Աստուած իրապէս հետաքրքրուա՞ծ է կին դասակարգով

«Մեղքը սկսաւ կնոջմով մը, որուն շնորհիւ բոլորս պէտք է մեռնինք»։ ՍԻՐԱՔ, Ք.Ա. 2–ՐԴ ԴԱՐ

«Դո՛ւք Բանսարկուին դուռն էք, դո՛ւք արգիլուած ծառին կնիքը քակեցիք, դո՛ւք աստուածային օրէնքին առաջին լքողն էիք. . . դո՛ւք շա՜տ դիւրաւ Աստուծոյ պատկերը՝ տղամարդը՝ կործանեցիք»։ ՏԵՐՏՈՒՂԻԱՆՈՍ, ԿԻՆԵՐՈՒՆ ԶԱՐԴԱՐԱՆՔԻՆ ՄԱՍԻՆ, Ք.Ե. 2–ՐԴ ԴԱՐ

ԱՅՍ հին գրութիւնները Աստուածաշունչէն չեն։ Դարեր շարունակ, ատոնք գործածուած են կին դասակարգին դէմ խտրականութիւնը արդարացնելու համար։ Նոյնիսկ այսօր, կարգ մը ծայրայեղականներ տակաւին կը նշեն կրօնական գրութիւններ, կիներուն վրայ տիրապետելը օրինականացնելու համար, դաւանելով որ անո՛նք մարդկութեան նեղութիւններուն համար մեղադրելի են։ Աստուած իրապէս նպատակադրա՞ծ էր որ տղամարդիկ զանոնք արհամարհեն եւ անոնց հանդէպ գէշ վերաբերմունք ունենան։ Աստուածաշունչը ի՞նչ կ’ըսէ։ Տեսնե՛նք։

◼ Աստուած կիները անիծե՞ց։

Ո՛չ։ Փոխարէն, Աստուած ‘անիծեց’ «առաջուան օձը, որ Բանսարկու ու Սատանայ կը կոչուի» (Յայտնութիւն 12։9. Ծննդոց 3։14)։ Երբ Աստուած ըսաւ որ Ադամ իր կնոջ վրայ պիտի ‘իշխէր’, ան ցոյց չտուաւ որ կը հաւանէր որ կինը տղամարդուն հպատակէր (Ծննդոց 3։16)։ Ան պարզապէս առաջին զոյգին վրայ մեղքին գէշ հետեւանքներուն մասին կը նախագուշակէր։

Այսպէս, կիներու հանդէպ գէշ վերաբերմունքը արդիւնքն է մարդոց մեղաւոր բնոյթին, եւ ոչ թէ Աստուծոյ կամքին։ Աստուածաշունչը չ’ըսեր թէ սկզբնական մեղքը քաւուելու համար, կիները պէտք է տղամարդոց հպատակին (Հռովմայեցիս 5։12)։

◼ Աստուած կինը տղամարդէն ստորադա՞ս ստեղծեց։

Ո՛չ։ Ծննդոց 1։27–ն կը նշէ. «Աստուած՝ իր պատկերովը ստեղծեց մարդը. Աստուծոյ պատկերովը ստեղծեց զանիկա, արու եւ էգ ստեղծեց զանոնք»։ Ուրեմն սկիզբէն, մարդիկ,– թէ՛ արու եւ թէ էգ,– Աստուծոյ յատկութիւնները արտացոլելու կարողութեամբ ստեղծուեցան։ Թէեւ Ադամն ու Եւան զգացական եւ ֆիզիքական գետնի վրայ իրարմէ տարբեր էին, բայց երկո՛ւքը նոյն յանձնարարութիւնը ստացան եւ Ստեղծիչը նոյն իրաւունքները շնորհեց իրենց (Ծննդոց 1։28-31)։

Եւան ստեղծելէ առաջ, Աստուած յայտարարեց. «Անոր [Ադամ] օգնական մը ընեմ իրեն յարմար [«որպէս լրացուցիչ», ՆԱ]» (Ծննդոց 2։18)։ «Լրացուցիչ» բառը կը նշանակէ՞ թէ կինը տղամարդէն ստորադաս էր։ Ո՛չ։ Լուսաբանենք. պահ մը խորհէ՛, թէ վիրաբոյժն ու անզգայացնող բժիշկը ինչպէ՛ս զիրար կ’ամբողջացնեն գործողութեան ընթացքին։ Արդեօք կարելի՞ է որ մէկը առանց միւսին յաջողի։ Բնա՛ւ երբեք։ Թէեւ գործողութիւնը կատարողը վիրաբո՛յժն է, բայց ան անզգայացնող բժիշկէն աւելի կարեւոր չէ։ Նմանապէս, Աստուած տղամարդն ու կինը ստեղծեց, որ իրարու հետ մօտէն համագործակցին, եւ ոչ թէ իրարու դէմ մրցակցին (Ծննդոց 2։24)։

◼ Ի՞նչ բան կին դասակարգին հանդէպ Աստուծոյ հետաքրքրութիւնը ցոյց կու տայ։

Կանխագուշակելով այն ինչ որ մեղաւոր տղամարդը պիտի ընէր, Աստուած սկիզբէն արտայայտեց թէ մտադիր էր կին դասակարգը պաշտպանել։ Խօսելով Մովսիսական օրէնքին մասին, որ Ք.Ա. 16–րդ դարուն տրուեցաւ, գրագիտուհի Լօր Էյնարտ իր գրքին մէջ կը նշէ. «Մեծաւ մասամբ, երբ Օրէնքի ուխտը կին դասակարգին մասին խօսի, կիները կը պաշտպանէ» (La Bible au féminin)։

Օրինակի համար, Օրէնքը պատուիրեց որ զաւակները թէ՛ իրենց հայրը եւ թէ իրենց մայրը պատուեն ու յարգեն (Ելից 20։12. 21։15, 17)։ Ատիկա նաեւ պահանջեց որ մարդիկ յղիներուն հանդէպ նկատառու ըլլան (Ելից 21։22)։ Նոյնիսկ այսօր, ի՜նչ հակադրութիւն կայ Աստուծոյ այդ օրէնքներուն հայթայթած պաշտպանութեան եւ բազմաթիւ երկիրներու մէջ կիներուն չունեցած օրինաւոր իրաւունքներուն միջեւ։ Բայց այլ բաներ ե՛ւս ցոյց կու տան, թէ Աստուած կին դասակարգով հետաքրքրուած է։

Օրէնք մը, որ կին դասակարգին հանդէպ Աստուծոյ տեսակէտը կ’արտացոլէ

Իսրայէլ ազգին տուած Եհովա Աստուծոյ Օրէնքը, թէ՛ տղամարդոց եւ թէ կիներուն հայթայթեց ֆիզիքական, բարոյական եւ հոգեւոր անսահման օգուտներ։ Այնքան ատեն որ անոնք կը լսէին ե՛ւ կը հնազանդէին, իրենց ազգը ‘երկրի բոլոր ազգերէն աւելի կը բարձրանար’ (Բ. Օրինաց 28։1, 2)։ Օրէնքին ներքեւ կին դասակարգին դիրքը ի՞նչ էր։ Նկատի առ հետեւեալը.

1. Անհատական ազատութիւն։ Վաղեմի ժամանակներուն, ուրիշ բազմաթիւ ազգերուն պատկանող կիներուն հակառակը, իսրայէլացի կինը բաւական ազատութիւն վայելեց։ Թէեւ ընտանիքին գլուխը ըլլալու դերը տղամարդուն տրուած էր, կինը իր ամուսինին լման վստահութեամբ կրնար ‘արտի մը վրայ խորհիլ ու զանիկա ծախու առնել’ եւ ‘այգի տնկել’։ Եթէ ան մանելու եւ հիւսելու ձիրք ունենար, կրնար նոյնիսկ իր անձնական առեւտուրը սկսիլ (Առակաց 31։11, 16-19)։ Մովսիսական օրէնքը կին դասակարգը նկատեց իրաւունք ունեցող անհատներ, եւ ոչ թէ պարզապէս ընկերութեան մէջ աւելորդ անհատներ։

Վաղեմի Իսրայէլի մէջ, կիները նաեւ ազատ էին Աստուծոյ հետ անձնական փոխյարաբերութիւն ունենալու։ Աստուածաշունչը կը խօսի Աննայի մասին, որ անձնական հարցի մը շուրջ Աստուծոյ աղօթեց եւ ուխտ մը ըրաւ (Ա. Թագաւորաց 1։11, 24-28)։ Սունամ քաղաքէն կին մը, Շաբաթ օրերը Եղիսէ մարգարէին խորհուրդը կը փնտռէր (Դ. Թագաւորաց 4։22-25)։ Իսկ Դեբօրայի եւ Ողդայի նման կիներ, Աստուծոյ կողմէ գործածուեցան որպէս իր ներկայացուցիչները։ Հետաքրքրական է որ բարձրաստիճան տղամարդիկ եւ քահանաներ անոնց կը դիմէին խրատ ստանալու համար (Դատաւորաց 4։4-8. Դ. Թագաւորաց 22։14-16, 20)։

2. Ուսում ստանալու իրաւունք։ Օրէնքի ուխտին մէջ պարփակուած ըլլալով, կիները ներկայ կը գտնուէին ունկնդրելու Օրէնքին ընթերցանութիւնը. ինչ որ իրենց սորվելու պատեհութիւններ կու տար (Բ. Օրինաց 31։12. Նէեմիա 8։2, 8)։ Անոնք նաեւ մարզում կը ստանային, որ հանրային պաշտամունքի որոշ երեսակներուն մասնակցին։ Օրինակ, կարգ մը կիներ հաւանաբար խորանին մօտ «կազմակերպուած ծառայութիւն» մատուցանեցին, մինչ ուրիշներ երգչախումբին մէջ բաժին բերին (Ելից 38։8, ՆԱ. Ա. Մնացորդաց 25։5, 6)։

Բազմաթիւ կիներ շահաբեր առեւտուր վարելու հարկ եղած գիտութիւնը եւ ձիրքը ունէին (Առակաց 31։24)։ Ասկէ զատ, ուրիշ ազգերուն մշակոյթներուն հակառակը,– ուր միայն հայրը իր որդիները կը կրթէր,– իսրայէլացի մայրեր իրենց արու զաւակներուն ուսուցանելու մէջ մասնակցութիւն պէտք է բերէին (Առակաց 31։1)։ Բացայայտ է որ վաղեմի իսրայէլացի կիները ուսում ստացած էին։

3. Պատիւ ու յարգանք ստանալ։ Տասը պատուիրանները յստակ կերպով նշեցին. «Պատուէ՛ քու հայրդ ու մայրդ» (Ելից 20։12)։ Իսկ իմաստուն Սողոմոն թագաւորին առակներուն մէջ կը կարդանք. «Որդեա՛կ իմ, քու հօրդ խրատին մտի՛կ ըրէ ու քու մօրդ օրէնքը մի՛ մերժեր» (Առակաց 1։8)։

Հակառակ սեռի հանդէպ ինչպիսի՛ վերաբերմունք ունենալու եւ կին դասակարգը յարգելու առնչութեամբ, Օրէնքը մանրամասն կանոններ պարփակեց (Ղեւտացւոց 18։6, 9. Բ. Օրինաց 22։25, 26)։ Օրինակելի ամուսին մը միշտ հաշուի առնելու էր իր կնոջ սահմանափակումները (Ղեւտացւոց 18։19)։

4. Իրաւունքներու պաշտպանութիւն։ Իր Խօսքին մէջ, Եհովան ինքզինք կը նկարագրէ որպէս՝ «որբերուն հայրը ու որբեւարիներուն դատաւորը»։ Ուրիշ խօսքով, ան Պահպանիչն էր բոլոր անոնց՝ որոնց իրաւունքները չէին պահպանուած հօր մը կամ ամուսինի մը կողմէ (Սաղմոս 68։5. Բ. Օրինաց 10։17, 18)։ Օրինակ, երբ պարտատէր մը մեռած մարգարէի մը կնոջ հետ անիրաւութեամբ վարուեցաւ, Եհովան հրաշքով միջամտեց, որպէսզի կինը վերապրի եւ իր արժանապատուութիւնը պահպանէ (Դ. Թագաւորաց 4։1-7)։

Իսրայէլացիները Խոստացեալ երկիրը մտնելէ առաջ, ընտանիքի մը գլուխը՝ Սալպաադ, մահացաւ առանց տղայ զաւակ ունենալու։ Ուստի, անոր հինգ աղջիկները Մովսէսէն խնդրեցին որ Խոստացեալ երկրին մէջ «ժառանգութիւն» ունենան։ Եհովան իրենց ուզածէն աւելի՛ն շնորհեց։ Ան Մովսէսին ըսաւ. «Անոնց ժառանգութեան բաժինը պէտք է տաս իրենց հօրը եղբայրներուն մէջ ու անոնց հօրը ժառանգութիւնը իրենց վրայ պէտք է դարձնես»։ Այդ օրուընէ սկսեալ, իսրայէլացի կիները իրենց հօրմէն կրնային ժառանգութիւն ստանալ եւ իրենց զաւակներուն փոխանցել (Թուոց 27։1-8)։

Կին դասակարգին հանդէպ Աստուծոյ տեսակէտը կը խեղաթիւրուի

Մովսիսական օրէնքին ներքեւ, կիները պատուաբեր դիրք վայելեցին եւ իրենց իրաւունքները յարգուեցան։ Բայց Ք.Ա. 4–րդ դարէն սկսեալ, հրէականութիւնը ազդուեցաւ յունական մշակոյթէն, որ կիները ստորադաս կը նկատէր (տե՛ս «Կիներու դէմ խտրականութիւն՝ վաղեմի գրութիւններու մէջ» շրջանակը)։

Օրինակ, յոյն բանաստեղծ Հեսիոտոս (Ք.Ա. 8–րդ դար) մարդկութեան ամբողջ նեղութիւնը կին դասակարգին վերագրեց։ Իր գրքին մէջ՝ Դիցածնութիւն, ան ըսաւ թէ «կիները մահացու ցեղ մըն են, որոնք մահկանացու տղամարդոց մէջ կ’ապրին, անոնց թշուառութեան համար»։ Այս գաղափարը հրէականութեան մէջ հռչակաւոր դարձաւ Ք.Ա. 2–րդ դարուն սկիզբը։ Իսկ Թալմուտը, որ Ք.Ե. 2–րդ դարուն սկսաւ խմբագրուիլ, տղամարդոց տուաւ հետեւեալ ազդարարութիւնը. «Կիներու հետ շատ մի՛ խօսակցիք, քանի որ այս մէկը վերջ ի վերջոյ ձեր անպարկեշտութեան պիտի առաջնորդէ»։

Դարեր շարունակ, այս անվստահութիւնը հրէական ընկերութեան մէջ կիներու դերին վրայ խոր ազդեցութիւն ունեցած է։ Յիսուսի օրերուն, տաճար երթալու պարագային, անոնք կրնային միայն կիներու գաւիթը մտնել։ Կրօնական ուսումը միայն տղամարդոց համար էր, իսկ ժողովարանին մէջ հաւանաբար կիները տղամարդոցմէ հեռու կը նստէին։ Թալմուտը կը մէջբերէ ռաբբիի մը խօսքերը, որ ըսաւ. «Ան՝ որ իր աղջկան Թորան [Օրէնքը] կը սորվեցնէ, իրականութեան մէջ իրեն անառակութիւն կը սորվեցնէ»։ Աստուծոյ տեսակէտը խեղաթիւրելով, հրեայ կրօնական առաջնորդներ բազմաթիւ տղամարդոց մէջ կիներու հանդէպ արհամարհանք քանդակեցին։

Երբ երկրի վրայ էր, Յիսուս նշմարեց այսպիսի կանխադատութիւններ, որոնք աւանդութիւններուն մէջ խոր արմատներ կապած էին (Մատթէոս 15։6, 9. 26։7-11)։ Արդեօք այսպիսի ուսուցումներ ազդեցի՞ն կիներու հանդէպ իր վերաբերմունքին։ Իր վարմունքէն եւ կեցուածքէն ի՞նչ կրնանք սորվիլ։ Ճշմարիտ քրիստոնէութիւնը կիները հանգստացուցա՞ծ է։ Յաջորդ յօդուածը այս հարցումներուն պիտի պատասխանէ։

[Շրջանակ՝ էջ 7]

Կիներու դէմ խտրականութիւն՝ վաղեմի գրութիւններու մէջ

Ք.Ե. առաջին դարէն սկսեալ, Փիլոն Աղեքսանդրացիի նման գրողներ սկսան յունական փիլիսոփայութիւնը գործածել Ծննդոցի արձանագրութիւնը մեկնաբանելու համար։ Ըստ Փիլոնի, Եւան սեռային մեղքով յանցաւոր էր եւ հետեւաբար դատապարտուած էր վարելու այնպիսի կեանք մը, որ «ամբողջովին զինք կը զրկէր իր ազատութենէն, ինչպէս նաեւ իր ընկերակիցին՝ տղամարդուն՝ իշխանութեան կ’ենթարկէր»։ Կիներու հանդէպ այսպիսի արհամարհանք հրէականութենէն ներս թափանցեց, ինչպէս նաեւ՝ Եկեղեցիի հայրերուն գրութիւններուն մէջ։

Երկրորդ դարու հրէական գրութեան մը մէջ (Midrash Rabba), ռաբբի մը կը բացատրէ թէ ինչո՛ւ կը խորհի որ կիները պէտք է գլուխնին ծածկեն՝ ըսելով. «Կարծես թէ ան մէկն է՝ որ յանցագործութիւն ըրած է եւ մարդոցմէ կ’ամչնայ»։ Աստուածաբան Տերտուղիանոս,– որուն գրութիւնները ազդու եղած են Ք.Ե. 2–րդ դարէն սկսեալ,– սորվեցուց թէ կիները պէտք է քալեն այնպէս մը, որ «կարծես թէ անոնք սգացող եւ զղջացող Եւան են»։ Այսպիսի ուսուցումներ, որոնք յաճախ սխալ կերպով կարծուած են որ Աստուածաշունչէն կու գան, կիներու դէմ խտրականութեան շատ նպաստած են։

[Նկար՝ էջ 5]

Եւան ստեղծուեցաւ որպէս Ադամին օգնականն ու լրացուցիչը

[Նկար՝ էջ 6]

Վաղեմի իսրայէլացի կիները առեւտուրին մասնակցեցան