժումը խորհրդապաշտության, հեթանոսության, հունական փիլիսոփայության, հուդայականության և քրիստոնեության տարրերը միախառնել էր և ապականիչ ազդեցություն թողել քրիստոնյա կոչվող որոշ մարդկանց վրա (1 Տիմոթեոս 6։20, 21)։

«Թովմասի ավետարանը», «Փիլիպոսի ավետարանը» և «Ճշմարտության ավետարանը», որոնք մտնում են Նահ-Համմադիի մոտ հայտնաբերված հավաքածուի մեջ, պարունակում են գնոստիկական խորհրդավոր գաղափարներ, որոնք իբր թե ասել է Հիսուսը։ Գնոստիկական ավետարանների թվում է նաև վերջերս հայտնաբերված «Հուդայի ավետարանը»։ Այն Հուդա Իսկարիովտացուն պատկերում է դրական լույսի ներքո։ Նա իբր թե միակ առաքյալն էր, որ իրոք հասկանում էր, թե ով է Հիսուսը։ Հիսուսը ներկայացվում է, ինչպես ասում է մի մասնագետ, որպես «ուսուցիչ, իմաստության ու գիտելիքի աղբյուր, ոչ որպես փրկիչ, ով մահացավ աշխարհի մեղքերի համար»։ Մինչդեռ Աստծու կողմից ներշնչված Ավետարաններն ասում են, որ Հիսուսն իր կյանքը զոհաբերեց աշխարհի մեղքերի համար (Մատթեոս 20։28; 26։28; 1 Հովհաննես 2։1, 2)։ Հստակ է, որ գնոստիկական ավետարանները նպատակ են հետապնդում ոչ թե ամրացնելու, այլ թուլացնելու հավատը Աստվածաշնչի հանդեպ (Գործեր 20։30)։

Կանոնական Ավետարանների գերազանցությունը

Պարականոն ավետարանների ուշադիր քննությունը բացահայտում է նրանց անարժեք լինելը։ Կանոնական Ավետարանների կողքին ակնհայտ է դառնում, որ այդ գրվածքները ներշնչված չեն Աստծուց (2 Տիմոթեոս 1։13)։ Դրանք գրել են այնպիսի մարդիկ, ովքեր երբևէ չեն տեսել Հիսուսին կամ առաքյալներին ու չեն ճանաչել նրանց, հետևաբար չեն կարող պարունակել նոր ճշմարտություններ Քրիստոսի կամ քրիստոնեության մասին։ Պարականոն ավետարանների տեղեկությունը ճշգրիտ չէ, հնարված է, մարդկային երևակայության արգասիք է և չի կարող որևէ բանով նպաստել Հիսուսին ու նրա ուսմունքները ավելի լավ ճանաչելուն (1 Տիմոթեոս 4։1, 2)։

Մինչդեռ Մատթեոսն ու Հովհաննեսը 12 առաքյալներից էին, իսկ Մարկոսն ու Ղուկասը սերտ փոխհարաբերություններ են ունեցել համապատասխանաբար Պետրոս և Պողոս առաքյալների հետ։ Նրանք իրենց Ավետարանները գրել են Աստծու սուրբ ոգու առաջնորդությամբ (2 Տիմոթեոս 3։14–17)։ Ուստի համոզված կարող ենք ասել, որ չորս Ավետարանները պարունակում են բոլոր այն տեղեկությունները, որոնք բավարար են հավատալու համար, որ «Հիսուսն է Քրիստոսը՝ Աստծու Որդին» (Հովհաննես 20։31)։

[ծանոթագրություն]

[նկար 18-րդ էջի վրա. թույլտվությամբ]

Kenneth Garrett/National Geographic Stock