Ներթափանցել մարմին՝ առանց վիրահատության

ՀԱՄԱԿԱՐԳՉԱՅԻՆ տեխնիկայի, մաթեմատիկայի և գիտության զարգացման շնորհիվ վիրահատական դանակը իր տեղը զիջել է ոչ վիրահատական գործիքներին։ Բացի ռենտգենյան պատկերից, որն ավելի քան 100 տարի է, ինչ օգտագործվում է բժշկության մեջ, այժմ կիրառվում են նաև համակարգչային տոմոգրաֆիան (շերտագրությունը, ՀՏ), պոզիտրոնային էմիսիոն տոմոգրաֆիան (ՊԷՏ), մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիան (ՄՌՏ) և ուլտրաձայնային պատկերը, կամ՝ սոնոգրաֆիանa։ Ինչպե՞ս են հետազոտման այս մեթոդները գործում։ Որքանո՞վ են դրանք վտանգավոր առողջության համար։ Ի՞նչ առավելություններ ունեն այս մեթոդները։

Ռենտգենյան ճառագայթներ

Ինչպե՞ս է գործում։ X–ճառագայթները ավելի կարճ են, քան տեսանելի լույսի ճառագայթները և ընդունակ են թափանցելու օրգանների և հյուսվածքների միջով։ Երբ ռենտգենյան ճառագայթները անցնում են մարմնի որոշակի հատվածով, պինդ հյուսվածքները, օրինակ՝ ոսկորները, ավելի շատ են կլանում ճառագայթները և ռենտգենյան նկարի վրա տեսանելի են դառնում սպիտակ ուրվագծերով։ Փափուկ հյուսվածքները նկարի վրա առաջացնում են տարբեր երանգի մոխրագույն «ստվերներ»։ Ռենտգենադիտումը հաճախ կիրառում են ատամների, ոսկորների, կրծքի խոռոչի և կրծքավանդակի հետազոտության ժամանակ։ Որպեսզի նկարի վրա զանազանվեն միևնույն խտության փափուկ հյուսվածքները, բժիշկը հաճախ հիվանդին ներարկում է հակադրանյութ (կոնտրաստային նյութ)։ Այսօր X–ճառագայթները թվայնացվում են, որի արդյունքում պատկերը հնարավոր է լինում դիտել համակարգչի էկրանի վրա։

Ռիսկի գործոնը։ Բջիջներն ու հյուսվածքները վնասելու հավանականությունը փոքր է՝ համեմատած օգուտների հետb։ Այն կանայք, ովքեր հղի են, պետք է այդ մասին տեղյակ պահեն բժշկին նախքան ռենտգենային հետազոտության ենթարկվելը։ Հակադրանյութերը, ինչպես օրինակ՝ յոդի ջրալույծը, կարող է ալերգիա առաջացնել։ Ուստի հարկավոր է տեղեկացնել բժշկին կամ նրա օգնականին, որ դուք ալերգիա ունեք յոդից կամ ծովային մթերքներից, որոնք պարունակում են յոդ։

Օգուտները։ X–ճառագայթների ռենտգեննկարահանումը արագընթաց է, սովորաբար անցավ, պարզ է և համեմատաբար թանկ չէ։ Այդ պատճառով էլ այն կիրառվում է նաև մամմոգրաֆիայի համար և հրատապ ախտորոշման դեպքում։ Մարմնի մեջ ճառագայթում չի մնում, և կողմնակի ազդեցություններ սովորաբար չեն նկատվումc։

Համակարգչային տոմոգրաֆիա

Ինչպե՞ս է գործում։ Համակարգչային տոմոգրաֆիայի ժամանակ օգտագործվում է ավելի բարդ և ուժգին X–ճառագայթներ հատուկ սենսորների հետ միասին։ Հիվանդը հորիզոնական դիրքով պառկում է հատուկ շարժական սեղանի վրա, որը մտնում է ռենտգենյան խողովակի մեջ։ Էկրանի վրա պատկերները ի հայտ են գալիս բազմաթիվ նեղ ճառագայթների և դետեկտորների օգնությամբ, որոնք հիվանդի շուրջ պտտվում են 360 աստիճանի տակ։ Այս պրոցեսը կարելի է նմանեցնել հացը բարակ շերտերով կտրելուն և ամեն մի շերտը ապարատով նկարելուն։ Համակարգիչը հավաքում է այդ նկարները և հնարավորություն է տալիս բժշկին տեսնելու մարմնի հետազոտվող շրջանի առանձին շերտերի նկարները։ Վերջին սարքավորումները կարողանում են պսակաձև կամ պարուրաձև նկարել մարմինը, որի շնորհիվ հետազոտման պրոցեսը արագ է ընթանում։ Քանի որ համակարգչային տոմոգրաֆիան կատարում է մանրամասն հետազոտություն, հաճախ այն կիրառվում է կրծքավանդակը, որովայնի խոռոչը և կմախքը ուսումնասիրելու, ինչպես նաև քաղցկեղի տարբեր տեսակներ և այլ խանգարումներ ախտորոշելու համար։

Ռիսկի գործոնը։ Համակարգչային տոմոգրաֆիայի ժամանակ հիվանդը սովորաբար ենթարկվում է ավելի բարձր ճառագայթման։ Լրացուցիչ հետազոտություն կատարելու դեպքում քաղցկեղի առաջացման փոքր հավանականություն կա, ուստիև հարկավոր է ծանրութեթև անել դրական և բացասական կողմերը։ Ոմանց պարագայում գուցե ախտահարվեն երիկամները։ Որոշ հիվանդների մոտ ալերգիկ ռեակցիա կարող է առաջանալ յոդ պարունակող հակադրանյութերից։ Եթե կերակրող մայրերը պետք է ընդունեն հակադրանյութ, ապա երեխային կարելի է կերակրել առնվազն 24 ժամ հետո։

Օգուտները։ Անցավ է և ոչ ներթափանցող (ոչ ինվազիվ՝ առանց վիրահատական միջամտության)։ Այս հետազոտման ժամանակ համակարգիչը ստանում է մանրամասն տեղեկություններ և էկրանի վրա ցույց է տալիս օրգանների համակողմանի պատկերները։ Պրոցեսը արագ է և պարզ։ Բժիշկը կարողանում է տեսնել ներքին վնասվածքների ամբողջական պատկերը։ Եթե նախկինում հիվանդի մեջ ինչ–որ մետաղական իրեր են ներդրվել, համակարգչային տոմոգրաֆիայի նկարահանումները դրանց վրա չեն ազդում։

Պոզիտրոնային էմիսիոն տոմոգրաֆիա

Ինչպե՞ս է գործում։ Պոզիտրոնային էմիսիոն տոմոգրաֆիա (ՊԷՏ) կատարելու համար ռադիոակտիվ նյութը խառնում են օրգանական միացությունների հետ, հաճախ գլյուկոզայի, և ներարկում են հիվանդին։ Պատկերը ստացվում է հյուսվածքների պոզիտրոնային էմիսիոններից (դրական լիցք ստացած մասնիկներից)։ ՊԷՏ–ը գործում է հետևյալ սկզբունքով. քաղցկեղի բջիջները ավելի շատ գլյուկոզա են յուրացնում, քան նորմալ բջիջները, այդ պատճառով էլ դրանք կլանում են ավելի մեծ քանակությամբ ռադիոակտիվ նյութեր։ Արդյունքում հիվանդ հյուսվածքները արտադրում են ավելի շատ պոզիտրոններ (նյութական մասնիկներ), որոնք էկրանի վրա առաջացնում են տարբեր գույնի և պայծառության տարբեր աստիճանի պատկերներ։

ՀՏ–ն և ՄՌՏ–ն բացահայտում են օրգանների և հյուսվածքների ձևն ու կառուցվածքը, իսկ ՊԷՏ–ը ցույց է տալիս, թե ինչպես են դրանք գործում՝ հնարավորություն տալով տեսնելու ավելի վաղ շրջանում տեղի ունեցող փոփոխությունները։ Տոմոգրաֆիայի այս մեթոդը կարելի է կիրառել համակարգչային տոմոգրաֆիայի հետ զուգակցված, և քանի որ համադրվում են երկու պատկեր, մանրամասները ավելի ճշգրիտ են ուրվագծվում։ Սակայն եթե հիվանդը հետազոտվելուց մի որոշ ժամանակ առաջ որևէ բան է կերել, կամ եթե շաքարախտով հիվանդի արյան մեջ շաքարի մակարդակը բարձր է ընդունելի չափից, ՊԷՏ–ը հնարավոր է ճիշտ պատկերը ցույց չտա։ Քանի որ ճառագայթումը կարճատև է, կարևոր է հետազոտությունն անել սահմանված ժամկետում։

Ռիսկի գործոնը։ Օգտագործվող ռադիոակտիվ նյութի քանակը շատ քիչ է, և դրա ճառագայթումը կարճատև է։ Հղի կանայք իրենց վիճակի մասին պետք է տեղյակ պահեն բժշկին կամ նրա օգնականին, որովհետև ՊԷՏ–ը կարող է վնաս հասցնել պտղին։ Իսկ որդեծնության տարիքի կանանցից բժիշկը հավանաբար կվերցնի արյան և մեզի անալիզ՝ համոզվելու համար, որ նրանք հղի չեն։ Եթե ՊԷՏ–ը և ՀՏ–ն զուգակցված են կիրառվում, հարկավոր է հաշվի առնել նաև վերջինիս ռիսկի գործոնը։

Օգուտները։ Քանի որ ՊԷՏ–ը ցույց է տալիս ոչ միայն օրգանների և հյուսվածքների ձևը, այլ նաև թե ինչպես են դրանք գործում, այն կարող է բացահայտել այնպիսի խնդիրներ, որոնք հնարավոր չէ բացահայտել ՀՏ–ի կամ ՄՌՏ–ի միջոցով։

Մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիա

Ինչպե՞ս է գործում։ Մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիան (ՄՌՏ) ստեղծում է մարմնի բոլոր ներքին կառուցվածքների մանրամասն պատկերները՝ օգտագործելով հզոր մագնիսական դաշտ, ռադիոալիքներ (ոչ X–ճառագայթներ) և համակարգիչ։ Արդյունքում բժիշկները կարողանում են մանրամասնորեն ուսումնասիրել մարմնի հատվածները և ախտորոշել հիվանդությունը, ինչը հնարավոր չէ բացահայտել այլ սարքավորումների միջոցով։ ՄՌՏ–ն պատկեր ցույց տվող այն մի քանի գործիքներից է, որը կարող է ներթափանցել ոսկոր՝ հնարավորություն տալով ուսումնասիրելու, օրինակ՝ գլխուղեղը և այլ փափուկ հյուսվածքները։

Հետազոտության ընթացքում հիվանդը պետք է ռենտգենյան խողովակի մեջ անշարժ մնա։ Վերջերս կլաուստրոֆոբիայով տառապող (վախ փակ տարածքի հանդեպ) և գեր մարդկանց համար ստեղծվել են բաց ՄՌՏ սարքավորումներ։ Հետազոտման սենյակ չի կարելի մտցնել մետաղական իրեր՝ գրիչ, ժամացույց, զարդեր, մազակալ, բանկային քարտ և այլն։

Ռիսկի գործոնը։ Որքանով հայտնի է, ՄՌՏ–ն ոչ մի վնաս չի հասցնում հիվանդին։ Սակայն եթե օգտագործվում է հակադրանյութ, ապա հավանական է ալերգիկ ռեակցիա առաջանա, բայց այս դեպքում ռիսկի այդ գործոնը ավելի քիչ է, քան X–ճառագայթների և ՀՏ–ի ժամանակ։ Քանի որ հետազոտման ժամանակ ստեղծվում է հզոր մագնիսական դաշտ, այն հիվանդները, որոնք իրենց մարմնում ունեն ներդրված մետաղական իրեր, թերևս չեն կարող անցնել ՄՌՏ հետազոտություն։ Ուստի եթե դուք ունեք նման խնդիր, և ձեզ նշանակել են ՄՌՏ հետազոտություն, անպայման տեղեկացրեք ձեր բժշկին այդ մասին։

Օգուտները։ ՄՌՏ–ն ախտորոշում է հյուսվածքների, այդ թվում նաև ներոսկրային հյուսվածքների խանգարումները։ Այս հետազոտման ժամանակ ճառագայթում չի լինում։

Սոնոգրաֆիա

Ինչպե՞ս է գործում։ Ուլտրաձայնային հետազոտության կամ սոնոգրաֆիայի ժամանակ օգտագործվում են ձայնային ալիքներ, որոնք մարդու ականջը չի ընկալում։ Երբ ալիքները հասնում են այն սահմանին, որտեղ հյուսվածքի խտության մեջ փոփոխություն կա, օրինակ՝ որևէ օրգանի մակերեսին, առաջանում է արձագանք։ Համակարգիչը վերծանում է արձագանքը և էկրանի վրա ցույց է տալիս ներքին օրգանի համակողմանի պատկերը՝ խորությունը, չափը, ձևը և խտությունը։ Ցածր հաճախականության ալիքները հնարավորություն են տալիս տեսնելու մարմնի ավելի խորը հատվածները, իսկ գերբարձր հաճախականությամբ ուսումնասիրվում են այնպիսի օրգանների մակերեսներ, ինչպիսիք են՝ աչքը և մաշկի շերտերը։ Այդպես հնարավոր է լինում ախտորոշելու, օրինակ, մաշկի քաղցկեղը։

Բժիշկը հաճախ օգտագործում է ձեռքի գործիք, որը կոչվում է ուլտրաձայնային տվիչ։ Մաշկի վրա հատուկ քսուք տարածելուց հետո բժիշկը տվիչը շարժում է հետազոտվող մասի վրայով, և համակարգչի էկրանի վրա անմիջապես հայտնվում է պատկերը։ Եթե անհրաժեշտ է ներքին հետազոտություն կատարել, բժիշկը փոքր տվիչը ամրացնում է զոնդին և մտցնում մարմնի բնական խոռոչը։

Ուլտրաձայնային դոպլեր կոչվող սարքը գերզգայուն սարք է, որի միջոցով հնարավոր է հետևել խոշոր անոթներում արյան հոսքի արագությանը։ Այս սարքը գործածվում է նաև հետազոտելու համար այնպիսի օրգաններ և ուռուցքներ, որոնց մեջ կան շատ արյունատար անոթներ։

Ուլտրաձայնային պատկերի միջոցով բժիշկները գտնում են հիվանդության նախանշանների պատճառը ու կատարում են սրտանոթային հիվանդությունների, կրծքավանդակում առաջացած գոյացությունների ախտորոշում և ուսումնասիրում են չծնված երեխայի առողջական վիճակը։ Մյուս կողմից, սակայն, քանի որ ուլտրաձայնային ալիքները չեն անցնում գազերի միջով, այլ անդրադառնում են, որովայնի խոռոչն ուսումնասիրելիս երբեմն ուլտրաձայնային հետազոտությունը ցույց չի տալիս պարզ պատկերը, ինչը չի կարելի ասել մյուս հետազոտությունների, օրինակ՝ ռենտգենագրության վերաբերյալ։

Ռիսկի գործոնը։ Թեև ուլտրաձայնային հետազոտությունն ընդհանուր առմամբ անվնաս է, եթե ճիշտ է օգտագործվում, սակայն չպետք է մոռանալ, որ այն էներգիայի տեսակ է, որը կարող է վնասել հյուսվածքները, այդ թվում նաև չծնված երեխային։ Ուստի երբ հղի կինն անցնում է ուլտրաձայնային հետազոտություն, պետք է հաշվի առնի ռիսկի այս գործոնը։

Օգուտները։ Այս տեխնոլոգիան մեծ տարածում է գտել, ոչ ներթափանցող է (ոչ ինվազիվ՝ առանց վիրահատական միջամտության) և համեմատաբար թանկ չէ։ Այն նաև հնարավորություն է տալիս անմիջապես տեսնելու պատկերը։

Տեխնոլոգիաներն ապագայում

Այսօր գիտնականները փորձում են զարգացնել արդեն գոյություն ունեցող սարքավորումները։ Օրինակ՝ նրանք փորձում են զարգացնել ՄՌՏ–ի սարքերը, որ դրանք ներկայիս սարքավորումների համեմատ՝ ավելի թույլ մագնիսական դաշտ առաջացնեն, ինչը կնվազեցնի նաև հետազոտման գինը։ Գիտնականները նաև աշխատում են մի նոր սարքավորման վրա, որը կոչվում է մոլեկուլային պատկերագրում։ Քանի որ այն նախատեսված է հայտնաբերելու մարմնում տեղի ունեցող փոփոխությունները մոլեկուլային մակարդակում, հնարավոր է դառնում ավելի վաղ շրջանում հայտնաբերել հիվանդությունը և բուժել այն։

Պատկերագրման սարքավորումները հիվանդին ազատում են շատ ցավոտ, վտանգավոր և նույնիսկ անհարկի վիրահատական միջամտությունից, որն արվում է հետազոտություններ կատարելու նպատակով։ Եվ քանի որ հետազոտման այդ մեթոդի միջոցով հիվանդությունը ավելի վաղ շրջանում է հայտնաբերվում և բուժվում, վերջնական արդյունքը դրական է լինում։ Այս սարքավորումը, սակայն, շատ թանկարժեք է. դրա որոշ տեսակներ արժեն ավելի քան մեկ միլիոն դոլար։

Իհարկե, ավելի լավ է կանխել հիվանդության առաջացումը, քան հետագայում հայտնաբերել և բուժել այն։ Ուստի փորձեք պահպանել ձեր առողջությունը՝ հետևելով ճիշտ սննդակարգի։ Վարժություններ կատարեք, բավականաչափ հանգստացեք և լավատես եղեք։ Առակաց 17։22–ում գրված է. «Ուրախ սիրտը օգտակար է ինչպէս դէղ»։

[Ծանոթագրություններ]

[Շրջանակ 13–րդ էջի վրա]

Որքանո՞վ է անվտանգ ճառագայթումը

Ամեն օր մենք ենթարկվում ենք ճառագայթման՝ լինի դա տիեզերքից եկող ճառագայթներից, թե բնական ռադիոակտիվ նյութերից, օրինակ՝ ռադոն գազից։ Հետևյալ բժշկական թեստը կօգնի ձեզ տեսնելու, թե որքանով է անվտանգ ճառագայթումը։ Չափումները կատարվել են միլիսիվերտով (մսվ)։

Ինքնաթիռում հինգ ժամ թռիչքը՝ 0,03 մսվ

Տասը օր բնական ճառագայթման ենթարկվելը՝ 0,1 մսվ

Մեկ անգամ ատամի ռենտգեն անելը՝ 0,04–0,15 մսվ

Մեկ անգամ կրծքավանդակի ռենտգեն անելը՝ 0,1 մսվ

Մեկ մամմոգրաֆիան՝ 0,7 մսվ

Կրծքավանդակի մեկ համակարգչային տոմոգրաֆիան՝ 8,0 մսվ

Եթե դուք պետք է անցնեք այսպիսի հետազոտություն, ճառագայթման մակարդակների կամ ձեզ մտահոգող այլ հարցերի մասին խոսեք ձեր բժշկի կամ ռենտգանաբանի հետ։

[Նկար 11–րդ էջի վրա]

X–ճառագայթներ

[Նկար 12–րդ էջի վրա]

ՀՏ

[Նկար. թույլտվությամբ]

© Philips

[Նկար 12–րդ էջի վրա]

ՊԷՏ

[Նկար. թույլտվությամբ]

Courtesy Alzheimer’s Disease Education and Referral Center, a service of the National Institute on Aging

[Նկար 13–րդ էջի վրա]

ՄՌՏ

[Նկար 14–րդ էջի վրա]

Ուլտրաձայնային պատկեր